Niestabilnoœæ stawu promieniowo- ³okciowego dalszego analiza problemu, i doœwiadczenia w³asne

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINALARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja MEDSPORTPRESS, 2006; 3(6); Vol. 8, Przemys³aw Lubiatowski (A,B,C,D,E,F), Robert Sp³awski (B), W³adys³aw Manikowski (B,D), Piotr Ogrodowicz (E,F), Pawe³ Surdziel (B) Katedra Traumatologii, Ortopedii i Chirurgii Rêki AM, Poznañ Niestabilnoœæ stawu promieniowo- ³okciowego dalszego analiza problemu, i doœwiadczenia w³asne Instability of the distal radioulnar joint (DRUJ): a description of the problem and own experience S³owa kluczowe: obra enia nadgarstka, rekonstrukcja, chrz¹stka trójk¹tna Key words: wrist injuries, reconstruction, TFCC STRESZCZENIE Wstêp. Staw promieniowo-³okciowy dalszy (DRUJ) uczestniczy w ruchach rotacyjnych przedramienia oraz stabilizacji ³okciowej strony nadgarstka. Wszelkie uszkodzenia DRUJ mog¹ prowadziæ do ograniczenia ruchu, zmniejszenia si³y, dolegliwoœci bólowych oraz niestabilnoœci. Poni sza praca dotyczy niestabilnoœci DRUJ. Omawia metody oraz wyniki leczenia. Zmiany anatomiczne wp³ywaj¹ce na stabilnoœæ DRUJ dotycz¹ uk³adu kostnego, chrz¹stki trójk¹tnej, aparatu wiêzad³owego i otaczaj¹cych tkanek miêkkich. Niestabilnoœæ mo e byæ ostra lub przewlek³a. W ostrych przypadkach najczêœciej wskazane jest leczenie zachowawcze. Niestabilnoœæ przewlek³a z objawami klinicznymi mo e wymagaæ leczenia operacyjnego. Materia³ i metody. Materia³ obejmowa³ 7 chorych z niestabilnoœci¹ DRUJ w wieku od lat leczonych w latach w Klinice Chirurgii Rêki AM w Poznaniu. Chorzy zostali zakwalifikowani na podstawie badania klinicznego oraz badañ obrazowych. Wszystkie uszkodzenia mia³y etiologiê urazow¹, 3 z towarzysz¹cym z³amaniem koœci promieniowej. Ze wzglêdu na zró nicowane objawy kliniczne zastosowano ró ne techniki operacyjne: plastyka pozastawowa z PL Bunnela-Boys'a (1), anatomiczna rekonstrukcja z PL met. Adamsa (2), restabilizacja TFCC (2), plastyka troczka (1), plastyka troczka i wiêzade³ DRUJ (1). Wyniki. U wszystkich pacjentów uzyskano znaczne zmniejszenie dolegliwoœci bólowych. Zakres ruchu w badaniu pooperacyjnym nie ró ni³ siê istotnie od wartoœci przedoperacyjnych. W badaniu klinicznym uzyskano dobr¹ stabilnoœæ stawu DRUJ u wszystkich pacjentów. Wnioski. Niestabilnoœæ stawu promieniowo-³okciowego dalszego mo e byæ przyczyn¹ dolegliwoœci nadgarstka. W takiej sytuacji zastosowanie leczenia operacyjnego przywraca stabilnoœæ stawu i zmniejsza dolegliwoœci bólowe. Pozwala na powrót do wczeœniej wykonywanych czynnoœci. SUMMARY Introduction. The distal radioulnar joint (DRUJ) is important for rotation of the forearm and stability of the ulnar wrist. Any DRUJ injury can cause limitation of the range of motion, decreased strength, pain, and instability. This paper deals with DRUJ instability, and reviews treatment methods and outcome. Disturbances in DRUJ stability result from bone damage, TFCC and ligament injuries, and/or other soft tissue deficiencies (capsule, tendon). Instability due to injury may be acute or chronic in nature. Most acute cases are best treated conservatively. Chronic problems resulting in disability may require surgical treatment. Material and methods. We studied 7 patients (age 23-55) with DRUJ instability, operated in our Department between 2000 and The patients were qualified for surgery based on a clinical examination supported by imaging techniques. All were traumatic cases, and three had a history of distal radius fracture. Different operative procedures were used due to the variety of clinical presentations: extraarticular ligament reconstruction acc. to Bunnel-Boys, anatomic ligament reconstruction with PL acc. to Adams, restabilization of TFCC, retinacular reconstruction, and capsular duplication. Results. Pain was significantly decreased in all patients. The range of motion postoperatively did not differ compared to preoperative findings. DRUJ stability was restored in all cases. Conclusions. DRUJ instability can result in significant disability. In such cases surgical treatment restores stability and decreases symptoms. Return to preinjury activities is possible following treatment. Liczba s³ów/word count: 2336 Tabele/Tables: 1 Ryciny/Figures: 3 Piœmiennictwo/References: 14 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Przemys³aw Lubiatowski, lubiat@post.pl Katedra Traumatologii, Ortopedii i Chirurgii Rêki AM w Poznaniu, lubiat@post.pl Poznañ, ul. 28 Czerwca 1956r 135/147, tel. (0-61) , fax (0-61) Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 251

2 WSTÊP Niestabilnoœæ stawu promieniowo-³okciowego dalszego (DRUJ) jest uznawana jako jedna z 3 g³ównych przyczyn dolegliwoœci bólowych ³okciowej strony nadgarstka (obok niezbornoœci i konfliktu ³okciowo-nadgarstkowego) [1]. Zwykle jest nastêpstwem urazu. Mo e wystêpowaæ po izolowanym urazie bez towarzysz¹cych z³amañ (zwichniêcie), najczêœciej jako efekt nierozpoznania lub nieleczenia powsta³ego uszkodzenia. Czêœciej jednak niestabilnoœæ DRUJ towarzyszy lub jest wtórna do z³amañ dalszego koñca koœci promieniowej [2,3,4]. Zasadnicz¹ rolê w stabilizacji DRUJ odgrywa kompleks chrz¹stki trójk¹tnej (TFCC), a zw³aszcza tworz¹ce go wiêzad³a promieniowo-³okciowe d³oniowe i grzbietowe [5,6,7]. Z biomechanicznego punktu widzenia wiêzad³a te spe³niaj¹ rolê dynamiczn¹ w zale noœci od pozycji rotacji przedramienia. Wiêzad³o d³oniowe napina siê w maksymalnej supinacji przedramienia. Napiêcie zmniejsza siê w miarê przechodzenia do pronacji. W maksymalnej pronacji napiête jest wiêzad³o promieniowo-³okciowe grzbietowe, bêd¹c w tej pozycji istotnym stabilizatorem. Nie mo na zapominaæ o stabilizuj¹cej roli innych struktur oko³onadgarstkowych: wciêcie ³okciowe na k. promieniowej (sigmoid notch), wiêzad³a ³okciowo-nadgarstkowe (ulnolunate, ulnotriquetral), b³ona miêdzykostna, troczek prostowników, dynamiczne si³y prostownika ³okciowego nadgarstka (ECU) i nawrotnego czworobocznego oraz torebka DRUJ. Stabilnoœæ stawu DRUJ mo e zostaæ zaburzona, je eli [6,7]: a. zaburzona jest architektura kostna (deficyt kostny wciêcia ³okciowego, zaburzenie wzajemnej d³ugoœci koœci ³okciowej i promieniowej lub zaburzenia k¹towe osi koœci, b. wystêpuje uszkodzenie elementów wiêzad³owych. Niestabilnoœæ stawu DRUJ rozpoznaje siê przede wszystkim na podstawie badania klinicznego. W wywiadzie wystêpuje uraz. W sytuacjach przewlek³ych i d³ugotrwa³ych obecnoœæ czynnika urazu mo e nie byæ zupe³nie oczywista. W badaniu przedmiotowym decyduj¹c¹ rolê odgrywaj¹ testy prowokacyjne [6]. Badana jest bierna translacja g³owy k. ³okciowej w DRUJ. W pozycji neutralnej pewna niestabilnoœæ DRUJ jest normalna, wiêzad³a w tej pozycji s¹ równomiernie i umiarkowanie wiotkie. W pozycji maksymalnej pro- lub supinacji ewentualna translacja powinna byæ niewielka. Niestabilnoœæ w pozycji koñcowej ruchu rotacyjnego wskazuje na patologiê. Ruchom rotacyjnym mo e towarzyszyæ przeskakiwanie i ból, zw³aszcza przy osiowym obci¹ eniu stawu. Techniki obrazowania mog¹ wspieraæ postawienie rozpoznania. Postêpowanie zale ne jest m.in. od przyczyny niestabilnoœci, rodzaju uszkodzenia oraz przewlek³oœci procesu [2,6,7]. Najlepszym rozwi¹zaniem jest rozpoznawanie i leczenie uszkodzenia DRUJ bezpoœrednio po urazie. Wiêkszoœæ uszkodzeñ ma charakter prosty i kwalifikuje siê do unieruchomienia nadgarstka obejmuj¹cego równie ramiê, przez okres 4-6 tygodni. Podobnie mo e dotyczyæ to wiêkszoœci ostrych niestabilnoœci towarzysz¹cych z³amaniom koœci promieniowej. Uszkodzenia z³o one mog¹ wymagaæ interwencji operacyjnej [2]. Nale ¹ do nich: uszkodzenia DRUJ niedaj¹ce siê nastawiæ lub niestabilne po repozycji. W niektórych sytuacjach w wyniku ostrego uszkodzenia dochodzi do powstania przewlek³ej niestabilnoœci (brak rozpoznania lub niepodjêcie leczenia). Niestabilnoœæ przewlek³a wymaga leczenia, je eli daje objawy kliniczne nietolerowane przez pacjenta [6]. Wybór metody leczenia operacyjnego zale y przede wszystkim od obecnoœci deformacji kostnych oraz stanu TFCC, a tak e wspó³istnienia zmian zwyrodnieniowych [6,7,8]. W przypadku zaburzeñ kostnych jako nastêpstw z³amania koœci promieniowej, leczenie powinno uwzglêdniaæ korekcjê kostnego przemieszczenia w po³¹czeniu z napraw¹ lub rekonstrukcj¹ tkanek miêkkich. Korekcja ta mo e dotyczyæ pourazowego wariantu dodatniego koœci ³okciowej i zaburzeñ k¹towych koœci promieniowej. W pierwszym przypadku skutecznym rozwi¹zaniem jest osteotomia skracaj¹ca koœci ³okciowej. W drugim przypadku nale y rozwa- yæ osteotomiê korekcyjn¹ koœci promieniowej. Niestabilnoœæ przewlek³a przebiegaj¹ca bez deformacji kostnych wymaga zaopatrzenia na poziomie tkanek miêkkich poprzez naprawê TFCC (najczêœciej awulsja typu IB) (Ryc. 1) lub operacjê substytucyjn¹ [6,7,8,9,10,11,12]. Leczenie uszkodzeñ TFCC zosta- ³o omówione w osobnym artykule tego czasopisma. Operacje substytucyjne wskazane s¹ w sytuacji, gdy naprawa TFCC nie jest mo liwa lub jakoœæ TFCC nie pozwala na restabilizacjê. Metody substytucyjne obejmuj¹ trzy g³ówne kategorie rekonstrukcji: bezpoœrednie po³¹czenie promieniowo-³okciowe pozastawowe (np. metoda Bunnela-Boysa przeszczep PL obejmuj¹cy szyjkê koœci ³okciowej z fiksacj¹ do koœci promieniowej) poœrednie po³¹czenie promieniowo-³okciowe przez stabilizacjê ³okciowo-nadgarstkow¹ (np. tenodezê z u yciem 1 FCU) rekonstrukcje wiêzade³ promieniowo-³okciowych z u yciem przeszczepów œciêgna. Spoœród wielu technik na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ rekonstrukcje anatomiczne. 252

3 Ryc. 1. Stabilizacja stawu DRUJ przez refiksacjê ³okciowego przyczepu TFCC Fig. 1. DRUJ stabilization by refixation with an ulnar TFCC graft Ryc. 2. Schemat operacji rekonstrukcji anatomicznej DRUJ z u yciem przeszczepu œciêgna wg Adamsa Fig. 2. Diagram of the anatomical reconstruction of the DRUJ using a tendon graft according to Adams Zapewniaæ maj¹ odtworzenie stabilizuj¹cej funkcji wiêzade³. Przyk³adem s¹ techniki opisane przez Adamsa i Martineau [11,12]. Przebieg przeszczepu œciêgna imitowaæ ma przebieg wiêzade³ promieniowo-³okciowych, tzn. ³¹czyæ punkt przyczepu TFCC u podstawy wyrostka ³okciowego do obu krawêdzi wciêcia ³okciowego koœci promieniowej (Ryc. 2 i 3). Je eli w przebiegu niestabilnoœci wyst¹pi¹ zmiany zwyrodnieniowe, przeciwwskazane s¹ techniki stabilizacji jako izolowane metody. Wtedy zalecane s¹: czêœciowa resekcja g³owy k. ³okciowej z lub bez stabilizacji, ca³kowita resekcja g³owy k. ³okciowej lub operacja wg Sauve-Kapandji [6,7,13,14]. MATERIA I METODY W Klinice Chirurgii Rêki AM w Poznaniu operowano 7 chorych z przewlek³¹ niestabilnoœci¹ stawu promieniowo-³okciowego dalszego, w latach Œrednia wieku pacjentów wynosi³a 34,8 lat (min. 23, maks. 55). Kryterium rozpoznania by³y dolegliwoœci bólowe zlokalizowane w okolicy DRUJ, dodatnie testy translacji badane w ró nych pozycjach rotacji przedramienia. U wszystkich pacjentów wystêpowa³a etiologia urazowa, a niestabilnoœæ mia³a charakter przewlek³y (powy ej 3 miesiêcy od urazu). W 3 przypadkach niestabilnoœæ by³a wtórna do z³amania dalszego koñca koœci promieniowej. W 3 przypadkach niestabilnoœæ wynika³a z urazu nadgarstka o charakterze skrêtnym. Ze wzglêdu na zró nicowa- 253

4 Ryc. 3. Zdjêcia œródoperacyjne rekonstrukcji anatomicznej DRUJ z u yciem przeszczepu œciêgna PL wg Adamsa; po stronie lewej œciêgno PL po przeprowadzeniu przez koœæ promieniow¹ i g³owê koœci ³okciowej; po stronie prawej œciêgno PL owiniête wokó³ szyjki koœci ³okciowej i zeszyte Fig. 3. Intrioperative photos of the anatomical reconstruction of the DRUJ using a PL tendon graft according to Adams; left the PL tendon after being drawn through the radius and the head of the ulnus; right the PL tendon wrapped around the neck of the ulnus and sutured Tab. 1. Zestawienie chorych, etiologii i zastosowanych metod leczenia operacyjnego Tab. 1. Listing of patients, etiologies, and surgical methods used nie objawów i stanu klinicznego pacjentów, wykorzystano ró ne techniki operacyjne (Tabela 1). WYNIKI U wszystkich pacjentów uzyskano znaczne zmniejszenie dolegliwoœci bólowych. Zakres ruchu w badaniu pooperacyjnym nie ró ni³ siê istotnie od wartoœci przedoperacyjnych. W badaniu klinicznym uzyskano dobr¹ stabilnoœæ stawu DRUJ u wszystkich pacjentów. Pacjent z pozastawow¹ stabilizacj¹ z u yciem przeszczepu œciêgna (PL) przed urazem uprawia³ wyczynowo tenis. W okresie pooperacyjnym jego dolegliwoœci bólowe uleg³y znacznemu zmniejszeniu. Nie powróci³ jednak do poziomu gry sprzed urazu. Pacjenci po rekonstrukcji anatomicznej za pomoc¹ PL uzyskali znaczne zmniejszenie dolegliwoœci bólowych i dobr¹ stabilnoœæ, co umo liwi³o im powrót do pracy i uprawiania sportu na poziomie amatorskim. DYSKUSJA Niestabilnoœæ stawu DRUJ nie jest czêstym schorzeniem. Nale y o nim pamiêtaæ lecz¹c chorych z d³ugotrwa³ymi dolegliwoœciami bólowymi po urazach nadgarstka, zw³aszcza ze z³amaniem k. promieniowej. Najczêœciej dotycz¹ ludzi m³odych. Œrednia wieku w naszym materiale wynosi³a ok. 35 lat. U ludzi aktywnych niestabilnoœæ mo e przysporzyæ znacznych dolegliwoœci i utrudniaæ pracê fizyczn¹ lub uprawianie sportu. Najlepszym sposobem jest wykrycie uszkodzenia DRUJ i leczenie zanim dojdzie do powstania niestabilnoœci. Niestabilnoœæ przewlek³a, gdy sprawia problemy kliniczne, wymaga najczêœciej leczenia operacyjnego. Opisywanych jest wiele technik leczenia operacyjnego. W naszym materiale w 2 przypadkach mo liwe by³o przywrócenie stabilnoœci DRUJ przez restabilizacjê TFCC do wyrostka rylcowatego (Ryc. 1). W 2 kolejnych niestabilnoœæ mia³a charak- 254

5 ter jednokierunkowy i zastosowano plastykê po stronie grzbietowej za pomoc¹ troczka ECU lub duplikatur¹ torebki wiêzad³a promieniowo-³okciowego grzbietowego. Dobre wyniki przy zastosowaniu podobnej techniki uzyska³ Wong i wsp. u szeœciu pacjentów z niestabilnoœci¹ DRUJ [10]. U wszystkich uzyskano zmniejszenie dolegliwoœci bólowych, przywrócenie stabilnoœci przy zachowaniu dobrego zakresu ruchów. W kolejnych 3 przypadkach w naszym materiale, niestabilnoœæ mia³a charakter wielokierunkowy. Zastosowano wtedy metody substytucyjne z rekonstrukcj¹ po³¹czenia promieniowo-³okciowego. W pierwszym przypadku wybrano tradycyjn¹ technikê metod¹ Bunnela-Boysa przeszczep PL obejmuj¹cy szyjkê koœci ³okciowej. Pozosta³e 2 uszkodzenia zaopatrzono z wykorzystaniem techniki anatomicznej rekonstrukcji wiêzade³ promieniowo-³okciowych z u yciem PL wg Adamsa. Rekonstrukcje pozastawowe mog¹ nie dawaæ fizjologicznej stabilizacji dynamicznej w ca³ym zakresie ruchu DRUJ. Ze wzglêdu na nieanatomiczny charakter, czêsto powoduj¹ ograniczenie ruchów rotacyjnych. W ostatnich latach uwagê przyci¹gaj¹ rekonstrukcje odtwarzaj¹ce stabilizatory DRUJ w sposób zbli ony do anatomicznego. Rekonstrukcjê tak¹ zaproponowa³ Adams (Ryc. 2 i 3) [11]. W zabiegu tym przeszczep œciêgna (np. PL) przeplatany jest przez poprzeczny otwór w koœci promieniowej na wysokoœci wciêcia ³okciowego k. promieniowej. Odnogi œciêgna po stronie d³oniowej i grzbietowej spotykaj¹ siê i przechodz¹ przez otwór u podstawy wyrostka rylcowatego koœci ³okciowej. Napiêcie przeszczepu uzyskiwane jest po owiniêciu przeszczepu wokó³ szyjki koœci ³okciowej. Tego rodzaju technikê zastosowano w naszym materiale u 2 pacjentów z wielokierunkow¹ niestabilnoœci¹ DRUJ. Technika wymaga precyzyjnego planowania. Przy wykonywaniu otworów kostnych zalecana jest kontrola fluoroskopowa. Technika nie wymaga rozleg³ego dostêpu. Umo liwia precyzyjn¹ stabilizacjê stawu. W materiale Adamsa u 12 pacjentów (na 15) uzyskano zniesienie lub zmniejszenie dolegliwoœci bólowych. W 12 przypadkach przywrócono stabilnoœæ stawu DRUJ. Pacjenci ci powrócili do wczeœniej wykonywanych zajêæ (praca fizyczna, sport). W badaniach biomechanicznych inny rodzaj anatomicznej rekonstrukcji zaproponowa³ Martineau i wsp. [12]. W tej technice przeszczepu œciêgna nie owija siê wokó³ szyjki koœci ³okciowej. Napiêcie œciêgna uzyskuje siê na koœci promieniowej. Zalet¹ metody jest jeszcze mniejsza inwazyjnoœæ. Mo na j¹ wykonaæ ze wspomaganiem kontroli artroskopowej. Daje w³aœciw¹ stabilizacjê w badaniach biomechanicznych. Wymaga jednak weryfikacji klinicznej. WNIOSKI 1. Niestabilnoœæ stawu promieniowo-³okciowego dalszego mo e byæ przyczyn¹ dolegliwoœci nadgarstka. 2. Zastosowanie leczenia operacyjnego przywraca stabilnoœæ stawu i zmniejsza dolegliwoœci bólowe. 3. Leczenie operacyjne pozwala na powrót do czynnoœci wykonywanych przed urazem. 4. Szczególne nadzieje budzi zastosowanie technik rekonstrukcji anatomicznej. PIŒMIENNICTWO 1. Geissler WB, Fernandez DL, Lamey DM. Distal radioulnar joint injuries associated with fractures of the distal radius. Clin Orthop Relat Res 1996;(327): Cheng SL, Axelrod TS. Management of complex dislocations of the distal radioulnar joint. Clin Orthop Relat Res 1997;(341): Lindau T, Adlercreutz C, Aspenberg P. Peripheral tears of the triangular fibrocartilage complex cause distal radioulnar joint instability after distal radial fractures. J Hand Surg [Am] 2000; 25 (3): Lindau T, Hagberg L, Adlercreutz C, Jonsson K, Aspenberg P. Distal radioulnar instability is an independent worsening factor in distal radial fractures. Clin Orthop Relat Res 2000;(376): Berger RA. The anatomy of the ligaments of the wrist and distal radioulnar joints. Clin Orthop Relat Res 2001; (383): Greenberg JA. Triangular Fibrocartilage and Ulnar Wrist Problems. In: Light TR, editor. and Surgery Update. osemont: merican Society for Surgery of the Hand, 1999: Bowers WH. The distal radioulnar joint. In: Green DP, Hotchkiss RN, Pederson WC, eds. Green's Operative hand surgery. Philadelphia: Churchill Livingstone; Henry MH, Sotereanos DG, Masson MV. Reconstruction of distal radioulnar joint instability. J Am Soc Surg Hand 2004; 4(1): Teoh LC, Yam AK. Anatomic reconstruction of the distal radioulnar ligaments: long-term results. J Hand Surg [Br] 2005; 30 (2): Wong KH, Yip TH, Wu WC. Distal radioulnar joint dorsal instability treated with dorsal capsular reconstruction. Hand Surg 2004; 9 (1): Adams BD, Berger RA. An anatomic reconstruction of the distal radioulnar ligaments for posttraumatic distal radioulnar joint instability. J Hand Surg [Am] 2002; 27 (2): Martineau PA, Bergeron S, Beckman L, Steffen T, Harvey EJ. Reconstructive procedure for unstable radial-sided triangular fibrocartilage complex avulsions. J Hand Surg [Am] 2005; 30 (4): Sotereanos DG, Leit ME. A modified darrach procedure for treatment of the painful distal radioulnar joint. Clin Orthop Relat Res 1996;(325): George MS, Kiefhaber TR, Stern PJ. The Sauve-Kapandji procedure and the Darrach procedure for distal radio-ulnar joint dysfunction after Colles' fracture. J Hand Surg [Br] 2004; 29 (6):