RYBY. Metodyka badań gatunków ryb

Transkrypt

1 RYBY Metodyka badań gatunków ryb Badania wszystkich gatunków ryb objętych monitoringiem w 2010 roku prowadzono wg identycznej metodyki, jak w roku Na monitorowanych stanowiskach badawczych fot. J. Ligięza oceniano stan populacji tych gatunków przy użyciu standaryzowanej metody elektrycznego połowu ryb oraz stan siedlisk wykorzystując standardową metodę oceny stanu hydromorfologicznego wód oraz alternatywnie, europejski indeks rybny EFI+. Założenia metodyczne Podczas opracowywania wstępnej metodyki monitoringu stanu ochrony gatunków ryb o znaczeniu dla Wspólnoty wymienionych w załącznikach II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej przyjęto następujące założenia: metodyka powinna byd zgodna założeniami monitoringu i kryteriami oceny stanu ekologicznego wód zawartymi w Załączniku V Ramowej Dyrektywy Wodnej, ogólne rozwiązania metodyczne powinny bazowad na Europejskich i Polskich Normach zawierających opisy technik prowadzenia badao, określających elementy oceniane oraz zakres i sposób prowadzenia ocen, szczegółowe rozwiązania metodyczne powinny wykorzystywad dobre praktyki oraz doświadczenia innych krajów Wspólnoty, zarówno wstępna jaki i docelowa metodyka monitoringu musi byd zgodna z podanym powyżej założeniami i pozwalad na bezpośrednie porównywanie wyników na obszarze Wspólnoty. Wstępna metodyka monitoringu stanu ochrony gatunków ryb o znaczeniu dla Wspólnoty zastosowana w badaniach monitoringowych 2009 została opracowane na podstawie: częśd ichtiologiczna - Polskiej Normy PN-ER Jakośd wody - pobieranie próbek ryb z zastosowaniem elektryczności oraz Nowego Europejskiego Indeksu Rybnego EFI+ (European Fish Index), częśd siedliskowa - Polskiej Normy CEN/ISO PN-ER 14614(U) Guidance standard for assessing the hydromorphological features of rivers oraz tzw. Słowackiego Protokołu metodyki funkcjonującej w Słowacji opracowanej przez Adamková i in. (2004) oraz Pedersen i in Polska Norma PN-ER określa warunki i techniki elektropołowów, a zwłaszcza: cechy urządzeo elektrycznych służących do połowu ryb, wielkośd reprezentatywnego stanowiska połowu, zakresy głębokości wody dla stanowisk łowionych techniką brodzenia i techniką Strona 1 z 38

2 z łodzi oraz strategię prowadzenia połowu (na całej powierzchni stanowiska, na części stanowiska przy jednym brzegu/na wybranych odcinkach). Nowy Europejski Indeks Rybny EFI+ opiera się na teoretycznym modelu doskonałych warunków abiotycznych i doskonałych parametrach ichtiofauny określonych dla indywidualnie dla każdego stanowiska. Dane empiryczne uzyskane na podstawie połowów ryb oraz oceny wybranych elementów hydromorfologicznych, porównywane są z wartościami teoretycznymi wyliczonymi przez indeks, na podstawie abiotycznej charakterystyki odcinka rzeki, decydującej o przyporządkowaniu stanowiska do odpowiedniej krainy rybnej. Polska Norma CEN/ISO PN-ER 14614(U) określa ogólne zasady i opisuje szczegółowe elementy oceny. Podaje przykładowe parametry ocenianych elementów, sugeruje strategię prowadzenia ocen oraz zaleca prowadzenie działao poprawiających wiarygodnośd i powtarzalnośd stosowanych ocen np. weryfikacji, szkoleo oraz tworzenia podręczników zawierających opisy i ilustracje (rysunki, zdjęcia) ocenianych elementów. Słowacki Protokół służący oceny stanu hydromorfologicznego rzek i potoków został opracowany na podstawie Europejskiej Normy (CEN, 2003). w oparciu o następujące metodyki: Stream Habitat Index (Dania) Austrian Habitat Survey Austriaa), River Habitat Survey (Anglia), Ecomorphological Survey for Large Rivers (Niemcy) oraz SEQ Physique (Francja). Założenia wyboru stanowisk. Stanowiska dla monitoringu stanu wód pod kątem Ramowej Dyrektywy Wodnej są wybierane najczęściej w przekroju koryta rzeki zamykającym Jednolitą Częśd Wód Powierzchniowych. Dla oceny stanu ochrony gatunków ryb o znaczeniu dla Wspólnoty wymienionych w załącznikach II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej stanowiska monitoringu powinny byd reprezentatywne dla danego typu wód płynących wg klasyfikacji Ramowej Dyrektywy Wodnej (krainy rybnej, ekoregionu). Dlatego też powinny byd wyznaczane w centralnej części jednorodnego morfologiczne segmentu (odcinka) rzeki/potoku zawierającego wszystkie charakterystyczne dla tego typu wód mikrosiedliska i formy korytowe oraz reprezentatywnego pod względem siedliskowym ze szczególnym uwzględnieniem różnorodności (sposobów) zagospodarowania krajobrazu i antropopresji. Dla małych rzek/potoków o powierzchni zlewni < 100 km 2 odcinek (segment) w obrębie którego wyznacza się stanowisko powinien posiadad długośd 1 km, dla średnich rzek o powierzchni zlewni od 100 do 1000 km 2 długośd 5 km oraz dla dużych rzek o powierzchni zlewni >1000 km 2 - długośd 10 km. Sposób wykonywania badao Wybór stanowisk. Długośd odcinka połowu wynosiła zwykle szerokości czynnego koryta cieku, jednak nie mniej niż 100 m. Przy wyborze stanowiska kierowano się występowaniem wszystkich typów mikrosiedlisk korytowych charakterystycznych dla danego typu wód płynących wg klasyfikacji Ramowej Dyrektywy Wodnej. Dodatkowo, brano pod uwagę nasilenie antropopresji i sposób zagospodarowania doliny rzecznej preferując odcinki charakterystyczne dla danej rzeki lub potoku. Przyjęto na podstawie metodyki EFI+ CONSORTIUM (2009), że przy przeciętnej konduktywności wód płynących efektywna szerokośd Strona 2 z 38

3 stanowiska połowu (pole rażenia) jednej anody wynosi ok. 5 m. W przypadku szeroko rozlanych rzek, dla poprawy wiarygodności wyników, uwzględniano spadek efektywności i tym samym reprezentatywności połowu, zwiększając długośd stanowiska lub modyfikując technikę połowu tj. zmieniając sposób przemieszczania się podczas prowadzenia połowu z liniowego na zygzakowaty. Po zakooczeniu połowu dokonywano pomiarów długości i szerokości łowionego odcinka, określano średnią i maksymalną głębokośd wody oraz oceniano warunki siedliskowe na stanowisku. Metoda elektrycznego połowu ryb. Do oceny stanu populacji gatunków ryb o znaczeniu dla Wspólnoty zastosowano metodę elektropołowu prowadzoną wg zaleceo Polskiej Normy PN- ER Jakośd wody - pobieranie próbek ryb z zastosowaniem elektryczności. Metoda ta uważana jest, jak dotąd, za najskuteczniejszy, nieniszczący sposób badania ichtiofauny w wodach płynących. Ryby łowiono podczas jednego przejścia brodząc pod prąd wody na całej długości i szerokości wyznaczonego odcinka rzeki lub potoku. Trasę przejścia dostosowywano do zróżnicowania morfologii i szerokości koryta tak, aby odnotowane na stanowisku ryby mogły byd jednocześnie reprezentatywną próbą lokalnej ichtiofauny. Wszystkie złowione ryby oznaczano do gatunku oraz mierzono określając ich długośd całkowitą i długośd ciała. Na podstawie zebranych danych i oszacowanej powierzchni stanowiska połowu określano zagęszczenie, udział procentowy oraz strukturę wielkościową poszczególnych gatunków ryb. Przyjęto arbitralnie, że ocena stanu populacji gatunków ryb o znaczeniu dla Wspólnoty powinna opierad się na następujących wskaźnikach: zagęszczenie wskaźnik określany jako zagęszczenie osobników na 1 m 2 cieku (liczba złowionych osobników / powierzchnia elektropołowu) struktura wielkościowa (wiekowa) wskaźnik określany jako udział klas wielkości w próbie, wyrażony jako % udział młodych osobników wśród wszystkich odłowionych (%YOY - young-of-the-year osobniki w pierwszym roku życia) Uwaga: Zakres wielkościowy osobników młodocianych i sposób waloryzacji wskaźników stanu populacji jest podany w sprawozdaniach z prac dla poszczególnych gatunków Ocena warunków siedliskowych. Do oceny stanu siedliska wykorzystano standardową metodę oceny stanu hydromorfologicznego wód określoną w Polskiej Normie (CEN/ISO PN-EN (U) opracowaną na podstawie Europejskiej Normy (CEN, 2003). Wymaga ona jakościowego i/lub ilościowego określenia aktualnego stanu wszystkich, określonych w cytowanej normie, 10 hydrologicznych i morfologicznych elementów oceny należących do czterech kategorii oceny, opisujących koryto rzeki lub potoku, brzegi i strefę nadbrzeżną oraz obszary zalewowe. Wynikiem tej oceny stanu siedliska jest liczba z przedziału 1 5, stanowiąca średnią z cząstkowych ocen wszystkich 10 elementów oceny, określająca stan hydromorfologiczny wg skali podanej w Załączniku V Ramowej Dyrektywy Wodnej. W prowadzonych badaniach zastosowano modyfikację tej metody, polegającą na ocenie wybranych 6 elementów oceny (należących do czterech kategorii oceny), uznanych za istotnie oddziałujące na populacje ryb. Są to następujące elementy oceny: geometria koryta rzeki/potoku, substrat denny, przepływ wody, podłużna i poprzeczna ciągłośd rzeki/potoku, charakter i modyfikacje brzegów oraz mobilnośd koryta w obrębie doliny rzecznej. Wykorzystane w niniejszym raporcie protokoły oceny hydromorfologicznej i zasady oceny zostały opracowane na podstawie metody funkcjonującej w Słowacji na bazie publikacji Adamková i in. (2004) oraz Pedersen i in Strona 3 z 38

4 Badane wskaźniki stanu siedliska: geometria koryta Określa się zmiennośd profilu podłużnego koryta i zróżnicowanie przekroju poprzecznego/podłużnego materiał budujący dno koryta (substrat) Określa się charakter dna rzeki lub potoku, sztuczne lub naturalne (typy), wpływ zagospodarowania zlewni przepływ Hydrauliczna charakterystyka przepływu, zróżnicowania głębokości i prędkości, ocena reżimu hydrologicznego wpływ zabudowy hydrotechnicznej na ciągłośd rzeki lub potoku Ocenia się sztuczne bariery uniemożliwiające (ograniczające) migracje organizmów wodnych i transport rumowiska charakter i modyfikacja brzegów Ocenia się charakter brzegów rzeki lub potoku, sztuczne lub naturalne (typy) modyfikacje brzegów, ich typ i wpływ na organizmy wodne w zależności od stopnia naturalności łącznośd koryta z obszarem zalewowym, mobilnośd koryta Ocenia się łącznośd z obszarem zalewowym i ciągłości terasy zalewowej wzdłuż rzeki lub potoku oraz możliwości przemieszczania się koryta rzeki lub potoku (meandrowanie, tworzenia struktur wielokorytowych). Tab. 2. Waloryzacja wskaźników stanu siedliska Parametr Wskaźnik Ocena FV U1 U2 geometria koryta <2,6 2,6 3,39 3,4 5 materiał budujący dno koryta (substrat) <2,6 2,6 3,39 3,4 5 charakterystyka przepływu <2,6 2,6 3,39 3,4 5 Siedlisko wpływ zabudowy hydrotechnicznej na ciągłośd rzeki 2,6 <2,6 / potoku 3,39 3,4 5 charakter i modyfikacja brzegów <2,6 2,6 3,39 3,4 5 łącznośd koryta z obszarem zalewowym, mobilnośd 2,6 <2,6 koryta 3,39 3,4 5 ogólna ocena hydromorfologiczna <2,6 2,6 3,39 3,4 5 Siedlisko EFI Elementy hydromorfologiczne oceniane były przez ekspertów bezpośrednio na stanowisku z uwzględnieniem m odcinka rzeki (charakter dna rzeki, występująca roślinnośd, rumosz drzewny, formy erozyjne i akumulacyjne, głębokośd i prędkośd prądu wody, materiał budujący brzeg rzeki, typy umocnieo, profil brzegu, zagospodarowanie brzegów i terenów Strona 4 z 38

5 przybrzeżnych). Uzupełniające informacje zbierano na podstawie ortofotomap, map topograficznych oraz danych RZGW (ocena geometrii koryta rzeki, sposób użytkowania obszaru zalewowego, charakterystyki przepływu i reżimu hydrologicznego, sztuczne bariery migracji organizmów wodnych i transportu rumowiska, łącznośd z obszarem zalewowym, możliwośd przemieszczania się koryta rzeki). Niezależnie od oceny stanu siedliska w oparciu o wskaźniki hydromorfologiczne dokonano oceny stanu siedliska jako stanu ekologicznego wód wg Nowego Europejskiego Indeksu Rybnego (EFI+). Opiera się on na teoretycznym modelu doskonałych warunków abiotycznych określonym dla indywidualnie dla każdego stanowiska. Wartości charakteryzujące poszczególne parametry, uzyskane na podstawie przeprowadzonych odłowów (wartości empiryczne), porównywane są z wartościami teoretycznymi wyliczonymi przez indeks, na podstawie abiotycznej charakterystyki odcinka rzeki, decydującej o przyporządkowaniu stanowiska do odpowiedniej krainy rybnej. Oznacza to, że o koocowej wartości indeksu decyduje stopieo rozbieżności pomiędzy wartościami empirycznymi uzyskanymi podczas badao a wartościami teoretycznymi wyliczonymi przez indeks dla modelu doskonałego czyli stopieo odkształcenia siedliska od stanu uznawanego za naturalny. Indeks EFI+ bazuje na parametrach opisujących miejsce połowu, metodę połowu, położenie geograficzne stanowiska parametry hydromorfologiczne oraz na wynikach połowu ryb sprowadzonych do listy gatunków i liczebnośd tych osobników powyżej i poniżej 150 mm długości. Ocena stanu ekologicznego wód dokonywana jest poprzez wprowadzeniu wymienionych powyżej parametrów oraz danych o ichtiofaunie do formularza w programie EXCEL (zał. 1_RYBY - na płycie dvd Wyniki prac\załączniki), który zwraca liczbę określającą ekologiczny stan wód wg 5-stopniowej skali liczbowej wg załącznika V Ramowej Dyrektywy Wodnej. Skala ta przekładana jest na oceny stanu siedliska gatunku w następujący sposób: 1,2 = FV, 3 = U1, 4 i 5 = U2. Do zapisu danych służących określaniu wskaźników hydromorfologicznych i wskaźników EFI+ opracowane zostały protokoły terenowe hydromorfologia i protokoły terenowe EFI+ oraz instrukcje do ich wypełniania (zał. 2, 3, 4,5_RYBY - na płycie dvd Wyniki prac\załączniki). Wykonawcami prac terenowych w monitoringu ryb w 2010 r. byli: Wojciech Andrzejewski, Paweł Buras, Piotr Dębowski, Janusz Golski, Marek Jelonek, Sławomir Keszka, Jan Kotusz, Jacek Kozłowski Jacek Ligęza, Lidia Marszał, Jan Mazurkiewicz, Mirosław Przybylski, Mariusz Raczyoski, Katarzyna Staoczak, Jacek Szlakowski, Mariusz Szmyt i Joanna Szymanowicz. Ponadto, w samym opracowaniu sprawozdao rocznych dla gatunków brali udział: Antoni Amirowicz i Piotr Sobieszczyk. W 2010 roku monitoringiem objęto 102 stanowisk (lista poniżej). Na potrzeby raportów 2010 wykorzystano wyniki dla 92 stanowisk. Wyniki monitoringu pozostałych 10 zostaną uwzględnione w opracowaniu koocowym monitoringu gatunków ryb w 2011 r. Uwaga: W raportach opracowanych dla poszczególnych gatunków ryb wymieniane są tylko te stanowiska, gdzie dany gatunek odłowiono. L.p. Nazwa stanowiska Strona 5 z 38

6 1. Lubieszowa_Kowalewo 2. Kłodawa_Kleszczewo 3. MalaSlupina_Zukowo 4. Radunia_Babi Dół 5. Radunia_Pręgowo 6. Reknica_Czapelsko 7. Reknica_Kolbudy 8. Słupia_Bydlino 9. Strzelenka_Lniska 10. Styna_Klepiny 11. Szpęgawa_Boroszewo 12. Trzebiocha_Grzybowski_Młyn 13. Trzy_Rzeki_Kczewo 14. Pilica/Chałupy 15. Pilica /Mysiakowiec 16. Pilica/Michałów 17. Skrwa Prawa/Michałkowo 18. Skrwa Prawa/Parzeo 19. Skrwa Prawa/Lasotki 20. Zielawa/Dokudów I 21. Zielawa/Perkowice 22. Rudka/Wólka Plebaoska 23. Żarnica/Kozły 24. Brok/Krzeczkowo Mianowskie 25. Brok/Orło 26. Ina (Nowe Witkowo) 27. Ina (Bytowo) 28. Krąpiel (Strachocin) 29. Wardynka (Rzecko) 30. Reczyca (pow. Suchania) 31. Tywa/Osuch 32. Parsęta/Kolonia Radomyśl 33. Parsęta/Osówko 34. Trzebiegusza/Mieszałki 35. Trzebiegusza/Sucha 36. Rega (ujście lubieszowej) 37. Brzeźnicka Węgorza (Brzeźniak) 38. Piaskowa (Żerzyno) 39. Dopływ ze Strzmieli (Strzmiele) 40. Pasleka Wymoj 41. Pasleka Pelnik 42. Pasleka Komorowo 43. Gilwa Zelazowice 44. Budkowiczank-Okoły 45. Wełna_ Garncary Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 Strona 6 z 38

7 46. Ilanka_Nowy Młyn 47. Wełna_Jaracz 48. Kooczak_Stobnica 49. Mała Wełna_Jagniewice 50. Pliszka_Kosobódki 51. Wełna_Oborniki 52. Swędrnia_Koźminek 53. Bukówka_Herebutowo 54. Barycz_Odolanów 55. Cybina_Swarzędz 56. Drawa_Hutniki 57. Drawa_Stare Osieczno 58. Flinta_Rożnowice 59. Noted_Białośliwie 60. Noted_Dziębówko 61. Obra_Stary Dworek 62. Łobżonka_Osiek 63. Łobżonka_Polinowo 64. Postomia_Charzyno 65. Prosna_Lisewo 66. Biala_Tarnowska_Lubaszowa 67. Biala_Tarnowska_Plesna 68. Raba_Uscie_Solne 69. Wisloka_Brzeznica 70. Wisloka_Korzeniow 71. Uszwica_Borzecin_Gorny 72. Uszwica_Wola_Przemykowska 73. Kisielina-Wal_Ruda 74. Kisielina-Jadowniki_Mokre 75. Grobka_Cerekiew_Wrzepia 76. Grobka_Strzelce_Male 77. Dunajec_Piaski_Druzkow 78. Dunajec_Olszyny 79. Dunajec_Ostrow 80. Koprzywianka_Zawiselcze 81. Nida_Motkowice 82. Nida_Chroberz 83. Nida_Nowy Korczyn 84. Sola_Bielany 85. Sola_Oswiecim 86. Wisla_Czernichow 87. Wisla_ujscie_Raby 88. Wisla_ujscie_Wisloki 89. Wisla_Sandomierz 90. Palesnianka_Zakliczyn Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 Strona 7 z 38

8 91. San_Sanok 92. San_Miedzybrodzie 93. Bug_Arciechów_ujście_11* 94. Bug_Kuligów_04* 95. Bug_Popowo_02* 96. Bug_Kania Polska_06* 97. Wisła_Chrapy* 98. Wisła_Dzierżączka* 99. Wisła_Włocławek_1* 100. Wisła_Włocławek_2* 101. Wisła_Włocławek_7* 102. Tążyna_Słońsk* Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 * Wyniki monitoringu tych stanowisk nie zostały uwzględnione w raportach dla poszczególnych gatunków; będą uwzględnione w raportach koocowych z monitoringu ryb 2009 i Piśmiennictwo Adamková, J., Hensel, K., Grešková, A., Klozík, M., Lehotský, M., Otahelová, H., Šporka, F., Štefková, E. and Valachovic, M Príprava databázy hydromorfologických a biologických ukazovatel ov pre proces výberu a charakterizácie referenčných miest podl a Smernice 2000/60/EC (English: Hydromorphological River Survey and Assessment (Slovakia). Report to SHMI, Bratislava, Slovakia. CEN, Water Quality Guidance standard for assessing the hydromorphological features of rivers. EN EFI+ CONSORTIUM, Manual for the application of the new European Fish Index EFI+. A fish-based method to assess the ecological status of European running waters in support of the Water Framework Directive. June Pedersen M. L., Ovesen N. B., Friberg N., Clausen B., Lehotský M., Grešková A., Hydromorphological assessment protocol for the Slovak Republic. Strona 8 z 38

9 PROTOKÓŁ TERENOWY HYDROMORFOLOGIA Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 KRAINA RYBNA I.a GEOMETRIA KORYTA RZEKI / POTOKU 1. koryto pojedyncze wyprostowane H A 3. koryto meandrujące H A 5. zmienność profilu podłużnego koryta - duża Epiritral Metaritral Hyporitral Epipotamal Metapotamal Hypopotamal H A 6. zmienność profilu podłużnego koryta -średnia I.b GEOMETRIA KORYTA RZEKI / POTOKU widok z góry / zmienność profilu podłużnego koryta stan historyczny / referencyjny [ H ] - aktualny [ A ] 2. koryto sinusoidalne H A 4. koryto wieloramienne lub roztokowe H A H A 7. zmienność profilu podłużnego koryta mała H A zróżnicowanie przekroju poprzecznego koryta stan historyczny / referencyjny [ H ] - aktualny [ A ] 1. przekrój naturalny pojedynczy H A 3. przekrój seminaturalny H A 5. przekrój sztuczny obwałowany jednostronnie H A 2. przekrój naturalny wieloramienny/roztokowy H A 4. przekrój sztuczny trapezowyskanalizowany H A 6. przekrój sztuczny obwałowany dwustronnie blisko H A 7. przekrój sztuczny obwałowany dwustronnie daleko H A 9. zmienn. profilu poprzecznego koryta duża II.a SUBSTRAT W KORYCIE RZEKI 1. jednolita skała lub wychodnie skalne 4. luźno rozmieszczone kamyki, żwir - średnica 2-64 mm 7. bardzo drobne osady denne (ił, muł) (średnica < 1 mm) 10. zmienn. profilu poprzecznego koryta średnia 2. luźno rozmieszczone głazy - średnica > 256 mm 5. luźno rozmieszczone drobiny piasku - średnica 0,06-2 mm 8. jednolita (upakowana) warstwa gliny w dnie II.b ZMIANY SUBSTRATU W KORYCIE RZEKI 1. zmiany naturalnego substratu (zamulenie, cementacja, stałe zanieczyszczenia itp.) - nieznaczne 4. udział sztucznego substratu (mat. budowlane itp.) - od 0 do 5% Dodatkowe informacje, nr-y i opisy zdjęć itp. 2. zmiany naturalnego substratu (zamulenie, cementacja, stałe zanieczyszczenia itp.) - średnie 5. udział sztucznego substratu (mat. budowlane itp.) - od 5 do 15% 8. przekrój sztuczny podwójny H A 11. zmienn. profilu poprzecznego koryta mała naturalny substrat denny charakterystyka, granulacja oszacować udział % 3. luźno rozmieszczone kamienie - średnica mm 6. nanosy, rumosz drzewny lub organiczny - średnica > 1 mm 9. torf całkowicie/częściowo tworzący dno zmiany naturalnego substratu dennego udział sztucznego substratu 3. zmiany naturalnego substratu (zamulenie, cementacja, stałe zanieczyszczenia itp.) - znaczne 6. udział sztucznego substratu (mat. budowlane itp.) - > 15 %) Strona 9 z 38

10 III.a PRZEPŁYW NATURALNY 1. przepływ chaotyczny / naturalny, występuje więcej niż jeden typ przepływu 4. przepływ naturalnymi bystrzami lub bystrotokami z łamiącymi się falami stojącymi (piana wodna) 7. przepływ w plosach pomiędzy bystrzami rozlewający się III.b ZAKŁÓCENIA PRZEPŁYWU 1. redukcja przepływów średnich (pobory wody, derywacje itp.) od 0% do 10% 4. redukcja / wyrównanie przepływów niskich * (efekt zbiornika powyżej) - od 0% do 10% 7. krótkoterminowe zmiany przepływu - brak lub minimalne IV.a.1-6 CHARAKTER BRZEGÓW 1. rozwinięcie linii brzegowej / mikrosiedliska, ukrycia brzegowe - duże / liczne 4. zacienienie powierzchni wody duże - > 50% łącznej długości obydwu brzegów rzeki IV.b.1-9 MODYFIKACJE BRZEGÓW 1. umocnienia brzegów lekkie metodami biotechnicznymi (geokrata) o nachyleniu < 1:3 4. umocnienie brzegów ciężkie metodami technicznymi (bruk lub narzut kamienny, licowany) 7. umocnienia na łącznej długości obydwu brzegów rzeki: < 15% umocnienia ciężkie lub < 20% umocnienia średnie lub < 50% umocnienia lekkie Dodatkowe informacje, nr-y i opisy zdjęć itp. 2. swobodny przepływ przez naturalne progi lub wodospady (bez kontaktu z podłożem) 5. przepływ naturalnymi bystrzami pomiędzy plosami bez łamiących się fal stojących 8. przepływ przy którym powierzchnia wody pozostaje gładka 2. redukcja przepływów średnich (pobory wody, derywacje itp.) od 10% do 50% 5. redukcja / wyrównanie przepływów niskich * (efekt zbiornika powyżej) - od 10% do 50% 8. krótkoterminowe zmiany przepływu - średnie 2. rozwinięcie linii brzegowej / mikrosiedliska, ukrycia brzegowe - średnie / nieliczne 5. zacienienie powierzchni wody średnie - od 10% do 50% łącznej długości obydwu brzegów rzeki 2. umocnienie brzegów średnie metodami biotechnicznymi (kaszyca, materace kamienne) 5. umocnienie brzegów ciężkie metodami technicznymi (gabiony, konstrukcje betonowo - kamienne) 8. umocnienia na łącznej długości obydwu brzegów rzeki: 15-35% umocnienia ciężkie lub 20-40% umocnienia średnie lub 50-75% umocnienia lekkie rodzaje (typy) przepływów naturalnych oszacować udział % 3. swobodny przepływ przez naturalne formacje skalne (stały kontakt z podłożem) 6. przepływ łagodnymi bystrotokami powodujący zmarszczki na wodzie (jak podczas lekkiego wiatru) 9. przepływ niedostrzegalny (małe spadki jednostkowe) antropogeniczne zaburzenia reżimu hydrologicznego krótkoterminowe zmiany przepływu - hydropeaking 3. redukcja przepływów średnich (pobory wody, derywacje itp.) - >50% 6. redukcja / wyrównanie przepływów niskich * (efekt zbiornika powyżej) - > 50% 9. krótkoterminowe zmiany przepływu - znaczne brzegi naturalne, typowe dla ocenianego odcinka rzeki 3. rozwinięcie linii brzegowej / mikrosiedliska ukrycia brzegowe - małe / brak 6. zacienienie powierzchni wody małe - od- 0% do 10% łącznej długości obydwu brzegów rzeki antropogeniczne zmiany brzegów i strefy brzegowej 3. umocnienie brzegów średnie metodami technicznymi (narzut kamienny, luźny) o nachyleniu < 1:3 6. umocnienie brzegów ciężkie metodami technicznymi (konstrukcje betonowe stalowe - larseny ) 9. umocnienia na łącznej długości obydwu brzegów rzeki: > 35% umocnienie ciężkie lub > 40% umocnienia średnie lub > 75% umocnienia lekkie V.a.1-6 ŁĄCZNOŚĆ Z OBSZAREM ZALEWOWYM czy na terasie zalewowej są starorzecza lub zbiorniki poeksploatacyjne stanowiące siedlisko organizmów wodnych (T / N) na brzegu lewym lub prawym (L/P) L P okresowa łączność koryta z historycznymi obszarami zalewowymi czy podczas wezbrań woda wychodzi z koryta na historyczną terasę zalewową (T / N) (jeżeli N wypełnić jeden lub dwa wiersze poniżej) L P 1. < 15% lewobrzeżnej terasy % lewobrzeżnej terasy 3. > 35% lewobrzeżnej terasy Strona 10 z 38

11 zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi 4. < 15% prawobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 V.b.1-6 MIGRACJA W OBSZARZE ZALEWOWYM czy koryto ma możliwość migracji poprzecznej w granicach korytarza rzecznego ( T / N) przy brzegu lewym lub prawym (L/P) 1. < 15% długości lewego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta 4. < 15% długości prawego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi % prawobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi L P % długości lewego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta % długości prawego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta VI.a.1-8 WPŁYW BARIER W KORYCIE GŁÓWNYM 1. odległość do najbliższej bariery (bez urządzenia migracji organizmów wodnych) w dole rzeki [km] 3. bariery < 0,3 m w granicach odcinka rzeki utrudniające migrację ichtiofauny w dole rzeki [liczba] 6. bariery < 0,3 m w granicach odcinka rzeki utrudniające migrację ichtiofauny w górze rzeki [liczba] VI.b.1-6 WPŁYW BARIER W DOPŁYWACH 1. > 35% dopływów odcinka rzeki nie ma przegród na długości < 5 km od ujścia do koryta głównego 4. > 35% dopływów odcinka rzeki nie ma przegród na długości > 5 km od ujścia do koryta głównego Dodatkowe obserwacje, nr-y, opisy zdjęć itp. AD BD 4. bariery 0,3-1,0 m w granicach odcinka rzeki ograniczające migrację ichtiofauny w dole rzeki [liczba] 7. bariery 0,3-1,0 m w granicach odcinka rzeki ograniczające migrację ichtiofauny w górze rzeki [liczba] % dopływów odcinka rzeki nie ma przegród na długości < 5 km od ujścia do koryta głównego % dopływów odcinka rzeki nie ma przegród na długości > 5 km od ujścia do koryta głównego zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi i 6. > 35% prawobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi zdolność do tworzenia struktur wielokorytowych, meandrowania lub erozji bocznej przyczyny braku możliwości migracji poprzecznej koryta (N naturalne / S sztuczne) (jeżeli S wypełnić jeden lub dwa wiersze poniżej) 3. > 35% długości lewego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta 6. > 35% długości prawego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta ekologiczna ciągłość odcinka rzeki na którym zlokalizowano stanowisko monitoringowe 2. odległość do najbliższej bariery (bez urządzenia migracji organizmów wodnych) w górze rzeki [km] 5. bariery > 1,0 m w granicach odcinka rzeki blokujące migrację ichtiofauny w dole rzeki [liczba] 8. bariery > 1,0 m w granicach odcinka rzeki blokujące migrację ichtiofauny w górze rzeki [liczba] L P AG BG ekologiczna ciągłość dopływów odcinka rzeki na którym zlokalizowano stanowisko monitoringowe 3. < 15% dopływów odcinka rzeki nie ma przegród na długości < 5 km od ujścia do koryta głównego 6. < 15% dopływów odcinka rzeki nie ma przegród na długości > 5 km od ujścia do koryta głównego Strona 11 z 38

12 INSTRUKCJA WYPEŁNIANIA PROTOKOŁU TERENOWEGO HYDROMORFOLOGIA Informacje wstępne Ocena warunków hydromorfologicznych wód płynących pod kątem gatunków ryb z załączników II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej bazuje na zmodyfikowanej metodzie oceny stanu hydromorfologicznego wód opracowanej na potrzeby Ramowej Dyrektywy Wodnej (Polska Norma CEN/ISO PN-ER 14614(U) polegającej na ocenie warunków hydromorfologicznych na podstawie sześciu wybranych elementów (Metodyka monitoringu właściwego stanu zachowania populacji ryb z załączników II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej, 2010). Opis warunków hydromorfologicznych dokonywany jest na stanowisku połowu ryb i dokumentowany w protokole hydromorfologicznym. Następnie na podstawie tego protokołu przeprowadzana jest dwuetapowa ocena hydromorfologiczna, pod kątem gatunków ryb o znaczeniu dla Wspólnoty. Pierwszy etap tej oceny polega na obliczeniu średniej arytmetycznej z ocen punktowych pięciu następujących elementów: 1 - geometrii koryta rzeki, 2 - substratu budującego dno, 3 - przepływów wody, 4- charakteru i modyfikacji brzegów rzeki oraz 5 - łączności koryta rzeki z obszarem zalewowym i mobilności koryta w obrębie doliny rzecznej. Drugi etap dotyczy wyłącznie 6 elementu opisującego podłużną (wzdłuż głównego korytarza rzecznego) i poprzeczną (pomiędzy głównym korytarzem rzecznym a dopływami) ciągłośd ekologiczną rzeki. Element ten uznany za kluczowy dla zachowania populacji objętych monitoringiem gatunków ryb, określany jest indywidualnie w odniesieniu do danego gatunku ryby oraz areału (zasięgu) występowania tego gatunku. Ocena 6 elementu tj. poprawki dokonywana jest wg 5-stopniowej skali liczbowej z załącznika V RDW, sprowadzanej do trzech wartości określających nasilenie niekorzystnych oddziaływao zabudowy poprzecznej na poszczególne gatunki ryb. Wartośd 0 określająca brak lub małe oddziaływanie zabudowy poprzecznej odpowiada ocenom punktowym 1 (bardzo dobry) lub 2 (dobry), wartośd 1 określająca średnie oddziaływanie odpowiada ocenie punktowej 3 (umiarkowany) oraz wartośd 2 określająca znaczne oddziaływanie odpowiada ocenom punktowym 4 (słaby) lub 5 (zły). Ostateczną ocenę warunków hydromorfologicznych na stanowisku monitoringu otrzymuje się przez zsumowanie średniej z ocen pięciu elementów oraz wartości oceny 6 elementu, która w zależności od nasilenia niekorzystnego oddziaływania zabudowy poprzecznej na populację danego gatunku ryb, albo nie zmienia wyniku uzyskanego w pierwszym etapie oceny (brak lub małe oddziaływanie) albo zwiększa wartośd tej oceny o jeden (średnie oddziaływanie) albo zwiększa wartośd tej oceny o dwa punkty (znaczne oddziaływanie), obniżając ostateczną ocenę o jedną lub dwie klasy jakości. Prowadzenie oceny Ocena hydromorfologiczna dla stanowisk brodzonych powinna byd prowadzona na pięciu transektach o szerokości 10 m oddalonych od siebie osiowo o minimum 30 m, na odcinku rzeki o długości od 100 do 300 m w zależności od długości stanowiska połowu, Strona 12 z 38

13 z zachowaniem zasady, że odcinek oceniany powinien byd równy lub dłuższy od długości tego stanowiska. Ocena hydromorfologiczna dla stanowisk łodziowych powinna byd prowadzona na pięciu transektach o szerokości 10 m oddalonych od siebie osiowo o minimum 100 m, na odcinku od 300 do 1000 m w zależności od długości stanowiska połowu, z zachowaniem zasady, że odcinek oceniany powinien byd równy lub dłuższy od długości tego stanowiska. Poniżej na rys. 1 i rys. 2 na widoku koryta rzeki z góry i przekroju poprzecznym przez koryto rzeki schemacie koryta rzecznego pokazano informacje niezbędne do przeprowadzenia pierwszego etapu oceny hydromorfologicznej, tj. oceny elementów od 1 do 5. Rys. 1. Schemat prowadzenia oceny hydromorfologicznej na widoku z góry koryta rzeki, wg River Habitat Survey zmienione. Strona 13 z 38

14 Rys. 2. Schemat prowadzenia oceny hydromorfologicznej na przekroju poprzecznym koryta rzeki wg River Habitat Survey zmienione. Poniżej na rys. 3 na widoku fragmentu zlewni z góry pokazano sposób przeprowadzenia drugiego etapu oceny hydromorfologicznej, tj. oceny elementu 6. Rys. 3. Schemat prowadzenia oceny elementu opisującego ciągłość ekologiczną rzeki / potoku. Prostokąty z czerwona obwódką oznaczają bariery o wysokości powyżej 1 m całkowicie blokujące migrację wszystkich gatunków ryb, prostokąty z żółtą obwódką oznaczają bariery 0,3-1,0 m ograniczające migrację większości gatunków ryb i prostokąty z zieloną obwódką oznaczają bariery poniżej 0,3 m utrudniające migrację ryb. Ocena ekologicznej ciągłości odcina rzeki/potoku (wiersz tabeli protokołu VI.a.1-8), na którym zlokalizowane jest stanowisko monitoringu, powinna byd dokonywana dwuetapowo. W pierwszym etapie określana jest długośd odcinka wolnego od zabudowy a w drugim kategoryzacja przegród pod katem warunków migracji monitorowanych gatunków ryb KRAINA RYBNA Epiritral Metaritral Hyporitral Epipotamal Metapotamal Hypopotamal W protokole przyjęto nazwy krain rybnych zdefiniowane przez Thienemann a (1925), które pozostają w następującej relacji z koncepcją ciągłości rzeki (Illies i Botosaneau 1963): rzeki/potoki wyżynne; Strona 14 z 38

15 Epiritral górna kraina pstrąga, Metaritral dolna kraina pstrąga, Hyporitral kraina lipienia, rzeki/potoki nizinne; Epipotamal kraina brzany, Metapotamal kraina leszcza, Hypopotamal kraina jazgarza. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 W protokole należy zaznaczyd krzyżykiem odpowiednią krainę rybną. I.a GEOMETRIA KORYTA RZEKI / POTOKU 1. koryto pojedyncze wyprostowane H A 3. koryto meandrujące H A widok z góry / zmienność profilu podłużnego koryta stan historyczny / referencyjny [ H ] - aktualny [ A ] 2. koryto sinusoidalne H A 4. koryto wieloramienne lub roztokowe H A Pierwsza częśd oceny hydromorfologicznej podłużnej geometrii koryta rzeki/potoku (I.a.1-4) powinna określid jak, w wyniku antropopresji, zmieniła się naturalna krętośd oraz profil podłużny dna tego koryta. Krętośd rzeki/potoku określana jako iloraz rzeczywistej długości koryta pomiędzy dwoma umownymi punktami i długości prostego odcinka łączącego te punkty wiąże się zwykle ze spadkiem jednostkowym. I tak, rzeki/potoki górskie o spadkach >10 posiadają naturalną krętośd w granicach 1,00-1,05, wyżynne o spadkach 5-10 posiadają krętośd w granicach 1,05-1,50 oraz nizinne o spadkach <5 posiadają krętośd poniżej 1,50 (Scherle, 1999 za Geblerem, 2002). W protokole należy zaznaczyd krzyżykami szkic odpowiadający historycznemu (H) i aktualnemu (A) przebiegowi koryta rzeki/potoku. Historyczny kształt koryta można określid na podstawie np. Archiwalnych Map Topograficznych ( innych dostępnych map lub informacji uzyskanych od administratorów wód. Aktualny kształt koryta rzeki/potoku powinien byd oceniany podczas dokonywania połowu ryb oceny hydromorfologicznej i dodatkowo weryfikowany za pomocą map satelitarnych np. Geoportal ( lub Google Earth ( I.a GEOMETRIA KORYTA RZEKI / POTOKU 5. zmienność profilu podłużnego koryta - duża H A 6. zmienność profilu podłużnego koryta -średnia widok z góry / zmienność profilu podłużnego koryta stan historyczny / referencyjny [ H ] - aktualny [ A ] H A 7. zmienność profilu podłużnego koryta mała H A Zmiennośd profilu podłużnego dna koryta rzeki/potoku (I.a.5-7) wiąże się również ze spadkiem jednostkowym z tym, że największe naturalne zróżnicowanie tego profilu występuje w rzekach/potokach górskich a najmniejsze w rzekach nizinnych. W protokole należy zaznaczyd krzyżykami szkic odpowiadający historycznego (H) i aktualnego (A) zróżnicowaniu profilu podłużnego koryta rzeki/potoku. Należy przy tym zwracad uwagę na zrenaturyzowane pozostałości robót regulacyjnych oraz utrzymaniowych widoczne na Strona 15 z 38

16 brzegach i w dnie rzeki/potoku odpowiedzialne za antropogeniczne modyfikacje profilu podłużnego koryta. I.b GEOMETRIA KORYTA RZEKI / POTOKU 1. przekrój naturalny pojedynczy H A 3. przekrój seminaturalny H A 5. przekrój sztuczny obwałowany jednostronnie H A 7. przekrój sztuczny obwałowany dwustronnie daleko H A zróżnicowanie przekroju poprzecznego koryta stan historyczny / referencyjny [ H ] - aktualny [ A ] 2. przekrój naturalny wieloramienny/roztokowy H A 4. przekrój sztuczny trapezowyskanalizowany H A 6. przekrój sztuczny obwałowany dwustronnie blisko H A 8. przekrój sztuczny podwójny H A Zmiennośd profilu poprzecznego nadwodnej części koryta (powyżej granicy stałego porostu traw) oraz stref brzegowych i przybrzeżnych rzeki/potoku (I.b.1-8) jest w przeważającej liczbie przypadków efektem antropogenicznych przekształceo tego koryta dokonywanych podczas różnego rodzaju prac regulacyjnych, utrzymaniowych i przeciwpowodziowych. W protokole należy zaznaczyd krzyżykami odpowiednie zróżnicowanie historycznego (H) i aktualnego (A) przekroju poprzecznego koryta oraz brzegów rzeki/potoku. Należy przy tym zwracad uwagę na zrenaturyzowane pozostałości robót regulacyjnych oraz utrzymaniowych lub przeciwpowodziowych odpowiedzialne za antropogeniczne modyfikacje profilu poprzecznego nadwodnej części koryta oraz stref brzegowych i przybrzeżnych. 9. zmienn. profilu poprzecznego koryta duża 10. zmienn. profilu poprzecznego koryta średnia 11. zmienn. profilu poprzecznego koryta mała Zmiennośd profilu poprzecznego podwodnej części koryta (powyżej granicy stałego porostu traw) rzeki/potoku (I.b.9-11) jest wypadkową oddziaływao antropogenicznych oraz naturalnych procesów korytotwórczych i jest to jeden z najszybciej zmieniających się elementów hydromorfologicznych. Określenie zmienności profilu poprzecznego koryta należy prowadzid metodą oceny eksperckiej na pięciu transektach o szerokości 1,0 m, porównując uzyskane wyniki do typowego, charakterystycznego dla danej krainy rybnej naturalnego odcinka rzeki. Podczas oceny należy zwracad uwagę na występowanie mikrosiedlisk w korycie rzeki/potoku. W protokole należy zaznaczyd krzyżykiem szkic odpowiadający stwierdzonej zmienności aktualnego przekroju poprzecznego koryta rzeki/potoku. II.a SUBSTRAT W KORYCIE RZEKI 1. jednolita skała lub wychodnie skalne 4. luźno rozmieszczone kamyki, żwir - średnica 2-64 mm 2. luźno rozmieszczone głazy - średnica > 256 mm 5. luźno rozmieszczone drobiny piasku - średnica 0,06-2 mm naturalny substrat denny charakterystyka, granulacja oszacować udział % 3. luźno rozmieszczone kamienie - średnica mm 6. nanosy, rumosz drzewny lub organiczny - średnica > 1 mm Strona 16 z 38

17 7. bardzo drobne osady denne (ił, muł) (średnica < 1 mm) 8. jednolita (upakowana) warstwa gliny w dnie 9. torf całkowicie/częściowo tworzący dno Charakterystyka naturalnego substratu dennego (II.a.1-9) w korycie rzeki/potoku powinna byd przeprowadzana na pięciu transektach o szerokości 1,0 m. Na wstępie należy zidentyfikowad występujące typy substratu dennego, dalej określid ich udział na długości pojedynczych transektów a następnie oszacowad udział procentowy dla stanowiska monitoringu. W protokole należy wpisad udziały procentowe (liczba) poszczególnych typów substratu dennego. II.b ZMIANY SUBSTRATU W KORYCIE RZEKI 1. zmiany naturalnego substratu (zamulenie, cementacja, stałe zanieczyszczenia itp.) - nieznaczne 4. udział sztucznego substratu (mat. budowlane itp.) - od 0 do 5% 2. zmiany naturalnego substratu (zamulenie, cementacja, stałe zanieczyszczenia itp.) - średnie 5. udział sztucznego substratu (mat. budowlane itp.) - od 5 do 15% zmiany naturalnego substratu dennego udział sztucznego substratu 3. zmiany naturalnego substratu (zamulenie, cementacja, stałe zanieczyszczenia itp.) - znaczne 6. udział sztucznego substratu (mat. budowlane itp.) - > 15 %) Antropogeniczne zmiany naturalnego substratu dennego (II.b.1-6) w korycie rzeki/potoku powinny byd oceniane na pięciu transektach o szerokości 1,0 m. Zmiany te polegające na zamuleniu, cementacji lub zanieczyszczeniu dna rzeki/potoku, bądź modyfikacji składu naturalnego substratu dennego gruzem, materiałami budowlanymi lub obcym materiałem skalnym, są efektem oddziaływania systematycznej zabudowy poprzecznej, położonych powyżej zbiorników retencyjnych ograniczających oddziaływanie wód wezbraniowych, erozji gleb, budownictwa hydrotechnicznego itp. W protokole należy zaznaczyd krzyżykiem odpowiednie nasilenie zmian naturalnego substratu dennego i odpowiedni udział sztucznego substratu dennego na stanowisku. III.a PRZEPŁYW NATURALNY 1. przepływ chaotyczny / naturalny, występuje więcej niż jeden typ przepływu 4. przepływ naturalnymi bystrzami lub bystrotokami z łamiącymi się falami stojącymi (piana wodna) 7. przepływ w plosach pomiędzy bystrzami rozlewający się 2. swobodny przepływ przez naturalne progi lub wodospady (bez kontaktu z podłożem) 5. przepływ naturalnymi bystrzami pomiędzy plosami bez łamiących się fal stojących 8. przepływ przy którym powierzchnia wody pozostaje gładka rodzaje (typy) przepływów naturalnych oszacować udział % 3. swobodny przepływ przez naturalne formacje skalne (stały kontakt z podłożem) 6. przepływ łagodnymi bystrotokami powodujący zmarszczki na wodzie (jak podczas lekkiego wiatru) 9. przepływ niedostrzegalny (małe spadki jednostkowe) Charakterystyka przepływu naturalnego (III.a.1-9) w korycie rzeki/potoku powinna byd przeprowadzana na pięciu transektach o szerokości 10,0 m. Na wstępie należy zidentyfikowad występujące typy przepływu, dalej określid dominujący typ przepływu na pojedynczych transektach a następnie oszacowad udział procentowy dla stanowiska. W protokole należy wpisad udziały procentowe (liczba) poszczególnych typów przepływów naturalnych. III.b ZAKŁÓCENIA PRZEPŁYWU 1. redukcja przepływów średnich (pobory wody, derywacje itp.) od 0% do 10% 2. redukcja przepływów średnich (pobory wody, derywacje itp.) od 10% do 50% antropogeniczne zaburzenia reżimu hydrologicznego krótkoterminowe zmiany przepływu - hydropeaking 3. redukcja przepływów średnich (pobory wody, derywacje itp.) - >50% Strona 17 z 38

18 4. redukcja / wyrównanie przepływów niskich * (efekt zbiornika powyżej) - od 0% do 10% 5. redukcja / wyrównanie przepływów niskich * (efekt zbiornika powyżej) - od 10% do 50% 6. redukcja / wyrównanie przepływów niskich * (efekt zbiornika powyżej) - > 50% 7. krótkoterminowe zmiany przepływu - brak lub minimalne 8. krótkoterminowe zmiany przepływu - średnie 9. krótkoterminowe zmiany przepływu - znaczne Antropogeniczne zaburzenie naturalnego reżimu hydrologicznego/przepływu wody (III.b.1-6) w korycie rzeki/potoku powinny byd oceniane w trzech kategoriach: stałej redukcji przepływu w korycie np. wskutek bezzwrotnego poboru wody lub derywacji (poboru i zrzutu wody), wyrównania przepływów (zaburzenia naturalnego rytmu niżówek i powodzi), krótkoterminowych zmian/wahao przepływów/stanów wody (hydropeaking). Informacje dotyczące zaburzeo przepływu można uzyskad od administratorów wód i użytkowników rybackich. W protokole należy zaznaczyd krzyżykiem odpowiednie zakresy wymienionych powyżej trzech kategorii zaburzeo naturalnego reżimu hydrologicznego. Potrzebne informacje można uzyskad od administratorów wód lub użytkowników rybackich. IV.a.1-6 CHARAKTER BRZEGÓW brzegi naturalne, typowe dla ocenianego odcinka rzeki 1. rozwinięcie linii brzegowej / mikrosiedliska, ukrycia brzegowe - duże / liczne 2. rozwinięcie linii brzegowej / mikrosiedliska, ukrycia brzegowe - średnie / nieliczne 3. rozwinięcie linii brzegowej / mikrosiedliska ukrycia brzegowe - małe / brak 4. zacienienie powierzchni wody duże - > 50% łącznej długości obydwu brzegów rzeki 5. zacienienie powierzchni wody średnie - od 10% do 50% łącznej długości obydwu brzegów rzeki 6. zacienienie powierzchni wody małe - od- 0% do 10% łącznej długości obydwu brzegów rzeki Charakterystyka rozwinięcia linii brzegowej oraz ocena zacienienia powierzchni lustra wody (IV.a.1-6) w korycie rzeki/potoku powinna byd przeprowadzana na pięciu transektach o szerokości 10,0 m. W protokole należy zaznaczyd krzyżykami odpowiednie zakresy parametrów opisujących rozwinięcie linii brzegowej i zacienienie powierzchni lustra wody. IV.b.1-9 MODYFIKACJE BRZEGÓW 1. umocnienia brzegów lekkie metodami biotechnicznymi (geokrata) o nachyleniu < 1:3 4. umocnienie brzegów ciężkie metodami technicznymi (bruk lub narzut kamienny, licowany) 7. umocnienia na łącznej długości obydwu brzegów rzeki: < 15% umocnienia ciężkie lub < 20% umocnienia średnie lub < 50% umocnienia lekkie 2. umocnienie brzegów średnie metodami biotechnicznymi (kaszyca, materace kamienne) 5. umocnienie brzegów ciężkie metodami technicznymi (gabiony, konstrukcje betonowo - kamienne) 8. umocnienia na łącznej długości obydwu brzegów rzeki: 15-35% umocnienia ciężkie lub 20-40% umocnienia średnie lub 50-75% umocnienia lekkie antropogeniczne zmiany brzegów i strefy brzegowej 3. umocnienie brzegów średnie metodami technicznymi (narzut kamienny, luźny) o nachyleniu < 1:3 6. umocnienie brzegów ciężkie metodami technicznymi (konstrukcje betonowe stalowe - larseny ) 9. umocnienia na łącznej długości obydwu brzegów rzeki: > 35% umocnienie ciężkie lub > 40% umocnienia średnie lub > 75% umocnienia lekkie Antropogeniczne modyfikacje brzegów i strefy brzegowej (IV.b.1-9) rzeki/potoku powinny byd ocenianie na pięciu transektach o szerokości 10,0 m. Na wstępie należy zidentyfikowad występujące typy umocnieo brzegowych i podzielid je na trzy kategorie: umocnienienia lekkie wykonywane metodami biotechnicznymi (np. geokrata, walce lub maty wegetacyjne, pnie drzew lub wiązki gałęzi tzw. kiszki odchylające nurt) stabilizowane bez użycia betonu, kamienia lub stali, umocnienia średnie wykonywane metodami biotechnicznymi lub Strona 18 z 38

19 technicznymi (np. kaszyce, walce lub materace kamienne w siatkach polimerowych, luźny narzut kamienny o nachyleniu poniżej 33,3%) oraz umocnienia ciężkie (np. narzut kamienny licowany, narzut kamienny o nachyleniu powyżej 33,3%, prostopadłościenne budowle siatkowo kamienne lub gabiony, konstrukcje betonowe lub betonowo kamienne, konstrukcje stalowe - larseny ). W protokole należy zaznaczyd krzyżykami występujące typy umocnieo brzegowych (IV.b.1-6) a następnie zaznaczyd krzyżykiem odpowiedni zakres długości (%) wymienionych powyżej trzech kategorii umocnieo brzegowych (IV.b.7-9). V.a.1-6 ŁĄCZNOŚĆ Z OBSZAREM ZALEWOWYM czy na terasie zalewowej są starorzecza lub zbiorniki poeksploatacyjne stanowiące siedlisko organizmów wodnych (T / N) na brzegu lewym lub prawym (L/P) 1. < 15% lewobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi 4. < 15% prawobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi L P % lewobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi % prawobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi okresowa łączność koryta z historycznymi obszarami zalewowymi czy podczas wezbrań woda wychodzi z koryta na historyczną terasę zalewową (T / N) (jeżeli N wypełnić jeden lub dwa wiersze poniżej) 3. > 35% lewobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi i 6. > 35% prawobrzeżnej terasy zalewowej nie jest zalewanych wodami powodziowymi L P Łącznośd koryta rzeki/potoku z obszarem zalewowym jest oceniana w drugim wierszu fragmentu tabeli (V.a.1-6), gdzie określa się wstępnie czy na lewym i prawym brzegu znajdują się starorzecza lub inne zbiorniki wodne (np. poeksploatacyjne) oraz czy podczas wezbrao woda zalewa historyczne obszary zalewowe. Jeżeli tak, należy kontynuowad ocenę określając szacunkowo procentowe zmniejszenie powierzchni aktualnej terasy zalewowej w porównaniu do powierzchni historycznej terasy zalewowej. Wielkośd aktualnej i historycznej terasy zalewowej można określid na podstawie informacji od administratorów wód (obszary zalewowe), kształtu doliny rzecznej, starej (min. pięddziesięcioletniej) zabudowy mieszkalnej lub informacji od miejscowej ludności. Należy pamiętad, że przyczyną zmniejszenia powierzchni obszarów zalewowych mogą byd obwałowania przeciwpowodziowe lub erozja wgłębna rzeki/potoku. W protokole należy zaznaczyd krzyżykami odpowiednie zakresy (%) ograniczenia aktualnej powierzchni obszarów zalewowych, osobno dla lewego i prawego brzegu. V.b.1-6 MIGRACJA W OBSZARZE ZALEWOWYM czy koryto ma możliwość migracji poprzecznej w granicach korytarza rzecznego ( T / N) przy brzegu lewym lub prawym (L/P) 1. < 15% długości lewego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta 4. < 15% długości prawego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta L P % długości lewego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta % długości prawego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta zdolność do tworzenia struktur wielokorytowych, meandrowania lub erozji bocznej przyczyny braku możliwości migracji poprzecznej koryta (N naturalne / S sztuczne) (jeżeli S wypełnić jeden lub dwa wiersze poniżej) 3. > 35% długości lewego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta 6. > 35% długości prawego brzegu posiada zabudowę blokującą migrację koryta L P Możliwośd migracji poprzecznej koryta rzeki/potoku w obszarze zalewowym jest oceniana wstępnie w drugim wierszu fragmentu tabeli (V.b.1-6), gdzie określa się czy lewy i prawy brzeg rzeki ma możliwośd poprzecznego przemieszczania się na skutek erozji bocznej oraz czy Strona 19 z 38

20 GRUPA Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 przyczyna braku możliwości migracji ma podłoże naturalne czy sztuczne. Jeżeli sztuczne, należy kontynuowad ocenę określając procentowo aktualną długośd zabudowy blokującej możliwośd erozji bocznej. W protokole należy zaznaczyd krzyżykami odpowiednie zakresy długości (%) zabudowy blokującej możliwośd migracji poprzecznej koryta rzeki/potoku, osobno dla lewego i prawego brzegu. VI.a.1-8 WPŁYW BARIER W KORYCIE GŁÓWNYM ekologiczna ciągłość odcinka rzeki na którym zlokalizowano stanowisko monitoringowe Ocena ekologicznej ciągłości odcinka zlewni rzeki/potoku (VI.a.1-8), na którym zlokalizowane jest stanowisko monitoringu, powinna byd dokonywana w granicach maksymalnego zasięgu (areału) występowania stwierdzonych na stanowisku monitoringu jednośrodowiskowych gatunków ryb o znaczeniu dla Wspólnoty. Należy ją prowadzid w formie głównej oceny ogólnej na podstawie długości odcinka wolnego od zabudowy poprzecznej i uzupełniającej oceny dokładnej na podstawie wysokości barier zlokalizowanych na rzekach/potokach w granicach areału występowania monitorowanych gatunków ryb. Ocenę uzupełniającą należy prowadzid w oparciu o indywidualne wymagania monitorowanych gatunków ryb, przyjmując za kryterium dopuszczalne wysokości barier. VI.a.1-2 WPŁYW BARIER W KORYCIE GŁÓWNYM 1. odległość do najbliższej bariery (bez urządzenia migracji organizmów wodnych) w dole rzeki [km] AD BD ekologiczna ciągłość odcinka rzeki na którym zlokalizowano stanowisko monitoringowe 2. odległość do najbliższej bariery (bez urządzenia migracji organizmów wodnych) w górze rzeki [km] AG BG Ogólne określenie ciągłości odcinka rzeki/potoku (VI.a.1-2), odbywa się na podstawie mapy z zaznaczonymi budowlami poprzecznymi (rys. 3), odrębnie dla każdej grupy gatunków ryb wybranych pod względem wielkości areału osobniczego definiowanego jako długośd odcinka rzeki/potoku wolnego od zabudowy poprzecznej, wg kryteriów zamieszczonych w tabeli 1. W protokole (VI.a.1-2) należy podad cztery odległości: dwie odległości pomiędzy stanowiskiem monitoringu a najbliżej położonymi barierami w dole (A D ) i w górze (A G ) rzeki/potoku bez względu na ich wysokośd oraz dwie odległości pomiędzy stanowiskiem monitoringu a najbliżej położonymi barierami w dole (B D ) i w górze (B G ) rzeki/potoku o wysokości odpowiadającej złym warunkom migracji podanym w tabeli 2. Ocena ogólna powinna dostarczyd informacji o ciągłości odcinka rzeki/potoku w formie trzech kategorii: bardzo dobra lub dobra / umiarkowana / słaba lub zła (tab. 1) odrębnie dla każdej grupy gatunków ryb. W rubryki protokołu VI.a.1-2 należy wpisywad wyłącznie dane dotyczące II grupy gatunków ryb (tab. 1), zaś dane dotyczące innych grup należy wpisad w rubrykę Dodatkowe obserwacje np.: Grupa III AD=1,6 km, AG=1,1 km, BD=3,3 km, BG=2 km. Tabela 1 warunki migracji - długość odcinka wolnego od zabudowy poprzecznej Gatunek bardzo dobre / dobre umiarkowane słabe / złe I Salmo salar pełna łączność z morzem: brak barier lub dobrze działające urządzenia migracji ryb ograniczona łączność z morzem: trudne do pokonania bariery, źle działające urządzenia migracji ryb, >3 hydroelektrownie na szlaku migracji brak łączności z morzem:, niepokonywane bariery, brak urządzeń migracji ryb Strona 20 z 38