Charakterystyka Psychometryczna Polskiej Wersji Zrewidowanego Inwentarza Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R)

Transkrypt

1 Jankowski, K.S. (016). Charakterystyka psychometryczna polskiej wersji zrewidowanego Inwentarza Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R). In A. Rynkiewicz, K.S. Jankowski, & W. Oniszczenko (Eds.), Wybrane metody i paradygmaty badawcze w psychologii (pp. 77-9). Warsaw: Scholar. Charakterystyka Psychometryczna Polskiej Wersji Zrewidowanego Inwentarza Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R) Konrad S. Jankowski Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii Wprowadzenie Orientacja socjoseksualna (sociosexual orientation), skrótowo określana również socjoseksualnością, jest terminem wprowadzonym przez Alfreda Kinseya (Kinsey, Pomeroy, i Martin, 1948; Kinsey, Pomeroy, Martin, i Gebhard, 1953) do opisu różnic indywidualnych w zakresie promiskuityzmu. Jeden biegun tego wymiaru opisuje tendencje do podejmowania kontaktów seksualnych bez występowania więzi uczuciowej i zaangażowania (promiskuityzm) i nazywany jest nierestrykcyjną (unrestricted) orientacją socjoseksualną. Przeciwstawny kraniec tego wymiaru opisuje brak tendencji promiskuitywnych przy jednoczesnej preferencji kontaktów seksualnych z osobą, z którą jest się w związku uczuciowym lub przy zaangażowaniu emocjonalnym ten kraniec wymiaru nazywany jest restrykcyjną orientacją socjoseksualną (restricted sociosexual orientation; Simpson i Gangestad, 1991). Do rozpowszechnienia badań nad socjoseksualnością przyczyniło się opracowanie przez Simpsona i Gangestada (1991) narzędzia psychometrycznego pozwalającego na szybką ewaluację nasilenia tej tendencji u badanego - kwestionariusza orientacji socjoseksualnej (SOI Sociosexual Orientation Inventory). SOI jest narzędziem samoopisowym i jednowymiarowym, posiadającym siedem pozycji. Narzędzie to było używane w badaniach nad seksualnością człowieka i przyczyniło się do rozwoju wiedzy nad strategiami wchodzenia w związki i podejmowania kontaktów seksualnych człowieka, ale wzbudzało również zastrzeżenia. Dotyczyły one kwestii psychometrycznych oraz konceptualnych dotyczących tego czy socjoseksualność jest konstruktem jedno czy też wielowymiarowym (Penke i Asendorpf, 008). Od strony psychometrycznej SOI był krytykowany ze względu na bardzo zmienną między próbami zgodność wewnętrzną, oscylującą między,31 a,81 (Schmitt, 005), a więc w niektórych próbach wynoszącą poniżej wartości uznawanych za wskaźnik rzetelnego narzędzia. Niska zgodność wewnętrzna SOI może odzwierciedlać wielowymiarową strukturę socjoseksualności, co było sugerowane przez niektórych autorów (Penke i Asendorpf, 008; Webster i Bryan, 007). Ponadto, trzy pytania SOI o liczbę partnerów seksualnych mają otwarty format odpowiedzi, co może prowadzić do obniżenia ich rzetelności w zakresie wysokich wartości oraz zwiększać prawoskośność rozkładu

2 odpowiedzi (Brown i Sinclair, 1999; Penke i Asendorpf, 008). Ponadto, pytania SOI maja odmienny zakres odpowiedzi, co wymaga przeprowadzania różnych transformacji, aby wyrównać wagę poszczególnych pozycji kwestionariusza w wyniku całościowym (Voracek, 005). Co więcej, jedno z pytań odnosi się wyłącznie do osób będących aktualnie w związku i nie nadaje się do badania singli. Krytyka ta doprowadziła do opracowania zrewidowanej formy SOI (SOI-R Revised Sociosexual Oriantation Inventory; Penke i Asendorpf, 008), która obecnie jest najczęściej używanym narzędziem psychometrycznym do pomiaru orientacji socjoseksualnej. SOI-R jest kwestionariuszem wielowymiarowym, służącym do pomiaru socjoseksualności w trzech sferach: zachowania, postawy, oraz pożądania. Wymiar zachowania dotyczy behawioralnych przejawów orientacji socjoseksualnej w historii własnego życia, i szacowany jest na podstawie pytań o ilość byłych partnerów seksualnych, partnerów seksualnych bez zaangażowania emocjonalnego, oraz partnerów, z którymi doszło do jednorazowego kontaktu seksualnego. Wymiar postawy, dotyczy nastawienia do i akceptacji własnych przypadkowych kontaktów seksualnych, tych bez zaangażowania uczuciowego lub z osobami, wobec których badany nie żywi chęci do rozwijania znajomości w stronę utworzenia związku. Natomiast wymiar pożądania dotyczy nasilenia fantazji o aktywności seksualnej z osobami, z którymi badany nie jest w związku. Pozycje do SOI-R zostały dobrane ze wstępnie wygenerowanej puli pozycji, na podstawie analizy ich właściwości psychometrycznych oraz analizy czynnikowej (Penke, 010). W rezultacie, SOI-R składa się z dziewięciu pozycji, po trzy na każdą ze sfer, na które odpowiada się na dziewięciostopniowej (opcjonalnie na pięciostopniowej) skali Likerta, aby ułatwić porównanie wyników z tymi uzyskanymi przy użyciu oryginalnej wersji SOI. Badania przy użyciu SOI-R pokazały, że inwentarz ten nadaje się do pomiaru orientacji socjoseksualnej u osób obu płci. Każda ze skal wykazała wysoką zgodność wewnętrzną oraz stabilność bezwzględną (Penke i Asendorpf, 008). Badania pokazujące związki wyników SOI-R z innymi zmiennymi w dużej mierze odzwierciedlały rezultaty uzyskane z użyciem SOI, co potwierdza trafność SOI-R (Penke i Asendorpf, 008). Co więcej, SOI-R pozwala na precyzyjniejszy opis relacji między orientacją socjoseksualną a różnymi zachowaniami i właściwościami psychologicznymi. Na przykład, w badaniach z użyciem SOI w czterdziestu ośmiu krajach okazało się, że różnice międzypłciowe w socjoseksualności są kulturowo uniwersalne mężczyźni byli bardziej promiskuitywni we wszystkich krajach (przeciętne d Cohena =,74; Schmitt, 005). Patrząc jednak na różnice międzypłciowe przez pryzmat trzech wymiarów wyodrębnionych w SOI-R, Penke i Asendorpf (008) pokazali, że wśród niemieckich respondentów mężczyźni byli bardziej promiskuitywni od kobiet, ale tylko na poziomie postawy i pożądania, natomiast nie wystąpiły różnice międzypłciowe w zakresie socjoseksualnego zachowania. W próbie węgierskiej jednak mężczyźni byli mniej restrykcyjni socjoseksualnie od kobiet na wszystkich trzech wymiarach (Meskó, Láng, i Kocsor, 014), co sugeruje, że różnice międzypłciowe w zakresie socjoseksualnego zachowania nie są jednak kulturowo uniwersalne.

3 Innym przykładem pokazującym, że trzy wymiary SOI-R mogą tworzyć relacje z różnymi zmiennymi w odmienny sposób jest wiek. W próbie niemieckiej (Penke i Asendorpf, 008) o przedziale wiekowym lat, starszy wiek był lekko związany z mniej restrykcyjną socjoseksualnością zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Na poziomie poszczególnych wymiarów, najsilniej ze starszym wiekiem związane było mniej restrykcyjne zachowanie u obu płci. Postawa nie zmieniała się z wraz z wiekiem, natomiast pożądanie obniżało się u kobiet, a u mężczyzn pozostawało niezmienione. Relacje wymiarów SOI-R z wiekiem przedstawiały się w pewnych aspektach podobnie w próbie węgierskiej (przedział wieku lat; Meskó, Láng, i Kocsor, 014). Mianowicie, u obu płci starszy wiek wiązał się z mniej restrykcyjnym zachowaniem i nie wykazywał związku z postawą, natomiast socjoseksualne pożądanie obniżało się wraz z wiekiem u obu płci. Orientacja socjoseksualna ma znaczenie dla funkcjonowania w bliskich związkach i może podlegać zmianom w zależności od relacji między partnerami. W próbie niemieckiej, w zakresie wyniku ogólnego SOI-R, kobiety będące w związku były bardziej restrykcyjne socjoseksualnie niż kobiety nie będące w związku, natomiast u mężczyzn bycie związku nie było związane z poziomem ich ogólnej socjoseksualności (Penke i Asendorpf, 008). Patrząc na poszczególne wymiary, okazało się, że w zakresie zachowania osoby będące w związku są bardziej restrykcyjnie socjoseksualnie niż single. W zakresie postawy kobiety będące w związku nie różniły się od singielek, natomiast u mężczyzn, wbrew intuicji, ci będący w związku mieli postawę socjoseksualną mniej restrykcyjną od singli. Zarówno u kobiet jak i mężczyzn, potrzeba promiskuityzmu była większa u singli niż u osób w związku, z tym, że relacja ta była silniejsza wśród kobiet. Badania podłużne pokazały również, że w grupie kobiet pożądanie nieznajomych mężczyzn było szczególnie niskie na początku związku, a wzrastało w okresach separacji ze stałym partnerem (Penke i Asendorpf, 008). Ponadto u kobiet, podskala zachowania i postawy znacząco wyżej ze sobą korelowały niż u mężczyzn. W obszarze badań polskiej psychologii brakowało narzędzia psychometrycznego pozwalającego mierzyć konstrukt orientacji socjoseksulanej. Celem niniejszej pracy było opracowanie polskiej wersji SOI-R i zbadanie jej właściwości psychometrycznych, jak również potwierdzenie na polskiej próbie wcześniej zaobserwowanych relacji podkskal SOI-R z płcią, wiekiem i stanem cywilnym. Analiza właściwości psychometrycznych będzie dążyła do odpowiedzi na pytania, czy polska wersja SOI-R posiada akceptowalną zgodność wewnętrzną oraz trójczynnikową strukturę, niezależnie od płci. Analizom zostaną poddane dwie wersje kwestionariusza, z 9-stopniowym i 5- stopniowym formatem odpowiedzi, a obie wersje zostaną przebadane na niezależnych próbach. Metoda Opis narzędzia Zrewidowany Inwentarz Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R; The Revised Sociosexual Orientation Inventory) składa się z dziewięciu pozycji, po trzy pozycje na każdą z trzech skal

4 socjoseksualnego zachowania, postawy, i pożądania. Na pytania udziela się odpowiedzi na 9-stopniowej skali Likerta (SOI-R-9) albo, w drugim wariancie narzędzia, na skali 5-stopniowej (SOI-R-5). Oznacza to, że na każde pytanie można uzyskać od 1 do 9 punktów dla wersji SOI-R-9 albo od 1 do 5 punktów dla wersji SOI-R-5. Większa liczba punktów oznacza większy promiskuityzm (czyli mniejszą restrykcyjność socjoseksualną), natomiast mniejsza liczba punktów oznacza mniejszy promiskuityzm (bardziej restrykcyjną socjoseksualność). Polska wersja SOI-R-9, która użyta została w opisywanych badaniach znajduje się w załączniku 1. W pytaniach 1-3 liczbę partnerów seksualnych zamienia się na liczbę punktów według następującej reguły: 0 = 1 pkt, 1 = pkt,, 0 lub więcej = 9 punktów. Dla punktów z pytań 1-3 oblicza się średnią i można uzyskać od 1 do 9 punktów (możliwe są wartości niecałkowite); alternatywnie można się posłużyć sumą punktów (metoda rzadsza; w niniejszej pracy używano wartości średnich). Pytania 1-3 składają się na podskalę socjoseksualnego zachowania, gdzie więcej punktów oznacza bardziej promiskuitywne zachowanie, czyli zachowanie socjoseksualnie mniej restrykcyjne. W Pytania 4-6 składają się na podskalę postawy socjoseksualnej. W pytaniach 4 i 5 punktowanie jest nie = 1,, 9 =, natomiast w pytaniu 6 punktacja jest odwrócona ( = 1). Po odwróceniu odpowiedzi na pytanie 6, średnia z pytań 4-6 jest wskaźnikiem postawy, gdzie większa liczba punktów (zakres od 1 do 9) wskazuje na mniej restrykcyjną postawę socjoseksualną (większą otwartość na swój promiskuityzm). Pytania 7-9 składają się na skalę pożądania socjoseksualnego, a odpowiedzi na nie punktuje się według zasady Nigdy = 1, Bardzo rzadko =, Przynajmniej raz dziennie = 9. Po uśrednieniu odpowiedzi na te trzy pytania uzyskuje się wskaźnik, którego większe wartości (zakres od 1 do 9) wskazują na większą potrzebę zachowań promiskuitywnych, czyli mniej restrykcyjne pożądanie socjoseksualne. Wynik całkowity to średnia z tych trzech skal, gdzie większe wartości (zakres punktów od 1 do 9) wskazują na ogólnie mniej restrykcyjną socjoseksualność (większy ogólny promiskuityzm). Wersja SOI-R-5 różni się jedynie formatem odpowiedzi (pytania są te same) i występuje w nich 5-stopniowa skala (Załącznik 1). Reguły obliczania punktów są identyczne jak dla wersji SOI-R-9. Polska wersja SOI-R została zaadaptowana metodą zmodyfikowanego tłumaczenia bezpośredniego, a pierwsze wersje tłumaczenia zostały przetestowane metodą losowego sondowania (Behling i Law, 000), zanim narzędzie zostało użyte w obecnej wersji w niniejszych badaniach. Podczas tłumaczenia największa dwuznaczność w polskiej wersji wystąpiła w zakresie pytania nr - podczas testowania tłumaczenia niektóre osoby rozumiały jego treść niewłaściwie, jako pytanie o maksymalną liczbę osób, z którymi uprawiały seks jednocześnie (seks grupowy), zamiast pytania dotyczącego tego ilu miały w życiu partnerów seksualnych na jedną noc (one night stand). Różne warianty tłumaczenia tego, jak i treść pozostałych pytań zostały skonsultowane z gronem psychologów zaznajomionych z badanym konstruktem, posługujących się biegle językiem angielskim. Opracowanie polskiej wersji SOI-R zostało zrealizowane przez autora niniejszego artykułu, za zgodą autora oryginalnej wersji SOI-R (Lars Penke) oraz American Psychological Association, które jest wydawcą

5 wersji oryginalnej. Prace nad polską wersją SOI-R uzyskały akceptację komisji ds. etyki badań naukowych Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Próba 1 SOI-R-9 W próbie pierwszej testowano właściwości psychometryczne skali SOI-R z 9-punktową skalą odpowiedzi. Stanowili ją respondenci wcześniejszego badania dotyczącego socjoseksualności i chronotypu (Jankowski, Diaz-Morales, Vollmer, Randler, 014). W sumie przebadano 35 osoby. Z grupy tej na potrzeby obecnych analiz uwzględniono jedynie osoby, które zadeklarowały orientację heteroseksualną (N = 334; 14 kobiet i 10 mężczyzn) mając do wyboru tylko dwie orientacje (heteroseksualna i homoseksualna). Podobnie, w badaniu nad wersją oryginalną w analizach uwzględniono jedynie osoby heteroseksualne (Penke i Asendorpf, 008). Grupa osób, które nie zadeklarowały orientacji heteroseksualnej była zbyt nieliczna, aby móc przeprowadzić na niej analizy. I tak, wyselekcjonowane, heteroseksualne osoby badane były w wieku lat (M = 6,; SD = 5,7; Mdn = 5). Większość osób z próby mieszkało w miastach powyżej mieszkańców (n = 9, 69%), zadeklarowało posiadanie wykształcenia wyższego (188, 56%) albo średniego lub policealnego (n = 151, 56%), było osobami pracującymi (n = 165, 49%) albo studentami/uczniami (n = 151, 45%). W zakresie stanu cywilnego przeważali single (n = 118, 35%), a w dalszej kolejności osoby w związku nieformalnym mieszkające oddzielnie (n = 95, 8%) albo razem (n = 66, 0%) oraz osoby po ślubie (n = 55, 17%). Badanie było przeprowadzone online, zapewniając anonimowość. Próba SOI-R-5 W próbie drugiej testowano właściwości psychometryczne skali SOI-R z 5-punktową skalą odpowiedzi. W sumie przebadano 868 osób, z których orientację heteroseksualną zadeklarowało 736 (85%) badanych, biseksualną 98 (11%) badanych, a homoseksualną 34 (4%) badanych. W podziale na płeć, osób heteroseksualnych, biseksualnych, homoseksualnych było odpowiednio wśród kobiet 86%, 1%, %, natomiast u mężczyzn 81%, 9%, 10%. Analizy psychometryczne przeprowadzono jedynie na próbie osób heteroseksualnych, natomiast wybrane statystyki opisowe znajdują się w załączniku. I tak, w próbie osób heteroseksualnych było 588 kobiet i 148 mężczyzn w wieku lat (M = 3,; SD = 4,4; Mdn = ). Byli to głównie studenci (n = 536, 73%), w większości mieszkających w miastach powyżej mieszkańców (n = 555, 75%). W zakresie stanu cywilnego przeważały osoby w związku nieformalnym mieszkające oddzielnie (n = 88, 39%) albo razem (n = 115, 16%). Singli było 71 (37%) a osób po ślubie 61 (8%). Badanie było przeprowadzone online w sposób zapewniający anonimowość. Analizy statystyczne Analizy statystyczne zostały przeprowadzone w programie IBM SPSS Statistics oraz IBM SPSS AMOS. W przypadku konfirmacyjnej analizy czynnikowej (CFA; confirmatory factor

6 analysis) przyjęto, że na dobre dopasowanie modelu wskazują wartości CFI (comparative fit index),95; NFI (normed fit index),95; SRMR (standardized root mean square residual) <,08 (Hu i Bentler, 1999). Należy mieć na uwadze, że powyższe wartości graniczne zostały przez badaczy ustalone arbitralnie i w różnych opracowaniach sugerowane są odmienne wartości wskazujące na dobre dopasowanie modelu. Na przykład dla wskaźnika NFI Bentler i Bonnet (1980) sugerowali wartość,90 dla dobrego dopasowania modelu. Informacje dotyczące wnioskowania o dopasowaniu modelu oraz raportowania wyników konfirmacyjnej analizy czynnikowej można znaleźć w licznych opracowaniach (Hooper, Coughlan, i Mullen, 008; Hu i Bentler, 1999; Jackson, Gillaspy i Purc-Stphenson, 009). W niniejszej pracy wyniki CFA raportowane są w sposób podobny do zastosowanego przez autorów SOI- R (Penke i Asendorpf, 008), aby ułatwić porównanie wyników niniejszych analiz z wynikami analiz oryginalnej wersji kwestionariusza. Wskaźnik alfa Cronbacha został użyta jako miara rzetelności (por. Jankowski i Zajenkowski, 009). Ponadto użyto testu t-studenta, korelacji r-pearsona i dwuczynnikowej analizy wariancji, dla których o istotnym statystycznie efekcie wnioskowano przy p <,05. Wyniki Próba 1 Struktura czynnikowa. W celu sprawdzenia struktury czynnikowej polskiej wersji SOI-R przeprowadzono konfirmacyjną analizę czynnikową dla modelu identycznego jak w pracy prezentującej oryginalną wersję SOI-R (Penke i Asendorpf, 008); dopuszczono, aby czynniki latentne (trzy podskalne SOI-R) mogły ze sobą korelować. Model ten (Rycina 1) był dobrze dopasowany do danych chi (4, N = 334) = 58,03; p <,001 (CFI =,977; NFI =,96; SRMR =,051). Następnie sprawdzono czy występują różnice międzypłciowe w strukturze czynnikowej. W pierwszym kroku przetestowano różnice międzypłciowe w konfiguracji zmiennych (latentnych czynników socjoseksualności i obserwowalnych pozycji kwestionariusza SOI-R), testując dopasowanie do danych modelu konfiguracyjnego (configural model; Byrne, 010) jednocześnie w grupie kobiet i mężczyzn. W modelu tym nie stawia się ograniczeń zakładających jednakową wartość parametrów modelu. Model ten był dopasowany do danych na poziomie akceptowalnym chi (48, N = 334) = 80,16; p <,01 (CFI =,976; NFI =,943; SRMR =,068), co sugeruje brak różnic międzypłciowych w konfiguracji czynników i pozycji kwestionariusza SOI-R. W kolejnym kroku sprawdzono różnice międzypłciowe w strukturze SOI-R korelacjach między czynnikami i ładunkach czynnikowych. W tym celu sprawdzono dopasowanie trójczynnikowego model SOI-R osobno do wyników kobiet i mężczyzn zakładając, że ładunki czynnikowe oraz interkorelacje czynników są takie same u obu płci (Penke i Asendorpf, 008). Model ten okazał się dopasowany do danych na poziomie akceptowalnym chi (57, N = 334) = 104,34; p <,001 (CFI =,964; NFI =,96; SRMR =,064). Dopasowanie powyższego modelu nie wzrosłoby gdyby ładunki czynnikowe lub korelacje między czynnikami latentnymi mogły różnić się między kobietami i mężczyznami, co sprawdzono testując kolejne modele, w których

7 założono identyczne parametry między kobietami i mężczyznami tylko dla interkorelacji czynników latentnych albo tylko dla ładunków czynnikowych. Różnice międzypłciowe. Porównanie średnich testem t-studenta wykazało, że różnice międzypłciowe występują w zakresie wszystkich podskal socjoseksualności, jak również w zakresie wyniku ogólnego (Tabela 1). Mężczyźni byli mniej restrykcyjni socjoseksualnie od kobiet w zakresie socjoseskualnego zachowania (d =,53), postawy (d =,73), pożądania (d =,93), jak i wyniku ogólnego (d =,91). Różnice międzypłciowe w zakresie pożądania i wyniku ogólnego są szczególnie duże, biorąc pod uwagę obowiązujące wytyczne (Cohen, 1969). Tabela 1 Statystyki opisowe oraz różnice międzypłciowe w zakresie socjoseksualności w obu próbach Mężczyźni Kobiety Różnice międzypłciowe Zmienna Α n M SD Α n M SD t d Cohena Próba 1 SOI-R-9 SOI-R Zachowanie, ,0 1,8,76 14,3 1,3 3,6*,53 SOI-R Postawa, ,1,1, ,4, 6,7*,73 SOI-R Pożądanie, ,1 1,9, ,3,0 8,4*,93 SOI-R Wynik ogólny, ,7 1,6, ,3 1,4 8,3*,91 Próba SOI-R-5 SOI-R Zachowanie,8 148,3 1,0, ,8,7 5,6*,83 SOI-R Postawa, ,3 1,,79 588,5 1,1 7,9*,58 SOI-R Pożądanie, ,3 1,1,86 588,3,98 10,1* 1,4 SOI-R Wynik ogólny, ,0,89,84 588,,75 10,0* 1,4 *p <.001 Wiek. Biorąc pod uwagę przedział wieku niniejszej próby (17-57 lat), u kobiet starszy wiek związany był z mniej restrykcyjnym zachowaniem (r =,16; p <,05), oraz pozostawał bez związku z postawą (r =,07; p =,3), pożądaniem (r = -,11; p =,13) i wynikiem ogólnym socjoseksualności (r =,04; p =,58). U mężczyzn starszy wiek był związany z mniej restrykcyjnym zachowaniem (r =,0; p <,05) i postawą (r =,18; p <,05), oraz pozostawał bez związku z pożądaniem (r = -,10; p =,9) i

8 wynikiem ogólnym (r =,18; p =,1). Statystyki opisowe SOI-R w podziale na grupy wiekowe znajdują się w Tabeli. Tabela Statystyki opisowe dla SOI-R z 9-punktową skalą odpowiedzi w dwóch grupach wiekowych (Próba 1) Mężczyźni Kobiety d Cohena Grupa wiekowa Zmienna α n M SD α n M SD < 6 SOI-R Zachowanie,90 56,6 1,7,74 118,1 1,,41 SOI-R Postawa, ,7,, ,,,67 SOI-R Pożądanie, ,3,1, ,4,1,85 SOI-R Wynik ogólny, ,5 1,7, , 1,4,8 6 SOI-R Zachowanie, ,3 1,7,77 89,6 1,4,5 SOI-R Postawa, ,3,1, ,6,3,74 SOI-R Pożądanie, ,0 1,7, ,1 1,7 1,1 SOI-R Wynik ogólny, ,9 1,5, ,4 1,4,96 Stan cywilny. Przeprowadzono dwuczynnikową analizę wariancji jednej zmiennej (ANOVA) w schemacie (płeć) X (single vs osoby w związku), gdzie zmienną zależną był wynik ogólny SOI- R. Zaobserwowano istotne statystycznie efekty główne płci (F (1,330) = 56,; p <,001; η p =,15) i stanu cywilnego (F (1,330) = 19,; p <,001; η p =,06), natomiast ich interakcja okazała się nieistotna (F (1,330) =,7; p =,61; η p = 0). Kobiety były ogólnie bardziej restrykcyjne socjoseksualnie niż mężczyźni (Tabela 1), a osoby w związku (M = 3,5; SD = 1,6) były ogólnie bardziej restrykcyjnie socjoseksualnie niż osoby będące singlami (M = 4,4; SD = 1,5). Następnie, przeprowadzono dwuczynnikową analizę wariancji wielu zmiennych (MANOVA) w schemacie (płeć) X (single vs osoby w związku), gdzie zmiennymi zależnymi były podskale SOI- R. Analizy te pokazały, że płeć różnicowała w zakresie wszystkich trzech aspektów socjoseksualności (zachowanie, F (1,330) = 16,0; p <,001; η p =,05; postawa, F (1,330) = 36,; p <,001, η p =,10; pożądanie, F (1,330) = 55,4; p <,001, η p =,14). Stan cywilny różnicował badanych w zakresie postawy (F (1,330) = 5,0; p <,05; η p =,0) i pożądania (F (1,330) = 51,6; p <,001; η p =,14), ale nie zachowania (F (1,330) =,77; p =,38; η p = 0). Interakcje płci i stanu cywilnego nie były istotne statystycznie w zakresie żadnego aspektu socjoseksualności (η p wynosiły odpowiednio dla zachowania 0, postawy 0, pożądania.01). Analizy te

9 pokazały, że kobiety są bardziej restrykcyjne niż mężczyźni w każdym aspekcie socjoseksulaności (Tabela 1). Osoby będące w związku są bardziej restrykcyjne niż single w zakresie postawy (odpowiednio, M = 4,7; SD =,4 i M = 5,5; SD =,) oraz pożądania (odpowiednio, M = 3,3; SD =,0 i M = 5,1; SD = 1,9), ale bycie w związku nie wykazuje relacji z socjoseksualnym zachowaniem. Rycina 1. Konfirmacyjna analiza czynnikowa polskiej wersji Zrewidowanego Inwentarza Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R). Podwójne wartości ładunków czynnikowych i korelacji między czynnikami odnoszą się do dwóch wersji SOI-R, z 9-stopniową/5-stopniową skalą odpowiedzi. Próba Struktura czynnikowa. Konfirmacyjna analiza czynnikowa została przeprowadzona w sposób identyczny jak dla próby 1. Dla całej próby trójczynnikowy model (Rycina 1) był dobrze dopasowany do danych chi (4, N = 736) = 75,06; p <,001 (CFI =,984; NFI =,976; SRMR =,033). Następnie sprawdzono czy występują różnice międzypłciowe w strukturze czynnikowej. W pierwszym kroku przetestowano różnice międzypłciowe w konfiguracji zmiennych (latentnych czynników socjoseksualności i obserwowalnych pozycji kwestionariusza SOI-R), testując dopasowanie do danych modelu konfiguracyjnego równolegle w grupie kobiet i mężczyzn. Model ten był dobrze dopasowany do danych chi (48, N = 736) = 10,64; p <,001 (CFI =,980; NFI =,964; SRMR =,037), co wskazuje na brak różnic międzypłciowych w konfiguracji czynników i pozycji kwestionariusza SOI-R. Następnie sprawdzono różnice międzypłciowe w strukturze SOI-R korelacjach między czynnikami i ładunkach czynnikowych. W tym celu sprawdzono dopasowanie trójczynnikowego model SOI-R równolegle do wyników kobiet i mężczyzn zakładając, że ładunki czynnikowe oraz korelacje między czynnikami są takie same u obu płci (Penke i Asendorpf, 008). Model ten okazał się dobrze dopasowany do danych chi (57, N = 736) = 114,1; p <,001 (CFI =,980; NFI =,960; SRMR =,036). Dopasowanie powyższego modelu nie wzrosłoby gdyby pozwolono na występowanie różnic międzypłciowych, dopuszczając aby ładunki czynnikowe lub korelacje między czynnikami różniły się między kobietami i mężczyznami. Zostało to sprawdzone poprzez testowanie kolejnych modeli, w których zakładano równość interkorelacji czynników latentnych albo równość ładunków czynnikowych wśród kobiet i mężczyzn.

10 Różnice międzypłciowe. Porównanie średnich testem t-studenta wykazało, że różnice międzypłciowe występują w zakresie wszystkich podskal socjoseksualności, jak również w zakresie wyniku ogólnego (Tabela 1). Mężczyźni byli mniej restrykcyjni socjoseksualnie od kobiet w zakresie zachowania (d =,83), postawy (d =,58), pożądania (d = 1,4), jak i wyniku ogólnego (d = 1,4). Różnice międzypłciowe w zakresie zachowania, pożądania, i wyniku ogólnego są szczególnie duże, biorąc pod uwagę obowiązujące wytyczne (Cohen, 1969). Wiek. Biorąc pod uwagę przedział wieku niniejszej próby (18 51 lat), u kobiet starszy wiek związany był z mniej restrykcyjnym zachowaniem (r =,; p <.001) oraz mniej restrykcyjną ogólną socjoseksualnością (r =,10; p <,05), natomiast pozostawał bez związku z postawą (r =,07; p =,09), pożądaniem (r = -,03; p =,5). U mężczyzn, starszy wiek był związany z mniej restrykcyjnym zachowaniem (r =,44; p <,001), postawą (r =,18; p <,05) i mniej restrykcyjną ogólną socjoseksualnością (r =,3; p <,01), natomiast pozostawał bez związku z pożądaniem (r = -,06; p =,48). Statystyki opisowe SOI-R w podziale na grupy wiekowe znajdują się w Tabeli 3. Tabela 3 Statystyki opisowe dla SOI-R z 5-punktową skalą odpowiedzi w dwóch grupach wiekowych (Próba ) Mężczyźni Kobiety d Cohena Grupa wiekowa Zmienna α n M SD α n M SD < 6 SOI-R Zachowanie,84 100,0,91, ,7,67,5 SOI-R Postawa, , 1,3,80 495,4 1,1,50 SOI-R Pożądanie, ,4 1,,87 495,3 1,0 1,5 SOI-R Wynik ogólny,87 100,9,90,84 495,,74 1,3 6 SOI-R Zachowanie,74 48,9,99,65 93,,84,80 SOI-R Postawa, ,5 1,1,76 93,6 1,,7 SOI-R Pożądanie, ,3 1,1,80 93,3,87 1, SOI-R Wynik ogólny,8 48 3,,8,83 93,4,78 1,0 Stan cywilny. Przeprowadzono dwuczynnikową analizę wariancji jednej zmiennej (ANOVA) w schemacie (płeć) X (single vs osoby w związku), gdzie zmienną zależną był wynik ogólny SOI- R. Zaobserwowano istotne statystycznie efekty główne płci (F (1,73) = 116,5; p <,001; η p =,14) i stanu cywilnego (F (1,73) = 8,9; p <,001; η p =,04), natomiast ich interakcja okazała się nieistotna (F (1,73) =,43; p =,51; η p = 0). Kobiety były ogólnie bardziej restrykcyjne socjoseksualnie niż mężczyźni (Tabela

11 1), a osoby w związku (M =,; SD =,78) były ogólnie bardziej restrykcyjnie socjoseksualnie niż osoby będące singlami (M =,6; SD =,88). W kolejnym kroku przeprowadzono dwuczynnikową analizę wariancji (MANOVA) w schemacie (płeć) X (single vs osoby w związku), gdzie zmiennymi zależnymi były podskale SOI-R. Wyniki pokazały, że płeć różnicowała w zakresie wszystkich trzech aspektów socjoseksualności (zachowanie, F (1,73) = 48,7; p <,001; η p =,06; postawa, F (1,73) = 57,3; p <,001; η p =,07; pożądanie, F (1, 73) = 11,0; p <,001; η p =,14). Stan cywilny różnicował badanych w zakresie postawy (F (1,73) = 8,8; p <,01; η p =,01) i pożądania (F (1,73) = 79,0; p <,001; η p =,10), ale nie zachowania (F (1,73) =,30; p =,58; η p = 0). Interakcje płci i stanu cywilnego nie były istotne statystycznie w zakresie żadnego aspektu socjoseksualności (η p wynosiły odpowiednio dla zachowania 0, postawy 0, pożądania.01). Oznacza to, że kobiety są bardziej restrykcyjne od mężczyzn w każdym aspekcie socjoseksualności (Tabela 1). Osoby będące w związku są bardziej restrykcyjne niż single w zakresie postawy (odpowiednio, M =,5; SD = 1, i M =,9; SD = 1,) oraz pożądania (odpowiednio, M =,; SD =,99 i M = 3,0; SD = 1,1), ale nie w aspekcie zachowania, które nie było związane z socjoseksualnością. Podsumowanie Niniejsza praca prezentuje polską wersję Zrewidowanego Inwentarza Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R) oraz jej właściwości psychometryczne. Przetestowano dwie wersje narzędzia różniące się formatem odpowiedzi 9-stopniowym i 5-stopniowym na dwóch oddzielnych próbach. Obie wersje wykazały wysoką zgodność wewnętrzną, bez podziału na grupy wiekowe, dla podskal alfy Cronbacha oscylowały od,76 do,89 dla SOI-R-9 i od,74 do,86 dla SOI-R-5, co jest wynikiem bardzo dobrym biorąc pod uwagę, że podskale mają tylko trzy pozycje. Są to wyniki podobne do tych uzyskanych przez autorów narzędzia (zakres,76 -,88; Penke i Asendorpf, 008). Konfirmacyjna analiza czynnikowa pokazała, że trójczynnikowa struktura SOI-R została odzwierciedlona na polskich próbach, w stopniu porównywalnym do zaobserwowanego w próbie niemieckiej (Penke i Asendorpf, 008) i węgierskiej (Meskó i in., 014). Wystąpiła drobna różnice w zakresie efektu płci na strukturę czynnikową między próbami polskimi a próbą niemiecką (w próbie węgierskiej niezależność struktury od płci nie była badana). Mianowicie, w próbach polskich nie zaobserwowanego żadnych różnic międzypłciowych w zakresie struktury czynnikowej, natomiast w próbie niemieckiej korelacja między latentnymi czynnikami zachowania i postawy różniła się między kobietami i mężczyznami(korelacja minimalnie silniejsza u kobiet; Penke i Asendorpf, 008). W zakresie różnic międzypłciowych wyniki uzyskane w niniejszym badaniu, pokazujące, że mężczyźni są mniej restrykcyjni socjoseksualnie od kobiet na wszystkich trzech wymiarach są zbieżne z wynikami węgierskimi (Meskó i in., 014), aczkolwiek w badaniu niemieckim wystąpił brak różnic międzypłciowych w czynniku zachowania socjoseksualnego (Penke i Asendorpf, 008). Być może, różnice te odzwierciedlają efekt zaobserwowany we wcześniejszych badaniach międzykulturowych z

12 SOI, polegający na tym, że w krajach o większej równości płci różnice międzypłciowe w socjoseksualności są mniejsze (Schmitt, 005). Biorąc pod uwagę, że w Niemczech występuje większa równość płci niż w Polsce i na Węgrzech (United Nations Development Programme, 014) powyższy wynik nie dziwi, natomiast sugeruje, że to sfera zachowania socjoseksualnego jest bardziej wrażliwa na efekty kultury związane z równością płci, a różnice międzypłciowe w sferach postawy i pożądania socjoseksualnego mogą być bardziej uniwersalne kulturowo. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że zaprezentowana w pracy polska wersja Zrewidowanego Inwentarza Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R) spełnia wymogi psychometryczne i może być z powodzeniem stosowana w badaniach naukowych. W przyszłych pracach badawczych warto byłoby przetestować funkcjonowanie SOI-R w grupach osób o innych niż heteroseksualna orientacjach seksualnych, a także zwalidować SOI-R analizując wyniki osób z dysfunkcjami seksualnymi (np. seksoholizm, hiperseksualność). Podziękowania Praca została sfinansowana z funduszy na projekty naukowe realizowane przez młodych naukowców (DSM), przyznanych przez Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Literatura cytowana Behling, O., Law, K.S. (000). Translating questionnaires and other research instruments: problems and solutions. Thousand Oaks: Sage Publications, Inc. Bentler, P.M., Bonett, D.G. (1980). Significance tests and goodness of fit in the analysis of covariance structures. Psychological Bulletin, 88, Byrne, B.M. (010). Structural Equation Modeling with AMOS. Second Edition. Routledge Cohen, J. (1969). Statistical power analysis for the behavioral sciences. New York: Academic Press. Hooper, D., Coughlan, J., Mullen, M.R. (008). Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. Journal of Business Research Methods, 6, Hu, L., Bentler, P.M. (1999). Cutoff criteria for fit indices in covariance structure analysis: conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6: Jackson, D.L., Gillaspy, J.A., Purc-Stephenson, R. (009). Reporting practices in confirmatory factor analysis: A review and some recommendations. Psychological Methods, 14, 6-3. Jankowski, K.S., Díaz-Morales, J.F., Vollmer, C., Randler, C. (014). Morningness-eveningness and sociosexuality: evening females are less restricted than morning ones. Personality and Individual Differences, 10, Jankowski, K.S., Zajenkowski, M. (009). Metody szacowania rzetelności testu. W: K. Fronczyk (red.). Psychometria - podstawowe zagadnienia (str ). Warszawa: Vizja Press.

13 Kinsey, A.C., Pomeroy, W.B., Martin, C.E. (1948). Sexual behavior in the human male. Philadelphia: Saunders. Kinsey, A.C., Pomeroy, W.B., Martin, C.E., Gebhard, P.H. (1953). Sexual behavior in the human female. Philadelphia: Saunders. Meskó, N., Láng, A., Kocsor, F. (014). The Hungarian Version of Sociosexual Orientation Inventory Revised (SOI-R): Sex and Age Differences. Interpersona: An International Journal on Personal Relationships, 8, Penke, L. (010). The revised Sociosexual Orientation Inventory. W T.D. Fisher, C.M. Davis, W.L. Yarber i S.L. Davis (red.): Handbook of sexuality related measures (3rd Ed.). Taylor & Francis. Penke, L., Asendorpf, J.B. (008). Beyond global sociosexual orientations: A more differentiated look at sociosexuality and its effects on courtship and romantic relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 95, Schmitt, D.P. (005). Sociosexuality from Argentina to Zimbabwe: A 48-nation study of sex, culture, and strategies of human mating. Behavioral and Brain Sciences, 8, Simpson, J.A., Gangestad, S.W. (1991). Individual differences in sociosexuality: Evidence for convergent and discriminant validity. Journal of Personality and Social Psychology, 60, United Nations Development Programme (014). Human Development Report 014, Dostępne:

14 Zrewidowany Inwentarz Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R-9) Proszę odpowiedzieć szczerze na poniższe pytania: 1. Z iloma różnymi osobami uprawiałeś/-aś seks w ciągu ostatnich 1 miesięcy? lub więcej. Z iloma różnymi osobami odbyłeś/-aś stosunek płciowy jednorazowo? lub więcej 3. Z iloma różnymi osobami odbyłeś/-aś stosunek płciowy bez zainteresowania dłuższą, bliższą relacją z tą osobą? lub więcej 4. Seks bez miłości jest OK nie 5. Mogę sobie wyobrazić siebie nieskrępowanego/-ą i lubiącego/-ą przypadkowy seks z różnymi osobami nie 6. Nie chcę uprawiać seksu z daną osobą, dopóki nie mam pewności, że utworzymy długotrwały i poważny związek nie

15 7. Jak często fantazjujesz o seksie z kimś, z kim nie jesteś w związku? 1 Nigdy Bardzo rzadko 3 Około raz na dwa lub trzy miesiące 4 Około raz na miesiąc 5 Około raz na dwa tygodnie 6 Około raz na tydzień 7 Kilka razy w tygodniu 8 Prawie codziennie 9 Przynajmniej raz dziennie 8. Jak często odczuwasz podniecenie, kontaktując się z kimś, z kim nie jesteś w związku? 1 Nigdy Bardzo rzadko 3 Około raz na dwa lub trzy miesiące 4 Około raz na miesiąc 5 Około raz na dwa tygodnie 6 Około raz na tydzień 7 Kilka razy w tygodniu 8 Prawie codziennie 9 Przynajmniej raz dziennie 9. W życiu codziennym, jak często doświadczasz spontanicznych fantazji o seksie z ledwo co poznaną osobą? 1 Nigdy Bardzo rzadko 3 Około raz na dwa lub trzy miesiące 4 Około raz na miesiąc 5 Około raz na dwa tygodnie 6 Około raz na tydzień 7 Kilka razy w tygodniu 8 Prawie codziennie 9 Przynajmniej raz dziennie

16 Zrewidowany Inwentarz Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R-5) Proszę odpowiedzieć szczerze na poniższe pytania: 1. Z iloma różnymi osobami uprawiałeś/-aś seks w ciągu ostatnich 1 miesięcy? lub więcej. Z iloma różnymi osobami odbyłeś/-aś stosunek płciowy jednorazowo? lub więcej 3. Z iloma różnymi osobami odbyłeś/-aś stosunek płciowy bez zainteresowania dłuższą, bliższą relacją z tą osobą? lub więcej 4. Seks bez miłości jest OK nie 5. Mogę sobie wyobrazić siebie nieskrępowanego/-ą i lubiącego/-ą przypadkowy seks z różnymi osobami nie 6. Nie chcę uprawiać seksu z daną osobą, dopóki nie mam pewności, że utworzymy długotrwały i poważny związek nie

17 7. Jak często fantazjujesz o seksie z kimś, z kim nie jesteś w związku? Nigdy Bardzo rzadko Około raz na miesiąc Około raz na tydzień Prawie codziennie 8. Jak często odczuwasz podniecenie, kontaktując się z kimś, z kim nie jesteś w związku? Nigdy Bardzo rzadko Około raz na miesiąc Około raz na tydzień Prawie codziennie 9. W życiu codziennym, jak często doświadczasz spontanicznych fantazji o seksie z ledwo co poznaną osobą? Nigdy Bardzo rzadko Około raz na miesiąc Około raz na tydzień Prawie codziennie This material originally appeared in English as Penke, L., & Asendorpf, J. B. (008). Beyond global sociosexual orientations: A more differentiated look at sociosexuality and its effects on courtship and romantic relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 95, Copyright 008 by the American Psychological Association. Translated and adapted with permission. The American Psychological Association is not responsible for the accuracy of this translation. This translation cannot be reproduced or distributed further without prior written permission from the APA. Polish translation: Jankowski, K.S. (016). Charakterystyka psychometryczna polskiej wersji zrewidowanego Inwentarza Orientacji Socjoseksualnej (SOI-R). In A. Rynkiewicz, K.S. Jankowski, & W. Oniszczenko (Eds.), Wybrane metody i paradygmaty badawcze w psychologii (pp. 77-9). Warsaw: Scholar.