Tomasz Gessner. Podatność rynków walutowych na informacje

Transkrypt

1 Tomasz Gessner Podatność rynków walutowych na informacje

2 2 SPIS TREŚCI Wstęp.... str. 2 Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające.... str Idea rynku Forex.. str Narzędzia. str Transakcje.... str Zlecenia.... str Uczestnicy rynku walutowego..... str Czynniki wpływające na rynek walutowy.... str Teorie kursu walutowego.. str Teoria parytetu siły nabywczej - PPP. str Teoria parytetu stóp procentowych - IRP... str Model bilansu płatniczego - BPM.. str Model aktywów rynkowych... str. 13 Rozdział II. System transakcyjny str Przedstawienie problemu..... str Zapoznanie z ideą systemu.... str Koncepcja systemu. str Założenia systemu... str Zamykanie pozycji i ochrona kapitału... str Rozwiązanie problemu..... str Prezentacja zgromadzonych danych i kalkulacji... str Omówienie uzyskanych wyników.... str Zależności oparte o reakcję rynku str Zależności oparte o zysk.. str Modyfikacja założeń otwierania pozycji...str Zależności oparte o zmienność. str. 33 Wnioski str. 36 Literatura.... str. 38

3 3 Wstęp Możliwości, jakie drzemią w funkcjonowaniu szeroko pojętych rynków finansowych od zawsze budziły zainteresowanie indywidualnych inwestorów. Czynnikiem, który powoduje chęć uczestniczenia w handlu papierami wartościowymi, walutami, towarami czy jakimikolwiek aktywami finansowymi, jest zawsze chęć wygenerowania zysku pochodzącego z różnicy między ceną kupna, a ceną sprzedaży, bądź odniesienia korzyści poza zmianami kursowymi aktywów będących przedmiotem obrotu, jak chociażby prawa do głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, prawa pierwszeństwa w zaspokajaniu z majątku spółki, czy prawa pierwokupu akcji nowej emisji, czyli tzw. prawa poboru. Osoby, dla których motywem przewodnim jest chęć zarobienia na różnicy kursowej można nazwać graczami, bądź inaczej spekulantami. Spekulant bazuje przede wszystkim na znajomości analizy technicznej i na podstawie wykresów cen próbuje określić, jak rynek powinien się zachować w przyszłości. Spotkać się można niejednokrotnie z opiniami, że analiza techniczna jest niemal sztuką, bowiem chociaż wydawałoby się, że jest to zajęcie dla osób z umysłem ścisłym, to umiejętność zobaczenia prawej części wykresu jest wielce subiektywna i dwóch analityków technicznych może mieć zupełnie odmienne zdanie na temat tego samego wykresu, co daje bardzo płynną możliwość interpretacji wykresu. Analiza techniczna ma jeszcze jedną, ale niezmiernie istotną zaletę. Otóż jest ona uniwersalna. Jej zasady są zawsze takie same i obowiązują w stosunku do każdego wykresu ceny. Nie ma zatem znaczenia, czy spekulant operuje na rynku indeksowych kontraktów terminowych, akcjach, rynkach obligacji, towarowych, walutowych czy stóp procentowych. Znajomość analizy technicznej otwiera zatem nieograniczone możliwości związane z umiejętnością interpretacji wykresu ceny dowolnego instrumentu na świecie, co jest nieocenioną umiejętnością, chociażby w celu dywersyfikacji portfela o dodatkowe instrumenty. Dotychczas spekulacja w Polsce kojarzyła się głównie z obrotem kontraktami terminowymi na indeks WIG20, jednakże ta sytuacja zaczęła się zmieniać od początku 2003 roku, kiedy zmienność cen wynosiła po kilkanaście punktów w ciągu sesji, a w średnim terminie rynek tkwił w trendzie horyzontalnym. Przy tak małej zmienności aktywna spekulacja na najbardziej płynnym instrumencie Giełdy Papierów Wartościowy w Warszawie stała się

4 4 nieopłacalna, bowiem wziąć należy pod uwagę także koszty transakcyjne, które w przypadku kontraktów terminowych wynosiły około 3 pkt prowizji i 1 pkt różnicy między ceną kupna i sprzedaży (spread). Wówczas coraz więcej osób zaczęło poszukiwać alternatywy dla handlu na rodzimej giełdzie. Wraz z liberalizacją prawa dewizowego otwarcie rachunku stało się bardzo, a konstrukcja przeróżnych platform internetowych powoduje, że handel jest wyjątkowo łatwy. Sporym zainteresowaniem wśród spekulantów cieszyły się wówczas rynki kontraktów terminowych na zagraniczne indeksy giełdowe i towary, jednakże największe zainteresowanie wzbudził międzynarodowy rynek walutowy - FOREX. Sporo osób dostrzegło tu bowiem ogromne możliwości, jak chociażby handel przez 24 godziny na dobę, co powoduje możliwość wyboru dogodnego dla siebie czasu, bowiem gracz nie jest uzależniony już od czasu trwania sesji giełdowej. Fakt ciągłego obrotu powoduje również, że znika ryzyko pojawienia się luk cenowych, co bardzo często ma miejsce w przypadku rynków działających tylko przez część dnia. Co ważne, rynek ten jest niemal bezkonkurencyjny, jeśli chodzi o atrakcyjność liczoną dzienną zmiennością cen, w stosunku do kosztów transakcji. Dla przykładu, koszt transakcji w przypadku kontraktów terminowych na WIG20 wynosi około 4 pkt. przy dziennej zmienności, która obecnie wynosi około 35pkt w ciągu sesji. W przypadku rynku FOREX na najpłynniejszej parze, czyli EUR/USD dzienna zmienność wynosi około 160pkt (Pips), a kosztem transakcji jest tylko i wyłącznie spread, który wynosi w zależności od platformy około 2-3 pips. Można tym samym stwierdzić, że FOREX jest w tym układzie ponad 4-krotnie bardziej atrakcyjny. Głównym zamierzeniem autora, jest przebadanie reakcji rynku eurodolara na publikację danych makroekonomicznych w USA i znalezienie czynników, które mają na nią wpływ, jak również określenie zasad, które będą pomocne w wykorzystaniu zaobserwowanych możliwości do odniesienia korzyści materialnych. Praca zawierała będzie część teoretyczną, jak również część empiryczną. Na część teoretyczną składał się będzie rozdział I, w którym zostaną przybliżone podstawowe pojęcia, którymi autor będzie się posługiwał w dalszej części pracy. Omówione zostaną zasady funkcjonowania międzynarodowego rynku walutowego, jego idea, narzędzia i rodzaje zleceń, które spekulanci mają do dyspozycji na internetowych platformach transakcyjnych oraz fundamentalne czynniki, które mają wpływ na kształtowanie się cen danej waluty, jak również przesłanki w zawieraniu transakcji na tych rynkach przez różne grupy uczestników. Dalszą część pracy będzie stanowiła część empiryczna, gdzie w II rozdziale zaprezentowany zostanie przykład praktycznego

5 5 zastosowania systemu transakcyjnego, opartego na reakcji rynku EUR/USD po publikacji danych makroekonomicznych w Stanach Zjednoczonych. W wyborze tematyki pracy autor kierował się własnymi zainteresowaniami oraz zdobytym już doświadczeniem analitycznym, jak i praktycznym w zasadach funkcjonowania rynku kontraktów terminowych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, jak i zasadach funkcjonowania i specyfiki międzynarodowego rynku walutowego FOREX. Praca ma między innymi za zadanie pokazanie, że spekulacja na tym rynku może być bezpieczna, przy założeniu przestrzegania i stosowania przedstawionych w pracy reguł i zasad. Problematyka, która została w pracy poruszona, ma tym większe znaczenie, że uwidocznione jest tu jej bezpośrednie przełożenie na aspekt praktyczny i możliwości czerpania korzyści z jego zastosowania w rynkowych realiach.

6 6 Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające 1.1. Idea rynku Forex Forex 1 (lub krótko FX) pochodzi od angielskiego "foreign exchange" i oznacza rynek finansowy obejmujący handel walutami, w którym najważniejszymi uczestnikami są banki i instytucje finansowe. Dzięki rozwojowi Internetu i telekomunikacji do tego grona dołączyli inwestorzy detaliczni oraz znacząca grupa dużych spekulantów z całego świata, dla których istotną zaletą jest przejrzystość, równość dostępu i ogromna płynność licząca ok. 2 bilionów USD dziennie, a także 24 godzinna ciągłość kwotowań i realizacji zleceń (5 dni w tygodniu, oprócz weekendów). Nie jest to jednak, jak się niektórym wydaje, jedna giełda czy centralna tabela ofert. Idea tego handlu opiera się na zasadzie tzw. Over The Counter (OTC) gdzie transakcje są realizowane poza rynkiem regulowanym przez rozproszonych pośredników i przy użyciu systemów elektronicznych oraz telefonów. Nie jest to zarazem, jak błędnie się przyjmuje, rynek kontraktów terminowych, lecz po prostu rynek kasowy (spot), a podobieństwo wynika ze sposobu angażowania się własnym kapitałem na zasadzie lewarowania (do zawarcia transakcji wystarczy tylko określona kwota depozytu stanowiąca niewielką część rzeczywistej wartości zlecenia), czy też możliwość dokonania krótkiej sprzedaży (short position). Rozliczenia oparte są na metodzie kasowej z opcją non-delivery (transakcję rozpoczyna się mając na rachunku np. USD i z taką walutą ją kończy) bądź delivery (można zażyczyć sobie wypłaty w walucie, którą nabyło się za dolary). Całodobowy obrót walutami od Tokio po Nowy York jest organizowany przez szereg wyspecjalizowanych i niepowiązanych ze sobą biur, oferujących od kilku do kilkudziesięciu par walut do tradingu. Kursy wymiany nie różnią się zasadniczo między biurami (ponieważ w każdej chwili mogą zadziałać arbitrażyści), niewielkie odchylenia w kwotowaniach pochodzą głównie z różnic w tzw. spreadzie (widełki pomiędzy ceną kupna i sprzedaży) oraz głębokości działania stopów zamykających. Stronami transakcji na platformach są: z jednej strony inwestor sprzedający/kupujący walutę, z drugiej samo biuro forexowe, występujące jako tzw. market maker- to ono wystawia dynamicznie zmieniające się oferty bid (czyli kupna) i ask (czyli sprzedaży) oraz dba o 1

7 7 płynność i realizację zleceń. Market maker na bieżąco zabezpiecza swoje pozycje na rynku międzybankowym. Dzięki ogromnej płynności nie ma też powodu do obaw o nadużycia czy dominację jednego z uczestników obrotu na tak płynnym rynku (poza spektakularnymi i na palcach liczonymi atakami ze strony potężnych spekulantów). Dodatkowa opcja, zwana Request A Quote, pozwala na transakcję z innym inwestorem aktualnie zalogowanym na danej platformie. Mogą się oni umówić, co do ceny (z reguły mieszczącej się wewnątrz widełek "stawianych" przez market makera) i dokonać wymiany, która zostaje elektronicznie zarejestrowana przez biuro forexowe, potrącające za to niewielką prowizję Narzędzia Całość obrotu internetowego realizowana jest na tzw. platformach transakcyjnych. Są to specjalne programy, oparte na technologii Java lub formie osobnej aplikacji instalowanej na komputerze, umożliwiające śledzenie notowań oraz składanie zleceń. Podstawowymi elementami każdej takiej platformy, które pojawiają się na ekranie monitora po zalogowaniu na indywidualne hasło są: - ciąg ofert kupna i sprzedaży wszystkich walut oferowanych przez dane biuro. W przeciwieństwie do kwotowań giełdowych pokazywana jest tylko i wyłącznie jedna, najlepsza oferta z każdej strony (w czasie rzeczywistym). Nie ma tu wolumenu, ani wielkości każdej zawartej transakcji. Rozpiętość między cenami bid i ask jest różna i waha się od 2 pipsów na najpłynniejszych walutach do 50 pipsów na tych nieco bardziej egzotycznych (wśród nich również złoty). Pips oznacza podstawową jednostkę zmiany ceny (tik) i jest równa 1/100 procenta (czwarte miejsce po przecinku tj. 0,0001), - wykres przedstawiający kursy w czasie rzeczywistym, w dowolnym interwale czasowym oraz formie graficznej. Należy pamiętać, że wykresy na platformach forexowych budowane są w oparciu o różne kryteria - na jednych będzie to tylko cena kupna na innych średnia cena (połowa spreadu). Warto więc to sprawdzić, by uniknąć błędów w analizach i zleceniach dokonywanych na ich podstawie. Wykresy wyposażone są ponadto w podstawowe narzędzia używane przez techników, czyli indykatory, średnie itd. wyświetlane według wskazań użytkownika,

8 8 - kalkulator pipsów - służy do przeliczania, ile wart jest jeden pips w walucie transakcyjnej (czyli ile np. USD zostaje dodane lub odjęte z rachunku po ruchu o jeden pips), - formularze zleceń - obejmują cenę, rodzaj zlecenia, czy wielkość lota. Lot oznacza podstawową, minimalną jednostkę transakcyjna, jaką można kupić/sprzedać używając do tego margin, czyli depozytu zabezpieczającego. Lot opiewa na 1 do dolarów lub równowartość w innej walucie. Biura ustalają jego wielkość płynnie lub jest to odgórnie wymagane jako ilość stała. W zależności od lewarowania akceptowanego na danej platformie potrzeba depozytu rzędu od 1% do 5 % rzeczywistej wartości lota, aby otworzyć pozycję, - okno podglądu na aktualne transakcje w toku (ze zmieniającymi się na bieżąco kwotami zysku/straty) lub czekające zlecenia do realizacji, - historia rachunku i wyciąg z transakcji. W zależności od opcji udostępnianej przez poszczególne platformy forexowe dodatkowo można znaleźć na platformie: komentarze, analizy, strumień rynkowych newsów, chat Transakcje Punktem wyjścia dla zrozumienia procesu składania i realizacji zleceń, bardziej zbliżonego do działalności kantorowej, a nie giełdowej, jest kwestia spreadu i system kwotowań. Wszystkie waluty są kwotowane parami np. USD/CHF gdzie dolar jest tzw. "walutą bazową", natomiast frank - "walutą kwotowaną". Dolar amerykański jest walutą bazową niemal we wszystkich notowaniach (kwotowania podstawowe) z wyjątkiem EUR/USD i GBP/USD. Notowania par bez udziału USD są rezultatem obliczeń otrzymywanych ze wspomnianych kwotowań podstawowych i są to tzw. crossy (cross rates - kursy krzyżowe). Platformy forexowe nie pobierają prowizji od zrealizowanych transakcji, ani opłat za prowadzenie rachunku. Ich zyskiem są widełki (spread) między ofertami kupna/sprzedaży. Dlatego trzeba pamiętać, że zamykając pozycję długą lub otwierając krótką, dochodzi do sprzedaży po cenie z dolnego pułapu widełek, natomiast przy otwieraniu długiej lub zamykaniu krótkiej, do kupna po kursie z górnego pułapu.

9 Zlecenia Platformy forexowe umożliwiają swoim klientom stosowanie zleceń ułatwiających otwieranie/zamykanie pozycji oraz kontrolę ryzyka. Najpopularniejsze rodzaje zleceń stawiane do dyspozycji użytkowników to: - market - po cenie rynkowej (odpowiednik PKC); czasem jest ustawione w arkuszu zleceń jako domyślne, - limit - po cenie z określonym limitem (zamiennie mogą być używane inne rodzaje tego zlecenia np. przy wybiciu w którąś ze stron "Upper/lower bound"), - stop loss - zamyka nam stratną pozycję po z góry określonym limicie, - take profit - zamyka pozycję zyskowną po z góry określonym kursie, - OCO (one cancels other) - to połączenie 2 poprzednich zleceń w jednym - jednocześnie określamy poziom realizacji zysku oraz ewentualnej straty. Zlecenie, które wejdzie pierwsze automatycznie anuluje to drugie, niezrealizowane, - hedge - jest to zupełnie nowy typ zlecenia wprowadzony na rynek przez firmę CMS. Tego typu zlecenie pozwala na równoczesne otwarcie pozycji długiej oraz krótkiej na tym samym rachunku z wykorzystaniem jednego depozytu. Pozycje się nie zerują, a ewentualny zysk/strata zostaje "unieruchomiony" do momentu zamknięcia jednej z pozycji Uczestnicy rynku walutowego 2 : - rząd i instytucje - są bardzo ważnymi uczestnikami rynku walutowego. W krajach, w których gospodarka wolnorynkowa dopiero się rozwija ich wpływ może być szczególnie duży, - inwestorzy instytucjonalni - wykorzystują rynki walutowe do zarządzania płynnością oraz do tworzenia zasobów walutowych, zgodnie z przewidywanym zapotrzebowaniem na nie w przyszłości. W związku z tym, zmiana struktury portfeli walutowych ma często bardzo silny, długookresowy wpływ na wahania kursów poszczególnych walut, - banki centralne - wykazują się dużą aktywnością na rynku walutowym. Do ich najistotniejszych zadań należy bowiem nadzorowanie sytuacji panującej na rynku pieniężnym i walutowym przez kontrolę podaży pieniądza i wysokość stóp procentowych. Ponieważ wszystkie banki centralne są zainteresowane jak najmniejszą niepewnością, co do zmian kursów walutowych, wielokrotnie dochodzi do interwencji z ich strony w celu stabilizacji 2

10 10 nadmiernych wahań na rynkach w pełni wymienialnych walut. W tym celu, banki centralne wykorzystują zgromadzone rezerwy walutowe lub oddziałują na stopy procentowe poprzez operacje na rynku pieniężnym, - brokerzy - spełniają bardzo ważną rolę na rynku, ponieważ są ogniwem pomiędzy bankami, a także niektórymi uczestnikami rynku, którym dalej przekazują ceny walut. Bank, który podaje ceny brokerowi, musi być przygotowany do zawarcia z nim transakcji. Do tego celu wykorzystywane są łącza telekomunikacyjne i komputerowe. Broker kwotuje dla wszystkich swoich klientów aktualnie najwyższy kurs płacony przez banki kupujące walutę i najniższy aktualny kurs oferowany przez banki, które sprzedają walutę. To oznacza, że jego starania mają na celu podawanie najdogodniejszej ceny dla klienta, niezależnie od tego, czy chce on kupić czy sprzedać daną walutę, - banki komercyjne - to bardzo ważny segment uczestników rynku walutowego. Podają oni swoim klientom tzw. komercyjny kurs walutowy, który jest ceną detaliczną kwotowaną dla mniejszych kwot. Banki komercyjne otrzymują na rynku cenę hurtową, która jest podawana dla dużych kwot. Chodzi o to, że spread (różnica pomiędzy ceną kupna, a sprzedaży) jest dla banków na rynku międzybankowym o wiele mniejsza, niż spread, który banki oferują swoim klientom. Banki kupują zatem taniej na rynku lub drożej na rynku sprzedają po to, aby klientom drożej sprzedać daną walutę lub taniej ją od nich kupić. Banki kreują rynek przez cały czas korygując swoje ceny, aby w ten sposób zrównoważyć popyt i podaż poszczególnych walut, a w efekcie osiągnąć zysk. Banki komercyjne tworzą zintegrowany rynek walutowy, rynek depozytów oraz system umożliwiający przeprowadzanie rozliczeń dla klientów. Banki komercyjne, w zależności od znaczenia danych klientów dla siebie, a także wielkości i typu transakcji oraz daty jej rozliczenia ustalają dogodną dla siebie różnicę pomiędzy kursem walutowym, a komercyjnym, - eksporterzy i importerzy na rynku - są bardzo istotnymi uczestnikami rynku walutowego, głównie ze względu na wielkość transakcji i duże obroty walutowe. Jest to ważna grupa uczestników, pomimo faktu, że swoje transakcje na rynku walutowym przeprowadzają poprzez banki i nie są bezpośrednim uczestnikiem tego rynku. Ich obecność na rynku jest spowodowana nie tylko obowiązkiem zapłaty lub otrzymania kwoty transakcji, ale także zajmowaniem pozycji walutowych, w celu zabezpieczenia się przed niekorzystną zmianą kursów walut w momencie rozliczenia. Podejmowanie takich działań ma duży wpływ na podwyższenie rentowności działalności gospodarczej.

11 Czynniki wpływające na rynek walutowy 3 : - makroekonomia - publikacja danych, to jeden z najbaczniej obserwowanych czynników mających wpływ na rynek walutowy. Oczywiście waga wszystkich publikacji nie jest jednakowa. Co więcej może się ona zmieniać wraz z panującą w danym momencie sytuacją w gospodarce, - polityka banku centralnego - ma ogromny wpływ na kurs walutowy. W Polsce podstawową zasadą polityki pieniężnej w latach jest strategia realizacji celu inflacyjnego w sposób bezpośredni, która zakłada brak celów pośrednich. Bank centralny nie koncentruje się na pojedynczym wskaźniku, natomiast bierze pod uwagę każdą dostępną informację o czynnikach, zagrażających wykonaniu przyjętego na dany rok celu inflacyjnego. Realizując ten cel, bank centralny wykorzystuje wszelkie dostępne instrumenty polityki pieniężnej, - wydarzenia na rynku światowym oraz polityka - z innych wydarzeń wydaje się, że największy wpływ na rynek walutowy mają przede wszystkim te najbardziej tragiczne tj. wojny, ataki terrorystyczne, katastrofy. Inwestorzy w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej, uciekają w bezpieczne waluty. Z zasady są nimi dolar amerykański oraz frank szwajcarski, - wypowiedzi polityków - są bacznie śledzone przez inwestorów, zwłaszcza wypowiedzi członków ekip rządzących i opozycji oraz kroki, jakie podejmują dla realizacji swoich celów. Stabilność sceny politycznej przekłada się bowiem na zwiększenie atrakcyjności gospodarki wśród zagranicznych inwestorów, co przyciąga kapitał i wzmacnia krajową walutę. Z drugiej strony pogorszenie się sytuacji na niej może doprowadzić do gwałtownego wycofania zainwestowanych środków i wzrostu cen dewiz, - eksporterzy, importerzy i spekulanci - podmioty prowadzące handel z kontrahentami zagranicznymi pragną głównie zabezpieczyć swoje zobowiązania. Z kolei spekulanci przyjmują na siebie ryzyko zmiany ceny instrumentu finansowego, a w zamian liczą na ponadprzeciętne korzyści w przypadku, gdy jest ona zgodna z ich oczekiwaniami. Zachowanie zarówno jednych, jak i drugich, szczególnie w przypadku mało płynnych rynków, mogą mieć duże znaczenie na kształtowanie kursu waluty. Wtedy to nawet niewielkie transakcje mogą przełożyć się zarówno na szybki wzrost jak i na szybki spadek jej notowań. 3

12 Teorie kursu walutowego 4 : Teoria parytetu siły nabywczej - PPP W teorii tej dominuje pogląd, że kursy walut w dwóch krajach uzależnione są od cen koszyka dóbr nabywanego w dwóch krajach. Mówiąc prościej, jeżeli inflacja w jednym kraju jest wyższa od inflacji w drugim kraju waluta tego pierwsza powinna się osłabiać. Szanowane pismo The Economist wprowadziło do tej koncepcji prostą modyfikację - uznało bowiem, że szeroki koszyk dóbr reprezentowany jest przez hamburgera. Jeżeli hamburger w Wielkiej Brytanii kosztuje 1 funty a w USA 2 dolary wówczas kurs walutowy pomiędzy tymi dwoma krajami powinien wynosić GBP/USD Jeżeli cena rynkowa wynosi GBP/USD 1.70 wówczas możemy powiedzieć, że funt nie niedowartościowany. Teoria ta ma jednak swoje mankamenty: a) po pierwsze nie uwzględnia podatków i ceł, po drugie ignoruje ceny usług, po trzecie nie uwzględnia tego, że dwa kraje mogą mieć kompletnie inne standardowe koszyki nabywanych dóbr, w końcu zaś inflacja w obu krajach może być mierzona w kompletnie inny sposób, np. wykorzystując koncepcję okresu bazowego, z którego pobieramy niezmienny później udział każdego dobra w koszyku dóbr i ceny tych dóbr, albo też koncepcję zmiany udziału poszczególnych produktów w koszyku wraz ze zmianą zachowań konsumentów. Teoria ta nie sprawdza się absolutnie w rzeczywistym świecie finansowym, przykładowo obecnie wyceniając EUR/USD na poziomie W bardzo długim terminie 3-5 lat możliwe są jednak ruchy walut zgodnie z tą teorią Teoria parytetu stóp procentowych - IRP W teorii tej wyrażone są poglądy, że wzrost lub spadek cen jednej waluty jest neutralizowany przez różnicę stóp procentowych. Przykładowo jeżeli stopy procentowe w USA przekraczają stopy procentowe w Japonii wówczas dolar powinien tracić do Jena, aby uniemożliwić zyskowny arbitraż. Przyszłe kursy walut odzwierciedlane w cenach kontraktów forward stanowią więc zgodnie z tą teorią przyszłe kursy spotowe. IRP podobnie jak PPP jest teorią, która zawiera w sobie pewne mankamenty. Przykładowo w latach 90 w wielu przypadkach kursy walut krajów o wyższych stopach procentowych odnotowywały wzrosty, a nie spadki, z uwagi na fakt iż restrykcyjna polityka monetarna powodowała zmniejszenie inflacji. 4

13 Model bilansu płatniczego - BPM Teoria BPM zakłada, że kurs walutowy pomiędzy dwoma krajami zdeterminowany jest przez obroty bieżące pomiędzy tymi krajami. Jeżeli znajdują się one w równowadze również kurs walutowy pomiędzy nimi powinien być stabilny. Jeżeli jeden z krajów zaczyna wykazywać deficyt handlowy, wówczas jego waluta zaczyna tracić na wartości. Osłabienie jego waluty czyni import mniej opłacalnym oraz powoduje wzrost atrakcyjności eksportu. Po okresie przejściowym zmiany kursów walutowych prowadzą do powstania równowagi handlowej pomiędzy tymi krajami. Teoria BPM, podobnie jednak jak teoria PPP koncentruje się na przepływach dóbr, nie uwzględniając przepływów kapitałowych mających na celu kupno akcji czy obligacji. Element ten uwzględnia natomiast model aktywów rynkowych Model aktywów rynkowych Eksplozja i umiędzynarodowienie handlu akcjami i obligacjami spowodowało, że przepływy mające na celu transakcje na rynku finansowym powodują zmiany kursów walut. W tym modelu istotną rolę spełnia gospodarka. Inwestorzy na rynku walutowym reagują więc na czynniki, które decydują o sile gospodarki danego kraju takie jak PKB, sprzedaż detaliczna, produktywność gospodarki. Model jest wyrazem ostatnich zmian na rynku kapitałowym.

14 14 Rozdział II. System transakcyjny 2.1. Przedstawienie problemu Zapoznanie z ideą systemu Każdy rynek, a zwłaszcza walutowy, reaguje na publikacje danych makroekonomicznych. Powodem takiej reakcji jest zwykle pewne odchylenie od prognoz. Jak wiadomo, rynek finansowy ma tendencję do dyskontowania przyszłości, zatem można zakładać, że każda, ważniejsza publikacja makroekonomiczna poprzedzona jest już takim dyskontem. Pojawiają się jednak sytuacje, gdzie odchylenie od oficjalnych prognoz ekonomistów i analityków jest na tyle duże, że wspomniane dyskonto już tego nie uwzględnia. Wówczas na rynku walutowym dochodzi do szybkiej reakcji dzięki bardzo dużej ilości zawartych transakcji na bazie różnicy między oczekiwaniami (prognozami), co do publikowanych danych, a ich faktycznymi wartościami. Gwałtowność tych ruchów dodatkowo wspomagana jest realizującymi się w momencie publikacji zleceniami stop loss oraz stop limit. Z racji tego, że na rynkach finansowych jest możliwość zawierania transakcji krótkiej sprzedaży, nie jest istotne, w którą stronę zareaguje rynek, ale istotne jest, jak silna będzie reakcja. Publikacji, które w przeciągu miesiąca się pojawiają, powodując większy, bądź mniejszy wpływ na notowania walut, jest wiele. Do najważniejszych, które są zwykle w kręgu zainteresowania inwestorów oraz analityków należą 5 : liczba rozpoczętych budów - ang. Housing Starts - Raport o liczbie rozpoczętych budów jest publikowany w większości krajów. Jest on istotnym elementem narodowej gospodarki i pokazuje siłę przyszłego rynku nieruchomości w danym kraju. Świadczy on również o zaufaniu konsumentów do perspektyw gospodarczych. Jeżeli liczba rozpoczętych budów rośnie, wówczas można powiedzieć, że konsumenci są raczej pewni o przyszłość swoich dochodów, które pozwolą im na sfinansowanie domów. W tym raporcie zawarta jest również liczba zezwoleń na budowę, które stanowią potwierdzenie dla danych o liczbie rozpoczętych domów, wydajność pracy - Publikowany, co kwartał raport o kosztach opłacenia pracowników w porównaniu do wielkości produkcji. Wskaźnik pokazuje zmiany ilości 5

15 15 wyprodukowanych dóbr i usług na jednostkę czynnika produkcji, obejmującego pracę i kapitał, sprzedaż detaliczna - Niezwykle istotny raport gospodarczy, który mierzy wartość sprzedaży detalicznej w danej gospodarce. Stanowi on pierwszy poważny sygnał o istniejących trendach wydatków konsumpcyjnych w danym kraju, które są napędową siłą gospodarki. Mimo tych pozytywnych elementów raport o sprzedaży detalicznej ma również swoje wady: nie ujmuje sektora usług, poddawany jest częstym rewizjom. Bardzo często, podczas analizy tego raportu dużą wagę przywiązuje się również do sprzedaży detalicznej nie uwzględniającej zmiennej sprzedaży samochodów, liczba sprzedanych nowych domów - Liczba sprzedanych nowych domów podobnie, jak liczba rozpoczętych budów, spełnia bardzo ważną rolę w gospodarce. Rynek nieruchomości jest zwiastunem silnej bądź słabej gospodarki oraz zaufania konsumentów do jej perspektyw. Dane pobierane są z około 15 tysięcy projektów budowlanych. Raport ten nie jest jednak tak ważny dla rynku finansowego jak Housing Starts, ze względu na późny czas publikacji. Liczba nowych domów najczęściej pokrywa się z wynikami z tego właśnie raportu, GDP (PKB) - jest jednym z najważniejszych raportów gospodarczych, jednak najczęściej zawarte w nim dane są antycypowane przez ekonomistów za pomocą innych wskaźników. PKB jest miarą zmian całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce. Wskaźnik ten oblicza się poprzez dodanie do siebie sumy wydatków konsumpcyjnych, wydatków przedsiębiorstw i rządowych jak również eksportu netto i zmiany poziomu zapasów. Generalnie w sytuacji pełnego zatrudnienia, gdy stopa bezrobocia znajduje się powyżej naturalnego poziomu (5-5.5%) wzrost PKB powinien wynosić 2-2.5%. W przypadku, gdy wzrost przekracza ten poziom, wówczas rodzi się presja inflacyjna, gdy natomiast spada poniżej gospodarka narażona jest na recesję, raport PPI - indeks cen producentów - Raport, w którym znajdują się wskaźniki inflacji podzielone ze względu na stopień zaawansowania produktów - surowce, półfabrykaty i dobra końcowe. Wskaźniki te odnoszą się do poziomu cen producentów. Główny indeks PPI różni się od indeksu CPI tym, że nie ujmuje cen usług, ani cen produktów importowanych do kraju. PPI dotyczy tylko produktów rodzimych wytwórców. Oprócz tego ważną rolę w raporcie odgrywa Core PPI, czyli wskaźnik nie uwzględniający zmiennych cen energii i żywności. Raport PPI publikowany jest kilka dni wcześniej przed raportem o cenach płaconych przez

16 16 konsumentów i często służy analitykom do prognozowania danych zawartych w tym drugim raporcie, raport CPI - indeks cen konsumentów - Raport, w którym ujęte zostały ceny płacone za dobra i usługi znajdujące się w koszyku nabywanym przez typowego konsumenta. Dla poszczególnych elementów takich jak koszty między innymi zakwaterowania, transportu, żywności, opieki medycznej, usług czy też ubrań. Do publicznej wiadomości podawany jest również wskaźnik nieujmujący cen energii i żywności - Core CPI. Inflacja CPI ma nieco większe znaczenie niż PPI, a w większości przypadków to ona jest stawiana jak kryterium do analizy procesów inflacyjnych w USA. Ponadto inflacja CPI jest w wielu przypadkach narzędziem do obliczania realnych zmian niektórych wskaźników, przykładowo realna sprzedaż detaliczna, produkcja przemysłowa ang. Industrial Production - Indeks produkcji przemysłowej mierzy zmiany w łącznej produkcji sektora przemysłowego, kopalnianego oraz sektora usług gazowych i elektrycznych. Podczas uwzględniania wskaźnika bierze się pod uwagę zarówno towary sprzedane na rynku krajowym jak również wyeksportowane. Wskaźnik produkcji przemysłowej jest wykorzystywany do prognozowania zmian PKB, wskaźnik wykorzystanie mocy produkcyjnych - ang. Capacity Utilization - Wskaźnik ten mierzy stopień wykorzystania dóbr kapitałowych podczas procesu produkcyjnego. Maksymalny poziom 100% traktowany jest przez amerykański bank centralny FED, jako poziom produkcji przy zastosowaniu wszystkich dostępnych kapitałowych czynników produkcji. Badania pokazały, że krytyczną wartością jest poziom 81,5%. Jeżeli wskaźnik ten jest wyższy od tej wartości wówczas w gospodarce rodzi się presją inflacyjna na wzrost PPI. zaufanie konsumentów - ang. Consumer Confidence - Raport odnosi się do poglądów konsumentów odnośnie bieżącej sytuacji i perspektyw gospodarki amerykańskiej. Aby poznać przekonania konsumentów amerykańskich Conference Board kieruje co miesiąc pytania do reprezentacyjnej próby 5000 gospodarstw domowych, które mają stanowić o sytuacji gospodarczej USA. Pytania zawarte w kwestionariuszu dotyczą oceny bieżącej sytuacji oraz potencjalnych warunków gospodarowania za 6 miesięcy. W ankiecie respondenci oceniają: warunki gospodarcze, ilość dostępnych miejsc pracy, dochód w gospodarstwie domowym. Ogólny indeks Consumer Confidence zbudowany jest w oparciu o 60% wartości indeksu oczekiwań i 40% indeksu bieżącej

17 17 sytuacji. Indeks zaufania konsumentów skorelowany jest negatywnie ze stopą bezrobocia, a pozytywnie z dochodem realnym gospodarstw domowych i zachowaniem się cen akcji. Innym indeksem odzwierciedlającym poziom nastrojów konsumentów jest Michigan Sentiment, który publikowany jest nieco wcześniej (na początku miesiąca). Raport o zaufaniu konsumentów do gospodarki publikowany jest również w krajach europejskich, jednak nie odgrywa ona dużego znaczenia, zamówienia na dobra trwałe - ang. Durable Goods Orders - Zamówienia na dobra trwałe mają charakter wyprzedzający w stosunku do zachowania przykładowo produkcji przemysłowej i pokazują, jaka jest presja popytu w gospodarce. Aczkolwiek ich publikacja ma miejsce pod koniec danego miesiąca, gdy znane są już raport o sprzedaży detalicznej, raport o zatrudnieniu, inflacja CPI i PPI, co powoduje, że rynki finansowe nie przywiązują aż takiej wagi do tych danych. Ważnym elementem w tym raporcie są również Core Durable Orders - zamówienia wykluczające tymczasowe zamówienia przemysłu obronnego oraz Capital Goods Orders - zamówienia na dobra kapitałowe, ilość osób starających się o zasiłki - Initial Claims - Jeden z ciekawszych wskaźników gospodarczych w Stanach Zjednoczonych, gdyż publikowany co tydzień. Jego zachowanie pozwala prognozować liczby zawarte w raporcie o zatrudnieniu. W tym raporcie zawarte są trzy wskaźniki: liczba osób starających się o zasiłki po raz pierwszy, liczba osób starających się o zasiłki po raz kolejny oraz średnia z tej pierwszej wartości (ostatnie 5 tygodni). Mimo tego, uczestnicy rynków nie przywiązują do niego dużej wagi, saldo obrotów bieżących - Current Account - Teoretycznie to jeden z najważniejszych wskaźników makroekonomicznych. Przepływy towarowe pomiędzy dwoma krajami i wynikający z nich popyt i podaż na waluty powinny determinować kursy walutowe. Przykładowo dodatnie saldo obrotów bieżących Japonii w dużym stopniu przyczynia się do silnego kursu waluty tamtego kraju. Z uwagi jednak, że w wielu rozwiniętych krajach wskaźniki bilansu płatniczego podawane są do publicznej wiadomości z opóźnieniem (przykładowo za marzec w maju) publikacje te nie mają większego znaczenia. Inaczej jest w przypadku krajów typu emerging - markets, do których zaliczamy Polskę. Kraje te silniej narażone są na przepływy towarowe. Ze względu na wiele publikacji naukowych łączących niekorzystne wyniki current account z załamaniem się kursu waluty danego kraju i ewentualnym kryzysem, kursy walut tych

18 18 krajów mogą reagować bardzo silnie na inne od oczekiwań wyniki salda obrotów bieżących, raport banków federalnych - Beige Book - Raport ten jest przygotowywany przez system rezerwy federalnej i publikowany jest 8 razy w roku. Zawiera on informacje na temat bieżących warunków gospodarowania oraz oczekiwań w poszczególnych regionach USA. Ponadto znajdują się w nim również wywiady z czołowymi biznesmenami i ekonomistami, którzy prezentują swoje poglądy na trendy gospodarcze. Mimo, że informacje w tym raporcie przedstawiają spóźniony obraz sytuacji, to jednak w dużym stopniu jest on pomocny podczas prognozowania decyzji odnośnie przyszłej polityki monetarnej, raport banku w Filadelfii dotyczący kondycji gospodarczej tego regionu - Philly Index (Philadelphia FED Index). W raporcie podane są miedzy innymi sub - wskaźniki dotyczące liczby nowych zamówień, zatrudnienia czy aktywności gospodarczej. Liczby z tego publikacji można przerzucać na całe Stany Zjednoczone, jednak z pewnym błędem statystycznym, raport o zatrudnieniu - ang. Employment Report - Jeden z najważniejszych raportów gospodarczych w Stanach Zjednoczonych. W związku z tym, że najczęściej publikowany jest w pierwszy piątek miesiąca stanowi on zwiastun dla wszystkich innych wskaźników dotyczących tego samego okresu. Wśród danych w nim zawartych najważniejsze to: liczba nowych zatrudnionych, stopa bezrobocia, która stanowi procent siły roboczej szukającej pracy, przeciętna kwota miesięcznych wynagrodzeń, która może czasami wywierać presję na stopę inflacji oraz przeciętna liczba godzin pracy w tygodniu. Raport o zatrudnieniu, z uwagi na szeroki podział zatrudnionych pomiędzy sektory gospodarcze, stanowi doskonałe źródło wiedzy o tym, które sektory aktualnie przeżywają osłabienie, a których perspektywy zaczynają być coraz lepsze. W wyniku ostatnich, kilkumiesięcznych obserwacji można zauważyć, że danymi, które wywołują największą reakcję rynku walutowego jest raport o zatrudnieniu, a dokładniej jego składowa, czyli zatrudnienie w sektorach pozarolniczych (ang. Nonfarm Payrolls). Celem systemu tradingowego, który jest przedmiotem tej pracy, jest przebadanie reakcji rynku na odchylenie prognoz od tych właśnie danych i oszacowanie potencjalnego zysku, jaki można było osiągnąć zajmując pozycję zgodnie z przyjętymi założeniami. Reakcję badano w oparciu o rynek EUR/USD, gdyż jest to para o najwyższej płynności, na której skupia się około 60%

19 19 obrotów na całym rynku walutowym. Oczywistą zaletą tej właśnie pary jest również to, że walutą kwotowaną jest tutaj dolar amerykański, czyli waluta kraju, z którego dane makroekonomiczne pochodzą Koncepcja systemu Koncepcja systemu opiera się na próbie wykorzystania wspomnianych reakcji rynku EUR/USD po publikacji danych Nonfarm Payrolls do zawarcia transakcji i osiągnięcia zysku na ruchu, który w momencie publikacji zauważono. Wydawałoby się, że nawet bez tworzenia specjalnego systemu istnieje możliwość uczestniczenia w takim ruchu, poprzez otwarcie pozycji, gdy uczestnik rynku spostrzeże, w którą stronę występuje reakcja, bądź w tej samej chwili otrzyma dane za pośrednictwem serwisu informacyjnego (np. Reuters, Bloomberg). Niestety wadą takiego podejścia jest to, że przy dużym odchyleniu danych od prognoz (zaskoczeniu uczestników rynku), reakcja cen jest tak duża i co ważniejsze szybka, że nawet kilka sekund zwłoki przy złożeniu zlecenia (np. oczekiwanie na dane) może sprawić, że cena transakcji będzie już dalece odbiegała od ceny sprzed publikacji. Otwieranie pozycji w momencie tak silnych ruchów obarczone jest również ryzykiem poślizgu cenowego (ang. slippage) związanego z brakiem dostatecznej ilości ofert strony przeciwnej transakcji, co związane jest z problemem płynności. Zgodnie z logiką pozycję należałoby zatem zająć na chwilę przed publikacją, aby uniknąć wyżej wymienionych ryzyk. Głównym problemem, który się w tym momencie pojawi, jest brak możliwości przewidzenia, w którą stronę rynek się skieruje po publikacji danych, a co za tym idzie otwarcia pozycji przeciwnej do ruchu, który może się pojawić. Jednakże stosując niżej wymienione założenia, wiele z tych problemów uda się uniknąć i w tym układzie spekulacja pod reakcję na publikacje danych będzie obarczona nieco mniejszym ryzykiem Założenia systemu Szczegółowe założenia systemu są zatem następujące: 1. otwarcie pozycji następuje dokładnie na początku minuty, w której publikacja jest podawana. W przypadku danych Nonfarm Payrolls, które są tu przedmiotem badania, otwarcie pozycji odbywałoby się punktualnie o godzinie 14:30. Do opracowania

20 20 systemu za cenę otwarcia była zatem brana cena otwarcia świecy minutowej z godziny 14: jednocześnie otwierane są dwie pozycje: pozycja długa oraz pozycja krótka. Przeprowadzenie takiej transakcji możliwe będzie przy pomocy uruchomionego do konta na platformie forexowej tzw. subkonta. 3. obie pozycje zabezpieczone są zleceniami obronnymi typu stop loss oddalonymi o 20 pips (0,0020 USD) od ceny otwarcia pozycji. Dzięki takiej konfiguracji ruch w zakresie 20 pips od ceny otwarcia obu pozycji w górę lub w dół będzie bilansowany, bowiem zysk na pozycji długiej rekompensowany będzie analogiczną stratą z pozycji krótkiej. Faktyczny zysk pojawi się dopiero po zamknięciu któreś z pozycji za pomocą ustawionego wcześniej zlecenia obronnego. Omówioną sytuację ilustruje poniższy przykład: Stop loss dla pozycji krótkiej Cena otwarcia pozycji długiej i krótkiej Stop loss dla pozycji długiej Zakres, gdzie pozycje są wzajemnie bilansowane. Zysk pojawi się dopiero po wybiciu nad lub pod gwałtowny ruch rynku w momencie publikacji w którąkolwiek ze stron (góra/dół) doprowadzi do zamknięcia jednego ze zleceń obronnych (zamknięta zostanie stratna pozycja), pozostawiając tym samym pozycję otwartą we właściwym kierunku, która będzie generowała zysk na dalszej części tego ruchu od momentu, gdy pozbawiona została zabezpieczenia, czyli w momencie zamknięcia stratnej pozycji Zamykanie pozycji i ochrona kapitału Zamknięcie całej transakcji uzależnione jest od siły reakcji rynku. Każdorazowo jednak stosowany jest system przenoszenia zlecenia obronnego razem z ruchem rynku, aby w miarę możliwości zabezpieczyć się w ten sposób przed wystąpieniem straty. Od momentu, gdy