KONIECZNOŚĆ ZMIAN PRZEPISÓW W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA ZASOBAMI WSPÓŁWYSTĘPUJĄCYCH WÓD LECZNICZYCH, NATURALNYCH WÓD MINERALNYCH I ZWYKŁYCH

Transkrypt

1 Prof. dr hab. inż. Andrzej SZCZEPAŃSKI Zakład Hydrogeologii i Ochrony Wód Akademia GórniczoHutnicza Mgr inż. Tadeusz SZKLARCZYK Zakład Surowców Energetycznych Akademia GórniczoHutnicza KONIECZNOŚĆ ZMIAN PRZEPISÓW W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA ZASOBAMI WSPÓŁWYSTĘPUJĄCYCH WÓD LECZNICZYCH, NATURALNYCH WÓD MINERALNYCH I ZWYKŁYCH Streszczenie W pracy ustosunkowano się do sytuacji prawnej obowiązującej w zakresie gospodarowania zasobami wód leczniczych (kopaliny podstawowe i pospolite) oraz naturalnych wód mineralnych i zwykłych (bogactwa naturalne). W rejonach eksploatacji wód leczniczych na podstawie koncesji wydawane są pozwolenia wodnoprawne na pobór wód mineralnych i zwykłych w granicach wyznaczonych obszarów i terenów górniczych. Dla tych obszarów nie ma obowiązku ustalania wielkości zasobów dyspozycyjnych a pozwolenia wodnoprawne na eksploatacje wód (po przyjęciu wielkości zasobów eksploatacyjnych dla nowych studni ujęć) wydawane są bez analizy uwarunkowań hydrodynamicznych kształtowania się ich zasobów. Na przykładzie rejonu Krynicy, Muszyny i Tylicza autorzy wskazują na zagrożenia wynikające z prowadzonej tam gospodarki zasobami wód oraz na zakres niezbędnych zmian przepisów Prawa wodnego i Prawa geologicznego i górniczego dla ich ochrony ilościowej i jakościowej. 1. WPROWADZENIE Wody lecznicze stanowią część wód podziemnych, których poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja prowadzone są zgodnie z przepisami Prawa geologicznego i górniczego. Podobnie jak wody termalne i solanki są one zaliczane do kopalin podstawowych (w uzdrowiskach) lub pospolitych (w innych rejonach). Użytkownik tych rodzajów wód zobowiązany jest do posiadania koncesji na prowadzenie prac poszukiwawczych i rozpoznawczych oraz odrębnej na eksploatację ich zasobów. Wnioski o ten ostatni typ koncesji są przedkładane Ministrowi Środowiska lub wojewodzie, po zaopiniowaniu przez Ministra Zdrowia, wraz z projektem zagospodarowania złoża zaopiniowanego przez właściwy organ nadzoru górniczego WUG, OUG (Ciężkowski i in., 2004). Szczegółowe wymagania, jakim muszą odpowiadać te projekty określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn r. (Dz. U. Nr 157, poz. 1866). Między innymi w projekcie powinny być zaznaczone granice projektowanego obszaru i terenu górniczego, które na ogół są zatwierdzane przez organy nadzoru zgodnie z przedkładaną propozycją. W odróżnieniu od innych kopalin użytecznych wody lecznicze, termalne i solanki cechują się specyficznymi własnościami dynamicznego kształtowania zasobów i brakiem ich nawiązania do pojęć górniczogeologicznych stosowanych w procedurze postępowania administracyjnego jak np. zasoby geologiczne, bilansowe, przemysłowe, granice złoża itp. Pewnymi odpowiednikami mogą być ich zasoby naturalne, odnawialne, dyspozycyjne i eksploatacyjne oraz granice zlewni lub zbiorników wód podziemnych, czyli ogólnie rozumiane warunki hydrodynamiczne formowania się zasobów. Zasoby te tworzą się i odnawiają w różnych warunkach hydrogeologicznych. Stąd wyróżnia się zbiorniki o zasobach odnawialnych, częściowo odnawialnych i praktycznie nieodnawialnych. 1

2 Nieprzystawalność tych pojęć uniemożliwia prowadzenie racjonalnej gospodarki zasobami tych wód, gdyż tylko w wyjątkowych przypadkach granice obszarów i terenów górniczych przebiegają wzdłuż granic zlewni czy zbiornika (jednostki hydrostrukturalnej). Na tę sytuację nakłada się jeszcze gwałtownie rosnące rozpoznawanie i eksploatacja wód mineralnych (stołowych, naturalnych). Ujęcia tych wód lokalizuje się najczęściej w obszarach górniczych wód leczniczych lub w pobliżu ich granic. Wody mineralne, często określane też jako potencjalnie lecznicze (Paczyński i in., 2002), nie są, podobnie jak zwykłe, kopaliną stąd ich eksploatacja odbywa się zgodnie z przepisami Prawa wodnego i na ich poszukiwanie i rozpoznawanie nie wymagane jest uzyskanie koncesji. W wielu regionach kraju, te trzy typy wód (lecznicze, mineralne i zwykłe) są eksploatowane równocześnie z tych samych zbiorników (jednostek zasobowych) co może skutkować zachwianiem równowagi hydrodynamicznej i hydrogeochemicznej a tym samym wpływać na zmianę wielkości zasobów, szczególnie najcenniejszych wód leczniczych o zasobach odnawialnych, a nawet nieodnawialnych. Gospodarowanie (eksploatacja) zasobami wód leczniczych i mineralnych nie wymaga uprzedniego ustalenia wielkości zasobów dyspozycyjnych. Powszechnym staje się zatem pozyskiwanie koncesji na eksploatację wód leczniczych i pozwoleń wodnoprawnych na eksploatację wód mineralnych i zwykłych bez większych ograniczeń, gdyż organy administracji geologicznej i wodnej nie mają możliwości uzasadnienia odmowy przyjęcia (zatwierdzenia) lub ograniczenia wielkości zasobów eksploatacyjnych i ich poboru. W efekcie między posiadaczami koncesji na eksploatację wód leczniczych a właścicielami ujęć wód leczniczych, mineralnych i zwykłych, zlokalizowanych na danym obszarze koncesyjnym (obszarze górniczym), dochodzi do sporów i postępowań sądowych. Prowadzona zaś gospodarka wodna w wielu regionach intensywnej eksploatacji tych wód grozi przeeksploatowaniem naturalnie kształtujących się zasobów wód. W trosce o racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów wód leczniczych podjęto próby rozpoznania zasobów dyspozycyjnych dla obszaru najbardziej zagrożonego: KrynicaMuszynaTylicz (Poprawski i in., 1997; Ciężkowski i in. 1999) a na zamówienie Ministra Środowiska opracowano poradnik metodyczny dla oceny tych zasobów (Paczyński, red., 2002). Na konieczność zmiany prawa w zakresie rozpoznawania i gospodarowania wodami leczniczymi oraz wypracowania metodyki ustalania ich zasobów zwraca od lat uwagę J. Dowgiałło (2001). Niedoskonałości prawne w zagospodarowaniu złóż wód leczniczych omawiają szczegółowo Ciężkowski i inni (2004). Złożoność tego problemu oraz możliwości jego rozwiązania autorzy omawiają na przykładzie rejonu Krynicy, Muszyny i Tylicza. 2. AKTUALNY STAN PRAWNY GOSPODAROWANIA WODAMI W REJONIE KRYNICY, MUSZYNY I TYLICZA W omawianym regionie wody lecznicze i potencjalnie lecznicze są eksploatowane w czterech obszarach górniczych: Krynica Zdrój, Muszyna II, Tylicz I i Szczawiczne (rys.1). Ich granice wyznaczają równocześnie tereny górnicze, tj. przestrzeń, w której przewiduje się możliwość występowania szkodliwych wpływów robót górniczych (eksploatacji ujęć). Zasięgi obszaru górniczego są wyznaczane przez obszary oddziaływania ujęć wód leczniczych o udokumentowanych zasobach eksploatacyjnych. W omawianym rejonie ten warunek nie jest spełniony a obszary górnicze daleko przekraczają wspomniane granice oddziaływania ujęć. Zostały po prostu przyjęte na wyrost i bez żadnego racjonalnego uzasadnienia. Przebieg granic nie ma także nic wspólnego z warunkami hydrodynamicznymi kształtującymi wielkości zasobów. Eksploatację wód leczniczych w tym rejonie prowadzi wiele podmiotów gospodarczych: na OG Krynica Zdrój Zakład Uzdrowiskowy Krynica Zdrój, Mineral Complex ; na OG Tylicz I Multivita (obecnie CocaCola ); na OG Szczawiczne Inex ; na OG Muszyna II Galicjanka, Mineral Complex, SPPS Postęp WWM Muszynianka, Inex, PHU Barnowski, Sanatorium Kolejarz oraz Metalowiec, PRBiT Cechini, RWM Sopel. 2

3 W tych obszarach określono i przyjęto zasoby eksploatacyjne wód leczniczych dla około 60 ujęć i kilkunastu źródeł, z których nie wszystkie są aktualnie eksploatowane. W tych obszarach pracuje również kilkadziesiąt studni eksploatujących naturalne wody mineralne, stołowe i ujęć wód zwykłych oraz wiele studni gospodarskich (użytkowanie zwykłe). Intensywność eksploatacji wód ściśle wiąże się z popytem, co w okresie letnim skutkuje ciągłym (całodobowym) poborem wód leczniczych, mineralnych i zwykłych na granicy przyjętych zasobów eksploatacyjnych lub pozwoleń wodnoprawnych, wydawanych zwykle z określeniem wydatku godzinowego. Rozmieszczenie czynnych ujęć wskazuje na możliwość przeeksploatowania zasobów w częściach obszarów górniczych oraz uruchomienia współdziałania studni pracujących w różnych obszarach (rys.1). Niezależnie od negatywnych skutków hydrogeologicznych prowadzi to do wielu nieporozumień i sporów między eksploatorami zasobów tych wód. Rys.1. Mapa obszarów i terenów górniczych dla złóż wód leczniczych w rejonie Krynicy i Muszyny. 1 istniejące obszary i tereny górnicze dla wód leczniczych; 2 działy wód powierzchniowych od IV do VII rzędu; 3 ujęcia otworowe wód leczniczych z przyjętymi zasobami eksploatacyjnymi; 4 cieki powierzchniowe; 5 granica państwa; 6 linia uproszczonego przekroju geologicznego SCHEMAT KRĄŻENIA WÓD W omawianym rejonie współwystępują wszystkie wymienione rodzaje wód tworząc, w skali regionalnej, wspólny system krążenia. Wiąże się to ściśle z budową geologiczną i współwystępowaniem dwóch pięter wodonośnych związanych z utworami czwartorzędowymi 3

4 występującymi w dolinach większych rzek i potoków (miąższość od 1 do 15 m) oraz fliszowymi, o charakterze szczelinowoporowym (rys. 2, 4). Osady akumulacji rzecznej są zasilane przez opady atmosferyczne, spływy powierzchniowe oraz z pietra trzeciorzędowego. Wody tego poziomu znajdują się w związku hydraulicznym z wodami powierzchniowymi i biorą udział w lokalnym systemie krążenia. Znaczenie użytkowe tych wód jest niewielkie i są głównie wykorzystywane w pojedynczych gospodarstwach. Gliniastopiaszczyste pokrywy zboczowe i zwietrzelina odgrywają ważną rolę w odpływie wody w terenach górskich. Wodonośność utworów fliszowych wiąże się głównie ze szczelinowatością piaskowców, szczególnie w ogniwie krynickim formacji zarzeckiej oraz ogniwie z Piwnicznej formacji magurskiej. Rys.2. Schemat krążenia wód podziemnych na uproszczonym przekroju geologicznym I I. 1 strefa aeracji; strefa saturacji: 2 strefa wód zwykłych, 3 strefa wód mineralnych; 4 zwierciadło wód podziemnych; 5 kierunki przepływu wód płytkiego krążenia; 6 kierunki przepływu wód głębokiego krążenia; 7 dopływ dwutlenku węgla z głębi; 8 uskoki; 9 obszary i tereny górnicze. Strefa krążenia wód zwykłych (zasięg lokalny) sięga do ok m p.p.t., rzadko głębiej głównie w obszarach wododziałowych i górnych odcinkach rzek i potoków, a naturalną bazę ich drenażu stanowią mniejsze cieki powierzchniowe (rys. 2, 4). Wody zmineralizowane krążą w głębszym systemie regionalnym; ich zasilanie odbywa się głównie z infiltracji opadowej w strefach wododziałowych. Naturalną bazę drenażową tych wód, krążących z prędkościami rzędu kilku m/a, stanowią doliny rzeczne głównych cieków: Popradu, Muszynki i Kryniczanki. Wody te na drodze przepływu mineralizują się, a nasycone CO2 przebijają się przez wody krążące w systemach lokalnych. W dolinach wymienionych rzek ich występowanie stwierdza się nawet na głębokościach od 15 do 40 m p.p.t HYDRODYNAMICZNE ELEMENTY KSZTAŁTOWANIA SIĘ ZASOBÓW Zasoby wód podziemnych, występujących w omawianym rejonie, formują się pod wpływem naturalnych uwarunkowań geomorfologicznych, geologicznych, hydrogeologicznych i hydrologicznych. Z punktu widzenia gospodarowania tymi zasobami istotną rolę, z uwagi na ścisłe więzi hydrauliczne, odgrywają przebiegi linii wododziałowych od IV do VII rzędu (rys.1). Wyznaczają one granice naturalnych jednostek zasobowych, w obrębie których występują wody płytkiego (lokalnego) i głębokiego (regionalnego) systemu krążenia (rys.2). Dla racjonalnego gospodarowania wodami leczniczymi i potencjalnie leczniczymi niezbędnym staje się określenie zasobów dyspozycyjnych dla zbiorników, których granice wyznaczają linie wododziałowe IV i V rzędu. 4

5 Po analizie naturalnych uwarunkowań hydrodynamicznych proponuje się wyznaczenie w tym obszarze (w granicach państwa) siedmiu jednostek zasobowych (zbiorników): 1. Poprad; 2. Milik; 3. Szczawnik; 4. Muszynka Dolna; 5. Kryniczanka; 6. Muszynka; 7. Mochnaczka (rys.3 i 4). Rys.3. Mapa rejonu Krynicy i Muszyny z proponowanymi obszarami i terenami górniczymi dla złóż wód leczniczych. 1 proponowane tereny górnicze; 2 proponowane obszary górnicze oraz ich numery wg opisu w tekście; 3 działy wód powierzchniowych IV VII rzędu; 4 ujęcia otworowe wód leczniczych z przyjętymi zasobami eksploatacyjnymi; 5 cieki powierzchniowe; 6 granica państwa; 7 linia uproszczonego przekroju geologicznego. Wydzielone jednostki zasobowe o określonych zasobach dyspozycyjnych mogły by być traktowane jako tereny górnicze (przeeksploatowanie zasobów to przecież szkodliwy wpływ), w obrębie których należałoby dokumentować zasoby eksploatacyjne dla istniejących lub projektowanych ujęć wód leczniczych i pozostałych typów. Wielkości zasobów eksploatacyjnych tych ujęć powinny być określane dla obszarów zasobowych utożsamianych z obszarami górniczymi. Łączne zaś zasoby eksploatacyjne wód leczniczych, mineralnych i zwykłych w granicach terenów górniczych (jednostek zasobowych) nie mogą być większe niż wcześniej rozpoznana (udokumentowana) wielkość zasobów dyspozycyjnych. W przedkładanych projektach zagospodarowania złoża, granice obszarów górniczych, należy określać przebiegiem linii wododziałowych V VII rzędu (rys.3). 5

6 2.3. ZALECENIA DLA RACJONALNEJ GOSPODARKI ZASOBAMI WÓD W OMAWIANYM REJONIE Dla uporządkowania gospodarki wodnej w całym regionie i ustalenia wielkości zasobów eksploatacyjnych dla poszczególnych ujęć oraz określenia warunków pozwoleń wodnoprawnych dla ich użytkowników proponuje się w związku z powyższym: 1. Wykonanie dokumentacji hydrogeologicznych ustalających wielkość zasobów dyspozycyjnych wód leczniczych, mineralnych i zwykłych dla wydzielonych jednostek zasobowych (zlewni) i wyznaczenie terenów górniczych (dla wód uznanych za lecznicze) ograniczonych liniami wododziałowymi IV V rzędu. Wobec złożonych warunków krążenia wód za podstawową metodę ich ustalania należy uznać wielowarstwowe modelowanie matematyczne (model quasiprzestrzenny) z podziałem obszaru na bloki obliczeniowe o kroku nie większym niż 100 m. 2. Wyznaczenie w granicach tych jednostek obszarów zasobowych (zlewni cząstkowych). Proponuje się wyznaczenie w (rys.3 i 4): zbiorniku 1. Porad (powierzchnia 33,1 km2) 4 obszary zasobowe: 1.1. Poprad W (lewobrzeżna), 1.2. Poprad E (prawobrzeżna), 1.3. Poprad S (prawobrzeżna) oraz 1.4. Smereczek prawobrzeżna część zlewni w granicach państwa, zbiorniku 2. Milik (13,0 km2) 1 obszar zasobowy 2.1. Milik, zbiorniku 3. Szczawnik (28,9 km2) 3 obszary zasobowe: 3.1. Szczawnik, 3.2. Szczawniczek i 3.3. Złockie, zbiorniku 4. Muszynka Dolna (26,9 km2) 4 obszary zasobowe: 4.1. Muszynka I (ujściowy odcinek Muszynki), 4.2. Jastrzębik, 4.3. Muszynka II oraz 4.4. MłynneSłupne, zbiorniku 5. Kryniczanka (42,5 km2) 4 obszary zasobowe: 5.1. Krynica Zdrój, 5.2. Dolna Kryniczanka, 5.3. Czarny Potok oraz 5.4. Szczawiczne, w zbiorniku 6. Muszynka (41,9 km2) 2 obszary zasobowe: 6.1. Środkowa Muszynka i 6.2. Górna Muszynka, w zbiorniku 7. Mochnaczka (34,6 km2) 2 obszary zasobowe: 7.1. Dolna Mochnaczka i 7.2. Mochnaczka. Granice tych obszarów zasobowych, w których eksploatowane są wody lecznicze wyznaczałyby równocześnie granice obszarów górniczych a ich przebieg powinien być zgodny z wododziałami V VII rzędu. Dla wszystkich wydzielonych w ten sposób obszarów zasobowych należałoby ustalić wielkości zasobów eksploatacyjnych, w ramach których użytkownicy (aktualni i potencjalni) mogliby ubiegać się o wydanie koncesji lub pozwoleń wodnoprawnych na pobór określonych w bilansie wodnogospodarczym ilości wód leczniczych, mineralnych i zwykłych. Również i w tym wypadku należałoby określać te wielkości (zasoby eksploatacyjne i pobór) metodą modelowania matematycznego, z podziałem na bloki o kroku nie większym niż 50 m. 3. Pozwolenia wodnoprawne powinny być wydawane na okres zamknięty, np.: 5 lat, z obowiązkiem monitorowania ilości wydobywanej wody (wszystkich typów) oraz ich jakości. Pozwolenie to powinno określać wielkość maksymalnego dobowego poboru wód. 4. Dla tak wydzielonych obszarów zasobowych (dla wód leczniczych tożsamych z obszarami górniczymi) racjonalnym, z punktu widzenia gospodarowania wodami wszystkich typów, byłoby określenie podmiotów gospodarczych eksploatujących ich zasoby z uwzględnieniem aktualnych użytkowań i zakresu inwestycji. 6

7 Rys.4. Schemat krążenia wód podziemnych na uproszczonym przekroju geologicznym I I. 1 strefa aeracji; strefa saturacji: 2 strefa wód zwykłych, 3 strefa wód mineralnych; 4 zwierciadło wód podziemnych; 5 kierunki przepływu wód płytkiego krążenia; 6 kierunki przepływu wód głębokiego krążenia; 7 dopływ dwutlenku węgla z głębi; 8 uskoki; 9 proponowane tereny górnicze (TG); 10 proponowane obszary górnicze (OG). 3. ZAKRES PROPONOWANYCH ZMIAN PRZEPISÓW W GOSPODAROWANIU ZASOBAMI NA OBSZARACH WSPÓŁWYSTĘPOWANIA WÓD LECZNICZYCH, NATURALNYCH WÓD MINERALNYCH I ZWYKŁYCH Ramowa Dyrektywa Wodna Unii Europejskiej 2000/60/UE z dnia r. w sprawie ustanowienia ram działalności Wspólnoty w zakresie polityki wodnej, akty wykonawcze do niej (Dyrektywy) oraz polskie prawodawstwo (Prawo wodne, Prawo geologiczne i górnicze oraz akty wykonawcze do tych ustaw) obligują do prowadzenia racjonalnej gospodarki zasobami wód podziemnych. Dotyczy to wszystkich użytkowych wód podziemnych oraz związanych z nimi wód powierzchniowych. Odpowiedzialnymi za tę gospodarkę i ocenę stanu ilościowego (zasobowego) i jakościowego (chemicznego w przypadku wód podziemnych) są Krajowy i Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej. Oceny stanu ilościowego zasobów wodnych dokonuje się poprzez wyznaczenie jednolitych części (obszarów występowania) wód podziemnych (GWB) i powierzchniowych (WB). Podziału tego dokonały w 2004 r. odpowiednio służby hydrogeologiczne PIG i hydrologiczne IMiGW wraz z porównaniem wielkości zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych oraz poboru wody. Przy tym wstępnym wydzieleniu GWB i określeniu stanu nie wyróżniono struktur, w których występują wody uznane w naszym kraju za kopaliny użyteczne ani też naturalne wody mineralne (potencjalnie lecznicze). Gospodarowanie zasobami naturalnych wód mineralnych i zwykłych wymaga (Prawo wodne) określenia wielkości zasobów dyspozycyjnych dla wydzielonej struktury hydrogeologicznej (zbiornika wód podziemnych) a następnie dla konkretnych studni i ujęć zasobów eksploatacyjnych (w tym poboru i depresji) z określonego obszaru zasobowego (Szczepański red., 2004). Przyjęta przez administrację geologiczną dokumentacja staje się podstawą operatu wodnoprawnego na pobór wód nie zaliczonych do kopalin. Organ administracyjny (wojewoda, starosta) wydaje na tej podstawie pozwolenia wodnoprawne przestrzegając zasady, że łączny pobór wód (suma przyjętych zasobów eksploatacyjnych) z określonego zbiornika nie przekracza wielkości zasobów dyspozycyjnych. W odniesieniu do wód uznanych za kopalinę przepisy Prawa geologicznego i górniczego nie stawiają wymagań określenia wielkości zasobów dyspozycyjnych dla zbiornika tych wód (systemu wodonośnego). Stąd, po uzyskaniu koncesji na poszukiwanie i rozpoznanie oraz przyjęciu dokumentacji hydrogeologicznej określającej wielkość zasobów eksploatacyjnych studni, źródeł lub ujęć można, po przedstawieniu Projektu zagospodarowania złoża wód leczniczych, ubiegać się o 7

8 udzielenie koncesji na ich eksploatację. Organ wydający koncesję (Minister Środowiska, a dla wód leczniczych zaliczonych do kopalin pospolitych wojewoda) z reguły wnioskowane wielkości zasobów eksploatacyjnych przyjmuje, nie zwracając uwagi na pracujące, w rozpatrywanym zbiorniku wód, inne ujęcia wód leczniczych, mineralnych i zwykłych. Wyjątkiem od tej reguły są zbiorniki wód leczniczych o zasobach praktycznie nieodnawialnych. W tych przypadkach stawia się specjalne wymagania w projekcie badań hydrogeologicznych i ich dokumentowaniu. Tymczasem, jak wykazano to w rozdz. 2, kształtowanie się zasobów wód leczniczych, mineralnych i zwykłych odbywa się w obrębie hydrodynamicznych systemów wodonośnych, a nadmierny pobór wód jednego typu może wpłynąć na zachwianie równowagi hydrodynamicznej (zmiany kierunku, prędkości przepływu, warunków zasilania) i składu chemicznego wód wszystkich typów. Dochodzi także do współdziałania studni eksploatujących te wody i tworzenia depresji regionalnych. Wniosek o koncesję eksploatacyjną jest opiniowany przez Ministra Zdrowia oraz właściwy organ nadzoru górniczego w zakresie wyznaczenia granic obszaru i terenu górniczego. Na ogół, jak wykazano to w rozdz. 2, przebieg tych granic wyznaczany jest bez uwzględniania uwarunkowań hydrodynamicznych zamykając się z reguły w granicach administracyjnych lub morfologicznych. Nie sprzyja to racjonalizacji gospodarki wodnej w tak wyznaczonych obszarach ani też ochronie ilościowej i jakościowej eksploatowanych zbiorników wód podziemnych, co wymagane jest przepisami Prawa wodnego. Problemy takie występują we wszystkich obszarach eksploatacji wód leczniczych ze złóż (zbiorników), w których współwystępują wody lecznicze, mineralne i zwykłe, o odnawialnych zasobach. W ostatnich latach, w związku z gwałtownym wzrostem eksploatacji wód mineralnych (stołowych i naturalnych) i pojawianiem się nowych podmiotów (przedsiębiorców) zainteresowanych taką działalnością gospodarczą, toczonych jest wiele postępowań administracyjnych i sądowych. Zwłaszcza w sytuacjach, kiedy posiadaczem koncesji jest podmiot nie prowadzący eksploatacji wód leczniczych i mineralnych, a jedynie użyczający pozwoleń na nią (odpłatnie) innym przedsiębiorcom, budzi poważne obawy o racjonalne zagospodarowanie ich zasobów. Przedstawione wyżej rozważania dotyczące obowiązujących rozwiązań a także stosowanej praktyki prawnej i prowadzonej eksploatacji pozwalają na postawienie tezy o niezbędnej konieczności zmian przepisów prawnych w celu zapewnienia racjonalnej gospodarki zasobami wód różnych typów współwystępujących w tym samym zbiorniku (złożu). Nie pretendując do wyczerpania wszystkich problemów wynikających z aktualnie obowiązujących przepisów prawa w tym zakresie, niezbędnym wydają się być zmiany zmierzające do: 1. uznania wód potencjalnie leczniczych (mineralnych, naturalnych, stołowych) za kopalinę użyteczną z dalszymi konsekwencjami, 2. wprowadzenia zapisu o konieczności ustalania wielkości zasobów dyspozycyjnych wód uznanych za kopalinę w zbiornikach (systemach wodonośnych), których granice ustalane są na podstawie przesłanek geologicznych, hydrodynamicznych i hydrologicznych (w odniesieniu do wód płytkiego krążenia biorących udział w kształtowaniu zasobów wód głębokiego krążenia), 3. wyznaczania granic terenu górniczego wg naturalnych uwarunkowań hydrodynamicznych (strefy zasilania, przepływu i drenażu), tj. jednostki zasobowej o określonych zasobach dyspozycyjnych wód leczniczych i mineralnych z uwzględnieniem współwystępujących wód zwykłych i ewentualnie kopalin towarzyszących (CO2), 4. wyznaczania granic obszaru górniczego również wg uwarunkowań hydrodynamicznych mniejszych jednostek, tj. obszarów zasobowych (analogicznie jak dla wód zwykłych) z obowiązkowym wyznaczaniem stref ochrony ilościowej i jakościowej, W przypadku złóż wód o praktycznie nieodnawialnych zasobach granice obszaru górniczego można wyznaczać w oparciu o granice wpływu eksploatacji lub spływu wód do ujęcia. W koncesji na wydobywanie tych wód należy określić możliwość poboru w m3/dobę dla każdej studni i głębokości minimalnego położenia dynamicznego zwierciadła wody w [m p.p.t.] i [m npm], 8

9 5. konieczności określenia wielkości zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych, dla złóż wód leczniczych i naturalnych wód mineralnych o odnawialnych zasobach, metodą modelowania matematycznego, 6. nałożenia obowiązku monitorowania przebiegu i wpływu eksploatacji wszystkich typów wód w granicach obszarów i terenów górniczych, 7. udzielania koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie a zwłaszcza eksploatację wód uznanych za kopalinę podmiotom (przedsiębiorcom) gwarantującym podjęcie prawidłowej (nie rabunkowej) ich eksploatacji i posiadającym ujęcia tych wód o przyjętych zasobach eksploatacyjnych. SPIS LITERATURY I AKTÓW PRAWNYCH 1. Ciężkowski W., i in., 1999 Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby eksploatacyjne wód leczniczych i dwutlenku węgla (jako kopaliny towarzyszącej) ze złoża w uzdrowisku Krynica oraz ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych (zwykłych oraz leczniczych i o właściwościach leczniczych) w zlewni Kryniczanki. Arch. UZG Krynica. 2. Ciężkowski W., i in Sporządzanie projektów zagospodarowania złoża dla wód leczniczych. Poradnik Metodyczny. Wrocław. 3. Dowgiałło J., 2001 Uwagi o aktualnych przepisach prawnych dotyczących wód leczniczych (artykuł dyskusyjny). Przegląd Geologiczny, 50, Paczyński B. (red.), 2002 Ocena zasobów dyspozycyjnych wód leczniczych i potencjalnie leczniczych. Poradnik metodyczny. PIG, Warszawa. 5. Poprawski L., i in., 1997 Dokumentacja zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych wód podziemnych (zwykłych i leczniczych) na obszarze gmin uzdrowiskowych Krynica, Muszyna, Piwniczna. Arch. PPUH Hydrogeo, Wrocław. 6. Prawo geologiczne i górnicze z dn r. (Dz.U. Nr 27, poz.96, z późniejszymi zmianami). 7. Prawo wodne z dn r. (Dz.U. Nr 115, poz. 1229, z późniejszymi zmianami), 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i geologicznoinżynierske. Dz. U., Nr 153, poz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać projekty zagospodarowania złóż (Dz. U. Nr 157, poz. 1866). 10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203, poz.1718). 11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych. Dz. U. Nr , poz.1256 z późniejszą zmianą z dnia r. (Dz. U. Nr , poz.2738). 12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn r. w sprawie złóż wód podziemnych zaliczanych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczania kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych. Dz. U. Nr 156, poz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). 14. Szczepański A. (red.), 2004 Metodyka określania zasobów eksploatacyjnych ujęć zwykłych wód podziemnych. Poradnik Metodyczny. Warszawa. 9