Wstępne załoŝenia indeksu oceny stanu zbiorników zaporowych na podstawie zespołów ichtiofauny Wiesław Wiśniewolski, Paweł Prus

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Wstępne załoŝenia indeksu oceny stanu zbiorników zaporowych na podstawie zespołów ichtiofauny Wiesław Wiśniewolski, Paweł Prus"

Józef Leszczyński
6 lat temu
Przeglądów:

WdraŜ anie Ramowej Dyrektywy Wodnej: Ocena Statusu Ekologicznego Wód w Polsce - ECOSTATUS Ł ó dź, 7 9 G r u d n i a 2 0 0 5 r Wstępne załoŝenia indeksu oceny stanu zbiorników

1 WdraŜ anie Ramowej Dyrektywy Wodnej: Ocena Statusu Ekologicznego Wód w Polsce - ECOSTATUS Ł ó dź, 7 9 G r u d n i a r Wstępne załoŝenia indeksu oceny stanu zbiorników zaporowych na podstawie zespołów ichtiofauny Wiesław Wiśniewolski, Paweł Prus Instytut Rybactwa Śródlądowego im St. Sakowicza w Olsztynie, Zakład Rybactwa Rzecznego w śabieniecu

Ramowa Dyrektywa Wodna wyróŝnia kategorię wód sztucznych i silnie zmienionych, która podlega nieco odmiennym zasadom oceny ekologicznej niŝ

Ramowa Dyrektywa Wodna wymaga określenia maksymalnego potencjału ekologicznego dla sztucznych lub silnie zmienionych części wód oraz jego

2 Ramowa Dyrektywa Wodna wyróŝnia kategorię wód sztucznych i silnie zmienionych, która podlega nieco odmiennym zasadom oceny ekologicznej niŝ wody naturalne. Zbiorniki zaporowe stanowią jeden z częściej spotykanych przykładów wód tej kategorii. Ramowa Dyrektywa Wodna wymaga określenia maksymalnego potencjału ekologicznego dla sztucznych lub silnie zmienionych części wód oraz jego weryfikacji co 6 lat. Maksymalny potencjał ekologiczny jest odpowiednikiem warunków referencyjnych dla sztucznych i silnie zmienionych wód, dla których brak jest naturalnych warunków odniesienia.

3 Na podstawie kryteriów geograficznych (wysokość nad poziom morza), fizycznych (powierzchnia i średnia głębokość) oraz reŝimu hydrologicznego (czas wymiany wody) proponuje się wyróŝnienie 24 typów zbiorników zaporowych Podział zbiorników na klasy wielkości przyjeto według Mastyńskiego (1985), klasy wysokości (m n.p.m.) są zgodne z załoŝeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zastosowano takŝe kryterium średniej głębokości (zbiorniki płytkie i głębokie) oraz czasu wymiany wody (zbiorniki przepływowe i o charakterze limnicznym). Proponowny podział ma charakter teoretyczny i wymaga weryfikacji w zestawieniu z danymi o istniejących zbiornikach. Niektóre typy mogą nie występować w Polsce (np. typ 6 i 14), jednak mogą być spotykane w innych krajach Unii Europejskiej.

4 Grupa zbiorników DuŜe nizinne DuŜe podgórskie i górskie Średnie nizinne Średnie podgórskie i górskie Małe nizinne Małe podgórskie i górskie Typ Powierzchnia Wysokość Średnia Czas Nr (ha) (m n.p.m.) głębokość wymiany (m) wody (dni) 1 >1000 < >1000 <200 5 <30 3 >1000 <200 < >1000 <200 < 5 <30 5 > > <30 7 > < > < 10 < < <200 5 < <200 < <200 < 5 < < < < 10 < < <200 5 < <200 < <200 < 5 < < < < 10 <30

5 Zasady tworzenia kryteriów i systemu oceny zaczerpnięto z pracy McDonough i Hickman, (1999), z uwzględnieniem modyfikacji przeprowadzonych juŝ dla rzek w Polsce (Buras i in. 2004, Szlakowski i in. 2004). System oceny oparto na schemacie opisanym dla wskaźnika integralności biotycznej IBI (Karr, 1981), który uwzględnia wyłącznie parametry zespołu ichtiofauny. Podejście takie podyktowane jest sztucznym pochodzeniem badanych środowisk wodnych, co praktycznie uniemoŝliwia wykorzystanie ich parametrów morfologicznych i hydrologicznych jako kryteriów oceny potencjału ekologicznego.

Maksymalny potencjał ekologiczny dla poszczególnych typów zbiorników zaporowych, będący odpowiednikiem warunków referencyjnych dla rzek i jezior,

6 Maksymalny potencjał ekologiczny dla poszczególnych typów zbiorników zaporowych, będący odpowiednikiem warunków referencyjnych dla rzek i jezior, moŝe być określany jedynie na podstawie ocen eksperckich opartych na istniejącym zasobie wiedzy, ze względu na brak naturalnych środowisk tego rodzaju.

Zasada działania proponowanego wskaźnika polega na przypisaniu

(1, 3 lub 5 punków odpowiednio dla niskiej, średniej i wysokiej oceny).

przypisuje się jeden z 5 stopni potencjału ekologicznego: bardzo

7 Zasada działania proponowanego wskaźnika polega na przypisaniu zakresom wartości kaŝdego z kryteriów oceny określonej liczby punktów (1, 3 lub 5 punków odpowiednio dla niskiej, średniej i wysokiej oceny). Określonej sumie punktów (od 12 do 60 przy 12 ocenianych parametrach) przypisuje się jeden z 5 stopni potencjału ekologicznego: bardzo wysoki (53-60) wysoki (45-52) dostateczny (36-44) słaby (24-43) bardzo słaby (12-23)

8 Zakresy wartości poszczególnych parametrów odpowiadające określonej punktacji (1, 3 lub 5 punków) powinny zostać opracowane dla kaŝdego z 24 typów zbiorników, z uwzględnieniem ich specyfiki i okrślonego dla nich maksymalnego potencjału ekologicznego. Natomiast zestaw kryteriów oceny i zasady przypisywania określonej sumie punktów jednego z 5 stopni potencjału ekologicznego powinny być jednolite dla wszystkich typów zbiorników, co pozwoli na bezpośrednie porównywanie uzyskanych wyników.

9 Opracowano przykładową tabelę wartości kryteriów oceny dla duŝych, nizinnych, płytkich zbiorników przepływowych (typ nr 4 - np. Zbiornik Zegrzyński lub Włocławski).

10 Kryterium oceny potencjału ekologicznego Punktacja (dla zbiorników typu 2) Nr Opis kryterium Całkowita liczba gatunków ryb > <15 2 Liczba gatunków wraŝliwych >4 3-4 <3 3 Liczba gatunków ryboŝernych >4 3-4 <3 4 Liczba gatunków odŝywiających się >6 4-6 <4 bezkręgowcami 5 Liczba gatunków ryb z grupy rozrodczej >6 4-6 <4 litofilnych i lito-fitofilnych 6 Całkowita biomasa ryb (kg ha -1 ) < >800 7 Procent biomasy ryb ryboŝernych > <10 8 Procent biomasy ryb odŝywiających się > <10 bezkręgowcami 9 Procent biomasy ryb wszystkoŝernych < >70 10 Dominacja (% biomasy gatunku < >60 dominuącego) 11 Procent osobników z anomaliami i <2 2-5 >5 zmianami chorobowymi 12 Procent hybryd <1 1-5 >5

nastepnie przetestowanie działania wskźnika na próbie zbiorników

11 Dla wdroŝenia proponowanego systemu oceny niezbedne jest wykonanie analogicznych tabel dla pozostałych typów zbiorników zaporowych, a nastepnie przetestowanie działania wskźnika na próbie zbiorników róŝnych typów, dla których istnieją wystarczająco dokładne dane o składzie ichtiofauny.

Przy tworzeniu kryteriów odnoszących się do ilościowych proporcji grup gatunków w zespole ichtiofauny zastąpiono proponowane we wcześniejszych

Jest to niezbędne dla wykorzystania w systemie oceny istniejących danych z połowów gospodarczych na zbiornikach zaporowych (Wiśniewolski, 2002).

12 Przy tworzeniu kryteriów odnoszących się do ilościowych proporcji grup gatunków w zespole ichtiofauny zastąpiono proponowane we wcześniejszych opracowaniach kryterium procentu liczby osobników procentem biomasy. Jest to niezbędne dla wykorzystania w systemie oceny istniejących danych z połowów gospodarczych na zbiornikach zaporowych (Wiśniewolski, 2002). Ostatnie dwa kryteria oceny (procent osobników z anomaliami i zmianami chorobowymi oraz procent hybryd) będzie moŝna uwzględnić dopiero po zebraniu odpowiednich danych w ramach planowanego systemu monitoringu zbiorników zaporowych.

przeprowadzenia oceny ich stanu ekologicznego na podstawie ryb, konieczne jest stosowanie

13 Zasady zbioru materiałów dotyczących ichtiofauny w zbiornikach zaporowych Dla uzyskania miarodajnych danych dotyczących ichtiofauny zbiorników zaporowych w planowanym systemie monitoringowym słuŝącym do przeprowadzenia oceny ich stanu ekologicznego na podstawie ryb, konieczne jest stosowanie kombinowanych metod zbioru materiałów: elektropołowy, eksperymentalne odłowy sieciowe gospodarcze odłowy sieciowe

4 tygodni określona pora roku (sierpień-październik), tak aby wyniki były porównywalne między zbiornikami ocena

14 Zbiór miarodajnych materiałów rybackich w systemie monitoringu zbiorników zaporowych wymaga zachowania następujących warunków minimalnych (zakres w zaleŝności od wielkości zbiornika): zespół 4-6 osób czas od 2 dni do 4 tygodni określona pora roku (sierpień-październik), tak aby wyniki były porównywalne między zbiornikami ocena liczebności i biomasy wszystkich stwierdzanych gatunków oraz stanu zdrowotnego gatunków dominujących częstotliwość badań co 5 lat

Tak zorganizowany i odpowiednio finansowany system monitoringu zbiorników zaporowych zapewni w pełni miarodajne wyniki oceny ich potencjału ekologicznego w oparciu o analizę zespołów ichtiofauny,

15 Tak zorganizowany i odpowiednio finansowany system monitoringu zbiorników zaporowych zapewni w pełni miarodajne wyniki oceny ich potencjału ekologicznego w oparciu o analizę zespołów ichtiofauny, przeprowadzaną z zastosowaniem zaprezentowanego systemu waloryzacji. Proponowany system moŝna teŝ dostosować do celów bieŝącej oceny zbiorników, na podstawie istniejących materiałów (głównie z odłowów gospodarczych), z zastrzeŝeniem zmniejszenia liczby ocenianych parametrów (bez kryteriów udziału osobników ze zmianami chorobowymi i hybryd).

Podobne dokumenty

Projekt testowania metod oceny stanu ekologicznego rzek Polski w oparciu o badania ichtiofauny. Piotr Dębowski,, IRŚ Jan Bocian, ICOZ, UŁ

Projekt testowania metod oceny stanu ekologicznego rzek Polski w oparciu o badania ichtiofauny. Piotr Dębowski,, IRŚ Jan Bocian, ICOZ, UŁ W zakresie elementów biologicznych dla klasyfikacji stanu ekologicznego