ZWIĄZEK USKOKU PSTRĄŻNA GORZANÓW Z ZASILANIEM POTENCJALNIE LECZNICZYCH WÓD GORZANOWA

Transkrypt

1 Nr 113 Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej Nr 113 Studia i Materiały Nr Barbara KIEŁCZAWA Ziemia Kłodzka, Gorzanów, tektonika, zasilanie ZWIĄZEK USKOKU PSTRĄŻNA GORZANÓW Z ZASILANIEM POTENCJALNIE LECZNICZYCH WÓD GORZANOWA Określenie położenia i rozciągłości obszarów zasilania złóż wód leczniczych i potencjalnie leczniczych może stanowić podstawę do opracowania sposobu ich ochrony. W pracy zaprezentowano wyniki analiz składu izotopowego oraz stężeń trytu w potencjalnie leczniczych woda Gorzanowa. Na podstawie tych wyników (z uwzględnieniem budowy geologicznej) oszacowano położenie obszarów zasilania tych wód. Dane te zestawiono z wynikami bilansu hydrologicznego rejonu Gorzanowa. Umożliwiło to podjęcie dyskusji na temat wpływu tektoniki rejonu badań za zasilanie występujących tam wód. 1. WPROWADZENIE Gorzanów położony jest w centralnej części Ziemi Kłodzkiej, która obejmuje Kotlinę Kłodzką wraz z otaczającymi ją górami Sudetów środkowych (Góry Bystrzyckie i Stołowe) i wschodnich (Masyw Śnieżnika i Krowiarki) (Walczak, 1972). Zgodnie z podziałem geologicznym obszar ten budują sąsiadujące jednostki rowu górnej Nysy Kłodzkiej i niecki Batorowa (Sawicki, 1997). Wystąpienia wód mineralnej w obrębie całej Ziemi Kłodzkiej opisywane były już na początku XX w. Szczegółowe rozpoznanie warunków hydrogeologicznych samego Gorzanowa rozpoczęło się w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia kiedy to zapoczątkowano prace w celu udostępnienia wód dla celów rozlewniczych. W tym czasie, w oparciu o hipotezy Frecha (1904, 1912) Fistek (1977) przedstawił schemat przemieszczania się wód mineralnych i dwutlenku węgla (CO 2 ) w bezpośrednim sąsiedztwie uskoku Pstrążna-Gorzanów. Uskok ten jest jedną z najważniejszych dyslokacji tnących utwory kredy w obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Generalnie uważa się, że jest to strefa dyslokacyjna zbudowana z dwóch, w przybliżeniu równoległych uskoków, przemieszczających osadową pokrywę wraz z jej krystalicznym podłożem. Utwory krystaliczne są wydźwignięte w postaci horstu. Instytut Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, pl. Teatralny 2, Wrocław, barbara.kielczawa@pwr.wroc.pl

2 122 W literaturze strefa ta nazywana jest także uskokiem Duszniki-Gorzanów-Waliszów (Don, 1996). Nie wnikając w różnorodność nazewnictwa tego uskoku zaznaczyć należy, iż jest to południowo-wschodnia część strefy tektonicznej o charakterze fotolineamentu (Doktór i in., 1989; Graniczny, 1994), która kontynuuje się od Hronova (po czeskiej stronie) poprzez Kudowę Zdrój do Gorzanowa. 2. POŁOŻENIE OBSZARÓW ZASILANIA SZACOWANE NA PODSTAWIE BADAŃ IZOTOPOWYCH W latach prowadzone były badania składu izotopowego oraz stężeń trytu w wodach leczniczych Sudetów (Ciężkowski i in., 1996). Miały one na celu określenie położenia hipotetycznych obszarów zasilania dla poszczególnych złóż wód. Badaniami tymi objęto także wody gorzanowskie. Ponowną serię pomiarową wykonano w Gorzanowie w latach Na podstawie uzyskanych wyników oraz materiałów archiwalnych oszacowano położenie hipotetycznych obszarów zasilania składowej współczesnej infiltracji. Korzystając z opisanej przez Ciężkowskiego i Kryzę (1989) zależności δ 18 O i δd w zwykłych wodach podziemnych wraz ze zmianami wysokości nad poziomem morza dla obszaru Ziemi Kłodzkiej, wyznaczono położenie obszarów zasilania dla poszczególnych ujęć wód potencjalnie leczniczych w Gorzanowie. Generalnie, zauważyć można prawidłowość, że im wyższy jest udział wód słabo zmineralizowanych w mieszaninie, tym jej skład izotopowy jest lżejszy, a obszary alimentacji ujęć udostępniających takie wody położone są wyżej. Stwierdzono to w przypadku studni nr 1, 2, 3, 4, 4a, 4b i 10R. Zasilane są one na wysokościach od około m n.p.m. do maksymalnie m n.p.m. Za obszar ich zasilania można przyjąć rejon wychodni warstw tworzących fleksurę Równi Łomnickiej po zachodniej stronie rowu górnej Nysy Kłodzkiej odległej od Gorzanowa około 5 km. Niżej, tj. na wysokościach od około 330 m n.p.m. do około 600 m n.p.m. zasilane są studnie nr 5 i 7M (tab. 1). Zasięgi oszacowanych obszarów alimentacji ujęć z Gorzanowa przedstawiono na rys. 1. W rozważaniach nie uwzględniono terenów rozciągających się na podanych wysokościach położonych na wschód od Gorzanowa. Interpretacja taka podyktowana jest warunkami geologicznymi oraz wykształceniem litofacjalnym osadów występujących we wschodniej części rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Wschodnie partie rowu zbudowane ze zbitych fliszopodobnych skał (piaskowce, mułowce, iłowce ze znaczną przewagą tych ostatnich) przy jednoczesnym braku dyslokacji, nie sprzyjają gromadzeniu się i migracji wód podziemnych (Fistek i in., 1987). Grzegorczyk i in. podają (1993), że na odcinku Bystrzyca Kłodzka-Krosnowice Nysa Kłodzka ma charakter zasilający. Gdyby przyjąć ten pogląd, to w omawianych ujęciach woda powinna posiadać skład izotopowy zbliżony do składu Nysy Kłodzkiej.

3 123 Podobną zależność należałoby obserwować w przypadku analiz zawartości trytu, faktu tego nie stwierdzono (tab. 1). Wody z ujęć nr 5 i 7M zasilane są na obszarach położonych nieco wyżej od miejsca ich lokalizacji. Odpowiednio jest to około 335 i 317 m n.p.m. do około 600 m n.p.m. Interesujące wyniki uzyskano dla wód z ujęć nr 6 i 8. Z obliczeń wynika, że obszary zasilania tych studni położone są poniżej powierzchni terenu, odpowiednio Tabela 1 Zestawienie średnich składów izotopowych wód (z lat ), stężeń trytu (2000r.), udziału wód słabo zmineralizowanych oraz średnich wydajności ujęć w Gorzanowie. Nazwa ujęcia lub miejsca opróbowania δ 18 O śr [ ] δd śr [ ] H( 18 O)/ H(D) [m n.p.m.] T {T.U.] Udział wód słabo zmineralizowanych w [%] Wielkość średniej wydajności [dm 3 /min] Nr 1-10,05-70,78 486/665 14,6±0, ,5 269,1 Nr 2-10,13-69,99 513/611 5,8±0, ,2 Nr 3-10,14-71,25 501/697 11,5±0,8 73, ,0 Nr 4-10,15-70,53 519/644 4,6±0,5 48, ,0 Nr 4a - 9,93-70,25 418/628 5,1±0, ,0 Nr 4b - 10,03-70,65 453/654 5,2±0, ,2 Nr 5-9,83-70,00 334/598 6,7±0,5 36,4-67,5 (2,5-12,5)* 235,0 (568,4)* Nr 6-9,74-69,36 287/535 1,8±0, ,8 Nr 7M - 9,82-69,18 328/528 5,5±0, ,0 Nr 8-9,50-68,60 138/478 0,0±0,5 31 Nr 10R - 10,21-71,23 561/704 7,3±0, ,0 Nysa Kłodzka w Gorzanowie - 10,17-69,53 12,4±0,7 Suma wydajności 6076,7 * - w nawiasie zamieszczono wielkości parametrów poziomu dolnego obecnie nie eksploatowanego 287 i 138 m n.p.t. (przy rzędnej terenu 316,5 m n.p.m.). Obserwowane rozbieżności w oznaczonych na podstawie δ 18 O i δd wysokościach sugerują, że skład izotopowy tych wód nie jest wynikiem efektu wysokościowego. Przyjmując jednak ich infiltracyjne pochodzenie, sądzić można, że pochodzą one z okresu kiedy klimat na Ziemi był znacznie cieplejszy od obecnego. Jednoznaczna interpretacja wyników analiz izotopowych wód jest utrudniona, ponieważ są to mieszaniny wód mineralnych systemu głębokiego krążenia z wodami zwykłymi systemu płytkiego krążenia. Trudności te niejednokrotnie wymuszają zastosowanie innych metod w celu weryfikacji uzyskanych wyników. Oczywiście w całej analizie nie można pomijać budowy geologicznej obszaru badań a w szczególności jego tektoniki.

4 OKREŚLENIE OBSZARÓW ZASILANIA W OPARCIU O OBLICZENIA BILANSOWE Potencjalnie lecznicze wody Gorzanowa są mieszaninami wód mineralnych i wód zwykłych (Kiełczawa, 2001 a). Z tego powodu określenie wielkości i położenia obszarów zasilania składowej współczesnej infiltracji może stanowić podstawę do opracowania sposobu ochrony całego złoża. Bilans złoża wód podziemnych ilościowo odzwierciedla proces dopływu i odpływu genetycznie różnych mas wody, prowadzący do ukształtowania się wzajemnych stosunków tych mas między sobą (Wieczysty, 1982). Aby więc określić zasięg obszaru alimentacji, niezbędnym jest znajomość tych dwóch podstawowych elementów bilansu złoża gorzanowskiego. Wielkość dopływających do ujęć badanych wód oszacowano w oparciu o wyniki bilansu hydrologicznego sporządzonego dla całego obszaru rowu górnej Nysy Kłodzkiej i niecki Batorowa przedstawionego przez Grzegorczyka i in. (1993). Wielkości odpływu wód poszczególnymi ujęciami określono na bazie własnych i archiwalnych obserwacji stacjonarnych wydajności studni w Gorzanowie (tab. 1). Ze względu na otwarty charakter kredowej jednostki rowu górnej Nysy Kłodzkiej, przeprowadzenie precyzyjnych obliczeń bilansowych dla wód gorzanowskich jest zadaniem bardzo trudnym. Grzegorczyk i in. (1993) podjęli próbę zbilansowania zasobów wód wspomnianej jednostki wodonośnej przyjmując przede wszystkim założenie, że zasilanie wód kredowego piętra wodonośnego zachodzi wyłącznie poprzez infiltrację. Wyznaczony na podstawie badań izotopowych zasięg obszarów zasilania ujęć gorzanowskich wynosi około 5 km 2 dla studni nr 1, 2, 3, 4a, 4b i 10R oraz około 27 km 2 dla pozostałych odwiertów (rys. 1). Ponieważ obszary obu grup ujęć w niewielkim zakresie nakładają się na siebie, sumaryczny ich zasięg szacować można na około 28 km 2. Przyjmując za Grzegorczykiem i in. (1993), że kredowe poziomy wodonośne w obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej zasilane są przede wszystkim poprzez infiltrację, to dla złoża gorzanowskiego w obrębie jego obszarów alimentacji, wskaźnik zasilania infiltracyjnego wynosi 1,36 dm 3 /s km 2. Na podstawie oszacowanej sumarycznej wydajności studni z samowypływu (tab.1) oraz zasięgu obszarów zasilania wyznaczonych za pomocą danych izotopowych wynika, że moduł odpływu podziemnego wynosi 2,03 dm 3 /s km 2. Zatem przewyższa on wartość zasilania o około 0,7 dm 3 /s km 2. Gdyby wielkość odpływu podziemnego związana była wyłącznie z zasilaniem infiltracyjnym, wówczas obszar zasilania powinien zajmować powierzchnię około 42 km 2. Uwzględniając dodatkowo wydajność studni nr 10R (2667 dm 3 /min) obszar ten musiałby wynosić około 74 km 2.

5 ZNACZENIE USKOKU PSTRĄŻNA-GORZANÓW W ZASILANIU WÓD GORZANOWA Jak już nadmieniano Fistek (1977, 1989) sugerował możliwość przemieszczania się wzdłuż uskoku Pstrążna-Gorzanów wód mineralnych nasyconych CO 2 i ich mieszania z wodami słabo zmineralizowanymi. W przypadku Gorzanowa, przedstawione rozważania sugerują istnienie dodatkowego zasilania najprawdopodobniej z krystalicznego podłoża bądź jednostek sąsiadujących z rowem z jego północno-wschodniej strony. Kilka spostrzeżeń potwierdza możliwość takich dopływów. Mianowicie, wody gorzanowskie charakteryzują się temperaturami (od około 10 do około 14,5 C) znacznie przewyższającymi (minimalnie 3 C, maksymalnie około 7 C) średnią roczną temperaturę powietrza (około 7,4 C) rejonu Gorzanowa. Wnioskować zatem można, że temperatura tych wód jest wypadkową kształtującą się w wyniku mieszania się wód infiltracyjnych systemu płytkiego krążenia z wodami o znacznie wyższej temperaturze, doprowadzanymi z głębokich partii górotworu mimo że temperaturę wód obniża rozpuszczony w nich CO 2. Możliwość dopływów do wód Gorzanowa wód o znacznie wyższych temperaturach uzasadnia występowanie wód termalnych w Masywie Śnieżnika i metamorfiku orlicko-bystrzyckim (Ciężkowski, 1990; Dowgiałło, 1987; Fistek, 1977). Mało prawdopodobnym jest uzyskanie w Gorzanowie wód o temperaturach zbliżonych do wód Lądka Zdroju (20-45 C) czy Dusznik Zdroju (10,5-36 C), niemniej jednak stabilność temperatur wód gorzanowskich (Kiełczawa, 2001 b) świadczyć może o stałym dopływie wód systemu głębokiego krążenia. Wspomnieć należy, że Olichwer (2002) badając źródła krasowe NW części Krowiarek także zaobserwował stałość temperatur wód na wypływie. Fakt ten autor tłumaczy dość głębokim krążeniem wód podziemnych drenowanych przez te źródła. Podwyższone ilości jonów sodu i magnezu w wodach gorzanowskich świadczyć mogą także o dopływach wód pochodzących z metamorficznego podłoża osadów kredowych (Fistek, 1977; Fistek i Gierwielaniec, 1983). Możliwość doprowadzania wód z podłoża i/lub jednostek sąsiadujących z rowem, potwierdzają również podwyższone ilości chlorków. W obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej, w źródłach i odwiertach zlokalizowanych w rejonach tektonicznie zaangażowanych występują wody o wyższych stężeniach chlorków w stosunku do pozostałych obszarów rowu (Kiełczawa, 2001 c). Kowalski (1980) zauważył także, że wody źródeł zlokalizowanych wzdłuż stref uskokowych Gór Stołowych są typu chlorkowego. Wstępna ocena stanu równowagi hydrogeochemicznej potwierdza przedstawione poglądy. Wiktorowicz (2004) uważa, iż podstawowe znaczenie dla stanu równowagi szczaw Ziemi Kłodzkiej mają procesy rozpuszczania minerałów węglanowych (równowaga z kalcytem). Jednocześnie zauważa, że dla wód związanych z metamorfikiem orlicko-bystrzyckim (wody Dusznik Zdroju) największy wpływ na ich stan równowagi hydrogeochemicznej mają skalenie (albit) i kalcyt. Inne wody

6 126 występujące w sąsiedztwie uskoku Pstrążna-Gorzanów, tj. wody Kudowy Zdroju, formujące się w obrębie skał krystalicznych, także wykazują stan równowagi z kalcytem. Gdyby rzeczywiście kalcyt pochodził tylko z rozpuszczania węglanów, należałoby się chyba spodziewać zbliżonych wartości wskaźników nasycenia (SI) z dolomitem. Jak podaje Wiktorowicz (2004) wartości wskaźnika nasycenia dla dolomitu są znacznie niższe (od -3,89 do -0,15) od wielkości tego parametru dla kalcytu (-1,78 do 0,23). Sugeruje to, iż pochodzenie tego drugiego minerału może być dodatkowo związane z wietrzeniem plagioklazów obecnych w skałach krystalicznego podłoża (Roniewicz i in., 1999). Za przyjęciem hipotezy dopływu wód głębokiego krążenia przemawia także fakt mieszania się wód gorzanowskich oraz udział w mieszaninach wód beztrytowych (tab. 1). Z przedstawionych powyżej rozważań wynika, że sięgający w podłoże krystaliczne uskok Pstrążna-Gorzanów może umożliwiać doprowadzanie do złoża w Gorzanowie wód systemu głębokiego krążenia. Rozwinięte szczeliny przyuskokowe ułatwiają również migrację dwutlenku węgla z głębszych warstw litosfery. W obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej i jego sąsiedztwa wypływy szczaw lokalizują się w rejonach przecięć uskoków (Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój). Nie wszystkie złoża charakteryzują się jednak tak dużymi wydajnościami jak złoże w Gorzanowie. Zróżnicowanie to związane jest zapewne z budową geologiczną rejonu ujęć oraz artezyjskim charakterem wód gorzanowskich. Lokalizacja odwiertów w strefie przecięć kilku uskoków, sprzyja dopływom do złoża wód spoza jednostki rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Najbliższą Gorzanowa, krystaliczną formacją skalną jest Pasmo Krowiarek przynależne do metamorfiku Śnieżnika. W jego obrębie występują wydłużone soczewy wapieni krystalicznych, w których lokalnie rozwinęły się zjawiska krasowe (Sawicki, 1997). Cechą charakterystyczną systemów krasowych jest możliwość kumulowania i przewodzenia znacznych ilości wody. Wzdłuż uskoku Mielnika dochodzącego do dyslokacji Pstrążna-Gorzanów, wody krążące we wspomnianych marmurach mogą łatwo przemieszczać się w rejon ujęć gorzanowskich. Jak podaje Ciężkowski i in. (1986), kierunki przepływów wód w obrębie skrasowiałych marmurów mogą być niezależne od systemów wód powierzchniowych i wód krążących w otaczających je skałach metamorficznych Masywu Śnieżnika. Godnym uwagi jest, że odwiert zlokalizowany w Różance, w strefie ramowego uskoku południowej części rowu górnej Nysy Kłodzkiej cechuje się wydajnościami rzędu 190 m 3 /h (około 3167 dm 3 /min) (Grzegorczyk i in., 1993). W sąsiedniej jednostce, metamorfiku orlicko-bystrzyckim, w okolicy tej miejscowości również występują soczewy krystalicznych wapieni. Innym przykładem może być złoże szczaw w Dusznikach Zdroju gdzie ujęcia również cechują się znacznymi wydajnościami (łącznie ponad 60 dm 3 /min) i jak wynika z badań Ciężkowskiego

7 127 (1989), rozwinięte w marmurach okolic Dusznik Zdroju systemy krasowe mogą zasilać szczawy tej miejscowości. Zatem nie można wykluczyć wpływu na wydajności studni Gorzanowa występujących nieopodal serii skrasowiałych wapieni krystalicznych. Wyniesienie w postaci horstu skał krystalicznych i ich osadowej pokrywy w okolicy Gorzanowa sprawia, że zaburzeniu ulegają także warunki hydrodynamiczne tego obszaru. Horst ten stanowi barierę spiętrzającą wody podziemne przemieszczające się z południa ku północy w obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Przedstawione rozważania wskazują, że strefa tektoniczna Pstrążna-Gorzanów: - ułatwia dopływ w rejon Gorzanowa wód mineralnych pochodzących z głębokich partii górotworu zawierających jony chlorkowe, sodowe i CO 2 oraz cechujących się temperaturami wyższymi od obserwowanych w ujęciach, - umożliwia dopływ wód krasowych pochodzących z sąsiadującego z rowem Pasma Krowiarek, - pełni rolę bariery spiętrzającej wody podziemne obecne w osadach kredowych. LITERATURA CIĘŻKOWSKI W., Wstępne wyniki badań znacznikowych wód podziemnych w metamorfiku Gór Orlickich, w: Pr. Nauk. Inst. Geotech., nr 58, seria Konferencje nr 29, Wrocław, 1989, s CIĘŻKOWSKI W., Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich, Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWroc., nr 60, Wrocław, CIĘŻKOWSKI W., KRYZA J., Deuter i tlen - 18 w zwykłych wodach podziemnych Sudetów, w: Pr. Nauk. Inst. Geotech., nr 58, seria Konferencje nr 29, Wrocław, 1989, s CIĘŻKOWSKI W., PULINA M., ŘEHAK J., Wyniki najnowszych polsko czeskich badań w Masywie Śnieżnika (Sudety), w: Pr. Nauk. Inst. Geotech., nr 49, seria Konferencje nr 21, Wrocław, 1986, s CIĘŻKOWSKI W., DOKTÓR St., GRANICZNY M., KABAT T., LIBER-MADZIARZ E., PRZYLIBSKI T., TEISSEYRE B., WIŚNIEWSKA M., ZUBER A., Próba określenia obszarów zasilania wód leczniczych pochodzenia infiltracyjnego w Polsce na podstawie badań izotopowych, Wrocław, 1996, mat. niepubl. DOKTÓR St., GRANICZNY M., SADOWSKA M., Rozpoznanie warunków hydrogeologicznych SW części Ziemi Kłodzkiej przy zastosowaniu metod teledetekcyjnych, Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWr., seria Konferencje nr 29, Wrocław, 1989, s DON J., The Late Cretaceous Nysa Graben: implications for Mesozoik-Cenozoic fault-block tectonics of the Sudetes, Z. Geol. Wis., 24(3/4), Berlin, 1996, s DOWGIAŁŁO J., A supposed geothermal anomaly in the Duszniki - Kudowa area (Polish western Sudetes), Biul. PAN, vol. 35, nr 4, Warszawa, 1987, s FISTEK J., Szczawy Kotliny Kłodzkiej i Gór Bystrzyckich, Biul. Geol. UW, t. 22, 1977, FISTEK J., Rola uskoku Pstrążna-Gorzanów w kształtowaniu warunków hydrogeologicznych SW obrzeżenia Synklinorium Śródsudeckiego, w: Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWroc., nr 58, 1989, s FISTEK J., GIERWIELANIEC J., Problematyka hydrogeologiczna zapadliska Kudowy, w: Współczesne problemy hydrogeologii regionalnej, materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum-Lądek Zdrój, Wyd. UWr., 1983, s

8 128 FISTEK J., KOWALSKI S., MROCZKOWSKA B., SZAFRANEK M., Niektóre wyniki badań hydrogeologicznych rowu górnej Nysy Kłodzkiej, w: Przewodnik LVIII Zjazdu PTG, Wałbrzych, 1987, s FRECH F., Reinerz, das Zentrum der Glatzer Mineralquellen, Druck von Richard Phol. Reinerz, Breslau, FRECH F., Schlesiens Heilquellen in ihrer Beziehung zum Bau der Gebirge., Algemeine Medizinische Verlagsanstalt, G.m.b.H., Breslau, GRANICZNY M., Strefy nieciągłości tektonicznych w świetle korelacji wielotematycznych danych geologicznych na przykładzie okolic Żarnowca i Ziemi Kłodzkiej, PIG, Warszawa, GRZEGORCZYK K., KRAWCZYK J., NOWAK A., DĄBROWSKI S., WIJURA A., FISTEK J., Dokumentacja hydrogeologiczna dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych w utworach kredy rejonu rowu Nysy Kłodzkiej i niecki Batorowa, 1993, mat. niepubl KIEŁCZAWA B., Zjawisko mieszania się wód Gorzanowa na tle złóż wód rowu górnej Nysy Kłodzkiej, Pr. Nauk. Inst. Gór. PWr., nr 92, Konferencje nr 29, Wrocław, 2001a, s KIEŁCZAWA B., Wody zmineralizowane Gorzanowa, maszynopis, 2001b. KIEŁCZAWA B., Wybrane zagadnienia chemizmu wód kredowego piętra wodonośnego rowu górnej Nysy Kłodzkiej, [w]: Współczesne Problemy Hydrogeologii, X, T1, Wrocław, 2001c, s KOWALSKI S., Charakterystyka hydrogeologiczna źródeł Gór Stołowych, Kwart. Geol., t. 24, nr 4, 1980, s OLICHWER T., Zarys warunków hydrogeologicznych ze szczególnym uwzględnieniem odpływu podziemnego w metamorfiku Krowiarek (Masyw Lądka-Śnieżnika), Acta Universitastis Wraislaviensis No 2370, Prace Geol.-Min. LXXII, Wyd. Uwroc., Wrocław, 2002, s RONIEWICZ P. (red), Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej, Wyd. PAE S.A., Warszawa, SAWICKI L., Mapa geologiczna regionu Dolnośląskiego z przyległymi obszarami Czech i Niemiec (1 : ). Podstawy litostratygraficzne i kodyfikacyjne wydzieleń, Wyd. PIG., Warszawa, WALCZAK W., Sudety i przedgórze sudeckie, w: Geomorfologia Polski, t. 1, Polska południowa, góry i wyżyny, Pr. zbior. pod red. M. Klimaszewskiego, PWN, Warszawa, 1972, s WIKTOROWICZ B., Wstępna ocena stanu równowagi hydrogeochemicznej szczaw Ziemi Kłodzkiej przy zastosowaniu modelowania geochemicznego, Prz Geol., vol. 52, nr 11, Warszawa, 2004, s WIECZYSTY A., Hydrogeologia inżynierska, PWN, Warszawa, Kłodzko Area, Gorzanów, tectonics, water recharge THE RELATIONSHIP BETWEEN PSTRĄŻNA GORZANÓW FAULT AND RECHARGE AREA OF POTENTIALLY MEDICINAL WATERS OF GORZANÓW Determination of location and range of recharge areas of medicinal and potentially medicinal waters may be a basis for working out a way how to protect them. In this paper results of isotope analysis and tritium concentration in potentially medicinal waters of Gorzanów are presented. Based on these results (geology was also taken into consideration), location of recharge areas is estimated. This data are compared to groundwater balance of Gorzanów area. It allows to make a discussion about the influence of research area and tectonics on rate of recharge.

9