Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie OSO PLB Puszcza Augustowska w 2010 roku

Transkrypt

1 Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie OSO PLB Puszcza Augustowska w 2010 roku Dorota Zawadzka, Jerzy Zawadzki, Grzegorz Zawadzki, Stanis³aw Zawadzki ARTYKU Y / ARTICLE Abstrakt. W 2010 r. przeprowadzono inwentaryzacjê awifauny na obszarze PLB Puszcza Augustowska o powierzchni ,7 ha. Stwierdzono wystêpowanie 40 gatunków z za³¹cznika I Dyrektywy Ptasiej, w tym 36 lêgowych. Kryterium C6 spe³nia³o 19 gatunków z tej grupy. Puszcza Augustowska jest jedn¹ z najwa niejszych krajowych ostoi 31 gatunków ptaków, m.in.: g³uszca Tetrao urogallus, jarz¹bka Bonasa bonasia, bielika Haliaeetus albicilla, orlika krzykliwego Aquila pomarina, derkacza Crex crex, lelka Caprimulgus europaeus, sóweczki Glaucidium passerinum, w³ochatki Aegolius funerus, dziêcio³a bia³ogrzbietego Dendrocopos leucotos oraz dziêcio³a trójpalczastego Picoides tridactylus. S³owa kluczowe: OSO PLB20002 Puszcza Augustowska, awifauna, inwentaryzacja, Dyrektywa Ptasia Abstract. Results of ornithological inventory in the SPA PLB Augustów Forest in In 2010, an inventory of bird species and numbers was performed in SPA PLB Augustów Forest, on the total area of ,7 ha. The occurrence of 40 species listed in the Appendix 1 of the Bird Directive has been confirmed, including 36 breeding species. In this group, 19 species satisfied Criterium C6. Augustów Forest in one of the most important Polish birds areas for 31 species, among others: Capercaillie Tetrao urogallus, Hazel Grouse Bonasa bonasia, White-tailed Eagle Haliaeetus albicilla, Lesser Spoted Eagle Aquila pomarina, Corncrake Crex crex, Nightjar Caprimulgus europaeus, Pygmy Owl Glaucidium passerinum, Tengmalm's Owl Aegolius funerus, White-backed Woodpecker Dendrocopos leucotos, and Three-toed Woodpecker Picoides tridactylus. Keywords: SPA PLB20002 Augustów Forest, birds, inventory, Birds Directive Wstêp Akcesja Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. spowodowa³a koniecznoœæ wyznaczenia w Polsce Obszarów Ochrony Ptaków (OSO) w sieci Natura 2000, na podstawie kryteriów opracowanych przez BirdLife International (Wilk et al. 2010). Do sieci Natura 2000 wytypowano obszary cenne ornitologicznie, jednak czêsto przebadane w niewystarczaj¹cym stopniu. W zwi¹zku z koniecznoœci¹ opracowania Planów Zadañ Ochrony zgodnie z zapisami Dyrektywy Ptasiej istnia³a pilna koniecznoœæ weryfikacji przedmiotów i celów ochrony oraz informacji zawartych w Standardowych Formularzach Danych (SDF) dla czêœci utworzonych OSO, w tym m.in. Puszczy Augustowskiej. Z terenu tego dotychczas brak by³o kompleksowych ocen sk³adu gatunkowego i liczebnoœci awifauny. Celem pracy by³o uzyskanie danych na temat wystêpowania oraz liczebnoœci populacji ptaków wymienionych w za³¹czniku I Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409 EWG z dnia r. w sprawie ochrony dzikich ptaków) oraz regularnie wystêpuj¹cych ptaków migruj¹cych na obszarze Natura 2000 PLB Pusz- Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

2 cza Augustowska w okresie lêgowym. Uzyskane dane o sk³adzie gatunkowym i liczebnoœci wykorzystano nastêpnie do weryfikacji istniej¹cych danych ornitologicznych zawartych w SDF, oraz do oceny stopnia i rodzajów zagro eñ ptaków, w celu w³aœciwego zaplanowania ochrony Obszaru. Badania prowadzono na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska, we wspó³pracy z Biurem Urz¹dzania Lasu i Geodezji Leœnej w Radomiu. Teren badañ PLB Puszcza Augustowska le y w pó³nocno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim (23 O 15'E, 54 O N). Wschodni¹ granicê obszaru stanowi granica pañstwa z Litw¹ i Bia³orusi¹. Powierzchnia OSO wynosi ,7 ha (ryc. 1). Obszar obejmuje Puszczê Augustowsk¹, jeden z najwiêkszych kompleksów leœnych w Polsce, po³o ony na Pojezierzu Suwalskim i Równinie Augustowskiej, urozmaicony ³¹kami i gruntami uprawnymi oraz jeziorami polodowcowymi. Przez puszczê przebiega Kana³ Augustowski. G³ówne rzeki to Czarna Hañcza, Rospuda i Marycha. Na terenie ostoi le y ponad 100 jezior, w tym 20 o powierzchni ponad 1km 2. Najwiêkszym jeziorem s¹ Wigry, zajmuj¹ce powierzchniê 21,87 km 2. Jest to region o œredniej rocznej temperaturze powietrza 6,5 O C, najni szej na ni u œredniej temperaturze stycznia (-5 O C) i najd³u ej trwaj¹cych zimach (120 dni). W drzewostanach puszczañskich dominuje sosna Pinus sylvestris, która jest gatunkiem panuj¹cym na 78% powierzchni leœnej. Œwierk pospolity Picea abies porasta 8% powierzchni, ale na du ych po³aciach wspó³wystêpuje z sosn¹, tworz¹c drugie piêtro. Pozosta³e gatunki zajmuj¹ odpowiednio: olsza czarna Alnus glutinosa 9% powierzchni, brzozy Betula sp. 5% i d¹b szypu³kowy Quercus robur 1%. Domieszkowo wystêpuj¹ osika Populus tremula, wierzby Salix sp., lipa drobnolistna Tilia cordata, klony Acer sp. oraz grab Carpinus betulus i jarz¹b pospolity Sorbus aucuparia. Wiêksza czêœæ lasów Puszczy Augustowskiej jest u ytkowana gospodarczo. Administracyjnie obszar puszczy podzielony jest pomiêdzy 6 nadleœnictw: Augustów, G³êboki Bród, P³aska, Pomorze, Szczebra i Suwa³ki, nale ¹ce do Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Bia³ymstoku, oraz Wigierski Park Narodowy (WPN) o powierzchni 150,85 km 2, powo³any w 1989 r. Na obszarze Lasów Pañstwowych œredni wiek drzewostanów wynosi 59 lat, a ponad 100-letnie starodrzewy zajmuj¹ ok. 5% powierzchni. Drzewostany charakteryzuj¹ siê dosyæ wysokim stopniem naturalnoœci, z wyj¹tkiem obszarów, na których wprowadzono gatunki obce drzew i krzewów (g³ównie czeremchê amerykañsk¹ Prunus serotina i d¹b czerwony Quercus robur). Wœród siedliskowych typów lasu na terenach zarz¹dzanych przez Lasy Pañstwowe najwiêksze powierzchnie zajmuje bór œwie y (38%) oraz bór mieszany œwie y (27%). Siedliska wilgotne i bagienne zajmuj¹ ³¹cznie ok. 30% powierzchni. Na terenie ostoi przewa a ekstensywny typ rolnictwa, przy du ym rozdrobnieniu gospodarstw rolnych. W krajobrazie rolniczym dominuje mozaika pól, ³¹k i pastwisk. W osadach na terenie OSO przewa a zabudowa rozproszona. Wiêksze obszary bezleœne znajduj¹ siê w okolicy jezior Wigry, Pierty, Serwy i Kolno. W puszczy powo³ano 14 rezerwatów przyrody. Wysokie wartoœci przyrodnicze Puszczy Augustowskiej spowodowa³y uznanie ca³ego jej obszaru za OSO Puszcza Augustowska PLB200002, oraz wyznaczenie 2 SOO siedliskowych: Ostojê Augustowsk¹ PLH200005, oraz Ostojê Wigiersk¹ PLH Materia³ i metody Inwentaryzacjê przeprowadzono w oparciu o Wytyczne do przeprowadzenia inwentaryzacji ornitologicznej na obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 przygotowane przez Departament Obszarów Natura 2000 Generalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska (GDOŒ 2010). 90 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...

3 Ryc. 1. Teren badañ Fig. 1. Study area Prace terenowe prowadzono od 1.04 do 30.08, z zastosowaniem podzia³u na 6 kontroli, poœwiêconych wykrywaniu ró nych gatunków, stosownie do okresów ich aktywnoœci. Kontrole przeprowadzono w nastêpuj¹cych terminach: 1-20 kwietnia, 21 kwietnia 10 maja, maja, 1-30 czerwca, 1-31 lipca, 1-31 sierpnia. Podczas ka dej kontroli starano siê wykonaæ liczenia/obserwacje równomiernie na ca³ym terenie ostoi, obejmuj¹c jej reprezentatywne powierzchnie we wszystkich typach œrodowisk (lasy, ³¹ki, tereny rolnicze, jeziora, rzeki). Liczenia dla wiêkszoœci gatunków prowadzono w oparciu o metodykê opisan¹ w poradnikach Mikuska (2005), Chylareckiego et al. (2009), Chmielewskiego i Stelmacha (2009). Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

4 Dubelta, dziêcio³a trójpalczastego i bia³ogrzbietego oraz w³ochatkê i sóweczkê wykrywano przy zastosowaniu metodyki obowi¹zuj¹cej od 2010 r. w programach Pañstwowego Monitoringu Ptaków. Stymulacjê g³osow¹ stosowano wobec nastêpuj¹cych gatunków: kobuz, dubelt, dziêcio³y: bia³ogrzbiety, trójpalczasty, zielonosiwy, czarny, œredni; sóweczka, w³ochatka, puchacz, lelek, wodnik, zielonka, kropiatka, kokoszka. W ci¹gu dnia na przeprowadzenie kontroli przeznaczano od 2 do 8 godzin dziennie, przy czym najwiêcej czasu poœwiêcano na kontrole w kwietniu i maju. Kontrole polega³y najczêœciej na penetracji przez kilka (2-4) zespo³ów samochodami lub pieszo obszarów leœnych ze szczególnym uwzglêdnieniem drzewostanów starszych ni 80 lat oraz olsów i ³êgów i notowaniu obserwowanych lub s³yszanych ptaków. Ocenê liczebnoœci lelka prowadzono na transektach z samochodu i pieszo, odtwarzaj¹c g³os terytorialny samca co 500 m, w godzinach W kwietniu przeprowadzono inwentaryzacjê sóweczki w godzinach 16-19, a pozosta³ych sów w godzinach 18-23, z zastosowaniem stymulacji. Tereny otwarte penetrowano lub obserwowano z punktów o dobrej widocznoœci, obserwacje prowadzono tam przy u yciu lornetek i lunety. Ocenê liczebnoœci i sk³adu gatunkowego ptaków na Wigrach prowadzono z brzegów z kilku punktów obserwacyjnych oraz 3-krotnie przy u yciu ³odzi motorowej, op³ywaj¹c ca³e jezioro. Stymulacjê g³osow¹ gatunków yj¹cych w trzcinach prowadzono tylko z brzegów. Ocenê liczebnoœci g³uszca prowadzono zarówno w okresie toków ( ) na zapadach wieczorem i przed œwitem na tokowiskach, jak równie metod¹ wyszukiwania œladów ptaków od maja do sierpnia (Zawadzka et al. 2009a). Ostateczn¹ wielkoœæ populacji badanych gatunków ustalono w oparciu o wyniki prac z 2010 r., dla czêœci gatunków stosuj¹c metodê ekstrapolacji. Uwzglêdniono przy tym równie publikowane dane z obszaru Puszczy Augustowskiej (Fiedorowicz 2008, Zawadzka i Zawadzki 2008 a i b, Zawadzka et al a i b, Zawadzka i Zawadzki 2010) oraz czêœciowo wczeœniejsze dane niepublikowane z lat , tak aby przedstawione liczebnoœci nie by³y danymi opartymi jedynie o liczenia wykonane w jednym sezonie, które mog¹ odbiegaæ od wieloletnich trendów i stanów populacji. W stosunku do ró nych gatunków w trakcie inwentaryzacji uda³o siê wykryæ od ok % rzeczywistego stanu populacji gatunków trudno wykrywalnych, wymagaj¹cych specjalnie dedykowanej metodyki (np. jarz¹bek, mucho³ówka ma³a, trzmielojad, krogulec) do 80-90% (np. g³uszec, sóweczka, dziêcio³ czarny, g¹go³, ³abêdŸ niemy). Z kolei liczebnoœæ derkacza i kszyka okaza³a siê wy sza od dotychczas szacowanej (Zawadzka i Zawadzki 2010), prawdopodobnie w zwi¹zku z wy szym w 2010 r. poziomem wód i d³ugookresowym zalewaniem ³¹k. Zagro enia dla gatunków i dla konkretnych stanowisk oceniono na podstawie kryteriów zawartych w wytycznych (GDOŒ 2010). Wyniki Ogólna charakterystyka awifauny ostoi W trakcie 5 miesiêcy prowadzenia inwentaryzacji na terenie ostoi stwierdzono wystêpowanie 171 gatunków, co stanowi 80% ogólnej liczby 215 gatunków obserwowanych w ci¹gu ostatnich 40 lat w Puszczy Augustowskiej (Zawadzka D., Zawadzki J., dane niepubl.). W grupie inwentaryzowanych ptaków odnotowano obecnoœæ 40 gatunków z za³¹cznika I Dyrektywy Ptasiej, w tym 36 lêgowych lub prawdopodobnie lêgowych (tab. 1). Zarazem, na terenie ostoi Puszcza Augustowska podczas inwentaryzacji stwierdzono obecnoœæ 90 spoœród listy 139 gatunków, których stanowiska podlega³y inwentaryzacji zgodnie z wytycznymi GDOŒ (2010). Trzon awifauny OSO Puszcza Augustowska stanowi¹ lêgowe gatunki leœne, zarówno osiad³e: bielik, jastrz¹b, jarz¹bek, g³uszec, puszczyk, w³ochatka, sóweczka, dziêcio³y (czarny, du y, œredni, dziêcio³ek, bia³ogrzbiety, trójpalczasty, zielonosiwy), sikory, kowalik, krzy odziób œwier- 92 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...

5 kowy, czy, orzechówka, kruk, jak i wêdrowne: orlik krzykliwy, trzmielojad, kania czarna i ruda, bocian czarny, kobuz, lerka, lelek, siniak, grzywacz, s³onka, uraw, pokrzewki, œwistunki, drozdy. Drug¹, charakterystyczn¹ grupê awifauny stanowi¹ gatunki ³¹k i pól, osi¹gaj¹ce niekiedy wysokie liczebnoœci: derkacz, g¹siorek, s³owik, dziwonia, ³ozówka, kszyk, samotnik, przepiórka oraz bocian bia³y. Trzeci¹, wyodrêbnion¹ grupê ptaków tworz¹ gatunki zwi¹zane z jeziorami (b¹k, czapla siwa, perkoz dwuczuby, perkozek, krzy ówka, g¹go³, nurogêœ, g³owienka, ³abêdŸ niemy, kormoran, ³yska, wodnik, zielonka, kropiatka, kokoszka, œmieszka i mewa pospolita, rybitwa zwyczajna, rybitwa czarna i gniazduj¹ca w 2010 r. prawdopodobnie po raz pierwszy na tym terenie rybitwa bia³oskrzyd³a). Z jeziorami i dolinami rzecznymi zwi¹zane s¹ tak e ptaki wróblowe gniazduj¹ce w trzcinach (trzciniak, trzcinniczek, rokitniczka, potrzos, w¹satka, brzêczka, œwierczak), a tak e zimorodek i brzegówka. Gatunki z Za³¹cznika I DP kwalifikuj¹ce utworzenie OSO Natura 2000 Na terenie ostoi stwierdzono 19 gatunków spe³niaj¹cych kryterium C6 (gatunki zagro one w skali Unii Europejskiej, o liczebnoœci co najmniej 1% populacji krajowej; Wilk et al. 2010). By³y to: B¹k Botaurus stellaris stwierdzono 34 odzywaj¹ce siê samce, a ca³kowit¹ liczebnoœæ oceniono na samców, wystêpuj¹cych g³ównie na wiêkszych jeziorach, pojedyncze rewiry stwierdzono na Czarnej Hañczy i Kanale Augustowskim. Ponad po³owa populacji gniazduje na Wigrach i innych jeziorach w obrêbie WPN. Bielik Haliaeetus albicilla stwierdzono 10 zajêtych gniazd oraz kolejne 3 zajête rewiry, co daje ³¹czn¹ liczebnoœæ 13 par. Gatunek gniazduj¹cy w drzewostanach oko³o letnich na ca³ym terenie puszczy w pobli u du ych jezior, w tym 3 pary nad Wigrami. Poza WPN 1 gniazdo znajduje siê w rezerwacie, pozosta³e w drzewostanach u ytkowanych gospodarczo. Fot. 1. W Puszczy Augustowskiej gniazduje 13 par bielika (fot. G. Zawadzki) Photo 1. Thirteen pairs of White-tailed Eagle nest in Augustów Forest Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

6 Trzmielojad Pernis apivorus w 2010 r. stwierdzono 26 zajêtych rewirów, a ca³kowit¹ liczebnoœæ oceniono na podstawie wieloletnich obserwacji na 60 par (Zawadzka et al. 2009, Zawadzka i Zawadzki 2010). Kania czarna Milvus migrans znaleziono 1 zajête gniazdo nad jeziorem Mikaszewo i co najmniej 6 zajêtych rewirów. Ca³kowit¹ liczebnoœæ populacji na terenie ostoi z uwzglêdnieniem danych z lat ubieg³ych oszacowano na 6-10 par. Orlik krzykliwy Aquila pomarina obserwowano ptaki w 31 rewirach, znaleziono 2 zajête gniazda, zawsze w pobli u otwartych, koszonych ³¹k (œródleœnych lub na obrze ach puszczy). Ca³kowit¹ liczebnoœæ oceniono na co najmniej 40 par, z czego 2/3 gniazduje w po³udniowej czêœci puszczy. Gatunek czêœciowo zagro ony utrat¹ erowisk na skutek zmian w krajobrazie rolniczym, g³ównie poprzez wy³¹czanie gruntów z u ytkowania i zabudowê terenów otwartych. Bocian czarny Ciconia nigra zinwentaryzowano 6 zajêtych rewirów w 2010 r., ca³kowita liczebnoœæ w ostoi to 6-15 par; gatunek wykazuj¹cy spadek liczebnoœci w ci¹gu ostatnich 15 lat. G³uszec Tetrao urogallus bezpoœrednio podczas inwentaryzacji na tokach stwierdzono 16 samców i 14 samic. Po uwzglêdnieniu obserwacji innych osób, oraz danych z okresu po zakoñczeniu toków ca³kowit¹ liczebnoœæ g³uszca oceniono na osobników (15-20 samców). G³uszec wystêpuje tylko we wschodniej czêœci ostoi, na siedliskach borów œwie ych lub borów bagiennych, w drzewostanach sosnowo-œwierkowych w wieku lat. Poza jednym tokowiskiem w rezerwacie, ca³a populacja yje w lasach u ytkowanych gospodarczo. Tempo wymierania populacji wci¹gu ostatnich 15 lat wynosi 7% rocznie (Zawadzka i Zawadzki 2008). Jarz¹bek Bonasa bonasia w trakcie bezpoœrednich prac terenowych stwierdzono 361 zajêtych rewirów. Na podstawie danych z powierzchni monitoringowych oraz pracy Fiedorowicza (2008) ca³kowit¹ liczebnoœæ gatunku w Puszczy Augustowskiej oceniamy na co najmniej par. Bez intensywnej penetracji ca³ej powierzchni Puszczy i zastosowania stymulacji g³osowej, przy krótkim okresie aktywnoœci w kwietniu i niewielkich wymaganiach przestrzennych jarz¹bka, realny poziom wykrywalnoœci to ok. 25% populacji. Dok³adniejsze dane o liczebnoœci mo na uzyskaæ w trakcie intensywnych badañ dedykowanych temu gatunkowi z zastosowaniem stymulacji g³osowej. Gatunek liczny, rozpowszechniony, rozmieszczony równomiernie na terenie ca³ej Puszczy Augustowskiej. Wystêpuje na wszystkich siedliskach (od borów œwie ych po olsy i bory bagienne), najliczniej w drzewostanach z gêstym podszytem œwierkowym w wieku lat. Derkacz Crex crex liczenia na 2 transektach o ³¹cznej d³ugoœci 12 km na najbogatszym stanowisku w ostoi ( ¹ki Hruskie) wykaza³y obecnoœæ 120 samców. ¹czn¹ liczebnoœæ na ¹kach Hruskich oceniono na co najmniej 200 samców. W ca³ej ostoi stwierdzono 362 samce, a ca³kowit¹ liczebnoœæ dla ostoi oceniono na samów. Liczebnoœæ ta spe³nia tak e kryteria A1 i C1. Derkacz wystêpuje na wilgotnych ³¹kach zarówno na obrze ach jak i w œrodku puszczy, tak e na ma³ych œródleœnych ³¹kach oraz na uprawach w olsach. Gatunek wykazywa³ w 2010 r. wy sz¹ liczebnoœæ ni w kilku poprzednich sezonach. uraw Grus grus podczas inwentaryzacji ostoi stwierdzono 124 pary, a ca³¹ populacjê oceniono na par, wystêpuj¹cych przewa nie w pobli u ³¹k. Na ¹kach Hruskich w sierpniu przebywa³o stado ok. 60 ptaków. Sóweczka Glaucidium passerinum w 2010 r. stwierdzono 30 terytorialnych samców, ca³a populacja oceniona zosta³a na co najmniej par, rozmieszczonych nierównomiernie, w najstarszych drzewostanach sosnowych (zazwyczaj ponad 140-letnich), z udzia³em œwierka. W³ochatka Aegolius funereus stwierdzono 44 terytorialne samce, ca³kowita liczebnoœæ w puszczy wynosi ok par lêgowych. Gatunek rozmieszczony równomierniej ni sóweczka, w najstarszych partiach drzewostanów sosnowych (zazwyczaj ponad 140-letnich). 94 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...

7 Lelek Caprimulgus europaeus inwentaryzacja ze stymulacj¹ g³osow¹ wykaza³a obecnoœæ 122 samców. Bior¹c pod uwagê, e nie we wszystkich potencjalnych siedliskach prowadzone by³y liczenia, ca³kowit¹ liczebnoœæ oceniono na par, wystêpuj¹cych g³ównie na borowych uprawach i m³odnikach oraz znacznie mniej licznie w starych drzewostanach. Gatunek wystêpuje na terenie ca³ej ostoi, w drzewostanach borowych w wieku od 2 do ponad 140 lat. Zimorodek Alcedo atthis podczas inwentaryzacji stwierdzono 31 par, ca³a populacja szacowana jest na co najmniej 40 par, gniazduj¹cych na skarpach nad rzekami oraz jeziorami. Dziêcio³ zielonosiwy Picus canus stwierdzono 24 pary, ca³kowita liczebnoœæ wynosi par, rozmieszczonych g³ównie przy brzegach lasu lub przy œródleœnych terenach otwartych na ca³ym terenie ostoi. Dziêcio³ czarny Dryocopus martius stwierdzono 289 par, co stanowi ponad po³owê rzeczywistej wielkoœci populacji, szacowanej na par. Dziuple wykuwa niema wy³¹cznie w sosnach, w drzewostanach w wieku ponad 100 lat. Dziêcio³ bia³ogrzbiety Dendrocopos leucotos stwierdzono 16 par na terenie ostoi i jedn¹ parê na Litwie, przy samej granicy. W ca³ej puszczy gniazduje ok par. Gatunek rozmieszczony nierównomiernie, wystêpuje w gr¹dach i lasach wilgotnych oraz bardzo rzadko w olsach. Najliczniej gnieÿdzi siê w 2 rezerwatach: Staro yn i Kozi Rynek. Liczebnoœæ gatunku wzros³a w porównaniu do stanu ocenionego w 1992 r. (Weso³owski 1994). Dziêcio³ trójpalczasty Picoides tridactylus stwierdzono 18 par, ca³oœæ populacji oszacowano na par. Gatunek wystêpuje g³ównie w starych (blisko 80-letnich) olsach z domieszk¹ œwierka, jedynie w WPN i rezerwacie Kuriañskie Bagno w starych œwierczynach. Rozmieszczony równomierniej i na wiêkszej powierzchni ostoi ni dziêcio³ bia³ogrzbiety. Lerka Lullula arborea podczas inwentaryzacji stwierdzono 199 zajêtych rewirów, ca³¹ populacjê oszacowano na co najmniej par. Gatunek rozmieszczony równomiernie na ca³ym terenie ostoi, preferuje zrêby i m³ode uprawy na siedliskach borowych oraz tereny otwarte przy brzegach lasu, notowany tak e w starszych drzewostanach sosnowych przy szerokich drogach i liniach oddzia³owych. Fot. 2. W³ochatki wykorzystuj¹ dziuple po dziêciole czarnym w najstarszych drzewostanach (fot. G. Zawadzki) Photo 2. Tengmalm's Owls use Black Woodpecker's holes in the oldest stands Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

8 Tabela 1. Ptaki wymienione w Za³¹czniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG stwierdzone w OSO PLB Puszcza Augustowska w 2010 r. Objaœnienia: p pary, m samce, os. osobniki Table 1. The birds named in the Appendix I to the Directive of the Council 79/409/EWG found in the SPA PLB Augustów Forest in Explanations: p pairs, m males, os. individuals Kod Nazwa POPULACJA OCENA ZNACZENIA OBSZARU Lêgowa Migruj¹ca Ogólnie A223 Aegolius funereus w³ochatka p B A089 Aquila pomarina orlik krzykliwy p B A229 Alcedo atthis zimorodek 40 p B A104 Bonasa bonasia jarz¹bek p B A021 Botaurus stellaris b¹k m B A215 Bubo bubo puchacz 4-7 p C A224 Caprimulgus europaeus lelek p B A197 Chlidonias niger rybitwa czarna p D A031 Ciconia ciconia bocian bia³y p D A030 Ciconia nigra bocian czarny 6-15 p C A081 Circus aeruginosus b³otniak stawowy p C A082 Circus cyaneus b³otniak zbo owy 2 os. D A084 Circus pygargus b³otniak ³¹kowy 7-10 p D A122 Crex crex derkacz m B A038 Cygnus cygnus ³abêdŸ krzykliwy 1 os. D A239 Dendrocopos leucotos p C dziêcio³ bia³ogrzbiety A238 Dendrocopos medius dziêcio³ œredni p D A236 Dryocopus martius dziêcio³ czarny p B A027 Egretta alba czapla bia³a os. D A379 Emberiza hortulana ortolan 5-20 p D A320 Ficedula parva p D mucho³ówka ma³a A154 Gallinago media dubelt 3-5 m D A217 Glaucidium passerinum sóweczka p B A127 Grus grus uraw p B A075 Haliaeetus albicilla bielik p B A338 Lanius collurio g¹siorek p D A246 Lullula arborea lerka p B A272 Luscinia svecica podró niczek 5-10 p D 96 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...

9 A074 Milvus milvus kania ruda 1-5 p C A073 Milvus migrans kania czarna 6-10 p C A094 Pandion haliaetus rybo³ów os. D A072 Pernis apivorus trzmielojad p B A241 Picoides tridactylus dziêcio³ p C trójpalczasty A234 Picus canus dziêcio³ zielonosiwy p C A120 Porzana parva zielonka p D A119 Porzana porzana kropiatka p D A193 Sterna hirundo rybitwa rzeczna 1-20 p D A307 Sylvia nisoria jarzêbatka p D A109 Tetrao tetrix cietrzew 0-4 os. D A108 Tetrao urogallus g³uszec os. B Fot. 3. Lelek preferuje uprawy i m³odniki na siedlisku borowym (fot. G. Zawadzki) Photo 3. A Nightjar prefers young stands on pine forest sites Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

10 Gatunki spoza Za³¹cznika I DP kwalifikuj¹ce wyznaczenie IBA (Importand Bird Areas) Na terenie OSO Puszcza Augustowska stwierdzono spe³nienie kryterium C6 w stosunku do kolejnych 13 gatunków, nie ujêtych w za³¹czniku I DP, ale podlegaj¹cych inwentaryzacji zgodnie z wytycznymi GDOŒ (tab. 2). Progi kwalifikuj¹ce (1% krajowej populacji) przyjêto za Wilkiem et al. (2010), a dla gatunków nieujêtych w tym opracowaniu (droÿdzika, trzciniaka, orzechówki i dziwonii) za Sikor¹ et al. (2007). By³y to: Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus ³¹czna liczebnoœæ populacji w obrêbie OSO wynosi³a ok. 600 par, z tego ok. 250 par gniazduje na Wigrach, pozosta³e w ró nej liczbie na mniejszych jeziorach. G¹go³ Bucephala clangula stwierdzono 145 par lêgowych, ca³kowit¹ liczebnoœæ populacji lêgowej oceniono na par, co stanowi ok. 10% krajowej populacji lêgowej. Gatunek liczny, rozmieszczony równomiernie na wszystkich, nawet najmniejszych jeziorach oraz na rzekach na terenie ostoi. Nurogêœ Mergus merganser na terenie ostoi gniazduje par, co stanowi ok. 7% populacji krajowej. Gniazduje na wiêkszych jeziorach, rzekach i Kanale Augustowskim. yska Fulica atra na jeziorach gniazduje par lêgowych, z tego co najmniej 2500 na jeziorze Wigry. Kszyk Gallinago gallinago podczas inwentaryzacji w 2010 r. stwierdzono 170 tokuj¹cych samców, liczebnoœæ szacowana jest na ok. 200 samców, wystêpuj¹cych na podmok³ych ³¹kach w lasach oraz na terenach otwartych. Najwy sz¹ liczebnoœæ stwierdzono na ¹kach Hruskich. Samotnik Tringa ochropus zinwentaryzowano 97 stanowisk, ca³kowit¹ liczebnoœæ oceniono na par lêgowych, g³ównie na podmok³ych terenach leœnych (olsy, ³êgi), oraz na ciekach wodnych na terenach otwartych. Siniak Columba oenas stwierdzono 139 zajêtych rewirów; ca³kowit¹ liczebnoœæ oceniono na par. Stanowi to ok. 1% krajowej populacji. Gatunek gniazduje tylko w starych drzewostanach sosnowych, powy ej 120 lat. Dudek Upupa epos podczas inwentaryzacji stwierdzono 34 pary, ale by³ to rok o wyraÿnie ni szej liczebnoœci dudka ni w poprzednich latach. Ca³kowita liczebnoœæ populacji wynosi ok par, g³ównie na œródleœnych polanach i przy brzegach lasów, ale tak e wewn¹trz lasu na powierzchniach s¹siaduj¹cych ze sob¹ zrêbów na ubogich siedliskach borowych. DroŸdzik Turdus iliacus w 2010 r. stwierdzono tylko 1 parê lêgow¹, ale na podstawie danych wieloletnich populacja jest oceniana na par. Trzciniak Acrocephalus arundinaceus stwierdzono 495 zajêtych rewirów, a ca³kowit¹ populacjê oceniono na Orzechówka Nucifraga caryocatactes znaleziono 72 czynne rewiry, ca³kowita liczebnoœæ szacowana jest na par, co stanowi 3-8% krajowej populacji. Dziwonia Carpodacus erythrinus na terenie ostoi stwierdzono 121 par, a ca³¹ populacjê oceniono na par. Krzy odziób œwierkowy Loxia curvirostra w starszych drzewostanach œwierkowych stwierdzono gniazdowanie par. Charakterystyka zagro eñ Na terenie ostoi stwierdzono zagro enia zwi¹zane z gospodark¹ leœn¹, rolnictwem, uprawianiem sportów wodnych (g³ównie kajakarstwem) oraz zabudow¹ terenu. Zdecydowanie najczêœciej odnotowanym zagro eniem by³a gospodarka rêbna, przy czym w wielu przypadkach jest to zagro enie potencjalne, a nie rzeczywiste, zw³aszcza dla czêœci stanowisk dziêcio³a czar- 98 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...

11 Tabela 2. Regularnie wystêpuj¹ce ptaki lêgowe nie wymienione w Za³¹czniku I Dyrektywy Rady 79/409/ EWG Table 2. Breeding birds occurring regularly not named in the Appendix I to the Directive of the Council 79/ 409/EWG Kod Nazwa POPULACJA OCENA ZNACZENIA OBSZARU Lêgowa Ogólnie A289 Acrocephalus arundinaceus trzciniak p B A067 Bucephala clangula g¹go³ p B A371 Carpodacus erythrinus dziwonia p B A207 Columba oenas siniak p C A125 Fulica atra ³yska p C A153 Gallinago gallinago kszyk m B A369 Loxia curvirostra krzy odziób œwierkowy p B A070 Mergus merganser nurogêœ p B A344 Nucifraga caryocatactes orzechówka p B A005 Podiceps cristatus perkoz dwuczuby 600 p B A165 Tringa ochropus samotnik p B A286 Turdus iliacus droÿdzik p B A232 Upupa epops dudek p C nego. Ze wzglêdu na obni enie wieku rêbnoœci drzewostanów sosnowych od 2005 r. ze 140 na 120 lat na terenie nadleœnictw: Augustów, P³aska i Szczebra oraz planowanym obni eniu w rewizjach planów urz¹dzenia lasu dla nadleœnictw G³êboki Bród i Pomorze, eliminacja drzewostanów starszych ni 120 lat staje siê najwa niejszym potencjalnym zagro eniem na terenie ca³ej leœnej czêœci ostoi. Przy utrzymaniu obecnych zasad gospodarki leœnej docelowo takie drzewostany zostan¹ jedynie w Wigierskim PN i w kilku rezerwatach, oraz w nielicznych kêpach o powierzchni nie przekraczaj¹cej 15 arów, pozostawianych gdzieniegdzie na zrêbach. S¹ to enklawy umo liwiaj¹ce wykucie dziupli przez dziêcio³a czarnego i potencjalne (choæ nielicznie) wykorzystanie przez siniaka i g¹go³a, ale zbyt ma³e dla sóweczki i w³ochatki oraz innych gatunków starodrzewów. Nale y oczekiwaæ, e w najbli szych latach liczebnoœæ wszystkich wymienionych dziuplaków spadnie, na skutek kurczenia siê powierzchni dostêpnych siedlisk lêgowych. W trakcie inwentaryzacji stwierdziliœmy w Nadleœnictwie Szczebra wyciêcie w maju drzewostanu, w którym w kwietniu odzywa³y siê terytorialne samce sóweczki i w³ochatki. Przyk³ad ten obrazuje rzeczywiste zagro enie dla gatunków zwi¹zanych ze starodrzewami, a wiêc dla: dziêcio³a czarnego, zielonosiwego, bia³ogrzbietego i trójpalczastego, siniaka, g¹go³a, nurogêsi, sóweczki, w³ochatki, kobuza oraz byæ mo e mucho³ówki ma³ej, pleszki i krêtog³owa. Ca³okszta³t gospodarki leœnej, obejmuj¹cy jej ró ne aspekty (regulacja zwarcia, wprowadzanie podszytów, czêstoœæ prac leœnych wp³ywaj¹ca na p³oszenie ptaków, rozmieszczenie zrêbów i ich udzia³ powierzchniowy w obrêbie ostoi oraz grodzenie upraw) jest jednym z wa niejszych zagro eñ dla g³uszca, obok drapie nictwa, niskiej zmiennoœci genetycznej i naturalnej eutrofizacji siedlisk (Zawadzka i Zawadzki 2008). Nale y jednak podkreœliæ, e Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

12 obecna gospodarka leœna wp³ywa pozytywnie na grupê gatunków zwi¹zanych ze zrêbami i uprawami (lelek, lerka, g¹siorek) oraz drzewostanami o dobrze wykszta³conym podszycie (jarz¹bek i orzechówka). Ponadto, zmiany zwi¹zane z wprowadzaniem certyfikacji w systemie FSC, czyli m.in. zmniejszenie powierzchni zrêbów, pozostawianie drzew dziuplastych oraz kêp na zrêbach, ograniczenie ciêæ w sezonie lêgowym ptaków s¹ korzystne w zasadzie dla wszystkich gatunków ptaków. Drug¹ kategoriê zagro eñ stanowi¹ dzia³ania zwi¹zane z rolnictwem, w tym usuwanie drzew i krzewów na ³¹kach, powoduj¹ce likwidacjê czatowni i miejsc odpoczynku dla orlika krzykliwego, g¹siorka, œwiergotka ³¹kowego, rybitwy bia³oskrzyd³ej oraz szeregu innych gatunków. Najwa niejszym zagro eniem dla derkacza i kszyka jest zbyt wczesne koszenie ³¹k, niemal zawsze jest to koszenie do œrodka, sprzeczne z zasadami dobrej praktyki rolniczej. Paradoksalnie, na nielicznych obszarach objêtych programami rolnoœrodowiskowymi dla ochrony siedlisk ptaków zbyt póÿne koszenie i pokrycie ³¹k wysok¹, such¹ traw¹ staje siê przyczyn¹ opuszczania siedlisk lêgowych przez czajkê i erowisk przez orlika krzykliwego. Lokalne znaczenie dla gatunków ³¹k i krajobrazu rolniczego (m.in. derkacza, kszyka, dziwonii, g¹siorka, srokosza, s³owika, kuropatwy, przepiórki, œwiergotka ³¹kowego, b³otniaka stawowego) ma zmiana sposobu uprawy, polegaj¹ca na likwidacji wszystkich mikrosiedlisk (œródpolnych kêp zadrzewieñ, oczek wodnych, bagienek) jako powierzchni wy³¹czanych z dop³at bezpoœrednich oraz zarzucanie uprawy (od³ogowanie). Teren ostoi nale y do najatrakcyjniejszych w kraju miejsc wykorzystywanych pod zabudowê willowo-letniskow¹. Dynamicznie postêpuj¹ca szczelna zabudowa brzegów du ych jezior (Wigry, Pierty, Serwy, Studzieniczne, Bia³e Augustowskie, Gorczyca, Paniewo, Tobo³owo, Blizno) powoduje degradacjê brzegów, zasypywanie obni eñ, odwodnienia i wyrównywanie terenu. Wp³ywa to negatywnie na ptaki krajobrazu rolniczego oraz na g¹go³a i nurogêœ, utrudniaj¹ce im przedostanie siê z pisklêtami po wykluciu do wody, a tak e sprzyja zanikaniu erowisk bociana bia³ego, orlika krzykliwego i innych ptaków szponiastych. Presja kajakarzy najsilniej wp³ywa na g¹go³a i nurogêœ oraz zimorodka na Kanale Augustowskim oraz Czarnej Hañczy, w mniejszym stopniu na jeziorach, a przyczynia siê tak e do naruszania linii brzegowej w miejscach biwakowania. Dyskusja Awifauna Puszczy Augustowskiej dotychczas nie zosta³a opracowana w sposób kompleksowy, dok³adniejsze wyniki badañ dotyczy³y tylko pewnych grup, a szczególnie: ptaków szponiastych, kuraków, sów, dziêcio³ów i kruka (Weso³owski 1994, Zawadzka 1996, Zawadzka 1999, Zawadzka i Zawadzki 1995, 1998, 2001, 2005, 2008a i b, 2010, Zawadzka et al. 2002, 2006, 2008a i b, 2009b i c, Zawadzki et al. 1999, Fiedorowicz 2008, Skierczyñski et al. 2011). Wykonana w 2010 r. inwentaryzacja jest pierwsz¹ prób¹ kompleksowej oceny wystêpowania i liczebnoœci du ej grupy gatunków ptaków na ca³ym terenie Puszczy Augustowskiej, objêtych ochron¹ na mocy Dyrektywy Ptasiej. Zastosowana i zalecana metodyka (uniwersalny sposób rejestracji mo liwie du ej liczby gatunków podczas penetracji du ych obszarów) oraz stosunkowo krótki okres inwentaryzacji (niepe³ny pojedynczy sezon lêgowy od kwietnia do wrzeœnia) pozwoli³a na wykrycie pewnej czêœci populacji ptaków lêgowych, a nie na dokonanie bezwzglêdnej, pe³nej oceny liczebnoœci na ca³ym obszarze rozleg³ej ostoi. Dlatego te wielkoœæ populacji inwentaryzowanych gatunków ustalono wykorzystuj¹c ekstrapolacjê zebranych danych. Uwzglêdniono przy tym wczeœniejsze dane publikowane oraz niepublikowane dane w³asne. Puszcza Augustowska jest miejscem wystêpowania 40 gatunków z za³¹cznika I Dyrektywy Ptasiej, w tym 36 lêgowych lub prawdopodobnie lêgowych, a 19 spe³niaj¹cych kryterium 100 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...

13 C6. Uzyskane w 2010 r. wyniki zgodne s¹ z wczeœniej publikowanymi danymi i potwierdzaj¹ du e znaczenie OSO Puszcza Augustowska dla ochrony gatunków z za³¹cznika I DP, w porównaniu z innymi du ymi kompleksami leœnymi Polski (Wilk et al. 2010). Przyk³adowo w inwentaryzowanych przy zastosowaniu podobnej metodyki obszarach OSO Bory Tucholskie, zajmuj¹cych ponad 3-krotnie wiêksz¹ powierzchniê stwierdzono 30 gatunków lêgowych z za³¹cznika I (Guentzel i awicki 2009), a w niewielkiej PLB Lasy Skaliskie 20 gatunków (Szymkiewicz i Górski 2009). Puszcza Augustowska jest jedn¹ z kilku ostatnich krajowych ostoi g³uszca (mimo silnego spadku liczebnoœci yje tu wci¹ ok. 10% krajowej populacji; Zawadzka i Zawadzki 2008, Zawadzki i Zawadzka, w druku). W odniesieniu do danych dotycz¹cych ostoi ptaków IBA o znaczeniu miêdzynarodowym w Polsce (Wilk et al. 2010), OSO Puszcza Augustowska nale- y tak e do najwa niejszych krajowych lêgowych ostoi g¹go³a, nurogêsi, b¹ka, bociana czarnego, trzmielojada, kani rudej oraz kani czarnej, bielika, b³otniaka stawowego, orlika krzykliwego, jarz¹bka, derkacza, urawia, dubelta, kszyka, rybitwy czarnej, siniaka, sóweczki, w³ochatki, lelka, dudka, dziêcio³a zielonosiwego, dziêcio³a czarnego, dziêcio³a bia³ogrzbietego, dziêcio³a œredniego, dziêcio³a trójpalczastego oraz lerki, g¹siorka, orzechówki, krzy odzioba œwierkowego. Wœród wymienianych gatunków najliczniejsz¹ grupê stanowi¹ ptaki zwi¹zane ze œrodowiskiem leœnym. Na terenie ostoi stwierdzono gniazdowanie 15 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksiêgi Zwierz¹t, a dalszych 5 gatunków notowanych jest na tym terenie jako nielêgowe (G³owaciñski 2001). Podczas inwentaryzacji nie uda³o siê potwierdziæ lêgowoœci gado- era (gniazdowa³ do 2006 r.) oraz wystêpowania cietrzewia, do niedawna gatunku lêgowego w Puszczy Augustowskiej (Zawadzka i Zawadzki 2008b, 2010). Fot. 4. Czaple bia³e gatunek nielêgowy (fot. G. Zawadzki) Photo 4. Great White Egrets a non-breeding species Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

14 Fot. 5. abêdÿ krzykliwy na Wigrach (fot. G. Zawadzki) Photo 5. A Whooper Swan on the Wigry Lake Informacje dotycz¹ce gatunków z za³¹cznika I Dyrektywy Ptasiej zawarte w Standardowym Formularzu Danych zamieszczonym na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska (SDF 2008) ró ni¹ siê od zestawienia sporz¹dzonego na podstawie inwentaryzacji ornitologicznej wykonanej w 2010 r. Nieznacznie zmieni³a siê co prawda sumaryczna liczba gatunków (40 obecnie, wczeœniej 41), ale zmianie uleg³ sk³ad gatunkowy ptaków z za- ³¹cznika I DP na terenie OSO Puszcza Augustowska. W oficjalnej wersji SDF widniej¹ gatunki, które by³y jednokrotnie lub kilkukrotnie stwierdzone na terenie ostoi na przestrzeni kilkudziesiêciu lat, natomiast w przedstawianej propozycji zmian uwzglêdniono tylko gatunki stwierdzone podczas inwentaryzacji w okresie od kwietnia do wrzeœnia 2010 r. W obecnym projekcie aktualizacji SDF (dane z tab. 1) zosta³ wpisany tylko 1 nie obserwowany w 2010 r. gatunek, którego wystêpowanie na terenie PLB jest jeszcze wysoce prawdopodobne (cietrzew). Czeœæ z gatunków wykazanych w SDF od wielu lat nie gniazduje na terenie ostoi (kraska), lub te gniazdowa³a tam zupe³nie wyj¹tkowo (po 1 stwierdzonym lêgu: perkoz rogaty, ³abêdŸ krzykliwy), albo zalatywa³a tylko wyj¹tkowo (orlik grubodzioby, mewa ma³a, podgorza³ka). Komentarza wymaga nieobecnoœæ w nowym formularzu gado era, którego ostatni stwierdzony lêg na terenie Puszczy Augustowskiej mia³ miejsce w 2006 r. (Zawadzka et al. 2009b). W stosunku do wczeœniejszych danych negatywnie zmieni³ siê status wystêpuj¹cych w obydwu SDF: cietrzewia (obecnie kategoria D, gatunek na wymarciu lub ju wymar³y), g³uszca (obecnie kategoria B), b³otniaka ³¹kowego (obecnie D), orlika krzykliwego (obecnie C), bociana czarnego (obecnie C), urawia (obecnie C). Bilans zmian korzystnych dla stanu awifauny ostoi otwieraj¹ niewykazywane dotychczas gatunki lêgowe: sóweczka (kategoria B) i kropiatka (kategoria D), oraz zmiany dotychczasowych kategorii D na wy sze w stosunku do: jarz¹bka, lelka, derkacza, dziêcio³a czarnego, w³ochatki, lerki. W nowej propozycji SDF znalaz³o siê 18 gatunków o kategorii D, dla których Puszcza Augustowska jest miejscem gniazdowania mniej ni 1% krajowej populacji, lub te pojawiaj¹ siê tutaj sporadycznie jako nielêgowe, m.in. ³abêdŸ krzykliwy i czapla bia³a. Porównanie SDF z 2008 r. i propozycji zmian przygotowanej na podstawie niniejszych wyników nie daje podstaw do rzetelnej analizy zmian awifauny, gdy nie wiadomo na podstawie jakich danych Ÿród³owych oceniono wystêpowanie i kategorie w stosunku do niektórych gatunków ptaków w dotychczasowym formularzu SDF. 102 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...

15 Podsumowanie Przeprowadzona w 2010 r. inwentaryzacja wykaza³a obecnoœæ 171 gatunków ptaków. Potwierdzi³a znaczenie Puszczy Augustowskiej jako ostoi gatunków lêgowych wa nych w skali kraju jak równie Unii Europejskiej. Ostoja Augustowska nie ma natomiast znaczenia dla gatunków wodnych w okresie wêdrówek. Wiosn¹ kaczki, gêsi i siewki zatrzymuj¹ siê tu jedynie na krótko, w niewielkiej liczbie. Na terenie Puszczy Augustowskiej stwierdzono lêgowoœæ 36 gatunków z za³¹cznika I Dyrektywy Ptasiej, w tym 19 gatunków spe³niaj¹cych kryterium C6, czyli gniazdowanie co najmniej 1% krajowej populacji. Dla g³uszca jest to 10%, chocia liczebnoœæ gatunku drastycznie spada. Puszcza Augustowska jest wa n¹ w skali kraju ostoj¹ lêgow¹ dla dalszych 30 gatunków ptaków (Tomia³ojæ i Stawarczyk 2003, Sikora et al. 2007, Zawadzka i Zawadzki 2010, Wilk et al. 2010). Do najwa niejszych zagro eñ na terenie ostoi nale ¹: szybkie wycinanie najstarszych partii drzewostanów i przyjête zasady gospodarki leœnej uniemo liwiaj¹ce ich odtworzenie, prowadzenie prac leœnych w trakcie sezonu lêgowego, nadmierne udostêpnianie lasów poprzez budowê szerokich dróg leœnych, antropogenne zmiany terenów u ytkowanych rolniczo, oraz niekontrolowana zabudowa brzegów jezior i presja turystyczna, g³ównie ze strony kajakarzy. Do najsilniej zagro onych gatunków nale ¹: g³uszec, du e dziuplaki, oraz lokalnie ptaki krajobrazu rolniczego. Zarówno dop³aty bezpoœrednie, jak i programy rolnoœrodowiskowe przyczyniaj¹ siê do przemian w rolnictwie niekorzystnych dla ptaków. W istniej¹cej sytuacji, pilne jest opracowanie planu zadañ ochronnych dla obszaru Natura PLB Puszcza Augustowska. Projektowane dzia³ania ochronne powinny uwzglêdniaæ m.in. ochronê starych drzewostanów (zachowanie powy ej 1% powierzchni drzewostanów 150-letnich i starszych), ograniczenia stosowania zrêbów w sezonie lêgowym, obligatoryjne pozostawianie kêp starodrzewów na zrêbach oraz wy³¹czenie pewnych najcenniejszych dla ptaków powierzchni z rutynowego u ytkowania gospodarczego, koniecznoœæ stosowania zasad dobrej praktyki w rolnictwie oraz obowi¹zek pozostawiania œródpolnych kêp drzew i krzewów. Podziêkowania Sk³adamy podziêkowanie za udostêpnienie obserwacji terenowych Joannie Harmuszkiewicz, Krzysztofowi Fiedorowiczowi, Markowi Kellerowi, Grzegorzowi Myszczyñskiemu, Dorocie Piechowskiej, Waldemarowi Sudnikowi. Dziêkujemy Cezaremu Kurysowi za opracowanie numeryczne zebranych danych terenowych. Literatura Chmielewski S., Stelmach R. (red.) Ostoje ptaków w Polsce. Wyniki inwentaryzacji cz. I. Bogucki Wyd. Nauk., Poznañ. Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. (red.) Monitoring ptaków lêgowych. Poradnik metodyczny. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska. GIOŒ, Warszawa. Fiedorowicz K Jarz¹bek w pó³nocnej czêœci Puszczy Augustowskiej. W: Ochrona Kuraków Leœnych. Monografia Pokonferencyjna. Janów Lubelski paÿdziernika 2007, Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska Wytyczne do przeprowadzenia inwentaryzacji ornitologicznej na obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura Mscr. G³owaciñski Z. (red.) Polska czerwona ksiêga zwierz¹t. Krêgowce. PWRiL, Warszawa. Guentzel S., awicki Bory Tucholskie PLB (IBA PL026). W: Chmielewski S., Stelmach R. (red.) Ostoje ptaków w Polsce. Wyniki inwentaryzacji cz. I. Bogucki Wyd. Nauk., Poznañ: Mikusek R. (red.) Metody badañ i ochrony sów. FWIE, Kraków. Sikora A., Rhode Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P Atlas rozmieszczenia ptaków lêgowych Polski Bogucki Wyd. Nauk., Poznañ. Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

16 Skierczyñski M., Stachura-Skierczyñska K., Strzeliñski P., Tumiel T., Zawadzka D., Osojca-Krasiñski G Mapowanie predyktywne praktyczna metoda wyznaczania potencjalnych siedlisk dla wyspecjalizowanych gatunków leœnych. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, (1) 27: SDF Standardowy Formularz Danych dla obszaru PLB Puszcza Augustowska ( Szymkiewicz M., Górski A Lasy Skaliskie PLB (IBA PL121) W: Chmielewski S., Stelmach R. (red.) Ostoje ptaków w Polsce. Wyniki inwentaryzacji cz. I. Bogucki Wyd. Nauk., Poznañ: Tomia³ojæ L., Stawarczyk T Awifauna Polski, Rozmieszczenie, liczebnoœæ i zmiany. PTPP pro Natura, Wroc³aw. Weso³owski T Dziêcio³ bia³ogrzbiety Dendrocopos leucotos w Puszczach: Augustowskiej i Knyszyñskiej stan obecny i szanse przetrwania. Not. Ornit. 35: Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P. (red.) Ostoje ptaków o znaczeniu miêdzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki, k. Warszawy. Zawadzka D Rozmieszczenie, wybiórczoœæ œrodowiskowa, pokarm i rozród kruka Corvus corax w Wigierskim Parku Narodowym. Not. Ornit. 37: Zawadzka D Feeding habits of the Black Kite Milvus migrans, Red Kite Milvus milvus, White-tailed Eagle Haliaeetus albicilla and Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina in Wigry National Park (NE Poland). Acta Ornithol. 34: Zawadzka D Liczebnoœæ, ekologia erowania i rozrodu zespo³u ptaków drapie nych w Wigierskim Parku Narodowym w latach Stud. i Mat. CEPL, Rogów 2 (12): Zawadzki J., Sudnik W., Zawadzka D Zmiany rozmieszczenia i liczebnoœci g³uszca Tetrao urogallus L. w Puszczy Augustowskiej oraz propozycje aktywnej ochrony gatunku. Sylwan 11: Zawadzka D., Zawadzki J Wstêpna charakterystyka awifauny Wigierskiego Parku Narodowego. Not. Ornit. 36: Zawadzka D., Zawadzki J., Skubis L Sk³ad pokarmu myszo³owa Buteo buteo w gradiencie lesistoœci na SuwalszczyŸnie. Not. Ornit. 43: Zawadzka D., Zawadzki J The Goshawk Accipiter gentilis in Wigry National Park (NE Poland) numbers, breeding results, diet composition and prey selection. Acta Ornithol. 33: Zawadzka D., Zawadzki J Breeding populations and diets of the Sparrowhawk Accipiter nisus and the Hobby Falco subbuteo in the Wigry National Park (NE Poland). Acta Ornithol. 36: Zawadzka D., Zawadzki J. 2008a. Dynamika populacji g³uszca w Puszczy Augustowskiej w latach W: Ochrona Kuraków Leœnych. Monografia Pokonferencyjna. Janów Lubelski paÿdziernika 2007, Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa: Zawadzka D., Zawadzki J. 2008b. Wymieranie cietrzewia w Puszczy Augustowskiej. W: Ochrona Kuraków Leœnych. Monografia Pokonferencyjna. Janów Lubelski paÿdziernika 2007, Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa: Zawadzki J., Zawadzka D. W druku. Decline of Capercaillie Tetrao urogallus population in Augustów Forest (NE Poland). Acta Ornithol. Zawadzka D., Zawadzki J., Keller M. 2009a. G³uszec Tetrao urogallus. W: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. Monitoring ptaków lêgowych. Poradnik metodyczny dotycz¹cy gatunków chronionych Dyrektyw¹ Ptasi¹. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska, Warszawa: Zawadzka D., Zawadzki J., Zawadzki G., Zawadzki S. 2009b. Ptaki szponiaste Puszczy Augustowskiej. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 22: Zawadzka D., Zawadzki J., Zawadzki G., Zawadzki S. 2009c. Sowy Puszczy Augustowskiej wykorzystanie inwentaryzacji w ramach programu Bubobory. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 22: Zawadzka D., Zawadzki J Puszcza Augustowska. W: Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P Ostoje ptaków o znaczeniu miêdzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki, k. Warszawy: Dorota Zawadzka Instytut Nauk Leœnych Uniwersytetu ódzkiego, OTOP dorota_zaw@wp.pl Jerzy Zawadzki, Grzegorz Zawadzki, Stanis³aw Zawadzki Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków 104 Dorota Zawadzka... Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej na terenie...