ORŁY I STRUSIE. Artykuł jest opublikowany w miesięczniku Nasz Rynek Kapitałowy, w nr 2/2007 MAKROMETR EUROPEJSKI. Marek Misiak i Grzegorz Sudzik

Transkrypt

1 Artykuł jest opublikowany w miesięczniku Nasz Rynek Kapitałowy, w nr 2/2007 MAKROMETR EUROPEJSKI Marek Misiak i Grzegorz Sudzik ORŁY I STRUSIE W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych orłami w Europie Zachodniej były kraje największe i najbogatsze: Niemcy, Francja, Wielka Brytania. Dług publiczny nie sięgał w nich 20%, a w biednej wówczas Irlandii w 1970r. stanowił blisko 50%. Obecnie role się odwróciły. Irlandia pod względem poziomu na mieszkańca pobiła Wielką Brytanię, Niemcy i Francję. Fenomenem jest Finlandia, którą w nieodległej przeszłości dość powszechnie uznawano za stosunkowo mało liczący się kraj drwali. Dobre notowania ma Dania i Holandia, a ostatnio także Szwecja. W mniejszym stopniu Belgia. Natomiast wobec Niemiec i Francji, najprężniejszych w przeszłości krajów europejskich, głównych inicjatorów UE, musiała zostać wprowadzona procedura nadmiernego deficytu. Obejmuje ona ponadto w grupie krajów UE-15: Wielką Brytanię, Włochy, Grecję i - tu wyjątek od reguły - kraj mały i jednocześnie permanentnie nie dający sobie rady z procedurami konwergencji - Portugalię. Wyjątkiem jest także Hiszpania kraj duży i względnie dynamiczny. Jakie miejsce zajmuje dany kraj w porównaniach z innymi krajami UE, w tym zwłaszcza z krajami sąsiednimi? Jak to miejsce zmienia się w czasie? Jest to pytanie o kluczowym znaczeniu dla każdego kraju. Zwłaszcza dla krajów integrujących się z krajami stanowiącymi ich otoczenie. W odpowiedzi na te pytania może być przydatny Makrometr (MnRK), wykorzystywany przez nas dotychczas głównie jako narzędzie obserwacji zmian w krajowej koniunkturze makroekonomicznej. Na możliwość wykorzystania MnRK w porównaniach międzynarodowych (i międzyregionalnych ) zwracaliśmy uwagę już w pierwszych prezentacjach jego założeń metodologicznych 1/. Zastosowanie MnRK do porównań międzynarodowych krajów UE-15 wymagało pewnej modyfikacji MnRK. Konieczne było jego znaczne uproszczenie, głównie z powodu dostępności i porównywalności danych statystycznych. Zmniejszyliśmy liczbę badanych wskaźników (komponentów MnRK) z 12 do 6: zmiany, relacja salda obrotów bieżących do, inflacja, stopa bezrobocia saldo finansów publicznych do saldo długu publicznego do. Zmianie uległy także niektóre optima i granice stref zagrożeń, a także wagi badanych wskaźników. Szczegóły związane z dostosowaniem MnRK do porównań międzynarodowych przedstawiliśmy w części: uwagi metodologiczne. Na wykresach przedstawiliśmy rankingi trzech piątek z grupy krajów UE-15 (stare kraje UE) na bazie danych szacunkowych i prognostycznych o wynikach 2006 r. Pierwsza piątka UE-15 1

2 Lista rankingowa pierwszej "piątki" UE-15 według wartości MnRK na podstawie prognoz na 2006r Irlandia Dania Finlandia Szwecja Luksemburg ,5 76,4 74,4 64,7 57,4 W pierwszej piątce UE 15 znalazły się kraje spełniające w najwyższym stopniu jednocześnie kilka różnych kryteriów. wysokie tempu wzrostu przy zachowaniu równowagi zewnętrznej. umiarkowany poziom inflacji niskie bezrobocie równowaga fiskalna niski dług publiczny Po pierwsze, co wymaga podkreślenia, we wszystkich tych krajach - stosunkowo wysokiemu tempu wzrostu towarzyszy równowaga zewnętrzna. Średnie tempo wzrostu wyniosło tu 3,9% (średnio w UE -15: 2,3%), przy krańcowych wielkościach od 3,2% (Dania) do 4,9% (Irlandia). O tym, że równowaga zewnętrzna jest mocną stroną tej piątki krajów, świadczy saldo obrotów bieżących wynosząca plus 3,6% (średnio w UE -15 : - 0,7%), przy krańcowych wielkościach od - 2,6% (Irlandia) do 9,2% (Luksemburg). Większość krajów z tej grupy ma saldo dodatnie, czyli należy do t.zw. krajów nadwyżkowych : Szwecja 5,8%, Dania 3,4%, Finlandia 2,4%. Po drugie umiarkowany poziom inflacji średnio 2,2% (średnio w UE 15 : 2,1%), krańcowe wielkości od 1,1% (Szwecja) do 4,1 (Luksemburg). Po trzecie niskie bezrobocie. Stopa bezrobocia wynosi średnio 5,8% (średnio w UE 15 : 7,8%), krańcowe wielkości od 4% (Dania) do 7,9% (Finlandia). Po czwarte równowaga fiskalna. Relacja salda finansów publicznych do wynosi plus 1,4% (średnio w UE -15 : - 2,4%), przy krańcowych wielkościach od -1,8% (Luksemburg) do 3,9% (Dania). Nadwyżkę fiskalną wypracowują: Finlandia 2,8%, Szwecja 2,2%, Irlandia 0,1%. Po piąte niski dług publiczny. Relacja długu publicznego do wynosi 29% (średnio w UE -15 : 64,4%), przy krańcowych wielkościach od 7,9% (Luksemburg) do 44,8% (Szwecja). W Danii jest to 26,5%, w Irlandii 27%, w Finlandii 38,3. Wskaźnik, % Irlandia Dania Finlandia Szwecja Luksemburg Średnie tempo wzrostu 4,9 3,2 3,6 3,4 4,4 saldo obrotów bieżących -2,6 3,4 2,4 5,8 9,2 Inflacja 2,4 2,1 1,4 1,1 4,1 Bezrobocie 4,4 4,0 7,9 7,0 5,7 Relacja salda finansów publicznych do 0,1 3,9 2,8 2,2-1,8 Relacja długu publicznego do 27,2 3 39,7 47,6 6,2 Druga piątka UE 15 2

3 Lista rankingowa drugiej "piatki" UE-15 według wartości MnRK na podstawie prognoz na 2006r Hiszpania Holandia W.Brytania Austria Belgia ,1 47,2 42,1 40,9 40,7 Druga piątka UE-15 charakteryzuje komponentami MnRK korzystniejszymi od średniej UE-15, jednak bardziej do tej średniej bardziej zbliżonymi. Tempo wzrosu : 2,6%, o 0,3 pkt.% powyżej średniej UE-15, krańcowe wielkości od 2,4% (W. Brytania) do 3,1% (Hiszpania). Saldo obrotów bieżących: plus 0,3 %, o 1 pkt.% powyżej średniej UE-15, krańcowe wielkości od -7,8% (Hiszpania) do 6,5% (Holandia). Inflacja: 2,3%, o 0,2 pkt.% powyżej średniej UE-15, krańcowe wielkości od 1,8% (Holandia) do 3,6% (Hiszpania). Stopa bezrobocia: 6,2%, o 1,6pkt.% poniżej średniej UE-15, krańcowe wielkości od 4,3% (Holandia) do 8,7% (Hiszpania). Saldo finansów publicznych: -1,1%, o 1,3 pkt.% powyżej UE-15, krańcowe wielkości od -3% (W. Brytania) do 0,9% (Hiszpania). W. Brytania jest jedynym krajem z tej piątki, wobec którego prowadzona jest procedura nadmiernego deficytu 2/. Dług publiczny: 56,3 %, o 10,1 pkt.% poniżej średniej UE -15, krańcowe wielkości od 37,9% (Hiszpania) do 87% (Belgia). Wskaźnik,% Hiszpania Holandia W. Brytania Austria Belgia Średnie tempo wzrostu 3,1 2,6 2,4 2,5 2,3 saldo obrotów bieżących -8,7 6,5-3,3 3,7 2,3 Inflacja 3,6 1,8 2,0 1,7 2,4 Bezrobocie 8,7 4,3 5,0 5,2 8,0 Relacja salda finansów publicznych do 0,9-1,2-3,0-1,9-0,3 Relacja długu publicznego do 43,2 52,9 44,1 62,4 89,8 Trzecia piątka UE 15 Lista rankingowa trzeciej "piatki" UE-15 według wartości MnRK na podstawie prognoz na 2006r. 35,0 3 25,0 2 15,0 5,0-5,0 Niemcy Francja Grecja Włochy Portugalia ,4 26,9 25,2 17,7-0,2 3

4 W trzeciej piątce UE-15 większość komponentów MnRK znajduje się głęboko poniżej średniej UE-15. Tempo wzrostu :2,1 %, o 0,2 pkt.% poniżej średniej UE-15, krańcowe wielkości od 0,9% (Portugalia) do 3,5% (Grecja). Saldo obrotów bieżących: -1,5 %, o 0,8pkt% poniżej średniej UE- 15, krańcowe wielkości od -7,8% (Grecja) do 3,3% (Niemcy). Inflacja 2,4%, o 0,3 pkt.% powyżej średniej UE -15, krańcowe wielkości od 1,7% (Niemcy) do 3,3% (Grecja). Stopa bezrobocia: 8,8%, o 1 pkt. % powyżej średniej UE-15, krańcowe wielkości od 7,7% (Włochy) do 9,5% (Grecja). Deficyt budżetowy: -3,8 %, o 1,4 pkt. % powyżej średniej UE-1,5; krańcowe wielkości od -6% do -3%. Wobec wszystkich krajów trzeciej piątki UE -15 prowadzona jest procedura nadmiernego deficytu. Dług publiczny: 83,3 %, o 18,9% powyżej średniej UE-15; krańcowe wielkości od 67 % (Francja) do 107,7% (Włochy). Wskaźnik,% Niemcy Francja Grecja Włochy Portugalia Średnie tempo wzrostu 2,5 1,9 3,5 1,3 0,9 saldo obrotów bieżących 3,3-1,7-7,8-1,5-9,8 Inflacja 1,7 1,9 3,3 2,2 2,7 Bezrobocie 9,4 9,4 9,5 7,7 8,1 Relacja salda finansów publicznych do -3,1-3,0-3,0-4,1-5,0 Relacja długu publicznego do 68,9 66,9 105,0 107,4 68,4 Uwagi metodologiczne Przypominamy, że wartość każdej składowej równa się plus 100 pkt. razy waga, gdy dana wielkość makroekonomiczna równa się optimum. Gdy dana wielkość makroekonomiczna równa się granicy strefy zagrożenia, to wartość składowej równa się 0 pkt.. Gdy dana wielkość makroekonomiczna znajdując się w strefie zagrożenia i nadal oddala się od optimum, to wartość składowej zbliża się do minus 100 pkt. razy waga. Suma wag wszystkich składowych równa się 1. W MnRK użytym do porównań zostały zmodyfikowane niektóre optima i granice stref zagrożeń 3, a także wagi badanych wskaźników. Przy i inflacji (CPI) zachowaliśmy optimum i granice stref zagrożeń: optimum 6%, dolna granica strefy zagrożenia 0,5%; górna 15%; CPI optimum 2,5%, dolna 0%, górna 5%. Przy pozostałych komponentach MnRK zastosowaliśmy następujące optima oraz dolne i górne granice stref zagrożenia w %: stopa bezrobocia (3,1,15), relacji deficytu finansów publicznych do (1,-3,10), relacja długu publicznego do (0,-60,30). Przyjęliśmy, że waga tego komponentu przy obliczaniu MnRK wynosi 50%, a w przypadku pozostałych 5 komponentów po 10%. Podstawą szacunków dla większości wskaźników składających się na MnRK (komponentów MnRK) były prognozy z IV kw r.. Oficjalna statystyka o większości komponentów MnRK będzie dostępna nie wcześniej, niż w końcu stycznia, a o niektórych (, saldo obrotów bieżących bilansu płatniczego, dług publiczny) dopiero w drugiej połowie I kw r. Prawdopodobne różnice między prognozami, a statystyką nie wpłyną istotnie - naszym zdaniem - na miejsce poszczególnych krajów w przedstawionych poniżej szeregach rankingowych.. Podsumowanie Zamierzamy kontynuować ten kierunek zastosowania MnRK i przeanalizować jego zmiany w dłuższym okresie na bazie danych historycznych 4/ i prognostycznych UE-15, UE-12 (kraje rozszerzonej kraje UE- 27, już z Bułgarią i Rumunią), a także innych krajów. 1 / NRK nr 2/2003, Nowe Życie Gospodarcze nr 5/2003, Wiadomości Statystyczne nr. 6/2005. W publikacjach tych przedstawiona jest szczegółowo metodologia MnRK. Najbliższy naszemu indeksowi był w polskiej literaturze ekonomicznej wskaźnik wczesnego ostrzegania przed kryzysami, publikowany od 2000 r. w kwartalniku CASE: Polska gospodarka - tendencje, oceny, prognozy. Wskaźnik CASE, podobnie jak nasz indeks, próbował ocenić zmiany w różnych obszarach przy pomocy jednej liczby. Niestety, w 2002 r. zaniechano jego publikacji. Wcześniej były podejmowane próby syntetycznej oceny 4

5 sytuacji makroekonomicznej, między innymi przez prof. Grzegorza Kołodkę, zanim jeszcze został wicepremierem i ministrem finansów w rządzie Waldemara Pawlaka. Patrz: Kwadratura pięciokąta, Poltex, W-wa 1993, str.140. Ostatnio prof. Ryszard Rapacki z Katedry Ekonomii II SGH w referacie: Sytuacja gospodarcza i postęp reform rynkowych przedstawionym na konferencji w SGH (16 listopada 2006 r.) i w Raporcie z transformacji po XVI Forum Ekonomicznym w Krynicy 6-9 września, wyznaczył pięciokąty na bazie danych za 2005 r. dla 27 krajów transformujących swoje gospodarki w kierunku rynkowym (15 krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Południowo- Wschodniej i 12 pozostałych krajów regionu, w których postęp reform jest wolniejszy, lub uległ zahamowaniu ). 2 /Procedura nadmiernego deficytu polega na zobowiązaniu do stosowania rekomendowanej przez UE polityki ograniczania deficytu fiskalnego pod groźbą kar finansowych (dotyczy krajów będących członkami EUW), lub ograniczenia możliwości korzystania z funduszu spójności i funduszy strukturalnych (dotyczy nowych krajów akcesyjnych, nie będących członkami EUW). 3 Nie była to jedyna próba modyfikacji. Przetestowaliśmy także kilka innych. W tym ze zróżnicowanym optimum (w zależności od poziomu rozwoju danego kraju), z podwyższoną wagą w krajach o niższym poziomie rozwoju itp. Wyniki nie zmieniły istotnie miejsc w szeregu poszczególnych krajów UE-15. Co ciekawe nie zmieniał się skład trzeciej piątki UE / Dziękujemy GUS za pomoc w zbieraniu dokumentacji. 5