Acta entomologica silesiana

Transkrypt

1 Acta entomologica silesiana Vol. 20, 2012: ISSN Bytom, December 30, 2012 Skuteczność metod ochrony kasztanowców na ograniczanie uszkodzeń liści przez larwy szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella Deschka et Dimić, 1986) Ewa Sady Katedra Entomologii Stosowanej Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego ul. Nowoursynowska 159, PL Warszawa ABSTRACT. The efficiency of methods protecting horse chestnut against the damage caused by leafminer Cameraria ohridella Deschka et Dimić, This paper presents methods of white horse chestnut s protection against the invasive species horse chestnut leaf-miner (Cameraria ohridella). Injections, biological treatments, impact of rootstock on the basis of Aesculus carnea, sex pheromones, sticky sheets or chemical methods are discussed. The mentioned methods of protection were compared. White chestnut trees in four stands in Warsaw were examined to determine the influence of different control methods on the number of larvae and pupae which were collected from the autumn fallen leaves. According to the results the most effective control methods of the pest are leave raking and injections. Incorrectly performed treatment is completely pointless and do not provide any successful results. Lack of tree protection leads to severe damage of white horse chestnut by the pest. KEY WORDS: Horse chestnut laefminer, Cameraria ohridella, white horse chestnut. WSTĘP W dzisiejszych czasach wpływ na stan terenów zielonych ma nie tylko obecność coraz liczniejszych entomofagów, ale także niewłaściwe zagospodarowywanie przestrzeni oraz nieumiejętna ich pielęgnacja. Zarówno parki, skwery jak i pasaże zieleni są w przestrzeni miejskiej sztucznie ukształtowanymi ekosystemami; powoduje to szczególne narażenie na występowanie w tych miejscach licznych szkodników roślin, które ze względu na restrykcyjne przepisy stają się trudne do zwalczenia. Ponadto zanieczyszczenie powietrza spalinami i zasolenie gleby dodatkowo osłabia odporność roślinności miejskiej na szkodniki. Jednym z popularnych drzew parkowych jest kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum L.) zwany również zwyczajnym. Niestety w ostatnich latach na Ae. hippocastanum zaobserwowano masowy pojaw motyla minującego liście: szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella). Obecność tego gatunku w Polsce po raz pierwszy odnotowano nieopodal Wrocławia (Łabanowski & Soika 1998, Walczak et al. 2010). Objawami żerowania larw są miny wydrążone w miękiszu liści. W ten sposób zmniejsza się powierzchnia asymilacyjna, co staje się przyczyną przedwczesnego zasychania i opadania liści. Gdy drzewa są silnie porażone jesienią ponownie zakwitają. Taki stres może powodować nieodpowiednie przygotowanie rośliny do zimowania czego efektem jest przemarzanie skutkujące obumarciem (Buszko 2004). Trudności w zwalczaniu C. ohridella dotyczą przede wszystkim możliwości wykorzystania środków chemicznych ochrony roślin w aglomeracjach miejskich. Przyczyną złej zdrowotności kasztanowców jest wycofanie preparatów do iniekcji w 2009 roku (decyzja 81

2 nr R/56/2009/u) oraz niewłaściwe wykonywanie innych dozwolonych zabiegów (Łabanowski 2003). Bezpieczne dla ludzi i środowiska jest wygrabianie i palenie lub kompostowanie liści, stosowanie pułapek feromonowych oraz opasek lepowych i szczepienie na podkładkach z kasztanowca czerwonego (Aesculus carnea). Ta ostatnia metoda wraz z połączeniem starannego wygrabiania opadłych liści daje wyraźnie zadawalające efekty (Walczak et al. 2010). Biologiczne metody walki ze szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem nie są jeszcze w pełni dopracowane, wciąż bada się wpływ nicieni entomopatogenicznych z rodzajów Steinernema i Heterohabditis, które występują powszechnie w glebie, na poczwarki i larwy szrotówka kasztanowcowiaczka (Kreft et al. 2005) oraz parazytoidów. Wpływ na liczebność motyli mają głównie błonkówki rodziny Eulophidae, mniej liczne są męczelkowate (Braconidae) i gąsieniczniki (Ichneumonidae), w większości są one polifagami przystosowującymi się do szrotówka kasztanowcowiaczka jako nowego gospodarza (Bystrowski et al. 2008). Endopasożytami atakującymi larwy trzeciego pokolenia (L3) jest gatunek Pediobius saulu. Poczwarki pokolenia czwartego (L4) zasiedla Minotetrastichus frontalis (Soika 2004). Bystrowski et al. (2008) wykazali, że dominantami wśród zgrupowania parazytoidów szrotówka są Pnigalio agraules oraz Minotetrastichus frontalis, które stanowiły łącznie około 90% wszystkich pasożytujących osobników. Ogólny udział spasożytowania szkodnika wahał się zależnie od stanowiska od 9 do 50%. Najwięcej parazytoidów wystąpiło na stanowisku słonecznym, najmniejsze zaś na obszarze zacienionym. Celem pracy badawczej była próba oceny, czy wykonywane w Warszawie na 4 stanowiskach metody ochrony kasztanowca białego przed szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem są poprawnie wykonane, oraz jaka jest ich skuteczność w walce z tym szkodnikiem. materiał i metody Badania przeprowadzone zostały w ciągu dwóch sezonów wegetacyjnych w roku 2009 i 2011, na czterech wybranych stanowiskach w Warszawie. Wytypowanymi miejscami były: Park Łazienkowski aleja kasztanowa przy Belwederze, aż do ulicy Agricola, ulica Bagatela (cała), ul. Wołoska (58 52) oraz ul. Potocka (cała). Doświadczenie polegało na pobraniu prób złożonych z 200 sztuk opadłych liści z 5 losowo wybranych drzew z każdego ze stanowisk. Zarówno w roku 2009 i 2011 w parku Łazienkowskim w celu ograniczenia populacji szkodnika stosowano metodę wygrabiania liści, które niezwłocznie po usunięciu z miejsc zalegania były palone oraz iniekcji doglebowej. Na drugim stanowisku znajdującym się na ulicy Bagatela drzewa nie były w ogóle chronione, opadłe liście pozostawione były pod drzewami i zalegały tam przez wiele tygodni. Natomiast na ulicy Wołoskiej liście grabiono na jesieni w kupki, w których pozostawały aż do początków zimy. Przy czwartym stanowisku (ul. Potocka) w roku 2004 jednorazowo wykonano iniekcję, a opadłe liście nie były regularnie grabione i zalegały pod drzewami. W roku 2009 ze wszystkich kontrolowanych miejsc materiał roślinny pobrano tego samego dnia 25 października, a w roku 2011 próby ze wszystkich stanowisk pobrano również jednorazowo ze wszystkich miejsc w dniu 10 października. Następnym krokiem było wydobycie z min przy pomocy igieł preparacyjnych larw i poczwarek w celu oszacowania ich liczby. 82

3 Otrzymane wyniki z poszczególnych stanowisk porównano ze sobą, obliczono średnią liczbę larw i poczwarek przypadających na jeden liść. Następnie dokonano kolejnego zestawienia, tym razem wyników z 2009 i 2011 roku, oceniając rozwój populacji szrotówka kasztanowcowiaczka w przeciągu tych lat. wyniki Pierwsze prace badawcze zajmujące się tematyką ochrony kasztanowca białego przed Cameraria ohridella zostały opublikowano pod koniec lat 90-tych ubiegłego wieku (Grabenweger & Lethmayer 1999). Jednak do tej pory nie opracowano skutecznej metody, która byłaby w stanie ograniczyć liczebność tego szkodnika (Łabanowski 2004). Wyżej przytoczone badania skuteczności metod zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka na poszczególnych stanowiskach w Warszawie miały na celu określenie, czy możliwe jest opracowanie efektywnego programu zwalczania tego owada w miastach, biorąc pod uwagę metody opracowane i wykorzystywane do tej pory. W roku 2009 na ulicy Bagatela, gdzie nie prowadzono ochrony przed szkodnikiem znaleziono aż 360 poczwarek. W Łazienkach Królewskich, w których bardzo systematycznie i prawidłowo stosowano metodę wygrabiania liści znajdowały się zaledwie 4 sztuki. W miejscu gdzie technika wygrabiania nie była wykonywana prawidłowo czyli na ulicy Wołoskiej 270. Na stanowisku przy ulicy Potockiej w 2004 roku wykonano jednorazowy zabieg iniekcji, a w chwili przeprowadzania doświadczenia liście zalegały na trawniku, znaleziono 144 poczwarki. Biorąc pod uwagę liczbę larw najwięcej znaleziono ich na ulicy Potockiej 71 sztuk, niewiele mniej bo 68 na ul. Bagatela i kolejno 41 na ulicy Wołoskiej oraz zaledwie 3 sztuki w Łazienkach Królewskich (ryc. 1). Podobny rozkład wielkości na wykresie obrazuje średnią liczbę poczwarek i larw przypadającą na 1 liść. Najmniejsze wartości cechowały stanowisko w Parku łazienkowskim (0,015 szt./liść dla larw i 0,02 dla poczwarek), największe w stosunku do poczwarek ulicę Bagatela 1,8 szt./liść, a do larw ul. Potocką 0,0355 szt./ liść. Na ulicy Wołoskiej średnia liczba poczwarek na liść wyniosła 1,35 natomiast dla larw 0,205 (ryc. 2). Najlepsze rezultaty daje systematyczne wygrabianie liści z poczwarkami III generacji oraz niezwłoczne palenie ich, co obrazuje stan zdrowotności drzew w Łazienkach. Drzewa kasztanowca białego pozostawione bez żadnej ochrony są zupełnie opanowane przez szkodnika, ich stan jest na tyle zły, że zaczynają pomału zamierać. Jest to związane z nasłonecznieniem oraz zasoleniem gleby i zanieczyszczeniem powietrza. Na ulicy Wołoskiej nasłonecznienie jest dużo większe, niż na Potockiej, drzewa praktycznie cały dzień są oświetlone, ponad to zasolenie gleby i emisja spalin przy ruchliwej ulicy jest większe niż na spokojnej ul. Potockiej. Jednorazowy zabieg iniekcji zapewnia ochronę drzewu na 2 3 lata (Łabanowski 2003), więc pozostał on bez wpływu na populację szrotówka na ulicy Potockiej. W roku 2011 metody ochrony kasztanowców białych na badanych stanowiskach nie zmieniły się. Na ulicy Potockiej nie powtórzono zabiegu iniekcji, na Wołowskiej w dalszym ciągu wygrabianie liści przeprowadzane było w sposób niepoprawny, ul. Bagatela pozostała bez jakiejkolwiek próby ochrony drzew przed szkodnikiem, natomiast w Łazienkach w dalszym ciągu systematycznie wygrabiano liście i palono 83

4 je. Brak podjęcia prób ochrony Aesculus hippocastanum przed szrotowkiem na ulicy Bagatela zaprocentował wzrostem liczy poczwarek z 360 do 372, a larw z 68 sztuk do 79. Niepoprawne stosowanie metody wygrabiania na ul. Wołoskiej przyniosło wzrost poczwarek o 11 sztuk, larw o 16 w stosunku do wyników z roku Z materiału na ulicy Potockiej pobrano 153 poczwarki i 76 law, co potwierdza wzrost liczebności populacji na tym stanowisku podobny do poprzednio wymienionych miejsc. Jedynym miejscem, gdzie populacja C.ohridella pozostała na podobnym poziomie w stosunku do 2009 roku są Łazienki Królewskie. Liczba poczwarek w tym miejscy wyniosła 3 sztuki, larw 4 (ryc. 3). Średnia liczba larw i poczwarek w roku 2011 w Łazienkach przedstawiała się w następujący sposób: w przypadku poczwarek 0,0015 szt./liść, larw 0,02 szt./liść. Na ulicy Bagatela 1,86 poczwarki, 0,395 larwy (ryc. 4). Na ul. Potockiej i Wołoskiej również zanotowano wzrost, dla poczwarek do 0,765 szt./liść i larw 0,38szt./liść (Potocka), oraz 1,405 poczwarki, 0,285 larwy (Wołoska). Porównując wyniki z 2009 i 2011 roku wyraźnie widać, że termin pobierania próbek ma wpływ na liczbę poczwarek w stosunku do larw. Znacznie więcej larw znaleziono w materiale pobieranym 10 października 2011 niż 25 października Może to być spowodowane warunkami atmosferycznymi, ciepłą jesienią oraz brakiem opadów w 2011 roku. Natomiast w 2009 roku jesień była chłodniejsza oraz bardziej deszczowa. Wyraźnie widać wzrost liczby poczwarek i larw na stanowiskach, gdzie kasztanowce były chronione w sposób niepoprawny lub w ogóle nie zwalczano szkodnika: ul. Wołoska i Potocka, ulica Bagatela. W Łazienkach królewskich, gdzie poczwarki III generacji były niszczone po systematycznym zgrabianiu liści populacja szkodnika była na takim samym poziomie co w roku 2009, dlatego jako najskuteczniejszą metodę do stosowania w warunkach miejskich można uznać poprawnie i systematycznie przeprowadzony zabieg grabienia opadłych liści. wnioski W Łazienkach Królewskich stosowano poprawnie metodę wygrabiania i iniekcję doglebową, dlatego stopień porażenia oraz liczba larw i poczwarek była niewielka. W roku 2011 w stosunku do 2009 populacje szrotówka kasztanowcowiaczka na badanych stanowiskach zwiększyły swoją liczebność, z wyjątkiem Łazienek królewskich, gdzie liczba pozostała bez zmian. Tam gdzie nie stosowano żadnych metod zaleziono bardzo dużą liczbę poczwarek i larw w opadłych liściach (ul. Bagatela), a w kolejnych latach liczba ta jeszcze się powiększyła. Dodatkowo w 2011 roku zaobserwowano uschnięcie 2 kasztanowców białych. Na ulicy Potockiej, gdzie iniekcję zastosowano jednorazowo roku 2004 liczba poczwarek i larw była duża, ponieważ zabieg chroni drzewa tylko 2 3 lata po jego wykonaniu. W celu zachowania dobrej zdrowotności drzew niezbędne jest systematyczne powtarzanie zabiegu co 3 lata. Duże zasolenie gleby, wysoki stan zanieczyszczenia powietrza spalinami oraz ciągłe nasłonecznienie i niedostatek wody w glebie wpływają negatywnie na zdrowotność drzew (ul. Wołoska). 84

5 Obecnie nie ma zarejestrowanych chemicznych środków do walki ze szkodnikiem. A preparat do iniekcji Decyzją Nr R/56/2009/u został usunięty z rejestru środków ochrony roślin. Ryc. 1. Ogólna liczba larw i poczwarek w roku Fig. 1. The total number of larvae and pupae in Ryc. 2. Średnia liczba larw i poczwarek przypadająca na 1 liść w roku Fig. 2. The average number of larvae and pupae per 1 leaf in

6 Ryc. 3. Ogólna liczba larw i poczwarek w roku Fig. 3. The total number of larvae and pupae in Ryc. 4. Średnia liczba larw i poczwarek przypadająca na 1 liść w roku Fig. 4. The average number of larvae and pupae per 1 leaf in

7 PIŚMIENNICTWO Buszko J Szrotówek kasztanowcowiaczek pochodzenie i biologia. Przegl. ekol. Pomorza Kujaw 2004(1): Bystrowski C., Celmer-Warda K., Tarwacki G Wpływ stanowiska kasztanowca (Aesculus hippocastanum L.) na występowanie i liczebność parazytoidów szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella Deschka & Dimić) w centralnej Polsce. Leśne Pr. badaw. 69(1): Grabenweger G., Lethmayer C Occurrence and phenology of parastic Chalcidoidea on the horse chestnut leafminer Cameraria ohridella. J. appl. Ent. 123: Kreft A., Skrzypek H., Kazimierczak W Susceptibility of Cameraria ohridella (Lepidoptera: Gracillariidae) Pupae to Entomopathogenic Nematodes Steinernema sp. and Heterorhabditis sp. (Nematoda: Rhabditida). Annls Univ. Mariae Curie-Skłodowska (Sect. C: Biol.) 60: Łabanowski G Jak chronić kasztanowce? Drzewa Krzewy Park 10: 2 8. Łabanowski G I Międzynarodowe Sympozjum Cameraria. Ochr. Rośl., Warsz. 2004(4): Łabanowski G., Soika G Szrotówek kasztanowcowiaczek zagraża kasztanowcom w Polsce. Ochr. Rośl., Warsz. 1998(12): 12. Soika G Poszukiwania skutecznej metody zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka w Europie. Przegl. ekol. Pomorza Kujaw 2004(1): Walczak F., Tratwal A., Błochowiak A., Markowska M Występowanie oraz próba ograniczenia szkodliwości szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella) na terenie woj. wielkopolskiego w roku [W:] I Ogólnopolska Konferencja Naukowa Problemy ochrony roślin na terenach zurbanizowanych. Wrocław, września 2010 r. Materiały konferencyjne: [25 ss.]. 87