PIĘCIOKĄT STABILIZACJI MAKROEKONOMICZNEJ

Transkrypt

1 PIĘCIOKĄT STABILIZACJI MAKROEKONOMICZNEJ Materiały dydaktyczne dr Elżbieta J. Siek Katedra Biznesu i Finansów Międzynarodowych Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. K. Pułaskiego w Radomiu

2 1 Podstawowe pojęcia i zarys metody analizy Jednym z podstawowych pojęć z zakresu polityki ekonomicznej jest równowaga gospodarcza, która może mieć mniej lub bardziej trwały (stabilny) charakter. Zgodnie z rozważaniami m.in. V. Pareto i L. Walrasa, z równowagą makroekonomiczną w danym kraju mamy do czynienia wówczas, gdy funkcje produkcji, funkcje popytu i funkcje podaży dla wszystkich czynników wytwórczych i wytwarzanych dóbr tworzą jeden wewnętrznie powiązany układ. Taki stan jest równoznaczny z równoległym występowaniem tzw. równowagi wewnętrznej i zewnętrznej i nie jest możliwy do osiągnięcia w praktyce gospodarczej 1. Stabilizacja makroekonomiczna oznacza występowanie trwałej równowagi gospodarczej (wewnętrznej i zewnętrznej) zarówno w aspekcie realnym, jak i monetarnym 2. W analizach rozwoju procesu stabilizacji makroekonomicznej wykorzystuje się zazwyczaj zespół wskaźników noszących nazwę magicznego czworoboku, a ściślej chodzi o realizację czterech podstawowych celów polityki stabilizacji makroekonomicznej, a mianowicie: dynamizowanie wzrostu gospodarczego, zwiększanie zatrudnienia, zapewnienia równowagi wewnętrznej (poprzez zmniejszenie stopy inflacji) oraz zapewnienie równowagi zewnętrznej (poprzez dążenie do osiągnięcia zrównoważonego bilansu płatniczego). Coraz częściej jednak do analizy i oceny stopnia stabilizacji makroekonomicznej wykorzystuje się grupę wskaźników określanych mianem pięciokąta stabilizacji makroekonomicznej (PSM). Chodzi o zespół wskaźników przygotowany w 1990 roku w Instytucie Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, zwany metodą magicznego pięciokąta, którą w Polsce wykorzystali m.in. G. Kołodko (1993), H. Bombińska (2001), J. Misala i S. Bukowski (2002), Z. Matkowski i R. Rapacki (2005) oraz J. Misala i E. Siek (2007). Istota analizy stabilizacji makroekonomicznej w wykorzystaniem metody pięciokąta sprowadza się do obserwacji kształtowania się w danym okresie takich podstawowych wielkości jak: a) tempo wzrostu produktu krajowego brutto (GDP), będące syntetycznym wyrazem poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju i zamożności jego obywateli; 1 Por. m.in. Misala (2007). 2 Zob. szerzej ibidem oraz Lutkowski (1995).

3 2 b) stopa rejestrowanego bezrobocia (U) mierzona jako stosunek zasobów siły roboczej zdolnej do podjęcia pracy do liczby zatrudnionych; c) stopa inflacji (CPI) traktowana jako wskaźnik równowagi wewnętrznej i mierzona wzrostem cen dóbr konsumpcyjnych; d) stopa zadłużenia sektora państwowego (G) mierzona relacją salda budżetu państwa do produktu krajowego brutto; e) stopa zadłużenia zagranicznego (CA) mierzona relacją salda obrotów bieżących do produktu krajowego brutto. Nieco inaczej rzecz biorąc, w metodzie pięciokąta stabilizacji makroekonomicznej mamy do czynienia z analizą kształtowania się w ujęciu czasowym następujących podstawowych kategorii: a) tempo wzrostu gospodarczego ΔGDP = GDPt : GDPt-1; b) stopa bezrobocia U = Urt : Upt; c) stopa inflacji CPI = CPIt : CPIt-1; d) stopa zadłużenia sektora państwowego (budżetu państwa) G = Gt : GDPt; e) stopa zadłużenia zagranicznego kraju CA = CAt : GDPt gdzie dodatkowo: t analizowany rok t-1 rok poprzedni Urt liczba faktycznie zatrudnionych w danym roku t Upt liczba zdolnych do podjęcia pracy w danym roku t. W omawianej metodzie chodzi o analizę dotyczącą możliwie najbardziej optymalnego wykorzystania strumieni zasobów (konkretnie zasobu pracy U) oraz kształtowania się tempa wzrostu gospodarczego (ΔGDP) przy mniejszej lub większej równowadze wewnętrznej i zewnętrznej mierzonej odpowiednio wskaźnikami deficytu budżetu państwa (G), związanymi zazwyczaj z tym wskaźnikami stopy inflacji (CPI) oraz wskaźnikami zadłużenia zagranicznego (CA). Okazuje się, że wyżej wymienione wskaźniki można odpowiednio wyskalować, a ściślej ująć w pięć wierzchołków pięciokąta stabilizacji makroekonomicznej (PSM). Analizowane wielkości ujmuje się w model PSM, którego wierzchołki są wyskalowane w taki sposób, że im lepsze kształtowanie się danych wskaźników, tym punkty je obrazujące znajdują się dalej od centrum układu. Optymalny układ charakteryzowanych wielkości przedstawia się na rys. 1.

4 3 Rysunek 1. Pięciokąt stabilizacji makroekonomicznej e a b c GDP tempo wzrostu produktu krajowego brutto w %; U stopa bezrobocia w %; CPI stopa inflacji (wskaźnik poziomu cen konsumpcyjnych) w %; G relacja salda budżetu do produktu krajowego brutto (PKB=GDP) w %; CA relacja salda rachunku obrotów bieżących do produktu krajowego brutto (PKB=GDP) w %; Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji IKCHZ. Z czysto teoretycznego punktu widzenia optymalnym rozwiązaniem można określić stan odpowiedniego wysokiego tempa wzrostu gospodarczego przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych i równoczesnym utrzymywaniu równowagi wewnętrznej i zewnętrznej danego kraju, co byłoby równoznaczne z przesuwaniem się po obrzeżach wierzchołków pięciokąta. Całkowity obszar rozpatrywanego pięciokąta można określić wzorem: PSM=[( GDP U)+(U CPI)+(CPI G)+(G CA)+(CA GDP)] K (1) gdzie K=½sin72, czyli stały współczynnik o wartości 0,475 obrazujący połowę sinusa kąta znajdującego się przy centralnym wierzchołku każdego z trójkątów oznaczonych na rys. 1 literami a, b, c, d oraz e. Kąt ten z założenia wynosi 72, tj. piąta część kąta pełnego. Osiągnięcie optymalnego rozwiązania, tj. PSM=1=5x0,200 nie jest w praktyce możliwe i to z wielu różnorodnych względów. Istotne znaczenie ma przede wszystkim to, że podobnie jak w przypadku tzw. magicznego czworoboku, kiedy to nie uwzględnia się stanu budżetu analizowanego kraju chodzi o próbę optymalizacji w mniejszym lub większym stopniu konkurencyjnych (a nie komplementarnych) celów polityki

5 4 gospodarczej (np. przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego może powodować redukcję stopy bezrobocia, ale wywołuje presję inflacyjną oraz tendencję do wzrostu zadłużenia zagranicznego i odwrotnie). Ale istotne są również inne względy, w tym czysto techniczne, które z kolei implikują konieczność dużej ostrożności przy interpretacji obliczonych realnych powierzchni pól każdego z trójkątów omawianego pięciokąta stabilizacji makroekonomicznej. Większość wielkości (boków) rozpatrywanego pięciokąta jest wyrażona w procentach. Wyjątek stanowi bok, na którym przedstawia się poziom inflacji wyrażony w tysięcznych odpowiednich wielkości, ściślej jedności. W odniesieniu do tej wielkości uzasadnione jest zatem stosowanie skali logarytmicznej oraz co warto ponownie podkreślić ostrożne interpretowanie osiągniętych wyników. W sumie zatem proponowane podejście i cała analiza mają charakter konwencjonalny, ale niewątpliwie zasługujący na uwagę. Na łączne pole pięciokąta przedstawionego na rys.1 składa się suma pięciu trójkątów, a mianowicie trójkąta a (określanego jako trójkąt sfery realnej, tj. stopy wzrostu gospodarczego i stopy bezrobocia), trójkąta b (trójkąta stagflacji tj. stopy bezrobocia i inflacji), trójkąta c (trójkąta budżetu i inflacji), trójkąta d (trójkąta równowagi finansowej) oraz trójkąta e (trójkąta sektora zewnętrznego). Istotną cechą i jednocześnie zaletą wykorzystywanego modelu pięciokąta stabilizacji makroekonomicznej jest możliwość wyodrębnienia pola (ściślej wskaźników) stabilizacji makroekonomicznej danego kraju zależnych głównie od czynników wewnętrznych (pola trójkątów a, b oraz c oznaczonej dalej jako psm1=a+b+c) oraz pola (ściślej wskaźników) zależnych w dużej mierze od czynników zewnętrznych (pola trójkątów d oraz e oznaczonych dalej jako psm2=d+e). Analiza kształtowania się odpowiednich wskaźników i pól umożliwia sformułowanie wielu istotnych wniosków. Na podstawie odpowiedniej analizy można wskazać kierunki zmian szeroko rozumianego procesu stabilizacji makroekonomicznej, a ściślej postępującej stabilizacji lub pogłębiającej się destabilizacji. Co więcej, analiza zmian każdego z proponowanych wskaźników i ich grup (czyli syntetycznych wskaźników psm1 i psm2) może być podstawą oceny stopnia osiągnięcia poszczególnych celów polityki stabilizacji, ukazując z jednej strony obszary jej największych osiągnięć, z drugiej zaś główne zagrożenia procesu stabilizacji.

6 5 Wskazówki techniczne Jak obliczyć wskaźnik PSM? Poniżej znajduje się kilka wskazówek i przykładów jak obliczyć wskaźnik PSM oraz wskaźniki cząstkowe. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na skalę przy odpowiednich wielkościach makroekonomicznych. I tak: a) tempo wzrostu gospodarczego ΔGDP skala od -25% do 10%; b) stopa bezrobocia U skala od 0% do 20%; c) stopa inflacji CPI skala od 1% do 1000%; d) stopa zadłużenia sektora państwowego G - skala od -15% do 4%; e) stopa zadłużenia zagranicznego kraju CA skala od -10% do 4%. Jest to o tyle istotne, że w przypadku gdy odpowiednie wielkości makroekonomiczne są mniejsze/większe niż wartości krańcowe na przyjętej skali, wówczas należy przyjąć wartości minimalne/maksymalne. Przykład 1. Jeżeli tempo wzrostu gospodarczego w danym roku wyniosło 14%, do obliczenia wskaźnika PSM przyjmuje się wartość 10%. Jeżeli stopa bezrobocia w danym roku wyniosła 24%, do obliczenia wskaźnika PSM przyjmuje się wartość 20%. Wielkości (boki) rozpatrywanego pięciokąta są wyrażone w procentach, dotyczy to tempa wzrostu gospodarczego, stopy bezrobocia, stopy zadłużenia sektora państwowego oraz stopy zadłużenia zagranicznego. Wyjątek stanowi bok, na którym przedstawia się poziom inflacji, w odniesieniu do tej wielkości stosuje się skalę logarytmiczną. Przykład 2. Dane są następujące wielkości dla roku t: ΔGDP=2%; U=13%; CPI=2%; G=-3%; CA=-5%. Ile wynosi wskaźnik PSM oraz wskaźniki cząstkowe? Aby obliczyć wskaźnik PSM należy zsumować pola trójkątów a, b, c, d i e. Pole każdego z tych trójkątów może wynosić maksymalnie 0,200, zaś wartość wskaźnika PSM nie przekracza 1 (5 0,200=1). Pole takiego trójkąta to 0,5 iloczynu dwóch boków oraz sinusa kąta zawartego między nimi (1/2 sin72ᵒ=0,4755). Maksymalna długość boku wynosi zatem 0,6485.

7 6 a) Obliczenie pola trójkąta a=δgdp U 0,4785 Oś GDP zawiera wielkości od -25% do 10% - a zatem 35 jednostek, które tworzą bok o długości 0,6485. Jeśli GDP wynosi 2% to oznacza to, że jest to bok o długości 27 jednostek, stąd też jego długość wynosi (27 0,6485)/35=0,5003 Oś U zawiera wielkości od 20% do 0% - a zatem 20 jednostek, które tworzą bok o długości 0,6485. Jeśli U wynosi 13% to oznacza to, że jest to bok o długości 7 jednostek, stąd też jego długość wynosi (7 0,6485)/20=0,2270 Stąd pole trójkąta a wynosi 0,5003 0,2270 0,4785=0,0543 b) Obliczenie pola trójkąta b=u CPI 0,4785 Wiemy, ile wynosi bok U (0,2270) Oś CPI zawiera wielkości od 1000% do 1% - przy czym stosuje się tutaj skalę logarytmiczną. Wartość maksymalna (1%), to ln(1)=0, zaś wartość minimalna (1000%), to ln(1000)=6,9078, a zatem bok ten składa się z 6,9078 jednostek, które tworzą bok o długości 0,6485. Jeśli CPI wynosi 2% to oznacza to, że jest to bok o długości (6,9078-ln(2))=6,9078-0,6931=6,2147 jednostek, stąd też jego długość wynosi 0,5834. Zatem pole trójkąta b wynosi 0,2270 0,5834 0,4785=0,0633 c) Obliczenie pola trójkąta c=cpi G 0,4785 Długość boku CPI wynosi 0,5834. Oś G zawiera wielkości od -15% do 4% - a zatem 19 jednostek, które tworzą bok o długości 0,6485. Jeśli G wynosi -3% to oznacza to, że jest to bok o długości 12 jednostek, stąd też jego długość wynosi (12 0,6485)/19=0,4096 Zatem pole trójkąta c wynosi 0,5834 0,4096 0,4785=0,1143 d) Obliczenie pola trójkąta d=g CA 0,4785 Długość boku G wynosi 0,4096. Oś CA zawiera wielkości od -10% do 4% - a zatem 14 jednostek, które tworzą bok o długości 0,6485. Jeśli CA wynosi -5% to oznacza to, że jest to bok o długości 5 jednostek, stąd też jego długość wynosi (5 0,6485)/14=0,2316 Zatem pole trójkąta d wynosi 0,4096 0,2316 0,4785=0,0454

8 7 e) Obliczenie pola trójkąta e=δgdp CA 0,4785 Długość boku CA wynosi 0,2316. Długość boku GDP wynosi 0,5003 Zatem pole trójkąta d wynosi 0,2316 0,5003 0,4785=0,0554 f) Obliczenie wskaźnika PSM oraz psm1 i psm2: Psm1=a+b+c=0,0543+0,0633+0,1143=0,2319 Psm2=d+e=0,0454+0,0554=0,1008 PSM=psm1+psm2=0,2319+0,1008=0,3327 Rysunek 2. Pięciokąt stabilizacji makroekonomicznej dla przykładowych wielkości w danym roku t e a b c

9 8 Metodę pięciokąta stabilizacji ekonomicznej wykorzystałam w moich badaniach. Poniżej znajduje się lista kilku publikacji, w których można znaleźć odpowiednie wyniki tych badań: 1) [2012] Stabilizacja makroekonomiczna a reformy fiskalne w krajach Unii Europejskiej, w: Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie, red. E. Molendowski, Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Irenie Pietrzyk, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków (s ), ISBN (wspólnie z S.I. Bukowski) wskaźniki PSM dla krajów UE-27 w okresie ; 2) [2011] Międzynarodowa zdolność konkurencyjna i międzynarodowa konkurencyjność gospodarek narodowych Japonii, Niemiec i Polski, [w:] Japonia, Niemcy. Odzyskany honor w rozwoju gospodarczym, red. K. A. Kłosiński, Wydawnictwo KUL, Lublin, (s ) (wspólnie z J. Misala) wskaźniki PSM dla Japonii, Niemiec i Polski w okresie ; 3) [2010] (De)stabilizacja makroekonomiczna w krajach UE, [w:] Globalizacja i integracja regionalna a wzrost gospodarczy, red. S. Bukowski, Wydawnictwa Fachowe CeDeWu, Warszawa, (s ), ISBN wskaźniki PSM dla krajów UE-27 w okresie ; 4) [2008] Współpraca gospodarcza Polski ze wschodnimi krajami sąsiedzkimi oraz Estonią, Łotwą i Mołdową. Dotychczasowy rozwój i perspektywy, red. J. Misala Politechnika Radomska, Radom, ISBN , - wskaźniki PSM dla Ukrainy w okresie ; Mołdowy ; Łotwy ; Litwy ; Estonii ; 5) [2008] Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki Polski w okresie , Katedra MSGiIR, Politechnika Radomska, raport z badań statutowych (wspólnie z J. Misala, P. Misztal, I. Młynarzewska-Borowiec), tekst dostępny pod adresem wskaźniki PSM dla nowych krajów Członkowskich UE (UE-12) oraz Hiszpanii i Niemiec w okresie ; 6) [2007] Entwicklung des makroökonomischen Stabilizierungsprozess in Polen im Zeitraum und dessen Hauptdeterminanten, Osteuropa Wirtschaft 1/2007, BWV, Berlin 2007 (s ), (wspólnie z J. Misala) - wskaźniki PSM dla Polski w okresie powiązane z cyklami politycznymi;

10 9 7) [2006] Kształtowanie się podstawowych kategorii makroekonomicznych w Polsce w okresie oraz główne czynniki determinujące, [w:] Makroekonomia gospodarki otwartej, red. J. Misala (red.), Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom wskaźniki PSM dla Polski w okresie ; Bibliografia 1) Bombińska H., Zdolność konkurencyjna Polski w okresie transformacji systemowej na tle Czech i Węgier, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2001, maszynopis pracy doktorskiej. 2) Kołodko G., Kwadratura pięciokąta. Od załamania gospodarczego do trwałego wzrostu, Poltext, Warszawa ) Lutkowski K., Stabilizacja gospodarcza, w: Pomykało W., red., Encyklopedia biznesu Fundacja Innowacja, Warszawa ) Matkowski Z., Rapacki R., The Economic Situation and the Progress of Market Reforms, w: Rosati D. ed., New Europe. Report on Transformation, Instytut Wschodni, Warszawa-Krynica ) Misala J., Stabilizacja makroekonomiczna w Polsce w okresie transformacji ze szczególnym uwzględnieniem deficytów bliźniaczych, Katedra MSGiIR, Politechnika Radomska, 2007,maszynopis powielony. 6) Misala J., Bukowski S., Stabilizacja makroekonomiczna w Polsce w okresie transformacji, Ekonomista, 2002, Nr 5. 7) Misala J., Siek E., Entwicklung des makroökonomischen Stabilizierungsprozess in Polen im Zeitraum und dessen Hauptdeterminanten, Osteuropa Wirtschaft 1/2007, Berliner Wissenschafts-Verlag, GmbH.