Źródła w wybranych zlewniach Kotliny Kłodzkiej

Transkrypt

1 Kleśnica (zasilanie al/ogeniczne). Wody autigeniczne infiltrują w pokrywy stokowe, a następnie pokonują, poprzez sieć szczelin krasowych, strefę wadozową o miąższości 30,70 m., deponując na swej drodze nacieki węglanowe. Drenaż allogenicznych wód Kleśnicy następuje w strefie korytowej na odcinku co najmniej 700 m. Nie stwierdzono w korycie Kleśnicy ponorów. Mineralizacja wód autigenicznych w strefie depozycji nacieków wynosi najczęściej ppm. Jednocześnie mineralizacja wód al/ogenicznych Kleśnicy wynosi około 40 ppm, a mineralizacja wód wywierzysk -około 80 ppm. Szczelinowo-krasowe przepływy, drenowanych wód al/ogenicznych, mogą być śledzone na długich odcinkach w kilku korytarzach jaskiń. Wody płyną tu w spąg u szczelin, otrzymując na trasie przepływu zasilanie, silniej zmineralizowanymi wodami, ściekającymi z pokryw naciekowych. Obserwacje te skłoniły do przyjęcia hipotezy, iż wzrost mineralizacji wody wypływającej z wywierzyska, w stosunku do mineralizacji drenowanych wód al/ogenicznych, jest w głównej mierze skutkiem zasilania autigenicznego, a nie al/ogenicznej korozji węglanów, na trasie przepływu przez wodonosiec. Zważywszy, że zarówno mineralizacja wód autigenicznych, jak i allogenicznych jest dość stabilna, możliwym jest przyjęcie, iż mineralizacja wód wywierzyskowych jest w głównej mierze kontrolowana stosunkiem zmieszania obu typów zasilania: autigenicznego i allogenicznego. Na podstawie tych założeń opracowano model opierający się na bilansie masy substancji rozpuszczonych, a pozwalający ocenić udział obu form zasilania wodonośca Jaskini Niedźwiedziej. Konstrukcja prostego modelu była możliwa dzięki stwierdzeniu statystycznej nieistotności wpływu wahań mineralizacji wód allogenicznych na mineralizację odpływu wywierzyskowego. Uzyskano równanie krzywoliniowej zależności zasilania składową allogeniczną od objętości wypływu w głównych wywierzyskach oraz mineralizacji zasilania autigenicznego, przy współczynnikach korelacji znacznie przekraczających 0,9. Dla maksymalnie uproszczonego modelu, stwierdzono istnienie wykładniczej zależności pomiędzy zasilaniem składową autigeniczną oraz al/ogeniczną. Podjęto teź próbę opracowania założeń modelu uwzględniającego udział korozji al/ogenicznej w kształtowaniu mineralizacji odpływu wywierzyskowego. Rozmiary tej korozji pozostają nadal nieznane i jako czynnik mogą być uwzględniane jedynie poprzez założenie. W ogólności postuluje się znacznie mniejszy udział korozji al/ogenicznej w kształtowaniu tej mineralizacji, w stosunku do udziału, jaki ma zasilanie wodami autigenicznymi. Uzasadnione jest to relatywnie wysoką mineralizacją wód autigenicznych oraz szybkim spadkiem kinetyki rozpuszczania węglanów przez wodę o rosnącej mineralizacji i ph. Z uwagi na, stwierdzone przez hydrogeologów, istnienie odpływu z badanego wodonośca w kierunku doliny Moravy (Republika Czeska), przedstawiono też założenia modelu uwzględniającego nieznany, jak dotąd, odpływ transgraniczny poza zlewnię topograficzną...9/.da.m 'Bartnik, 'Edmuntf Toma.su1vs(:j. Za.fJai Jlytfro{ogii i q ospodar(:j. 'Wodnej 'Uni111ersyttt.Łótfz(:j. Źródła w wybranych zlewniach Kotliny Kłodzkiej Zjawiska kreno/ogiczne od wielu już lat są przedmiotem licznych badań i dociekań naukowych. Ich znajomość pozwala nie tylko na przestrzenną i czasową ocenę przejawów wód - 10

2 podziemnych na powierzchni terenu, lecz również wskazuje na wiele cech zbiorników wód podziemnych drenowanych przez źródła. Można przy tym dokonywać oceny wpływu drenażu punktowego na układ sieci hydrograficznej oraz udziału wód źródlanych, jako formy zasilania koryta rzecznego. Zagadnienia te nabierają szczególnej wagi w przypadku obszarów górskich. Zdarza się bowiem często, iż z powodu braku szczegółowych badań hydrogeologicznych, źródła są praktycznie jedynym powierzchniowym przejawem krążenia wód podziemnych, zaś ich reżim, najważniejszą przesłanką pozwalającą oceniać zasoby i charakter tych wód. Badaniami objęto dwa obszary stanowiące południowo-wschodni i zachodni fragment Kotliny Kłodzkiej. Pierwsze kartowanie hydrograficzne odbyło się w lipcu 1994 r. i objęło północno-zachodnią część Masywu Śnieżnika: zlewnię Wilczki po Wilkanów oraz górne części dorzeczy: Nowinki, Domaszkowskiego Potoku, Szklarki i Czarnej Wody. Ich łączna powierzchnia wynosi 58,7 km2 W drugim etapie (lipiec 1995), zbadano obszar północnej części Gór Bystrzyckich i Orlickich: zlewnię Bystrzycy Dusznickiej po Duszniki, a także dorzecza Jastrzębnika, Branieckiej Wody, Kliniaka oraz bezimiennego potoku odwadniającego północno-zachodnie stoki Muflona (łącznie 31,4 km. W trakcie kartowania zaobserwowano 435 naturalnych wypływów wód podziemnych, przy czym w dorzeczu Bystrzycy Dusznickiej ich liczba była nieco większa Wydajności badanych wypływów były bardzo zróżnicowane i dochodziły nawet do 60 dm3 s ' - w strefie źródliskowej Bystrzycy Dusznickiej. Warto przy ty wspomnieć, iż w górnej części dorzecza tej rzeki, żródła występowały w zwartych zespołach i nie sposób ocenić wydajności każdego z osobna. Natomiast w Masywie Śnieżnika wypływy występowały zwykle pojedynczo, a największa wydajność takiego żródła sięgnęła tu tylko 2,1 dm3 s '. Analizę przestrzennego zrozn1cowan1a zaobserwowanych wypływów wód podziemnych przeprowadzono w oparciu o podstawowe charakterystyki krenologiczne odniesione do powierzchni zlewni elementarnych. Warto tu wymienić: wskażnik użródłowienia, moduł odpływu wód źródlanych oraz udział wód źródlanych w odpływie całkowitym. Zdecydowanie najlepszymi warunkami krenologicznymi charakteryzuje się badana część dorzecza Bystrzycy Dusznickiej. Tu bowiem przeciętne i maksymalne wartości badanych wskaźników są znacznie wyższe niż w Masywie Śnieżnika. Ich wartości wynoszą odpowiednio dla Bystrzycy Dusznickiej i Masywu Śnieżnika: wskażnik użródłowienia -średnio 7,11 żr./km2 i 4,5 żr./krrr, maksymalnie -58 żr./km2 i 32 żr./km2 1(pmanSoja Zal(.fai (jeomorfo!ogii i :J{yiro!ogii Instytut (jeografii i Przestrzennego Zagospoiarorvania P!ll'J{rv '1\ja.kgrvie Źródła w zlewni Prądnika- przyczyny degradacji i stan dzisiejszy Prądnik jest najbardziej znaną rzeką wyżynną w Polsce. Krasowy typ krążenia wody budzi zainteresowanie istnieniem źródeł, wywierzysk i systemów jaskiń. Jednocześnie, hydrologia Prądnika nigdy nie była przedmiotem szczegółowej publikacji. Cenna praca Ziemońskiej z 1971 roku, opiera się na bardzo krótkim okresie obserwacji. Jest to dziwna sytuacja. Blisko Krakowa znajduje się bowiem obiekt o szczególnie cennych walorach hydrograficznych i nie jest on przedmiotem badań. -11-

3 Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej Uniwersytetu Łódzkiego Komisja Hydrograficzna Polskiego Towarzystwa Geograficznego Ogólnopolska Konferencja Hydrograficzna, Zródła, ich rola w środowisku i znaczenie w gospodarce wodnej Streszez en i a referatów Łódź, września 1997 r.

4 Komitet Organizacyjny Konferencji prof. dr hab. Zygmunt Maksymiuk dr hab. Paweł Jokiel - Przewodniczący Komitetu - Sekretarz Naukowy Konferencji mgr Adam Bartnik mgr Katarzyna Juszczak mgr Piotr Moniewski mgr Edmund Tomaszewski mgr Marek Walisch - Członkowie Komitetu Redaktor Naukowy dr hab. Paweł Jokiel Redakcja techniczna i skład komputerowy mgr Adam Bartnik Nakład: 60 egz.

5 Spis treści: Maksymiuk Z., Historia rozwoju i główne problemy badawcze Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej Uniwersytetu Łódzkiego Jokiel P., Źródła, ich rola w środowisku i znaczenie w gospodarce wodnej... 4 Małecka D., Źródła Masywu Tatrzańskiego 6 tipski Cz.. Michalezewski M., Udział odpływu gruntowego w całkowitym przepływie potoku Kamienica Zabrzeska jako podstawa ujęć wodociągowych... 7 Rajehel L., Uwagi o źródłach wód siarczkowych w Karpatach Lipski Cz., Michalezewski M., Ocena zasobów wód podziemnych zlewni górnej Słomki jako podstawa ujęć wód dla wodociągów wiejskich Jarząbek A., Sarna S., Wydajności i stopień zanieczyszczenia źródeł Pogórza Wielickiego Bieroński J., Składowe zasilania oraz kształtowanie mineralizacji ogólnej wód źródeł krasowych w Kletnie (Masyw $nieżnika, Sudety) -ujęcie modelowe... 9 Bartnik A., Tomaszewski E., Źródła w wybranych zlewniach Kotliny Kłodzkiej O Soja R., Źródła w zlewni Prądnika - przyczyny degradacji i stan dzisiejszy.. Fiszer L Sarna S.. Chemizm wód źródlanych i wód powierzchniowych na przykładzie Dłubni i Prądnika - Białuchy Absalon D.. Jankowski A. T., Matysik M., Problemy ochrony źródeł w zlewni Rudy Michalczyk L Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza Małecka D., Zmiany wydajności Niebieskich Źródeł - przyczyny i skutki Tomaszewski J. T., Źródła regionu Pojezierza Brenneńsko-Przemęckiego.. 16 Moniewski P., Walisch M., Rola źródeł w systemie hydrologicznym małych zlewni strefy krawędziowej Wyżyny Łódzkiej Herbich P., Hydrologiczne podstawy ochrony źródeł.staniszewskie Zdroje" koło Kartuz (Pojezierze Kaszubskie)