Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej

Transkrypt

1 RADA MINISTRÓW Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej Warszawa, grudzień 2002 roku

2 Spis treści GENEZA ORAZ PRZEBIEG PROCESU NEGOCJACJI O CZŁONKOSTWO POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ 4 Uwarunkowania procesu integracji europejskiej 5 Przebieg procesu negocjacji 6 Prezentacja wyjściowego stanowiska negocjacyjnego Polski 7 PREZENTACJA WYNIKÓW NEGOCJACJI W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH 8 1. Swobodny przepływ towarów 8 2. Swobodny przepływ osób 9 3. Swoboda świadczenia usług Swobodny przepływ kapitału Prawo spółek Polityka konkurencji Rolnictwo Rybołówstwo Polityka transportowa Podatki Unia Gospodarcza i Walutowa Statystyka Polityka społeczna i zatrudnienie Energia Polityka przemysłowa Małe i średnie przedsiębiorstwa Nauka i Badania Edukacja, kształcenie i młodzież Telekomunikacja i technologie informacyjne Kultura i polityka audiowizualna Polityka regionalna i koordynacja instrumentów strukturalnych Środowisko Ochrona konsumentów i zdrowia Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne Unia celna Stosunki zewnętrzne Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa 42 2

3 28. Kontrola finansowa Finanse i budżet Inne 45 OCENA REZULTATÓW NEGOCJACJI AKCESYJNYCH 46 3

4 GENEZA ORAZ PRZEBIEG PROCESU NEGOCJACJI O CZŁONKOSTWO POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ Zakończenie negocjacji o członkostwo Polski w UE jest ukoronowaniem wieloletniego wysiłku polskiego społeczeństwa na rzecz integracji Polski z Unią Europejską. Jest symbolem powrotu Polski do europejskich korzeni oraz zajęcia należnego jej miejsca wśród narodów Europy. Idea włączenia Polski w nurt procesu integracji europejskiej była motorem reform przeprowadzanych w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Perspektywa uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej stanowiła w powszechnym odczuciu szansę przyspieszenia budowy otwartego społeczeństwa demokratycznego, wzrostu gospodarczego, dobrobytu oraz rozwoju cywilizacyjnego. Pierwszym krokiem na drodze europejskiej integracji było podpisanie 16 grudnia 1991 r. Układu Europejskiego, ustanawiającego stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi. Dzięki porozumieniu ponad politycznymi podziałami w zakresie priorytetowego znaczenia integracji z Unią Europejską dla polskiej racji stanu oraz wysiłkom kolejnych polskich rządów, osiągnięty został postęp w przygotowaniu Polski do członkostwa w Unii, umożliwiający rozpoczęcie negocjacji o członkostwo 31 marca 1998 r. oraz ich zakończenie na spotkaniu Rady Europejskiej w Kopenhadze, 13 grudnia 2002 r. Uzyskanie tak spektakularnego sukcesu, polegającego na skróceniu dystansu rozwojowego między Polską i państwami UE oraz na spełnieniu kryteriów członkostwa w tak krótkim czasie nie byłoby możliwe bez zrealizowania przez Polskę szeregu celów pośrednich, niezbędnych dla uznania naszego kraju przez Unię Europejską za państwo gotowe do rozpoczęcia rokowań. Osiągnięcie tego celu nie byłoby także możliwe bez stworzenia naszemu krajowi korzystnego otoczenia zewnętrznego w dążeniu do członkostwa w UE. Ułatwiła to w pierwszej kolejności silna wola polityczna po stronie państw członkowskich UE, dla których podobnie jak i dla Polski, idea rozszerzenia oznaczała przede wszystkim likwidację pojałtańskiego podziału Europy oraz powrotu do normalności na kontynencie, normalności niezbędnej dla zapewnienia Europie należnego miejsca na arenie międzynarodowej, stworzenia społeczeństwom dalszych perspektyw postępu gospodarczego oraz cywilizacyjnego rozwoju. Zakończenie negocjacji o członkostwo w UE, nakreślając precyzyjnie perspektywę przystąpienia do UE oznacza, że Polska przyjęła na siebie bardzo konkretne zobowiązania. Najogólniej podsumowując wynik rokowań należy stwierdzić, że Polska wyraziła zgodę na przyjęcie całości wspólnotowego dorobku prawnego UE. Nie wszystkie standardy unijne będą jednak obowiązywać w Polsce od daty uzyskania członkostwa. Niektóre regulacje wymagać bowiem będą stopniowego wprowadzenia i data ich pełnej implementacji została przesunięta poza datę przystąpienia Polski do UE. W przedkładanym Raporcie omówione zostały wyniki negocjacji poprzez przedstawienie podjętych zobowiązań w odniesieniu do poszczególnych dziedzin prawodawstwa 4

5 wspólnotowego (na użytek negocjacji pogrupowanych w tzw. obszary negocjacyjne), uzyskanych przez Polskę rozwiązań przejściowych oraz zasad udziału Polski w politykach wspólnotowych w pierwszych latach członkostwa. Uwarunkowania procesu integracji europejskiej Na kształt i przebieg negocjacji o członkostwo w UE wpływ wywierało wiele zewnętrznych oraz wewnętrznych czynników, tak o pozytywnym jak i negatywnym charakterze. Wśród zewnętrznych uwarunkowań sprzyjających procesowi negocjacji wymienić należy: wolę Unii Europejskiej do rozpoczęcia rozmów z Polską i determinację w dotrzymaniu założonego kalendarza negocjacji; przekonanie po stronie państw UE, że przystąpienie Polski będzie dla Wspólnoty politycznie i gospodarczo korzystne; uznanie Polski za kraj rokujący wypełnienie w średniookresowej perspektywie czasowej kryteriów członkostwa określonych przez Radę Europejską w Kopenhadze w czerwcu 1993 r.; przyjęcie strategii przedakcesyjnej, której głównym elementem są instrumenty finansowe (PHARE, SAPARD, ISPA), Układu Europejski, uczestnictwo w programach wspólnotowych; stworzenie mechanizmów oraz procedur niezbędnych dla efektywnego prowadzenia negocjacji akcesyjnych; spełnienie niezbędnego warunku dla zakończenia negocjacji poprzez określenie ram finansowych rozszerzenia UE podczas nadzwyczajnego posiedzenia Rady Europejskiej w Berlinie w marcu 1999 r.; przyjęcie przez Radę Europejską w Helsinkach mapy drogowej negocjacji, która wyznaczyła harmonogram zamykania poszczególnych obszarów negocjacyjnych niezbędny dla zakończenia procesu w 2002 r.; określenie przez Radę Europejską w Nicei w grudniu 2000 r. ram instytucjonalnych rozszerzonej UE oraz sprecyzowanie perspektywy członkostwa w 2004 r. Główne czynniki zewnętrzne ograniczające dynamikę rozmów to: niepewność po stronie państw członkowskich UE co do zachowania status quo w wyniku przyjęcia państw znajdujących się na niższym poziomie rozwoju ekonomicznogospodarczego; postrzeganie rozszerzenia UE głównie przez pryzmat kosztów gospodarczych i społecznych; niestabilny poziom poparcia społeczeństw UE dla procesu rozszerzenia; fakt, iż negocjacje toczyły się jednocześnie aż z 12 państwami kandydującymi. Efektywne prowadzenie rokowań akcesyjnych nie byłoby możliwe bez spełnienia przez Polskę szeregu uwarunkowań wewnętrznych: przede wszystkim utrzymania stałego poparcia społecznego dla idei członkostwa w Unii Europejskiej, co nie byłoby możliwe bez priorytetowego traktowania członkostwa Polski w UE przez kolejne polskie rządy, niezależnie od opcji politycznej jaką reprezentowały; 5

6 stworzenia sprawnych struktur i procedur administracyjnych niezbędnych dla prowadzenia procesu negocjacyjnego; utrzymania wysokiego tempa procesów dostosowawczych, które miały bardzo istotny i bezpośredni wpływ na przebieg rozmów o członkostwo. Przebieg procesu negocjacji Negocjacje o członkostwo Polski w Unii Europejskiej rozpoczęły się 31 marca 1998 roku, w wyniku decyzji podjętej przez Radę Europejską w Luksemburgu (grudzień 1997 r.). Wśród państw zaproszonych do rokowań oprócz Polski znalazł się Cypr, Czechy, Estonia, Słowenia i Węgry. Finał rokowań nastąpił podczas szczytu Rady Europejskiej w Kopenhadze 13 grudnia 2002 r. Wraz z szóstką luksemburską rozmowy zakończyły cztery spośród sześciu państw kandydujących zaproszonych do rokowań w wyniku decyzji szczytu UE w Helsinkach (grudzień 1999 r.): Litwa, Łotwa, Malta i Słowacja. Negocjacje o członkostwo w UE mają swoją specyfikę i oryginalne zasady. Stronami negocjacji są - kraj kandydujący i piętnaście państw członkowskich UE. Obie strony mają wspólny cel - członkostwo kraju kandydującego w Unii Europejskiej na warunkach, które pozwolą mu wywiązać się jak najlepiej z obowiązków wynikających z członkostwa. W interesie zjednoczonej Europy jest aby, każdy spośród jej członków był mocnym ogniwem w budowanej misternie od 50 lat konstrukcji. Członkostwo w UE wiąże się z przyjęciem całości jej dorobku prawnego. W toku negocjacji uzgadniane są rozwiązania przejściowe, w sytuacji, kiedy kraj kandydujący uznaje, iż przyjęcie pewnych regulacji, wiążąc się z istotnymi nakładami finansowymi, nie będzie możliwe od momentu uzyskania członkostwa. Poza określeniem długości i zakresu okresów przejściowych negocjacje dotyczą ustalenia wysokości udziału kraju kandydującego w budżecie UE oraz określenia sposobu uczestnictwa w politykach wspólnotowych. Negocjacje toczą się w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej. Strony reprezentowane są przez ministrów spraw zagranicznych, a na poziomie roboczym - zastępców szefów delegacji: ambasadorów państw UE i głównych negocjatorów po stronie krajów kandydujących. Komisja Europejska, odgrywając niezwykle istotną rolę w tym procesie, jest pośrednikiem między negocjującymi stronami. Podczas zakończonych właśnie negocjacji skorzystano z doświadczeń poprzedniego rozszerzenia UE i podzielono całość substancji negocjacyjnej na 31 obszarów. Ponadto strony przyjęły generalną zasadę, że stanowisko zajęte w danym obszarze negocjacyjnym nie mogło wpływać na stanowisko w innych obszarach oraz iż niczego nie można uznać za ostatecznie uzgodnione dopóki nie uzgodniono wszystkich warunków członkostwa. Etapem przygotowawczym negocjacje był przegląd prawa wspólnotowego i porównanie go z prawem polskim. W wyniku dokonanego przeglądu Polska w stanowiski negocjacyjnym składała deklarację o gotowości przyjęcia przed uzyskaniem członkostwa dorobku prawnego UE w danym obszarze. Jeśli w wyniku analiz uznano, iż wprowadzenie niektórych regulacji do polskiego porządku prawnego nie będzie możliwe przed datą przystąpienia do UE, Polska występowała z wnioskiem o przesunięcie daty dostosowania prawa polskiego w danej kwestii czyli o tzw. okres przejściowy. Innym wyjątkiem od przyjęcia dorobku prawnego UE jest tzw. derogacja czyli stałe wyłączenie spod działania prawa wspólnotowego. W odpowiedzi UE przestawiała wspólne stanowisko co oznaczało otwarcie negocjacji w danym obszarze. Rokowania trwały do momentu uzgodnienia stanowisk, w wielu obszarach nawet kilka lat, w niektórych otwarcie i zakończenie rozmów odbyło się w trakcie jednej sesji negocjacyjnej. Negocjacje rozpoczęły się od najmniej problematycznych 6

7 obszarów, co umożliwiło uzyskanie wymiernego postępu w pierwszej fazie negocjacji. Najtrudniejsze problemy negocjacyjne, dotyczące finansowych aspektów członkostwa (udziału Polski w budżecie UE, dopłaty bezpośrednie dla rolników) odłożone zostały na końcowy etap negocjacji i toczyły się do ostataniego momentu przed zakończeniem całego procesu. Prezentacja wyjściowego stanowiska negocjacyjnego Polski W swym wyjściowym stanowisku Polska przedstawiła motywy ubiegania się o członkostwo w Unii Europejskiej, oczekiwania związane z przystąpieniem do UE oraz deklaracje związane z wypełnianiem obowiązków członka UE. Polska podzielając wartości będące fundamentem jedności Unii Europejskiej, a w szczególności zasadę równości, solidarności, praworządności oraz pomocniczości, demokracji, poszanowania praw człowieka, społeczeństwa opartego na otwartości i pluralizmie oraz gospodarce wolnorynkowej uznała integrację z instytucjami europejskimi za priorytet polityki zagranicznej. Jednocześnie zadeklarowała chęć wniesienia twórczego wkładu w rozwój tożsamości europejskiej opartej na wspólnej historii i tradycji oraz poszanowaniu różnorodności i odrębności kulturowej. Wchodząc na drogę integracji europejskiej Polska wyraziła oczekiwanie, że członkostwo w UE będzie istotnym elementem przyspieszenia rozwoju kraju, przyniesie umocnienie podstaw trwałego rozwoju gospodarczego, wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Polska zadeklarowała wolę przyjęcia całości dorobku prawnego Unii, jego pełnej implementacji oraz uczestnictwa we wszystkich obszarach integracji. Rozpoczynając negocjacje Polska wyraziła przekonanie o możliwości znalezienia rozwiązań pozwalających na pełny udział we Wspólnej Polityce Rolnej i Wspólnej Polityce Rybackiej UE oraz przedstawiła intencję udziału w polityce społecznej UE, rozwoju infrastruktury oraz działaniach na rzecz ochrony środowiska. Polska uznała konieczność skutecznej kontroli polskiej granicy wschodniej oraz wagę zadań z zakresu polityki wizowej, azylowej i imigracyjnej oraz współpracy organów sądowniczych w sprawach cywilnych, jak również współpracy sądowniczej i policyjnej w sprawach karnych; złożyła deklarację, iż w pełni podziela cele wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE oraz chce aktywnie uczestniczyć w jej realizacji i rozwoju. W odniesieniu do problematyki budżetu UE Polska wyraziła oczekiwanie, że negocjacje oparte będą na zasadzie solidarności, przy uwzględnieniu poziomu rozwoju gospodarczego naszego kraju, umożliwiając Polsce równoprawne uczestnictwo w finansowych aspektach wszystkich polityk wspólnotowych. Polska wyraziła oczekiwanie, że będzie reprezentowana w instytucjach UE zgodna z kryteriami stosowanymi w gronie obecnych państw członkowskich. Mając przekonanie, iż dla właściwego funkcjonowania rozszerzonej Unii Europejskiej niezbędne jest przeprowadzenie reform instytucjonalnych, Polska wyraziła wolę uczestnictwa w pracach nad reformą. 7

8 PREZENTACJA WYNIKÓW NEGOCJACJI W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH 1. Swobodny przepływ towarów Rozdział ten jest jednym z czterech filarów jednolitego rynku Unii Europejskiej i obejmuje uregulowania prawne tworzące podstawy swobodnego obrotu towarami między państwami członkowskimi, w tym uregulowania o charakterze horyzontalnym dotyczące systemu oceny zgodności, bezpieczeństwa towarów, normalizacji i nadzoru rynku, zasad niedyskryminacji i znoszenia barier w handlu oraz zamówień publicznych. Otwarcie negocjacji w obszarze Swobodny przepływ towarów nastąpiło 21 czerwca 1999 r., a ich zamknięcie 29 marca 2001 r. W wyjściowym stanowisku negocjacyjnym, przekazanym 29 stycznia 1999 r., Polska złożyła deklarację przyjęcia w całości dorobku prawnego Wspólnot Europejskich w tym obszarze i nie zgłaszała wniosków o przyznanie rozwiązań przejściowych. Kończąc rokowania Polska zastrzegła sobie możliwość wystąpienia o okres przejściowy dotyczący implementacji dyrektywy 65/65/EWG odnoszącej się do procedury rejestracyjnej farmaceutyków w związku z koniecznością zharmonizowania prawa w zakresie produktów farmaceutycznych z dorobkiem prawnym UE. Jednocześnie Polska uzyskała okres przejściowy dotyczący ważności certyfikatów na wyroby medyczne, wydanych na podstawie poprzednio obowiązującego prawa. W dniu 28 listopada 2001 r. dokonano ponownego otwarcia i jednoczesnego zamknięcia rozmów z uwzględnieniem wniosku Polski o okres przejściowy do 31 grudnia 2008 r. w odniesieniu do terminu zakończenia procedury rejestracji leków. Zgoda UE na uzyskanie okresu przejściowego została uzależniona od podjęcia przez Polskę następujących zobowiązań: dopuszczenie do obrotu wszystkich produktów farmaceutycznych na rynku polskim w dniu 31 grudnia 2008 r. będzie odbywać się zgodnie z wymogami dorobku prawnego UE. Po upływie tego terminu produkty farmaceutyczne, nie spełniające tego warunku zostaną wycofane z rynku; Polska uznaje uprawnienie przyznane krajom członkowskim w prawie UE, polegające na nie dopuszczeniu do obrotu na rynek UE produktów polskich do chwili dopuszczenia ich do obrotu w oparciu o procedurę zawartą w prawie unijnym; po przystąpieniu Polski do UE zostaną zniesione przepisy wprowadzające obowiązek uzyskania dopuszczenia do obrotu produktów, wobec których nie stosuje się takiego obowiązku w UE; do dnia członkostwa Polska będzie w pełni stosować scentralizowaną procedurę dopuszczenia do obrotu oraz procedurę wzajemnego uznawania dla produktów farmaceutycznych, dostępnych na rynkach w krajach UE; Polska zapewni utrzymanie dotychczas obowiązującego okresu ochrony danych. W toku negocjacji Unia Europejska priorytetowe znaczenie przywiązywała do konieczności wdrożenia przez Polskę do dnia uzyskania członkostwa całości prawodawstwa wspólnotowego. Dostosowanie prawa polskiego do wymogów wspólnotowych wymagało znacznych wysiłków związanych z diametralną zmianą dotychczas stosowanego podejścia. Niezgodności dotyczyły zarówno kwestii horyzontalnych, jak i wąskich zagadnień sektorowych, utrudniających - w świetle prawodawstwa UE - swobodny przepływ towarów. 8

9 W związku z tym konieczne było wprowadzenie szeregu rozwiązań horyzontalnych i proceduralnych oraz stworzenie odpowiedniej struktury instytucjonalnej pozwalającej na wdrożenie całości legislacji w obszarze Swobodny przepływ towarów, w szczególności w zakresie wdrożenia dyrektyw nowego podejścia, systemu nadzoru rynku oraz regulacji sektorowych. Przede wszystkim należy tu wymienić ustawę o normalizacji, ustawę o systemie oceny zgodności, pakiet tzw. ustaw farmaceutycznych (ustawa prawo farmaceutyczne, ustawa o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych), jak również akty prawne dotyczące bezpieczeństwa żywności (znowelizowana ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz ustawa o materiałach przeznaczonych do kontaktu z żywnością). Najpoważniejszym problemem negocjacyjnym była konieczność dostosowania do standardów unijnych obowiązującej w Polsce procedury rejestracyjnej oraz związany z tym obowiązek uzupełniania dokumentacji produktów farmaceutycznych do dnia akcesji. Wymagało to nie tylko istotnych zmian w przepisach prawnych, ale również zwiększenia wydatków budżetu państwa, jak i wydatków ponoszonych przez przedsiębiorców producentów produktów farmaceutycznych. Dostosowanie systemu rejestracji wymagało przeszkolenia personelu zarówno w organie rejestracyjnym, jak i w sektorze wytwórców. Uzyskanie przez Polskę okresu przejściowego na wprowadzenie wspólnotowej procedury rejestracyjnej ma duże znaczenie dla polskiego sektora farmaceutycznego, ma także istotny wymiar społeczny i budżetowy. Pozwoli na utrzymanie na polskim rynku po przystąpieniu do UE dużej liczby produkowanych w Polsce leków. Dzięki temu nie nastąpi zwiększenie kosztów budżetowych na cele refundacji, nie ulegnie pogorszeniu sytuacja polskich przedsiębiorstw farmaceutycznych, nie wzrosną też wydatki ponoszone przez konsumentów na zakup farmaceutyków. Polska uzyskała najdłuższy spośród państw przystępujących do UE okres przejściowy na dostosowanie dokumentacji rejestracyjnej do wymogów wspólnotowych. 2. Swobodny przepływ osób Obszar negocjacyjny Swobodny przepływ osób składa się z następujących grup tematycznych: wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych, swobodny przepływ pracowników, zachowanie przez pracowników migrujących praw do emerytur dodatkowych. Odnosi się także do koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 51 TWE i Rozporządzenia 1408/71 EWG oraz reguluje niektóre kwestie z zakresu praw obywatelskich, przede wszystkim dotyczące prawa pobytu i praw wyborczych. Negocjacje w obszarze Swobodny przepływ osób rozpoczęły się 26 maja 2000 roku, a ich tymczasowe zamknięcie nastąpiło 21 grudnia 2001 roku. W stanowisku otwierającym negocjacje, Polska zadeklarowała akceptację całości dorobku prawnego UE w tym obszarze oraz zobowiązała się do jego wdrożenia przed uzyskaniem członkostwa. Zgodnie z oczekiwaniami najtrudniejszą kwestią po stronie UE okazało się przyznanie polskim obywatelom prawa do podejmowania pracy w państwach członkowskich UE od dnia uzyskania członkostwa. Mimo zróżnicowanego podejścia tych państw do problemu (część z nich m. in. Holandia, Irlandia, Szwecja, Dania akceptowała pełnię swobody zatrudnienia), wobec sprzeciwu Niemiec i Austrii obawiających się destabilizacji na swoim rynku pracy, UE przyjęła wspólne stanowisko w sprawie konieczności zastosowania rozwiązań przejściowych. 9

10 Polska nie akceptowała takiego podejścia argumentując, że nie istnieje rzeczywiste zagrożenie destabilizacji rynku pracy UE po akcesji przez polskich obywateli, a problem ma przede wszystkim wymiar psychologiczny i polityczny. Apelowała o ustanowienie swobody przemieszczania się osób od dnia akcesji jako jednej z podstawowych zasad funkcjonowania jednolitego rynku. W rezultacie, na wniosek UE, ustanowiony został 7-letni okres przejściowy (w formule 2+3+2) ograniczający polskim obywatelom swobodę podejmowania pracy w UE. Tym niemniej podczas dwóch pierwszych lat okresu przejściowego państwa członkowskie UE będą miały możliwość otwierania swoich rynków pracy, aż do zniesienia wszelkich ograniczeń. Ponadto w trakcie trwania okresu przejściowego obywatele nowo przyjętych państw członkowskich będą mogli skorzystać z rozwiązania dającego im pierwszeństwo w dostępie do rynków pracy Unii przed obywatelami krajów trzecich. Najpóźniej pod koniec drugiego roku członkostwa Polski, obecne państwa członkowskie UE będą miały prawo zgłoszenia Komisji Europejskiej zamiaru przedłużenia obowiązywania okresu przejściowego o kolejne trzy lata. Jeżeli po upływie tego okresu zagrożenie destabilizacji rynku pracy nie ustąpi, państwa członkowskie będą mogły wystąpić do Komisji o utrzymanie regulacji ograniczających dostęp do rynków pracy o kolejne dwa lata. Okres 7 lat stanowi więc maksymalny możliwy wymiar długości trwania okresu przejściowego. Większość państw członkowskich złożyła deklaracje o gotowości do skrócenia okresu lub wręcz odstąpienia od jego zastosowania. Praktyka UE wskazuje, iż nigdy nie było potrzeby pełnego wykorzystania okresów przejściowych w zakresie swobody przepływu osób. W toku negocjacji Polska uzyskała możliwość stosowania klauzuli wzajemności podczas obowiązywania okresu przejściowego. Oznacza to, że w odniesieniu do państwa członkowskiego, które będzie stosować wobec niej środki ograniczające, Polska będzie mogła przedsięwziąć podobne działania. Istotnym zagadnieniem w trakcie negocjacji było wzajemne uznawanie kwalifikacji i tytułów zawodowych. Polska zaakceptowała dorobek prawny UE w tej dziedzinie. Dlatego też została wyrażona zgoda na zmianę tytułu zawodowego lekarz stomatologii na lekarz dentysta. W wyniku podjęcia przez Polskę licznych działań na poziomie eksperckim, kontynuowanych w trakcie rozmów politycznych z przedstawicielami Komisji Europejskiej i Prezydencji, a zwłaszcza intensywnych negocjacji na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze uzyskano potwierdzenie wcześniej ustalonego uznawania w państwach członkowskich Unii Europejskiej polskich dyplomów pielęgniarskich, zarówno magisterskich jak i licencjackich. W trakcie rozmów w Kopenhadze rozwiązano problem dotyczący uznawania dyplomów szkół średnich. W przypadku pielęgniarek i położnych z wykształceniem średnim wymagany będzie 5-letni okres praktyki pielęgniarskiej w ciagu siedmiu lat od wydania przez Polskę specjalnego certyfikatu stwierdzającego posiadanie dyplomu. Odpowiednie zapisy potwierdzające powyższe ustalenia zostaną umieszczone w Traktacie Akcesyjnym. W odniesieniu do wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych dostosowanie polskiego prawa do prawa UE wymagało przyjęcia m.in. ustawy o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych oraz ustawy o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania niektórych działalności. W odniesieniu do praw obywatelskich Polska zobowiązała się do wdrożenia odpowiednich regulacji prawnych w zakresie prawa wyborczego do dnia 31 grudnia 2002 r. 10

11 W zakresie koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych Polska zobowiązała się do usprawniania struktur administracyjnych w celu dalszego efektywnego wdrażania prawa UE. Mimo wprowadzenia okresu przejściowego w zakresie dostępu polskich obywateli do wspólnotowego rynku pracy, ogólny wynik negocjacji w tym obszarze należy ocenić pozytywnie. Takie rozwiązanie było konieczne dla zakończenia negocjacji na temat swobody przepływu osób. Czasowe ograniczenie dostępu do unijnego rynku pracy było niezbędne dla neutralizacji obaw społeczeństw UE (zwłaszcza Niemiec i Austrii, w tym w regionach przygranicznych). Jednocześnie należy podkreślić, że wiele państw UE (Szwecja, Dania, Irlandia, Grecja, Wielka Brytania) zadeklarowało gotowość do liberalizacji rynku pracy od dnia przystąpienia Polski do UE, a Włochy i Francja zliberalizują rynek pracy po 2 latach od przystąpienia Polski do UE. 3. Swoboda świadczenia usług Podstawą dorobku prawnego UE w tym obszarze jest zasada niedyskryminacji, tj. wolność zakładania przedsiębiorstw na terenie całej UE oraz zakaz stosowania przez państwa członkowskie ograniczeń w transgranicznym świadczeniu usług. Oznacza to m.in., że każdy kto chce świadczyć usługi na terenie innego państwa członkowskiego UE, niż to, w którym znajduje się siedziba jego przedsiębiorstwa ma do tego prawo i nie mogą być wobec niego stosowane ograniczenia wynikające z wymogu posiadania obywatelstwa, zameldowania czy członkostwa w organizacji zawodowej. Negocjacje rozpoczęły się 12 listopada 1999 r., a ich zamknięcie nastąpiło 14 listopada 2000 r. Polska zadeklarowała gotowość wdrożenia całości dorobku prawnego UE w tym obszarze do dnia uzyskania członkostwa, z wyjątkiem kwestii, w odniesieniu do których wystąpiła o rozwiązania przejściowe lub stałe wyłączenia spod działania prawa UE. Polska uzyskała okres przejściowy do 31 grudnia 2007 r. dla wdrożenia art. 5 dyrektywy 2000/12/EC, który ustala minimalny poziom funduszy własnych banków spółdzielczych w wysokości 1 mln euro. Ustalono harmonogram dochodzenia do wymaganego poziomu funduszy własnych, zgodnie z którym banki spółdzielcze zobowiązane są do osiągnięcia następującego poziomu funduszy własnych: do 31 grudnia 2000 r. równowartość EURO; do 31 grudnia 2005 r. równowartość EURO; do 31 grudnia 2007 r. równowartość EURO. Polska zobowiązała się, że poziom funduszy własnych banków spółdzielczych po przystąpieniu do UE nie będzie niższy od najwyższego poziomu osiągniętego przed datą uzyskania członkostwa. Do 31 grudnia 2007 r. wdrożone zostaną do polskiego prawa regulacje dotyczące systemu zabezpieczającego ochronę inwestorów na rynku kapitałowym zgodnego z prawem unijnym (art. 4 dyrektywy 97/9/EC). Polska uzyskała rozszerzenie listy instytucji wymienionych w art. 2 dyrektywy 77/780/EEC, tzw. Pierwszej Dyrektywy Bankowej (obecnie dyrektywa 2000/12/EC), które są wyłączone spod działania tej dyrektywy. Znalazły się na niej 2 polskie instytucje: Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK) oraz Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). 11

12 Ze względu na charakter działalności Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych została wyłączona spod działania prawa UE (art. 2 dyrektywy 73/239/EEC). Swoboda świadczenia usług, wraz ze swobodą przepływu towarów, osób i kapitału, tworzy fundament jednolitego rynku UE, który stanowi z kolei jedną z sił napędowych europejskiej integracji. Przyjęcie przez Polskę regulacji dotyczących obszaru Swoboda świadczenia usług wiąże się z ogromnym wysiłkiem dostosowawczym w tak istotnych dziedzinach działalności gospodarczej jak bankowość, ubezpieczenia, rynek papierów wartościowych i usługi inwestycyjne, ochrona danych osobowych, usługi społeczeństwa informacyjnego. Z drugiej strony da to polskim instytucjom i operatorom gospodarczym możliwość niezakłóconego włączenie się w funkcjonowanie jednolitego rynku UE oraz uzyskanie nowych perspektyw rozwoju. 4. Swobodny przepływ kapitału Prawodawstwo Unii Europejskiej ustanawia swobodny przepływ kapitału między państwami członkowskimi, a także zakaz ustanawiania nowych barier w przepływie kapitału z państwami trzecimi po 31 grudnia 1993 r. Oznacza to swobodę dokonywania inwestycji we wszelkich dziedzinach, jak też swobodę dokonywania płatności w obrocie między państwami członkowskimi. Dotyczy to także inwestycji polegających na nabyciu nieruchomości. Ponadto ten obszar negocjacyjny obejmuje kwestie zapobiegania praniu brudnych pieniędzy oraz płatności elektronicznych. W prawie polskim sprawy te reguluje przede wszystkim ustawa Prawo dewizowe, która weszła w życie 1 października 2002 r., a która zapewnia swobodę przepływu kapitału i płatności (w tym kapitału krótkoterminowego) oraz w zakresie przeciwdziałania praniu brudnych pieniedzy, ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majatkowych pochodzacych z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu. Istotne znaczenie mają też niektóre przepisy ustawy o działalności gospodarczej. Szczegółowe uregulowania znajdują się także w aktach prawnych dotyczących niektórych działów gospodarki. Sprawy nabywania nieruchomości reguluje ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Wymienić tu należy również niektóre umowy międzynarodowe, w tym zwłaszcza umowy o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji. Negocjacje w obszarze Swobodny przepływ kapitału rozpoczęły się 15 lipca 1999, zostały zakończone 22 marca 2002 r. W pierwotnym stanowisku negocjacyjnym Polska zadeklarowała pełne dostosowanie prawa polskiego do prawa UE z dniem uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej, z wyjątkiem przepisów dotyczących nabywania nieruchomości przez cudzoziemców oraz inwestycji w sektorze transportu lotniczego. Ten ostatni problem był przedmiotem negocjacji w obszarze Polityka transportowa. W odniesieniu do kwestii nabywania nieruchomości, strona polska zgłosiła wniosek o okres przejściowy umożliwiający utrzymanie krajowych zasad nabywania nieruchomości przez cudzoziemców w stosunku do obywateli UE, przy zachowaniu wymogu uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości. Wnioski o okres dotyczyły nabywania nieruchomości na cele inwestycyjne oraz nieruchomości rolnych i leśnych, a także tzw. drugich domów. Strona polska argumentowała swoje postulat w dwojaki sposób: podstawowe znaczenie miały argumenty o charakterze ekonomicznym obawa przed gwałtownym wzrostem cen nieruchomości po przystąpieniu Polski do UE i dostępności nieruchomości dla obywateli polskich, oraz o charakterze prawnym zagrożenie spekulacją nieruchomościami w przewidywaniu znacznego wzrostu ich cen. Dodatkowo, Polska wskazywała na emocje 12

13 i obawy, jakie rodzi w społeczeństwie nabywanie przez cudzoziemców nieruchomości w Polsce, a które mają podłoże nie tylko ekonomiczne, ale także historyczne. Dodatkowym argumentem był brak uporządkowania kwestii własności nieruchomości rolnych, szczególnie na dawnych tzw. Ziemiach Odzyskanych. Strona wspólnotowa nie była z zasady przeciwna polskim postulatom, jednak zakwestionowała ich zakres. Nie do przyjęcia było dla UE objęcie okresem przejściowym nieruchomości na cele inwestycyjne, gdyż godziłoby to w zbyt znacznym stopniu w funkcjonowanie jednolitego rynku, w tym w pozostałe tzw. podstawowe wolności (przepływu towarów, osób i usług). Komisja Europejska proponowała początkowo okresy przejściowe o jednakowej długości dla wszystkich krajów kandydujących: 5 lat w odniesieniu do tzw. drugich domów i 7 lat w odniesieniu do nieruchomości rolnych i leśnych. Jednocześnie strona wspólnotowa uzależniała zgodę na okresy przejściowe od wyłączenia spod ich działania rolników indywidualnych osiedlających się i prowadzących działalność rolniczą na zasadach samozatrudnienia w nowych państwach członkowskich. W wyniku niezwykle trudnych negocjacji Polski, w stosunku do innych kandydatów, uzyskała dłuższy okres przejściowy w odniesieniu do nieruchomości rolnych i leśnych. Polska otrzymała zgodę na dwa okresy przejściowe: 1. przez okres pięciu lat od daty uzyskania członkostwa Polska będzie mogła stosować wobec obywateli Unii Europejskiej (oraz państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego) przepisy ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (co oznacza utrzymanie wymogu uzyskania zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na nabycie nieruchomości) w odniesieniu do tzw. drugich domów. Wyłączone z tej kategorii będą nieruchomości o charakterze rekreacyjnym nabywane w celu prowadzenia działalności gospodarczej (traktowane jako nabywane w celach inwestycyjnych). Okresem przejściowym nie będą objęte osoby zamieszkałe na terenie Polski przez okres czterech lat przed nabyciem nieruchomości; 2. przez okres dwunastu lat od daty uzyskania członkostwa Polska będzie mogła stosować wobec obywateli Unii Europejskiej (oraz państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego) przepisy ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (co oznacza utrzymanie wymogu uzyskania zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na nabycie nieruchomości) w odniesieniu do nieruchomości rolnych i leśnych. Okres przejściowy nie obejmie rolników indywidualnych osiedlających się i prowadzących działalność rolniczą na zasadach samozatrudnienia w Polsce, pod warunkiem dzierżawy i uprawiania przez nich nieruchomości przez okres trzech, a w województwach warmińsko-mazurskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim i opolskim siedmiu lat przed nabyciem nieruchomości. Ponadto Polska zobowiązała się wprowadzić jasne, przejrzyste, stabilne i obiektywne kryteria wydawania zezwoleń na nabywanie nieruchomości na czas trwania okresów przejściowych. Rozciągnięcie na Polskę swobody przepływu kapitału i przyjęcie dorobku prawnego UE w tym obszarze pozwoli w pełni włączyć nasz kraj w europejski, a także światowy obieg kapitału Ułatwi to znacznie zarówno inwestycje zagraniczne w Polsce, jak i działalność polskich przedsiębiorstw za granicą. Umożliwi to Polakom uczestnictwo w rynku kapitałowym na terenie całej Europy. Uzyskane przez Polskę okresy przejściowe w sprawie nabywania nieruchomości, pozwalające zachować kontrolę nad obrotem najbardziej newralgicznymi kategoriami 13

14 nieruchomości, uchronią polski rynek przed ewentualnymi negatywnymi zjawiskami, jakich można byłoby się obawiać w związku z pełną liberalizacją tego rynku dla cudzoziemców od dnia członkostwa. W szczególności chodzi tu o zapobieżenie spekulacyjnym działaniom na rynku ziemi rolnej, której potencjalna wartość, w związku ze wzrostem rentowności produkcji rolnej, wzrastać będzie w pierwszych latach członkostwa szybciej, niż faktyczna cena uzyskiwana na rynku. 5. Prawo spółek Obszar Prawa spółek składa się z pięciu grup tematycznych: prawa spółek, rachunkowości spółek, ochrony własności intelektualnej, w tym ochrony własności przemysłowej oraz konwencji brukselskiej i konwencji z Lugano o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, oraz konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla umownych stosunków zobowiązaniowych. Prawodawstwo wspólnotowe w tym obszarze ma na celu m.in. zniesienie wszelkich ograniczeń w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej wewnątrz UE poprzez harmonizację prawa spółek krajów członkowskich. Otwarcie negocjacji w obszarze Prawo spółek nastąpiło 19 maja 1999 roku, zaś ich zamknięcie 28 listopada 2001 roku. Polska zadeklarowała przyjęcie dorobku prawnego UE w tym obszarze i nie wystąpiła o okresy przejściowe. W wyniku negocjacji Polska wyraziła zgodę na: wprowadzenie dodatkowego świadectwa ochronnego na leki i środki ochrony roślin (SPC) z datą uzyskania członkostwa w UE, w drodze nowelizacji ustawy Prawo własności przemysłowej. Dodatkowe prawo ochronne przyznawane będzie dla produktów, które w dniu przystąpienia Polski do UE będą chronione ważnym patentem i w stosunku do których pierwsze pozwolenie na wprowadzenie do obrotu zostało wydane po 1 stycznia 2000 r. Wniosek o przyznanie dodatkowego prawa ochronnego będzie musiał zostać złożony w ciągu sześciu miesięcy od dnia uzyskania pozwolenia na wprowadzenie do obrotu. W przypadku produktów, dla których okres sześciu miesięcy minie przed datą akcesji, a które dopuszczono do obrotu po 1 stycznia 2000 r., wniosek o przyznanie SPC będzie musiał zostać złożony w ciągu sześciu miesięcy od uzyskania przez Polskę członkostwa w UE; dostosowanie do prawa wspólnotowego w zakresie prowadzenia badań w trakcie trwania ochrony patentowej; wprowadzenie specjalnego mechanizmu w zakresie równoległego importu produktów farmaceutycznych. W końcowej fazie rokowań ujawniło się bardzo wyraźnie wzajemne powiązanie rozdziału Prawa spółek z problematyką Swobody przepływu towarów w części dotyczącej farmaceutyków. Rezultaty rozmów w obu obszarach należy postrzegać łącznie i ocenić jako zadowalające z punktu widzenia interesów sektora leków w Polsce. W ocenie sektora wprowadzenie specjalnego mechanizmu importu równoległego nie spowoduje negatywnych implikacji dla polskich producentów farmaceutyków. 14

15 6. Polityka konkurencji Obszar ten obejmuje dwie zasadnicze części. Pierwsza z nich dotyczy ochrony konkurencji w stosunkach przedsiębiorstw między nimi oraz w ich stosunkach z konsumentami (reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw). Chodzi przede wszystkim o porozumienia antykonkurencyjne, zachowania o charakterze monopolistycznym oraz o nadużywanie dominującej pozycji na rynku. Druga grupa przepisów dotyczy ochrony konkurencji w stosunkach między przedsiębiorstwami a władzami publicznymi (reguły konkurencji skierowane do państwa). Chodzi w szczególności o kwestie pomocy publicznej dla przedsiębiorstw. Negocjacje w obszarze Polityka konkurencji rozpoczęły się 19 maja 1999 r., zakończyły 20 listopada 2002 r. W odniesieniu do reguł konkurencji skierowanych do przedsiębiorstw, Polska deklarowała pełne przejęcie i wdrożenie dorobku prawnego UE najpóźniej z dniem uzyskania członkostwa. Znaczna część przepisów prawa polskiego była zgodna z prawem wspólnotowym jeszcze przed rozpoczęciem negocjacji. W odniesieniu do reguł konkurencji skierowanych do państwa, Polska deklarowała wdrożenie prawa wspólnotowego najdalej od dnia uzyskania członkostwa, jednakże z pewnymi wyjątkami. Strona polska postulowała utrzymanie dotychczasowych zasad funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych (SSE) w odniesieniu do przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność w tych strefach przed dostosowaniem zasad ich funkcjonowania do prawa wspólnotowego, tj. przed 1 stycznia 2001 r. Ponadto Polska wnioskowała o wyższe niż wynikające z prawa wspólnotowego limity pomocy publicznej dla przedsiębiorstw dokonujących inwestycji celem dostosowania się do standardów ochrony środowiska. Strona wspólnotowa stała na stanowisku konieczności pełnego dostosowania reguł pomocy publicznej w Polce do prawa europejskiego, w tym także w odniesieniu do pomocy publicznej dla wszystkich przedsiębiorstw działających w SSE. Miało to zapewnić uniknięcie zakłóceń w funkcjonowaniu jednolitego rynku. Ostatecznie uzgodniono rozwiązanie kompromisowe, pozwalające z jednej strony w maksymalnym stopniu uwzględnić prawa nabyte przedsiębiorców w specjalnych strefach ekonomicznych oraz potrzeby dostosowania do standardów ochrony środowiska, a z drugiej zapewnić niezakłócone funkcjonowanie konkurencji na jednolitym rynku. W odniesieniu do specjalnych stref ekonomicznych uzgodniono: okresy przejściowe dla małych oraz średnich przedsiębiorstw, odpowiednio do 2011 i 2010 r., zwiększony do 75% kosztów inwestycji pułap pomocy publicznej dla tych dużych przedsiębiorstw, które uzyskały zezwolenia na działalność w SSE do końca 1999 roku oraz do 50% dla inwestorów, którzy uzyskali w trakcie roku Pomoc naliczana będzie od 1 stycznia 2001 r. pułap pomocy dla przedsiębiorstw z sektora motoryzacyjnego na poziomie 30% kosztów inwestycji. W zakresie pomocy publicznej związanej z inwestycjami dostosowującymi do standardów ochrony środowiska, Polska otrzymała zgodę na zwiększony pułap pomocy w zakresie analogicznym do okresów przejściowych uzgodnionych w obszarze Środowisko : 15

16 w odniesieniu do dyrektywy nr 76/464/WE ws. zanieczyszczenia powodowanego przez niektóre niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego Wspólnoty i dyrektyw córek pomoc w granicach pułapów pomocy regionalnej (podwyższonych o 15% dla małych i średnich przedsiębiorstw), w odniesieniu do istniejących instalacji zgodnych z systemem Zintegrowanego Zapobiegania Zanieczyszczeniom i Kontroli objętych okresami przejściowymi w obszarze Środowisko pomoc w wysokości 30% kosztów inwestycji do 31 grudnia 2010 r., a dla instalacji nie objętych tymi okresami do 31 października 2007 r. w odniesieniu do dużych obiektów spalania (dyrektywa 2001/80/WE) pomoc odpowiednia do okresu przejściowego w obszarze Środowisko. Uzgodniono także zasady restrukturyzacji hutnictwa, przewidujące redukcję mocy i zatrudnienia w polskich zakładach, rekompensującą pomoc publiczną udzieloną celem restrukturyzacji oraz osiągnięcie rentowności sektora do roku Pomoc publiczna udzielona hutom w okresie będzie mogła wynieść w sumie 3,38707 mld złotych (836 mln euro). Redukcja mocy produkcyjnych wynieść ma ton, w tym ton w okresie i ton do 2006 r. Towarzyszyć ma temu redukcja kosztów, w tym redukcja zatrudnienia pozwalająca na osiągnięcie wydajności pracy porównywalnej z wydajnością w hutach zachodnioeuropejskich. Przejęcie i wdrożenie nowoczesnych europejskich reguł konkurencji jest niezbędne dla właściwego funkcjonowania gospodarki polskiej w realiach jednolitego rynku. Pozwoli to na lepszą ochronę interesów konsumentów oraz przedsiębiorców działających na polskim rynku, tak krajowych, jak zagranicznych. Uzgodnione w toku negocjacji wyjątki od zasad udzielania pomocy publicznej, w szczególności dopuszczalny pułap pomocy publicznej związanej z inwestycjami na poziomie 50% kosztów inwestycji, a dla niektórych przedsiębiorstw w SSE 75% i więcej (praktycznie nieograniczony dla małych i średnich przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność w SSE przed 2000 r.), oznaczają, że warunki inwestowania w Polsce, pod względem reguł pomocy publicznej, będą jednymi z najkorzystniejszych w poszerzonej Unii Europejskiej. Program restrukturyzacji hutnictwa stali, przyjęty przez polski rząd pozwoli na uzdrowienie tego sektora i postawienie go na poziomie nowoczesności produkcji porównywalnym z poziomem zachodnioeuropejskim. 7. Rolnictwo Obszar negocjacyjny Rolnictwo reguluje kwestie włączenia polskiego rynku towarów rolno-spożywczych w obszar europejskiego jednolitego rynku oraz objęcia polskiego rolnictwa pełnym zakresem Wspólnej Polityki Rolnej, rozwoju rynku pracy, na obszarach wiejskich, kształcenia, poprawy infrastruktury technicznej, społecznej i agrarnej na wsi. Obszar Rolnictwo obejmuje także sprawy związane z kontrolą weterynaryjną i fitosanitarną, stworzeniem ewidencji obrotu towarami rolno-spożywczymi z państwami trzecimi, nadzorem trafiającej do obrotu żywności. Negocjacje w obszarze Rolnictwo rozpoczęły się 14 czerwca 2000 r., zakończyły 13 grudnia 2002 r. Polska dążyła w toku negocjacji do znalezienia rozwiązań pozwalających na objęcie polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich pełnym instrumentarium Wspólnej Polityki Rolnej, 16

17 tj. wsparciem cenowym, dochodowym i strukturalnym, w tym także korzystaniem z płatności bezpośrednich. Do istotnych problemów negocjacyjnych należało ustalenie limitów produkcyjnych mleka, cukru i izoglukozy, skrobi ziemniaczanej, suszu paszowego i surowca tytoniowego. Wysokość przyznanych limitów decyduje bowiem o skali wykorzystania istniejącego w Polsce potencjału produkcyjnego, utrzymania miejsc pracy oraz źródeł dochodów w polskim rolnictwie. Akceptując mechanizmy handlu obowiązujące na jednolitym rynku UE, Polska wystąpiła o ustanowienie niezbędnych mechanizmów ochronnych w sytuacji, w której wymiana handlowa pomiędzy Polską i Unią Europejską, w pierwszych latach członkostwa, powodowałaby poważne zakłócenia na rynku rolnym. Ważnymi celami Polski w negocjacjach akcesyjnych było zapewnienie polskim rolnikom równych warunków konkurencji na jednolitym rynku UE oraz uzyskanie mechanizmów gwarantujących pełne wykorzystanie środków finansowych UE przyznanych Polsce na lata Uzgodnione warunki finansowe członkostwa, zakładają przeznaczenie w budżecie UE środków na dopłaty bezpośrednie dla nowych państw członkowskich w wysokości 25% pełnego poziomu w 2004 roku, 30% w 2005 roku, 35% w 2006 roku, 40% w 2007 roku wraz z ich stopniowym wzrostem o 10% w kolejnych latach. Należy zwrócić w tym kontekście uwagę, że w swym wyjściowym stanowisku, opartym o ramy finansowe ustalone w Berlinie w 1999 roku, UE nie przewidywała w ogóle przyznania nowym państwom członkowskim płatności bezpośrednich. Mając na celu wyrównanie pozycji konkurencyjnej polskiego rolnictwa po akcesji, Polska wystąpiła o przesunięcie części środków finansowych przewidzianych na rozwój wsi i obszarów wiejskich na rzecz podniesienia poziomu dopłat bezpośrednich. Uzyskano zgodę UE na realokację na ten cel maksimum 20% środków na zobowiązania przewidziane w ujęciu rocznym w okresie lub 25% w 2004 roku, 20% w 2005 roku oraz 15% w 2006 roku. Przesunięcie to doprowadzi do podwyższenia stopnia absorpcji dostępnych po akcesji środków UE. Polska uzyskała zgodę na sumaryczne podniesienie wysokości dopłat bezpośrednich do następujących poziomów: w roku %, w roku %, w roku % poziomu obowiązującego w obecnych państwach członkowskich UE. Na wielkość dopłat składają się środki przewidziane w budżecie UE na dopłaty bezpośrednie, środki uzyskane w rezultacie przesunięcia z funduszy na rozwój wsi oraz ewentualne dopłaty z budżetu krajowego. Od 2007 roku Polska będzie mogła uzupełniać poziom dopłat bezpośrednich o 30 % ponad poziom odpowiedni dla danego roku. Analiza potrzeb sektora rolnego oraz efektywności wykorzystania przyznanych środków na dopłaty bezpośrednie spowodowała, iż Polska wybrała uproszczony system wypłacania dopłat bezpośrednich, polegający na wsparciu finansowym dla gospodarstw rolnych proporcjonalnie do ich powierzchni, niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności rolniczej. System ten umożliwia pełniejsze wykorzystanie i łatwiejszy dostęp do środków finansowych przyznanych na dopłaty bezpośrednie, nie wymaga skomplikowanych procedur stosowanych przy systemie standardowym. System uproszczony będzie można stosować przez okres 5 lat. Możliwe będzie także wcześniejsze przejście na system standardowy. Polska utrzyma większość dotychczas stosowanych form pomocy państwa dla sektora rolnego, wycofując jedynie niektóre z nich w związku z istnieniem analogicznych instrumentów pomocy w ramach Planu Rozwoju Wsi i Rolnictwa finansowanego ze środków 17

18 Wspólnej Polityki Rolnej. Oprócz dotychczas stosowanych instrumentów, UE, pod naciskiem Polski podwyższyła instrument dodatkowego wsparcia finansowego dla gospodarstw niskotowarowych do wysokości 1250 euro rocznie na gospodarstwo, to jest znacznie powyżej poziomu pierwotnej propozycji w wysokości 750 euro. Ponadto UE przyznała Polsce pomoc finansową na tworzenie grup producentów (Polska uzyskała 5-letni okres przejściowy w zakresie spełnienia wymogów tworzenia organizacji producentów), wsparcie inwestycji w produkcyjnych gospodarstwach rolnych na dostosowanie się do standardów UE oraz finansowanie pomocy technicznej. Uproszczone zostały zasady i podniesiony zakres wsparcia z funduszy UE na inwestycje w gospodarstwach rolnych, poprawę marketingu artykułów rolnych oraz wsparcie służb doradztwa rolnego. Na wniosek Polski Unia Europejska wyraziła zgodę na umieszczenie w Traktacie Akcesyjnym postanowień dotyczących klauzuli ochronnej w rolnictwie, która może być uruchomiona w przypadku wystąpienia poważnych i długotrwałych utrudnień w funkcjonowaniu sektora rolnego albo powodujących istotne pogorszenie sytuacji w tym sektorze. Biorąc pod uwagę specyficzne problemy sektora rolnictwa w Polsce, środki stosowane przez Komisję Europejską dla zapobieżenia zakłóceniom na rynku mogą obejmować monitorowanie strumieni handlu między Polską a innymi państwami członkowskimi UE. Negocjacje w obszarze Rolnictwo były trudne ze względu na brak do ostatniej fazy rokowań stanowiska UE w kwestiach finansowych, w tym - w sprawie dopłat bezpośrednich. Stanowisko to UE przyjęła dopiero 24 października 2002 r. Do tego czasu UE utrzymywała, iż Agenda 2000 nie przewiduje środków na dopłaty bezpośrednie dla rolników nowych krajów członkowskich. Do połowy 2002 r. UE nie zajmowała również konkretnego stanowiska wobec większości naszych postulatów dotyczących nie tylko zasadniczych kwestii, jak wielkość plonu referencyjnego i powierzchni bazowej, lecz także w odniesieniu do kwot produkcyjnych. Większość polskich postulatów była w całości odrzucana, lub też proponowane wielkości znacznie odbiegały od polskich postulatów. Intensywne negocjacje w finalnej fazie doprowadziły do zmiany stanowiska UE w odniesieniu do szeregu problemów. Podwyższona została proponowana przez UE powierzchnia bazowa z ha do ha, plon referencyjny z 2,96 t/ha do 3,0 t/ha. Istotny uzysk nastąpił w odniesieniu do kwoty mlecznej poprzez przesunięcie 1,5 mln ton do kwoty sprzedaży hurtowej, co nie tylko gwarantuje producentom indywidualnym zbyt mleka lecz również zaspokaja potrzeby surowcowe zakładów przetwórczych na poziomie uwzględniającym rozwój tego sektora w najbliższych latach. Polska wynegocjowała ponadto dodatkową kwotą produkcyjną w wielkości ton jako rezerwę restrukturyzacyjną, co nie było przewidziane w wyjściowym stanowisku UE. Podstawowa kwota mleczna wynosić będzie ton. Polska uzyskała także 1-roczny okres przejściowy na ustalenie indywidualnych kwot dla producentów surowca mlecznego. Szereg kwot produkcyjnych Polska wynegocjowała pomimo wcześniejszej odmowy UE przyznania ich w jakiejkolwiek wysokości. Dotyczy to lnu i konopi na włókno, suszu paszowego ( t). Przyznana kwota produkcyjna cukru ton (w tym ton w kwocie A i ton w kwocie B - jest zbliżona do polskiego postulatu. W pełni uznany został polski postulat dotyczący kwoty pomidorów do przetwórstwa ton. Uzyskana kwota produkcyjna tytoniu wynosi t, wysokość premii dla hodowli krów mamek sztuk, owiec maciorek sztuk. Uzyskano znaczne podniesienie proponowanych przez UE kwot produkcyjnych izoglukozy z ton do ton oraz skrobi ziemniaczanej z ton do ton. Wysokość premii wołowej wzrosła z do sztuk. UE zaakceptowała, początkowo odrzucany postulat przyznania okresu przejściowego (do 31 marca 2005) dotyczącego przestrzegania mechanizmów zarządzania kwotą mleczną (nie 18

19 stosowanie kar wobec producentów przekraczających przyznane kwoty mleczne), 3-letni okres przejściowy na określenie minimalnej partii towaru podlegającej skupowi interwencyjnemu, 5- letni okres przejściowy na zawartość tłuszczu w mleku pitnym, 5-letni na minimalną wielkość produkowanego surowca tytoniowego wymaganego dla uznania grup producentów oraz 5 - letni na spełnienie wymogów uznania grup producentów. Unia Europejska przyznała Polsce 3 letni okres przejściowy na kwalifikowanie ras mających prawo do premii dla krów mamek. Dobrym wynikiem negocjacyjnym jest również akceptacja UE, pomimo wyrażonego uprzednio zdecydowanego sprzeciwu dla wytwarzania w Polsce wina z importowanego soku gronowego i moszczu pod nazwą Polskie Wino/Polish Wine oraz zapewnienie ochrony prawnej nazw kilku wytwarzanych w Polsce gatunków wódek. Najistotniejszym osiągnięciem negocjacyjnym była akceptacja wprowadzenia dopłat bezpośrednich w sytuacji gdy opcja taka nie była rozważana w wyjściowym stanowisku UE, opierającym się na założeniach Agendy Szczególnym sukcesem było wyrażenie przez UE zgody na polski wniosek w sprawie podniesienia poziomu dopłat bezpośrednich poprzez realokację części środków przeznaczonych na rozwój wsi i obszarów wiejskich. Wymagało ono zmiany konsekwentnie podtrzymywanego przez UE stanowiska odrzucającego ten postulat. Ważnym osiągnięciem negocjacyjnym jest także odrzucana początkowo przez UE klauzula ochronna polskiego rynku rolnego. Uzyskane rezultaty negocjacyjne stwarzają dogodne warunki dla szybkiego integrowania się polskiego rolnictwa z jednolitym rynkiem UE w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Przyśpieszeniu ulegnie proces restrukturyzacji polskiej wsi i rolnictwa, powstaną nowe, korzystniejsze warunki dla wymiany handlowej w ramach UE oraz z krajami trzecimi. Interesy polskiego rolnictwa reprezentowane będą na forum WTO przez Unię Europejską, zapewniając Polsce identyczne warunki udziału w handlu światowym, co będące udziałem państw UE, identyczny poziom ochrony celnej oraz możliwości korzystania z instrumentów wsparcia rynku rolnego, np. poprzez dopłaty do eksportu. Pierwsze lata po akcesji wymagać będą jednakże od Polski dużego wysiłku organizacyjnego w celu jak najszybszego efektywnego wejścia w struktury i mechanizmy UE, co warunkuje uzyskanie odpowiedniego poziom absorpcji środków finansowych postawionych do dyspozycji polskiego rolnictwa. Sprawy weterynaryjne i fitosanitarne Akty prawne Unii Europejskiej w dziedzinie weterynarii stanowią istotną część dorobku prawnego UE, najbardziej rozbudowaną w porównaniu z innymi dziedzinami. Legislacja horyzontalna reguluje kwestie dotyczące m.in. systemu informatycznego dla weterynaryjnej kontroli importu z krajów trzecich, identyfikacji i rejestracji zwierząt, weterynaryjnej kontroli żywych zwierząt i ich produktów pochodzących z krajów trzecich oraz państw członkowskich UE, certyfikacji weterynaryjnej i in. Pozostałe akty prawne należące do tzw. legislacji pionowej regulują m.in. wymagania sanitarno weterynaryjne w zakresie obrotu zwierzętami i artykułami pochodzenia zwierzęcego, sprawy prewencji i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, dobrostanu zwierząt, niektóre aspekty zootechniczne, nadzór nad środkami żywienia zwierząt i produktami pochodzenia zwierzęcego, sprawy związane z farmacją weterynaryjną oraz kompetencje organów i osób wykonujących nadzór weterynaryjny. W wyjściowym stanowisku negocjacyjnym Polska zobowiązała się do wprowadzenia niezbędnych rozwiązań prawnych i instytucjonalnych, tak aby z dniem uzyskania członkostwa w UE zapewnić zgodność z wymogami prawa wspólnotowego w zakresie: 19

20 systemu kontroli weterynaryjnej i fitosanitarnej na granicy polskiej z państwami nie będącymi członkami UE oraz na granicy morskiej i w portach lotniczych; systemu nadzoru nad bezpieczeństwem żywności dopuszczonej do obrotu; weterynaryjnych i fitosanitarnych standardów produktów żywnościowych; sanitarnych i higienicznych i technicznych warunków w zakładach przetwórstwa i produktów żywnościowych; utworzenia systemu rejestracji i identyfikacji zwierząt; systemu monitorowania chorób zakaźnych zwierząt; zakładów utylizacji odpadów zwierzęcych. W chwili rozpoczęcia negocjacji polski system kontroli weterynaryjnej nie spełniał wszystkich standardów wspólnotowych. Brak było również ogólnego systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt. Istniała potrzeba całkowitego zharmonizowania polskich przepisów z unijnymi. W tym celu została uchwalona tzw. ustawa weterynaryjna z 25 lipca 2001 r., która znowelizowała ustawę 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej oraz ustawę z 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko weterynaryjnych, a także wprowadziła do polskiego prawa normy unijne i umożliwiła pełną implementację legislacji pionowej w rozporządzeniach wykonawczych. Ponadto znowelizowane przepisy ustawy z 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz ustawa z 23 sierpnia 2001 r. o środkach żywienia zwierząt w całości implementują postanowienia właściwych dyrektyw. W dniu przystąpienia Polski do UE polska granica wschodnia stanie się zewnętrzną granicą Unii Europejskiej. W związku z tym konieczne było dostosowanie istniejących punktów kontroli granicznej do standardów unijnych oraz budowa dodatkowych przejść, gwarantujących właściwą kontrolę zwierząt i towarów. Realizacja tych celów, jak również budowa spełniającego wymogi wspólnotowe systemu identyfikacji zwierząt, odbywała się w ramach programów PHARE. Wielkim wyzwaniem było wdrożenie wysokich standardów wspólnotowych w zakresie ochrony zdrowia publicznego, do których Unia Europejska w trosce o bezpieczeństwo żywności i zdrowie konsumenta przywiązuje szczególną uwagę. Większość zakładów sektora przetwórstwa produkcji pochodzenia zwierzęcego nie odpowiadała wymogom unijnym. Pomimo intensywnej restrukturyzacji przeprowadzonej w ostatnich latach w zakładach przetwórstwa, całkowite spełnienie wymogów unijnych do dnia uzyskania członkostwa przez wszystkie zakłady byłoby zadaniem niezmiernie trudnym. W rezultacie trudnych negocjacji Polska uzyskała okresy przejściowe dotyczące dostosowania strukturalnego dla 113 zakładów przetwórstwa mleka do 31 grudnia 2006 r., 332 zakładów przetwórstwa mięsnego do 31 grudnia 2007 r. oraz 40 zakładów przetwórstwa rybnego do 31 grudnia 2006 r. Produkty pochodzące z powyższych zakładów będą dopuszczone do obrotu i spożycia wyłącznie na terytorium Polski, do zakończenia okresów przejściowych. Polsce przyznany został także okres przejściowy do końca 2006 r. na dostosowania strukturalne dla gospodarstw produkujących mleko. Bardzo złożoną kwestią negocjacyjną, wiążącą się ze zdrowiem konsumenta, była konieczność osiągnięcia pełnej zgodności sektora mlecznego z wymaganiami wspólnotowymi. Oznaczało to obowiązek poprawienia jakości mleka surowego kierowanego do przerobu, pod względem zawartości bakterii i komórek somatycznych. Pomimo istotnego postępu dokonanego w ostatnim czasie oraz osiągnięcia wysokiego udziału mleka odpowiadającego normom unijnym w ogólnej skali przetwórstwa, uzyskanie pełnej zgodności byłoby procesem trudnym społecznie i ekonomicznie. Potrzeba wydłużenia w czasie dostosowań w tym zakresie spotkała się z brakiem zrozumienia po stronie UE, 20