PODZIAŁ ZADAŃ OSD I SPRZEDAWCY ENERGII W ZAKRESIE OBSŁUGI KLIENTA

Transkrypt

1 Nr I (II) Rynek Energii Str. 1 PODZIAŁ ZADAŃ OSD I SPRZEDAWCY ENERGII W ZAKRESIE OBSŁUGI KLIENTA Stanisław NIWIŃSKI, Wojciech OSTROWSKI INNSOFT Sp. z o.o. 1. ENERGIA JAKO TOWAR RYNKOWY Tytuł referatu jest w swoim założeniu dość prowokacyjny. Bo czy optymalny podział zadań w zakresie obsługi klienta, czyli odbiorcy końcowego energii elektrycznej, może zostać prawnie nakazany? Przecież już istniejące zapisy w Prawie Energetycznym i odnośnych rozporządzeniach ministerialnych, a także zapisy Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej i Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnych zdają sie w miarę zdecydowanie wskazywać, kto na rynku energii jest najważniejszy. To zapewne Odbiorca, który zgodnie z zapisami płaci za wszystko, ale ma za to przywilej wyboru sprzedawcy i może oczekiwać, że działania rynkowe podmiotów zaangażowanych w wytworzenie, sprzedaż i dostawę towaru, który chce kupić, będą mu to ułatwiały z pełną determinacją i rywalizacją między sobą. Można by tak sądzić, bo energia została w myśl Prawa Energetycznego towarem rynkowym. Powinna zatem podlegać bardzo podobnym regułom rynkowym. Pod jednym zasadniczym warunkiem: ma być rynek. Wątpliwości, co do tego, czy rynek energii elektrycznej praktycznie istnieje mają nie tylko autorzy tego referatu. Kontynuując rozważania można wybrać jedno z zagadnień związanych z prawidłowym funkcjonowaniem rynku, a mianowicie wytworzenie się właściwego, optymalnego podziału zadań w obsłudze klienta między sprzedawcami, a dostawcami towaru. Drogę dostawy towaru od producenta do klienta przedstawia rysunek 1. Oczywiście należy zwrócić uwagę na specyfikę energii elektrycznej tzn. brak możliwości jej prostego magazynowania. Nie zmienia to faktu, że inne rynki towarowe np. telekomunikacyjny działają bardzo podobnie i jakoś potrafiły wypracować w sobie formalne i nieformalne metody obsługi klienta, takie które nastawione są na jego zadowolenie. Rys. 1. Droga towaru od producenta do klienta. I niezależnie od sposobu dostarczenia towaru do domu poprzez dostawy hurtowe, detaliczne i własny transport do domu, czy też dostawy z hurtowni, lub nawet od producenta bezpośrednio do domu, podmiotem u którego się zamawia towar i rozlicza z nim transakcję jest sprzedawca. Pamiętajmy, czym skończyły się próba zaistnienia na rynku telekomunikacyjnym niezależnych operatorów sieciowych i wprowadzanie podwójnego rozliczania się klienta raz ze sprzedawcą i niezależnie z operatorem sieci.

2 Str. 2 Rynek Energii Nr I (II) PODZIAŁ PODSTAWOWYCH ZADAŃ W OBSŁUDZE KLIENTA POMIĘDZY OSD I SPRZEDAWCĘ Wydzielenie Operatora Systemu Dystrybucyjnego stało się faktem zgodnie z dyrektywami europejskimi i prawem krajowym 1 lipca Wydawało się, że znikną podstawowe bolączki poprzedniego układu, a w tym tzw. finansowanie skrośne. Dwa oddzielone od siebie podmioty miały wykonywać inny typ obsługi klienta: OSD obsługę techniczną, a sprzedawca energii obsługę handlową. W zapisach Prawa Energetycznego została zdefiniowana umowa kompleksowa (art. 5 ust. 3), która zdecydowanie ułatwia odbiorcy końcowemu zakup i rozliczanie się z pobranej energii. I nie po raz pierwszy nasze prawo jest bardzo ostrożne w ułatwianiu życia obywatelom. Umowa kompleksowa może być zawarta, ale to nie klient o tym decyduje. Chwilowo nie stanowi to zdecydowanego problemu, gdyż obszar sieci dystrybucyjnej podzielony jest na sprzedawców bardzo nieproporcjonalnie (rysunek 2.) Rys. 2. Dominujący obecnie podział obszaru sieci dystrybucyjnej między sprzedawców Dominującym sprzedawcą jest tzw. odbiorca sieciowy URB SD, czyli dotychczasowy wydział sprzedaży lokalnej Spółki Dystrybucyjnej. I najczęściej OSD i sprzedawca URB SD są w stanie dogadać się co do sposobu współdziałania w zakresie obsługi technicznej i handlowej odbiorcy końcowego. Ale sytuacja może się zmienić i przy uwalniającym się zdecydowanie za wolno przyszłościowym rynku energii wyglądać tak jak na rysunku 3. Rys. 3. Możliwy podział obszaru sieci dystrybucyjnej między sprzedawców Taki układ może spowodować różnicę interesów między OSD i poszczególnymi sprzedawcami. Już obecnie sygnalizowane są przypadki żądania przez sprzedawców zbyt dużych zwrotów kosztów obsługi klienta przez umowę kompleksową. Zdecydowanie złym wyjściem jest przejęci tej obsługi tzn. indywidualne fakturowanie każdego odbiorcy końcowego przez OSD za wykonaną usługę dystrybucyjną w przesyle energii. Odbywa się to bowiem nie tylko kosztem klienta. któremu komplikuje się rozliczenia, ale także zmusza Operatora do tworzenia własnej infrastruktury rozliczeniowej (fakturowanie, windykacja), nastawionej na tzw. masowego odbiorcę. Zagadnienie to zostanie szerzej omówione w następnym rozdziale. Pozostaje jeszcze zastanowienie się, czy sprzedawca będzie zainteresowany umowami kompleksowymi. Jego zadaniem jest zdobywanie dużej ilości dobrych tzn. zadowolonych z obsługi odbiorców. A zadowolony odbiorca to taki, który za rozsądną cenę zakupionej energii, nie będzie gnębiony dodatkowymi rozliczeniami, bo po prostu nie ma na to czasu i ochoty. I znowu widać, że rynek tzn. duża ilość sprzedawców oferujących korzystne warunki zakupu i dostawy energii elektrycznej, którymi skusi nowych klientów, chyba by sprawę wyregulował. Sprzedawca chętnie wynegocjuje w takiej sytuacji korzystny dla niego i OSD podział kosztów obsługi klienta, aby tylko klient był zadowolony i wybrał właśnie jego usługę. Tak dzieje się na rynku telekomunikacyjnym. Dlaczego nie mogło by się dziać na rynku elektrycznym?

3 Nr I (II) Rynek Energii Str IMPLIKACJE WW. PODZIAŁÓW ZADAŃ NA SYSTEMY IT U SPRZEDAWCY I OSD Zastanówmy się krótko, czy prowadzenie umowy kompleksowej przez sprzedawcę, ma obok problemu rozliczenia kosztów usługi z Operatorem jakiś dodatkowy wpływ na konieczność np. zwiększenia zasobów IT. Chyba nie ma. Na obsługę informatyczną firmy obsługa handlowa odbiorcy końcowego nie ma wpływu. A jeśli chodzi o obsługę operatorską, to podstawowe zadania sprzedawcy muszą być wspierane informatycznie, przede wszystkim ze względu na sprzedaż energii. A więc i fakturowanie i windykacja należności musi być niezależnie od tego, czy umowa ma charakter sprzedaży samej energii, czy charakter umowy kompleksowej. Spójrzmy jeszcze co rozumiemy przez główne zadania Operatora Systemu Dystrybucyjnego. Zadań tych jest znacznie więcej niż u sprzedawcy, bo dochodzi jeszcze zarządzanie majątkiem sieciowym. Rysunku 4. przedstawia pogrupowane zadania operatorskie. Rys. 4. Podstawowe zadania OSD Jedne z nich takie jak zarządzanie majątkiem sieciowym, sterowanie siecią dystrybucyjną, obsługa inwestycji, zarządzanie firmą są wspierane informatycznie przez sprawdzone systemy i raczej nie wymagają pilnych modernizacji. Pozostaje kilka, które teraz wymagają wnikliwej analizy i uporządkowania. Przede wszystkim są to zadania obsługiwane dotychczas przez biling. Może nie wszyscy pamiętają, ale oprogramowania bilingowe wdrażane były w Spółkach Energetycznych wcześniej nawet niż programy finansowo - księgowe, kadry i płace oraz SCADY. Siłą rzeczy dobudowywane były do nich obsługo wszystkiego co było potrzebne, a takiej obsługi informatycznej jeszcze nie miało. Można powiedzieć trochę niegrzecznie, że powstawały twory informatyczne w rodzaju wszystko w jednym. Nowe wyzwania dla Operatora stworzyły całkiem inną sieć powiązań zadań informatycznych wspierających udział OSD w rynku energii. Przedstawia to rysunek 5. Rys. 5. Nowe zadania OSD dla rynku energii Operator ma teraz obowiązek technicznej obsługi opomiarowania odbiorcy oraz procesu zmiany sprzedawcy wraz z obowiązkiem sprawozdań dokumentowych dla Operatora Systemu Przesyłowego i udostępniania danych pomiarowych podmiotom rynku energii. I to jest oczywiste. I mieści się w grupie obsługi technicznej odbiorcy energii. Ale po co ma rozliczać każdego odbiorcę z kosztów przesłania energii. To jest już operacja handlowa. No dobrze. Operator likwiduje biling. Jak wesprze informatycznie wszystkie pozostałe funkcje obsługiwane przez nazwany już produkt wszystko w jednym? A może zastanowić się trzeba nad tym, że w nowoczesnym systemie informatycznym, żadne oprogramowanie nie powinno zawłaszczać danych archiwalnych. Może ta sama struktura powiązań, co na rysunku 5. powinna wyglądać jak na rysunku 6. Rys. 6. Nowe zadania OSD dla rynku energii w nowym układzie powiązań aplikacyjnych

4 Str. 4 Rynek Energii Nr I (II) Zamiast klasycznego bilingu występuje system rozliczania usług dystrybucyjnych, który oblicza należności za wykonane usługi i przekazuje te informacje jako polecenia księgowania do przeznaczonych ku temu systemów finansowo księgowych. Oczywiście przy założeniu postawionym na wstępie artykułu, że są to faktury zbiorcze dla sprzedawców, lub faktury indywidualne dla odbiorców naszej sieci dystrybucyjnej za usługi dodatkowe (sporadyczne). Z takim fakturowaniem da sobie radę każdy system finansowo księgowy. Czy należy więc dalej kontynuować wykorzystywanie u Operatora takich tworów jak klasyczny biling, czy można to uporządkować? Pytanie jest chyba retoryczne. Popatrzmy na podstawowe funkcje bilingu w świetle dotychczasowych jego zastosowań u OSD: a) rozliczanie należności za przesył energii, b) rozliczanie należności za NPE, c) fakturowanie i windykacja obu ww. należności, d) przyłączanie nowych odbiorców, e) odczytywanie zdalne pomiarów odbiorców, f) odczyty inkasenckie z marszrutami, g) prowadzenie gospodarki licznikowej, h) i może jeszcze kilka innych. Wniosek jest przerażający. Jeśli rynek energii działałby normalnie, to żadna z tych operacji nie powinna być wspierana przez klasyczny biling. I tak: a) rozliczanie należności za przesył energii - powinien robić sprzedawca w ramach umowy kompleksowej, b) rozliczanie należności za NPE - powinien robić sprzedawca w ramach umowy kompleksowej, oczywiście przy założeniu obowiązku wykrywania NPE przez OSD, c) fakturowanie i windykacja obu ww. należności - także sprzedawca jako podstawowy podmiot obsługi rynkowej odbiorcy końcowego, d) przyłączanie nowych odbiorców - oddzielny program, działający już niezależnie od bilingu u wielu OSD z drobną korektą, aby współdziałał z Centralnymi Repozytoriami, e) odczytywanie zdalne pomiarów odbiorców - oczywiście oprogramowanie pozyskiwania danych rozliczeniowych z liczników współpracujące z Centralnymi Repozytoriami, f) odczyty inkasenckie z marszrutami - nieodłączne zadanie pozyskiwania danych rozliczeniowych czyli jw., g) prowadzenie gospodarki licznikowej - może to robić wyspecjalizowany moduł systemu Operatora Pomiarów lub może to obsługiwać moduł zarządzania majątkiem w ramach ERP. h) zawsze da się logicznie ulokować. 5. CO MOŻNA JUŻ UPORZĄDKOWAĆ W poprzednim rozdziale zostały wymienione funkcje pozyskiwania danych rozliczeniowych z liczników pomiarowych jako jeden z przykładów zawłaszczania przez biling funkcji innych systemów, których obecność u OSD jest i tak niezbędna. Najczęściej pozyskiwanie danych z liczników odbiorców końcowych odbywa się w następujący sposób pokazany na rysunku 7. Rys. 7. Klasyczne pozyskiwanie danych pomiarowych Należy zwrócić uwagę na fakt, że do dzisiaj część danych pomiarowych pozyskiwana jest przez biling sprzedawcy energii (zwłaszcza metodami inkasenckimi). A taka metoda nie jest zgodna z wymaganiami prawa. To operator i tylko operator może pozyskiwać i udostępniać dane rozliczeniowe od odbiorców energii. Uporządkowanie tych spraw staje się więc pilną potrzebą. Docelowo, to system pomiarowy OSD powinien pozyskiwać wszystkie dane z liczników odbiorców i lokować je w Centralnym Repozytorium Danych Pomiarowych dostępnym dla wszystkich innych informatycznych obsług. Przedstawione to było na rysunku 6. A wymiana danych pomiarowych i danych do wystawiania faktur za należności mogłaby by wyglądać jak na rysunku 8.

5 Nr I (II) Rynek Energii Str. 5 Rys. 8. Uporządkowane pozyskiwanie i udostępnianie danych pomiarowych 6. PODSUMOWANIE No i zadajmy sobie jeszcze raz pytanie. Czy rozsądne podziały zadań między rozdzielonymi podmiotami obsługi odbiorcy końcowego mogą się ukształtować na podstawie praw i rozporządzeń. Może i mogą, ale kto takie prawa i rozporządzenia jest w stanie sformułować? Jedyna możliwość potwierdzona w praktyce, to konkurencyjna walka o klienta. Z jednej strony trzeba działać tak, aby zarobić i współdziałać na rynku z innymi podmiotami, ale z drugiej strony klient może zrezygnować z naszych usług, bo nie są konkurencyjne. Może inni dogadali się na optymalnym podziale zobowiązań, kosztów i chęci utrzymania klienta. Jeżeli nasi twórcy legislacji i regulatorzy będą dalej skutecznie przeciwdziałać powstaniu rynku energii elektrycznej z podażą, popytem i walką o klienta, to możemy sobie całe te rozważania, tak jak zwykle, włożyć między bajki. I proszę zwrócić uwagę, że polskie Prawo Energetyczne było w roku 1997 jednym z pierwszych i najbardziej nowatorskich. I przez 12 lat działań doprowadziliśmy do sytuacji, gdy nawet w okresie największego bezpieczeństwa energetycznego i wybuchu prosperity polskiego przemysłu nie byliśmy w stanie podjąć decyzji wprowadzających urynkowienie w sektorze. I tak trzymać. Będzie dużo problemów do rozwiązania. LITERATURA [1] Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej Bilansowanie systemu i zarządzanie ograniczeniami systemowymi ; wersja 1.2, data wejścia w życie 1 czerwca [2] Instrukcje Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnych wszystkich OSD. [3] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne ; z późniejszymi poprawkami, stan prawny na dzień 1 marca 2009r. [4] Stanisław Niwiński, Wojciech Ostrowski Wybrane aspekty problemu prognozowania różnicy bilansowej w świetle nowych zadań OSD ; XIV KNT REE 08, maj [5] Stanisław Niwiński, Wojciech Ostrowski Nowe zadania operatora systemu dystrybucyjnego ukierunkowane na obsługę rynku detalicznego wymagające wsparcia informatycznego ; XIII KNT REE 07, 9-10 maja [6] Stanisław Niwiński, Wojciech Ostrowski Nowe zadania Spółek Dystrybucyjnych w procesie uwalniania Rynku Energii Elektrycznej ; XII KNT REE 06, kwietnia 2006.