Charakterystyka ubezpieczeń obowiązkowych i ubezpieczeń OC

Transkrypt

1 Wykład 3 Temat: Ubezpieczenia Obowiązkowe Tematem poniższego wykładu będą ubezpieczenia obowiązkowe w Polsce. Szczególny nacisk położony zostanie na ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (jako ubezpieczenie, z którym do czynienia ma zapewne najwięcej Polaków). Na koniec postaram się krótko scharakteryzować organy związane z ubezpieczeniami OC w Polsce. I. Ubezpieczenia obowiązkowe w Polsce. Polskie prawo wymusza konieczność ubezpieczenia pewnych elementów życia codziennego człowieka. Kwestie tą reguluje Ustawa o Ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych. Wskazuje ona następujące typy ubezpieczeń obowiązkowych: a) ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (w skrócie na potrzeby poniższego wykładu nazywać je będziemy OC kierowców) b) ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego c) ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych (zwracam uwagę, iż nie jest to ubezpieczenie OC!) d) ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. II. Charakterystyka ubezpieczeń obowiązkowych i ubezpieczeń OC W związku z przymusem zawarcia, umowy ubezpieczeń obowiązkowych (w tym OC) są w znacznie większym zakresie regulowane przez prawo. Przyczyną tego jest konieczność ochrony konsumentów przed formułowaniem niekorzystnych dla nich warunków umów przez zakłady ubezpieczeń (korzystające z tego, że klient i tak musi zawrzeć umowę). Oznacza to m.in. że umowa ubezpieczenia obowiązkowego zawarta z naruszeniem przepisów w/w ustawy, oraz odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych uważa się za zawartą zgodnie z tymi przepisami. Za ustalenie warunków umowy ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialny jest minister finansów. Ubezpieczyciel nie może także odmówić zawarcia takiej umowy, argumentując na przykład wysokim ryzykiem ubezpieczeniowym. Ustalanie taryfy oraz wysokości składek należy już do zakładu ubezpieczeń, ale ma on obowiązek informować organ nadzoru (obecnie KNUiFE) o podstawach ich ustalania. Natomiast wysokość sumy gwarancyjnej, czyli sumy ubezpieczenia reguluje ustawa! Kolejną

2 cechą wyróżniającą umowę ubezpieczenia obowiązkowego, ubezpieczenia OC jest jej obowiązywanie pomimo niezapłacenia przez ubezpieczającego składki w terminie. a) Umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Ubezpieczenie OC różni się znacznie od pozostałych ubezpieczeń. W tym przypadku ochroną ubezpieczeniową nie jest objęty ubezpieczony, lecz poszkodowany w wypadku, którego sprawcą był ubezpieczony. W razie wystąpienia określonego w umowie zdarzenia losowego zamiast znanej nam już ekspektatywy (czyli prawa ubezpieczającego do odszkodowania/świadczenia w razie wypadku) powstaje roszczenie poszkodowanego, któremu szkodę wyrządził ubezpieczony.. Roszczenie to może być skierowane do ubezpieczonego, bądź bezpośrednio do ubezpieczyciela. W takiej sytuacji zakład ubezpieczeń ma obowiązek pokryć (do wysokości sumy ubezpieczenia) szkodę poszkodowanemu, nawet w sytuacji, gdy ubezpieczony spowodował wypadek umyślnie! (w takim przypadku może wystąpić także tzw. regres ubezpieczeniowy czyli roszczenie ubezpieczyciela wobec ubezpieczającego, ale szerzej o tym napisze przy ubezpieczeniach OC kierowców). III. Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych a) umowa i jej zawieranie Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK nakłada na każdego kierowcę, który posiada samochód przymus zawarcia umowy ubezpieczenia OC. Ubezpieczyciel, który otrzymał zgodę na oferowanie takich ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia umowy żadnemu z klientów. Standardowa umowa ubezpieczenia OC kierowców zawierana jest na okres 12 miesięcy, po czym jeśli do ostatniego dnia trwania umowy właściciel pojazdu nie zgłosi ubezpieczycielowi wypowiedzenia umowy, zostaje ona automatycznie przedłużona. Automatycznego przedłużenia może także odmówić ubezpieczyciel, ale tylko w sytuacji gdy ubezpieczający nie zapłacił składki w całości za ostatnie 12 miesięcy. W przypadku pojazdów historycznych, wolnobieżnych, zarejestrowanych czasowo, bądź zarejestrowanych przez pośrednika w sprzedaży aut umowa ubezpieczenia może zostać zawarta na okres krótszy niż 12 miesięcy. Jak już wcześniej wspomniałem brak zapłacenia składki w terminie nie powoduje rozwiązania umowy i wygaśnięcia ochrony ubezpieczeniowej. W przypadku zbycia pojazdu umowa przechodzi na nowego właściciela, który ma 30 dni na jej wypowiedzenie. Zbywca ma obowiązek przekazać nabywcy dokumenty potwierdzające zawarcie umowy ubezpieczenia OC, a także powiadomić zakład ubezpieczeń o sprzedaży. Jeśli nowy właściciel zgodzi się na kontynuacje obowiązującego stosunku zobowiązaniowego, ubezpieczyciel kalkuluje nową składkę na podstawie zniżek/ zwyżek przysługujących/obciążających nowego klienta. Warto zwrócić uwagę na to, że w takiej samej sytuacji ubezpieczenie majątkowe samochodu Casco jest automatycznie rozwiązywane! Wygaśnięcie

3 umowy ubezpieczenia OC kierowców może nastąpić tylko w sytuacji wyrejestrowania pojazdu, udokumentowanej straty i 3 miesiące od upadku zakładu ubezpieczeń. Polskie prawo nakłada na nabywcę samochodu obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC najpóźniej w dniu jego rejestracji. (nie dotyczy to pojazdów historycznych). Zakład ubezpieczeniowym z tytułu zawarcia takiej umowy uiszcza 1 euro opłaty ewidencyjnej (na Centralną Ewidencje Pojazdów i Kierowców CEPiK). Kara za brak posiadania ważnego ubezpieczenia OC wynosi : 500 euro za samochód osobowy, 800 euro za samochód ciężarowy lub autobus, 100 euro za pozostałe pojazdy. Opłaty wnoszone są na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. Ochrona ubezpieczeniowa rozpoczyna się od chwili zawarcia umowy i opłacenia pierwszej składki. Tutaj także występuje różnica w stosunku do majątkowego ubezpieczenia Auto Casco. Wystarczy wyobrazić sobie sytuacje gdy kupując wymarzony samochód, zawieramy jeszcze w salonie umowy ubezpieczenia OC i AC. Siadamy za kierownicą i na pierwszym skrzyżowaniu wymuszamy pierwszeństwo. Dochodzi do stłuczki i nasz zakład ubezpieczeń pokrywa koszty naprawy poszkodowanego, albowiem umowa OC zapewnia ochronę ubezpieczeniową od momentu jej zawarcia. Niestety kosztów nowego zderzaka, reflektora i blacharza nikt nam nie pokryje, ponieważ umowy ubezpieczeń majątkowych (a taką jest AC) zakładają zwykle rozpoczęcie ochrony ubezpieczeniowej dopiero dzień po podpisaniu umowy. A zatem nie warto pierwszego dnia od zakupu zbytnio szaleć po drogach. Ubezpieczenie OC kierowców zaspokaja roszczenie poszkodowanego do wysokości sumy gwarancyjnej. Jednak w sytuacji, gdy poszkodowany miał dla swojego pojazdu wykupione ubezpieczenie AC to ono w pierwszej kolejności pokrywa stratę. Przykładowo gdy wystąpi niejasność, w sprawie winy spowodowania wypadku, wówczas uczestnik wypadku, Pan X posiadający ubezpieczenie AC może z niego skorzystać (później, gdy sprawca wypadku zostanie ustalony, z jego ubezpieczenia OC przekazane zostaną środki do zakładu ubezpieczeń, który pokrył szkodę Panu X, z AC). b) ochrona ubezpieczeniowa i odszkodowanie Ochrona ubezpieczeniowa w ubezpieczeniach OC kierowców obowiązuje od momentu zawarcia umowy i opłacenia pierwszej składki do wysokości sumy gwarancyjnej. Teoretycznie suma gwarancyjna jest ustalana przez zakład ubezpieczeń, ale w przeciwieństwie do innych ubezpieczeń jej minimalną wysokość reguluje ustawa a zatem na dzień dzisiejszy jest to równowartość w złotówkach euro na każdą poszkodowaną osobę, euro w przypadku szkód w mieniu. Umowa ubezpieczenia OC kierowców zapewnia pokrycie szkody powstałej w związku z ruchem pojazdu mechanicznego, ale także przy wsiadaniu i wysiadaniu z niego, załadowywaniu i rozładowywaniu, a także podczas postoju i garażowania. Z perspektywy poszkodowanego nie jest istotne czy szkoda została wyrządzona umyślnie ubezpieczyciel ma obowiązek wypłacić

4 odszkodowanie. Ma to natomiast znaczenie dla ubezpieczającego i ubezpieczyciela. W sytuacji gdy : a) kierujący prowadził samochód pod wpływem alkoholu, bądź środków odurzających. b) kierujący spowodował wypadek umyślnie (nie mylić z tym, że zawinił bo np. wymusił pierwszeństwo, czy nieprawidłowo wykonał manewr chodzi o świadome, celowe spowodowanie wypadku) c) kierujący wszedł w posiadanie pojazdu na drodze przestępstwa (rozbił ukradzione auto) d) kierujący nie posiadał wymaganych dokumentów upoważniających do prowadzenia pojazdu mechanicznego występuje tzw. regres ubezpieczeniowy zakład ubezpieczeń a zwraca się z roszczeniem wobec kierującego o zwrot odszkodowania. W sytuacji gdy ubezpieczyciel nie pokrył w całości straty poszkodowanemu (tzn. pokrył do wysokości sumy gwarancyjnej, ale szkoda była większa), może on (poszkodowany) rościć wobec kierującego o uzupełnienie różnicy między stratą a wysokością odszkodowania. Jeśli jeszcze doszłoby do roszczenia regresowego ze strony ubezpieczyciela, bo przykładowo kierujący spowodował wypadek pod wpływem alkoholu i teraz nie miał wystarczająco środków by spełnić oba roszczenia roszczenie poszkodowanego ma pierwszeństwo przed roszczeniem zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczyciel zwolniony jest z odpowiedzialności wypłaty odszkodowania gdy kierujący spowodował szkodę na innym pojeździe, którego jest także właścicielem. Ochroną ubezpieczeniową nie są także objęte przewożone za opłatą towary, bagaże (te powinny być osobno ubezpieczone), biżuteria, gotówka itp. Zakład ubezpieczeń ma obowiązek wypłacić odszkodowanie w ciągu 30 dni od zgłoszenia szkody przez poszkodowanego, albo inną osobę uprawnioną do zawiadomienia o szkodzie. W sytuacji, gdy te 30 dni to za mało by ustalić okoliczności zdarzenia ubezpieczyciel musi wypłacić odszkodowanie do 14 dni po terminie gdy te okoliczności mogą zostać ustalone. Nie może to wszystko trwać dłużej niż 90 dni. Przypadek, w którym kierujący pojazdem wyrządził szkodę nie posiadając ważnej umowy ubezpieczenia OC, bądź sprawcy nie da się ustalić zbiegł z miejsca wypadku omówiony zostanie poniżej, przy Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym. c) międzynarodowy wymiar umowy ubezpieczenia OC kierowców Ubezpieczenie OC kierowców obejmuje także szkody spowodowane przez ubezpieczonego także na terenie innych państw, których biura narodowe są sygnatariuszami Jednolitego Porozumienia między Biurami Narodowymi. Przykładem dokumentu gwarantującego ochronę ubezpieczeniową za granicą RP jest zielona karta obecnie nie wymagana wewnątrz Unii Europejskiej. Po akcesji do Wspólnoty Europejskiej polscy kierowcy muszą mieć zieloną kartę gdy jadą do

5 Albanii, Andory, na Białoruś, do Bułgarii, Bośni i Hercegowiny, Iranu, Izraela, Maroka, Macedonii, Mołdawii, Rumunii, Serbii i Czarnogóry, Tunezji, Turcji i na Ukrainę. Warto zwrócić uwagę na to, że spośród państw europejskich Rosja nie wymaga zielonej karty jest to związane z brakiem obowiązku posiadania jakiegokolwiek ubezpieczenia komunikacyjnego w tym kraju (co jest ewenementem w Europie). Także zakład ubezpieczeń oferujący ubezpieczenia OC kierowców musi ustanowić w każdym państwie Unii Europejskiej swego reprezentanta do spraw roszczeń. Jego zadaniem jest likwidacja szkód spowodowanych przez ubezpieczonego na terenie państwa, w którym ów reprezentant działa. Wykonuje on czynności likwidacyjne szkody i reguluje płatności odszkodowawcze. Jeden reprezentant do spraw roszczeń może wykonywać czynności na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń. Może nim być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna. IV. Ubezpieczenie OC rolników i obowiązkowe ubezpieczenie gospodarstw rolniczych Umowa ubezpieczenia OC z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego zawierana jest na 12 miesięcy. Obowiązek zawarcia umowy powstaje w dniu objęcia w posiadanie gospodarstwa rolnego. Umowa wygasa z upływem roku, a także na skutek utraty przez określone w umowie użytki i grunty charakteru gospodarstwa rolnego. Odszkodowanie przysługuje gdy wypadek, w związku z posiadaniem gospodarstwa rolnego spowoduje ubezpieczony rolnik, osoba pozostawiająca z nim w gospodarstwie domowym, bądź osoba pracująca w jego gospodarstwie rolnym. Ochroną ubezpieczeniową są objęte zarówno szkody na osobach, jak i na mieniu. Brak ważnej umowy ubezpieczenia OC karany jest obowiązkiem wniesienia opłaty na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w wysokości 30 euro. Rolnik jest także zobowiązany ubezpieczyć od ognia i innych zdarzeń losowych budynek wchodzący w skład gospodarstwa rolnego. Obowiązek ubezpieczenia powstaje w dniu pokrycia budynku dachem. Umowa zawierana jest na 12 miesięcy, w sytuacji gdy w tym czasie, któryś z budynków został rozebrany, albo przestał spełniać warunki wymagane do objęcia go ubezpieczeniem zostaje on wyłączony z ubezpieczenia, a suma gwarancyjna zostaje pomniejszona o jego wartość lub wcześniej umówioną kwotę. Z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia budynków rolniczych przysługuje odszkodowanie w wypadku : a) ognia b) huraganu c) powodzi, podtopienia d) deszczu nawalnego, gradu, opadów śniegu

6 e) uderzenia pioruna f) eksplozji g) obsunięcia się ziemi, tąpnięcia, lawiny h) upadku statku powietrznego Wyceny szkody dokonuje zakład ubezpieczeń na podstawie swoich cenników. Wartość odszkodowania może być pomniejszona o pozostałości, które mogą zostać użyte do naprawy, odbudowy uszkodzonego/zniszczonego budynku. Również udokumentowane koszty uprzątnięcia miejsca szkody do wysokości 5% szkody są pokrywane przez ubezpieczyciela. Gdy występują zmiany cen materiałów, kosztów robocizny itp. zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do aktualizacji cen ubezpieczonych budynków (jednak nie częściej niż co rok). Ubezpieczyciel jest zwolniony z odpowiedzialności, gdy ubezpieczający umyślnie spowoduje szkodę, bądź dokona jej osoba pozostająca z nim w wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność. Również w wypadku trzęsienia ziemi odszkodowanie się nie należy. Brak ważnej umowy obowiązkowego ubezpieczenia budynków rolniczych karany jest opłatą w wysokości 100 euro na rzecz gminy. V. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG) UFG jest osobą prawną, z siedzibą w Warszawie. Członkami funduszu są wszystkie zakłady ubezpieczeniowe posiadające zezwolenie na oferowanie ubezpieczeń OC kierowców i rolników. Członkowstwo w UFG ustaje z upływem roku kalendarzowego, w którym ubezpieczyciel nie zawarł żadnej umowy ubezpieczenia obowiązkowego. Kontrolę nad działalnością funduszu sprawuje Minister Finansów. UFG zajmuje się : a) administracyjną egzekucją należności pieniężnych związanych z kontrolą spełnienia obowiązku ubezpieczenia OC (spływają do niego kary za brak ważnego ubezpieczenia OC kierowców i rolników) b) wypłaca odszkodowania poszkodowanym w sytuacji, gdy nie udało się ustalić sprawcy (przy ubezpieczeniu OC kierowców ubezpieczony zbiegł z miejsca wypadku), bądź sprawca nie jest ubezpieczony. Następnie, o ile jest to możliwe Fundusz zwraca się do sprawcy o zwrot wypłaconego odszkodowania. c) w przypadku upadłości zakładu ubezpieczeniowego UFG ponosi odpowiedzialność za umowy ubezpieczeń obowiązkowych i ubezpieczeń na życie tego zakładu, jednak w wysokości 50% sumy ubezpieczeniowej i do euro. W sytuacji gdy inny zakład ubezpieczeń przejmie portfel ubezpieczonych bankruta, UFG występuje do niego o zwrot wypłaconych przez siebie odszkodowań i świadczeń (w wysokości określonej w umowie o przeniesienie portfela).

7 d) UFG prowadzi rejestr umów ubezpieczeń OC kierowców (dane pojazdów, ewidencje wypadków, daty zgłoszeń roszczeń, wypłaty odszkodowań) e) UFG gromadzi dane dotyczące reprezentantów do spraw roszczeń zakładów ubezpieczeniowych w krajach Unii Europejskiej. f) W pewnych sytuacjach (istnieje interes prawny w pozyskaniu tych informacji, w związku z zaistniałą szkodą) UFG udostępnia zgromadzone dane (np. akta szkodowe) poszkodowanemu, zakładowi ubezpieczeń, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, Ministrowi Finansów, Polskiemu Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Rzecznikowi Ubezpieczonych, Polskiej Izbie Ubezpieczeń, Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców. Organami funduszu są Zgromadzenie Członków Funduszu, Rada Funduszu i Zarząd Funduszu, W skład Rady Funduszu wchodzi także przedstawiciel Ministerstwa Finansów. UFG posiada swój statut, określający cele, sposób działania i zasady gospodarki finansowej Funduszu. Podstawowymi dochodami UFG są wpłaty członków - zakładów ubezpieczeniowych wykonujących działalność w zakresie ubezpieczeń OC kierowców i rolników. W przypadku upadku jakiegoś zakładu ubezpieczeń UFG pobiera także wpłaty od zakładów ubezpieczeniowych oferujących ubezpieczenia na życie. Pozostałe dochody stanowią opłaty za brak posiadania ważnego ubezpieczenia OC kierowców i rolników, wpływy z roszczeń regresowych, zwroty zakładów ubezpieczeniowych przejmujących portfele bankrutujących ubezpieczycieli i wpłaty z podziału ich masy upadłościowej. Co rok (do 4 miesięcy od zakończenia roku obrotowego) Fundusz wykonuje roczne sprawozdanie z prowadzonej działalności. VI. Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK) PBUK posiada osobowość prawną, mieści się w Warszawie i zrzesza zakłady ubezpieczeń oferujące obowiązkowe ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Biuro zajmuje się przede wszystkim : a) wystawianiem dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w innych państwach b) zawieraniem z zagranicznymi biurami umów o wzajemnym honorowaniu komunikacyjnych ubezpieczeń OC. c) likwidacją szkód spowodowanych w Polsce przez zagranicznych kierowców, posiadających zagraniczne ubezpieczenia komunikacyjne OC. Pojazd musi być zarejestrowany w państwie, które podpisało Jednolite Porozumienie pomiędzy Biurami Narodowymi lub inną umowę o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych. d) PBUK może także spełniać roszczenia odszkodowawcze zagranicznych poszkodowanych przez polskiego kierowcę gdy nie może tego wykonać zakład

8 ubezpieczeń, w którym ów kierowca ma ubezpieczenie OC (ponieważ nie ustanowił reprezentanta do spraw roszczeń, albo ten nie dopełnił obowiązków). Taka sytuacja jest także możliwa w przypadku nie zidentyfikowania sprawcy wypadku. Organami PBUK są : Walne Zgromadzenie Członków Biura, Zarząd Biura, Rada Biura. Koszty działalności Biura pokrywane są ze składek członków. Podobnie jak UFG, Biuro zobowiązane jest przedstawiać coroczne sprawozdania z działalności.