ZAŁĄCZNIK 5.1 Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w sąsiedztwie linii kolejowej E20 i CE20

Transkrypt

1 ZAŁĄCZNIK 5.1 Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w sąsiedztwie linii kolejowej E20 i CE20 Autorzy: dr Michał Falkowwski mgr Jacek Kaftan mgr Waldemar Madej mgr Maciej Omelaniuk Warszawa, marzec

2 1. Przedmiot i zasięg opracowania Teren objęty inwentaryzacją leży w bezpośrednim sąsiedztwie linii kolejowych E20 i CE20, przecinających Polskę ze wschodu na zachód na długości ok. 640 km. Prace wzdłuż linii kolejowych E20/CE20 prowadzone były w terminie: sierpień 2010 marzec Autorzy wykorzystali dodatkowo wyniki obserwacji z lat 2006 czerwiec kwiecień, gdy realizowano zadanie dla firmy Atkins Polska Sp. z o.o. Rozpoznanie terenowe prowadzono wzdłuż wcześniej zaplanowanych tras (przejazdów), uzupełnionych przejściem po transektach, których osią przeważnie była linia kolejowa, zaś lustrowany pas terenu miał szerokość od 100 do 150 m, licząc z każdej strony linii kolejowej. Wyniki w oryginale opracowano na mapach w skali 1: a następnie pomniejszono je do skali 1: i zamieszczono jako załącznik 5.1 w prezentowanym raporcie. Zebrane materiały wykorzystane zostały przy opisie przyrodniczym omawianych linii kolejowych. Ponieważ modernizowana linia, w ponad 98% mieści się w istniejących liniach rozgraniczających a jedynie w rejonie Zbąszynka, proponowana jest budowa obwodnicy, wykraczającej poza istniejącą oś linii, głównym obiektem zainteresowania w trakcie inwentaryzacji, były gatunki zwierząt. Siedliska chronione znajdują się na mapach w Raporcie oddziaływania na obszary Natura 2000 (załącznik 8.2). 2. Metodyka Praca podzielona została na trzy etapy: Etap I - wstępny, związany był z wytypowania przejazdów i marszrut przez tereny cenne i wartościowe przyrodniczo (duży udział lasów i łąk, urozmaicona rzeźba) dla których realizacja planowanego przedsięwzięcia może stanowić potencjalne zagrożenie. Do tego celu wykorzystano ortofotomapy i różnoskalowe mapy topograficzne oraz dostępne materiały źródłowe. Etap II terenowy, polegał na rozpoznaniu terenu pod kątem zasobów przyrodniczych (głównie gatunków zwierząt) w trakcie kilkakrotnych wyjazdów. Podkład roboczy stanowiły: ortofotomapa i mapy topograficzne (w skalach: 1: ). Etap III kameralny, obejmował uporządkowanie zebranych materiałów i naniesienie ich na podkład mapowy w skali 1: Ssaki Na badanym terenie wytypowano transekt (odcinek kontrolny położony wzdłuż linii kolejowej lub przebiegający po jej nasypie), po którym poruszano się w różnych porach dnia, w zależności od harmonogramu prac w terenie. W trakcie prac zastosowano następujące metody: inwentaryzację śladów bytowania polegała na odnajdowaniu tropów, odchodów i miejsc żerowania i na tej podstawie określano gatunek zwierzęcia; obserwacji bezpośrednich wywiadu środowiskowego wśród leśników; przemarszu wzdłuż linii kolejowej i odszukiwania szczątek zwierząt zabitych przez poruszające się pojazdy szynowe. Wyniki obserwacji przedstawiono w formie tabelarycznej. Numer gatunku z tabeli odpowiada zidentyfikowanemu gatunkowi na mapie. 1

3 2.2. Ptaki Zastosowano dwie metody zbierania danych: transektową (jak w przypadku ssaków) obserwacji z jednego punktu. Teren penetrowano w pasie o szerokości ok. 300 m (do 150 m po obu stronach linii kolejowej). Obecność ptaków odnotowywano na podstawie obserwacji bezpośrednich i głosowych. Rejestrowano wszystkie gatunki ptaków, również nie wymienione w załącznikach Dyrektywy Ptasiej. Nie prowadzono oceny liczebności, ograniczając się wyłącznie do stwierdzenia obecności gatunków. Nomenklaturę nazw gatunkowych ptaków przyjęto za Mielczarkiem i Cichockim (1999). Przy opracowaniu wyników w formie tabelarycznej uwzględniono wszystkie stwierdzone gatunki lęgowe, podając przy tym informację czy dany gatunek jest chroniony w ramach zapisów Dyrektywy Ptasiej (Załącznik I), Konwencji Berneńskiej i Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Wyniki obserwacji przedstawiono w formie tabelarycznej. Numer gatunku z tabeli odpowiada zidentyfikowanemu gatunkowi na mapie Płazy i gady Poszukiwania prowadzono na kilka sposobów: Obserwacja dorosłych płazów: poszukiwano osobników różnych gatunków przede wszystkim w zbiornikach potencjalnie mogących być miejscem rozrodu oraz ekosystemach wilgotnych (łąki, zarośla, łęgi); Bezpośrednie obserwacje na nasłonecznionych i eksponowanych miejscach (zboczach, skarpach), Poszukiwania martwych płazów i gadów na nasypie kolejowym oraz przyległych drogach. Wyniki obserwacji przedstawiono w formie tabelarycznej. Numer gatunku z tabeli odpowiada zidentyfikowanemu gatunkowi na mapie Ryby Rozpoznania gatunków ryb występujących w wybranych przecinanych rzekach dokonano na podstawie danych literaturowych oraz rozmów z wędkarzami i forów internetowych. Ze względu na fakt, iż prace modernizacyjne na liniach E20 i CE20 nie przewidują prac budowlanych ingerujących w nurt rzeki, przyjęto założenie o potencjalnie niewielkim wpływie planowanego przedsięwzięcia na organizmy wodne w trakcie budowy i normalnej eksploatacji Owady Ponieważ inwentaryzacja bezkręgowców przekraczałaby możliwości i potrzeby niniejszego opracowania, podczas bezpośrednich obserwacji skupiono się jedynie na gatunkach chronionych oraz wymienianych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Szczególną uwagę zwrócono na entomofaunę łąk, skrajów lasów, brzegów cieków wodnych i zbiorników wód stojących. 2

4 W bezpośrednim sąsiedztwie linii nie zinwentaryzowano drzewostanów mogących stanowić miejsce bytowania gatunku szczególnego znaczenia (wymienianego w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej) - pachnicy dębowej Osmoderma eremita. Wynik poszukiwań był negatywny. 3. Wyniki inwentaryzacji W takcie inwentaryzacji wykazano występowanie 15 gatunków ssaków (tabela 3.1). Ochroną prawną objętych jest 8 gatunków, w tym 6 ściśle i 2 częściowo. Dwa gatunki: wydra Lutra lutra oraz bóbr Castor fiber wymienione są w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. 5 gatunków to gatunki łowne, pozostałe 2 nie podlegają żadnej ochronie. Tabela 3.1. Wykaz stwierdzonych gatunków ssaków Lp. / Nr na mapie Nazwa gatunku Metoda stwierdzenia Status ochronny 1 Jeleń europejski Cervus elaphus ślady bytowania, obserwacja Ł bezpośrednia 2 Sarna europejska Capreolus capreolus obserwacje bezpośrednie Ł 3 Dzik Sus strofa ślady bytowania, szczątki Ł 4 obserwacje bezpośrednie, Lis Vulpes vulpes szczątki Ł 5 Łasica Mustela nivalis szczątki OS 6 Wydra Lutra lutra ślady bytowania OS, DS 7 Bóbr europejski Castor fiber ślady bytowania OCz, DS. 8 Wiewiórka Sciurus vulgaris obserwacja bezpośrednia OS 9 Nornik zwyczajny Microtus arvalis obserwacja bezpośrednia - 10 Zając szarak Lepus europaeus obserwacje bezpośrednie Ł 11 Jeż wschodni Erinaceus roumanicus martwy osobnik OS 12 Kret Talpa europaea ślady bytowania OCz 13 Nocek duży Myotis myotis obserwacje bezpośrednie OS 14 Mopek Barbastella Barbastellus obserwacje bezpośrednie OS 15 Piżmak Ondatra zibethicus obserwacja bezpośrednia - Oznaczenia: OS gatunek objęty ochroną ścisłą, OCz gatunek objęty ochroną częściową, Ł gatunek łowny, DS gatunek wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, Inwentaryzacja wykazała występowanie 34 gatunków ptaków lęgowych (tabela 3.2). Większość gatunków objętych jest ochroną ścisłą (31), jeden ochroną częściową, 2 gatunki uznane zostały za łowne. Spośród zaobserwowanych ptaków 10 gatunków znajduje się w Złączniku I Dyrektywy Ptasiej. Są to bocian biały Ciconia ciconia, błotniak łąkowy Cirrus pygargus, błotniak stawowy Cirrus aeruginosus, żuraw Grus grus, dzięcioł czarny Dryocopus maritus, świergotek polny Anthus campestris, gąsiorek Lanius collurio, lerka Lulluua arborea, dzięcioł średni Dendrocopos medius i zimorodek Alcedo atthis. Spośród wszystkich gatunków wykazanych na obszarze inwentaryzacji 21 umieszczonych jest w załącznikach Konwencji Berneńskiej dotyczącej ochrony europejskiej przyrody żywej i naturalnych siedlisk. Tabela 3.2 Lista gatunków ptaków lęgowych stwierdzonych, z uwzględnieniem uwag i wskazań odnośnie gatunków wymienianych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej Lp. / Nr na mapie Nazwa Status ochronny 1. bocian biały Ciconia ciconia OS,DP, Bob, Bern 2. gąsiorek Lanius collurio OS, DP, Bon, Bern 3

5 3. bogatka Parus major OS, Bern 4. świergotek polny Anthus pratensis OS, DP, Bern 5. skowronek Alauda arvensis OS 6. siniak Columba oenas OS 7. cierniówka Sylvia communis OS, Bern 8. dzięcioł średni Dendrocopos medius OS, DP, Bern 9. śpiewak Turdus philomelos OS 10. czajka Vanellus vanellus OS, Bon 11. krzyżówka Anas platyrhynchos Ł 12. zięba Fringilla coelebs OS 13. kruk Corvus corax OS 14. szpak Sturnus vulgaris OS 15. łabędź niemy Cygnus olor OS 16. rybitwa pospolita Sterna hirundo OS, Bern 17. myszołów Buteo buteo OS, Bob, Bern 18. muchołówka szara Muscicapa striata OS, Bern 19. trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus OS, Bon, Bern 20. sójka Garrulus glandarius OS 21. lerka Lulluua arborea OS, DP, Bon, Bern 22. modraszka Parus caeruleus OS 23. wrona Crovus corone Ocz 24. błotniak łąkowy Cirrus pygargus OS, DP, Bon, Bern 25. cyranka Anas querquedula OS, Bon, Bern 26. zimorodek Alcedo atthis OS, DP, Bon, Bern 27. słowik szary Luscinia luscinia OS, Bon, Bern 28. dzięcioł czarny Dryocopus maritus OS, DP, Bern 29. kuropatwa Perdix perdix Ł 30. jaskółka dymówka Hirundo rustica OS, Bern 31. świergotek drzewny Anthus tryvialis OS, Bern 32. błotniak stawowy Cirrus aeruginosus OS, DP, Bon, Bern 33. dzięcioł duży Dendrocopos major OS, Bern 34. żuraw Grus grus OS, DP, Bon, Bern Objaśnienia: OS gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową, Ocz - ochrona częściowa, DP - gatunek z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, Bern - konwencja berneńska, Bon - konwencja bońska, Ł - gatunek łowny Inwentaryzacja wykazała obecność 8 gatunków płazów oraz 3 gatunków gadów (tabela 3.3). Wszystkie objęte są ochroną ścisłą i wszystkie wymieniane są w załączniku II (6 gatunki) i III (4 gatunki) Konwencji Berneńskiej. Ponadto 8 gatunków umieszczonych jest w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej i dwa (kumak nizinny Bombina bombina) oraz traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) w Załączniku II tej dyrektywy. 4

6 Ochrona gatunkowa w Polsce Dyrektywa iedliskowa Konwencja Berneńska Ochrona gatunkowa w Polsce Dyrektywa Siedliskowa Konwencja Berneńska Tabela 3.3 Wykaz oraz status ochronny stwierdzonych gatunków płazów i gadów Częstość / liczebność gatunku Lp. / Nr na mapie Gatunek 1 ropucha szara Bufo bufo OS III pospolity / nieliczny 2 żaba trawna Rana temporaria OS III pospolity / liczny 3 żaba moczarowa Rana arvalis OS IV II pospolity / liczny 4 żaba wodna Rana esculenta OS IV III pospolity / liczny 5 rzekotka drzewna Hyla arboreta OS IV II rzadki/nieliczny 6 kumak nizinny Bombina bombina OS II, IV II rzadki/nieliczny 7 traszka grzebieniasta Triturus cristatus OS II, IV II rzadki / liczny 8 jaszczurka zwinka Lacerta agilis OS IV II rzadki / liczny 9 jaszczurka żyworodna Lacerna vivipara OS IV II rzadki / liczny 10 zaskroniec Natrix natrix OS IV III rzadki/nieliczny Objaśnienia: OS gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową, Załączniki do Dyrektywy Siedliskowej UE: IV gatunki wymagające ścisłej ochrony V gatunki, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego może podlegać ograniczeniom Załączniki do Konwencji Berneńskiej: II gatunki zwierząt ściśle chronione, III gatunki zwierząt chronione (umiarkowanie, częściowo) Dane literaturowe, potwierdzone przez rozmówców (wędkarzy) wskazują, że w wybranych do charakterystyki czterech rzekach (Rawce, Warcie, Obrze i Ilance) występują m.in. przedstawiciele 19 gatunków ryb zestawionych w tabeli 3.4. Wśród nich 5 znajduje się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, 3 podlega ochronie ścisłej na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Również 4 gatunki objęte jest ochroną poprzez zapisy Konwencji Berneńskiej (zał. III). Tabela 3.4 Gatunki ryb stwierdzonych w rzekach: Rawka (1), Warta (2), Obra (3) i Ilanka (4) Lp. Gatunek 1 Minóg rzeczny Lampetra fluviatilis OS II III 2 Boleń Aspius aspius - II III 3 Różanka Rhodeus sericeus amarus OS II - 5

7 4 Piskorz Misgurnus fossilis - II - 5 Kleń Leuciscus cephalus Brzana Barbus barbus Cetra Vimba vimba Jaź Leuciscus idus Jelec Leuciscus leuciscus Krąp Blicca bjoerkna Leszcz Abramis brama Okoń Perca fluviatilis Płoć Rutilus rutilus Pstrąg potokowy Salmo trutta m. fario Szczupak Esox Luciu Świnka Chondrostoma nasus - - III 16 Ukleja Alburnus alburnus Węgorz Anguilla anguilla Sum Silurus glans Sandacz Sander lucioperca W trakcie prowadzonej inwentaryzacji, w rejonie Bagna Całowanie (ok. km 85 na linii CE20), na skarpach nasypu kolejowego, zaobserwowano Czerwończyka nieparka Lycaena dispar (kod 1060). Gatunek, choć chroniony i ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, należy do najczęściej spotykanych modraszków w naszym kraju. Choć jego ulubionymi środowiskami są wilgotne łąki w dolinach rzecznych, to coraz częściej obserwowany jest również na suchszych stanowiskach. Uważa się, że w obecnej chwili gatunek ten nie wymaga szczególnych działań ochronnych w naszym kraju. Zinwentaryzowane w sąsiedztwie linii kolejowych E20 i CE20 gatunki zwierząt przedstawiono na załączonych 31 mapach. LEGENDA do map dokumentacyjnych skala 1: miejsce napotkania ssaków (żywych osobników lub ich śladów, ewentualnie szczątków) miejsce napotkania danego gatunku ptaka 1-7 miejsce napotkania płaza 8-10 miejsce napotkania danego gatunku gada 1-4 rzeka, dla której zbierano informację o ichtiofaunie Liczby umieszczone z boku figury geometrycznej odpowiadają nazwie danego gatunku - patrz: zamieszczone tabele w tekście. 6