Klasyfikacja polskich banków według stopnia konkurencyjności. poziomu konkurencyjności banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w

Transkrypt

1 Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Klasyfikacja polskich banków według stopnia konkurencyjności Podstawowym celem badania przeprowadzonego w niniejszej pracy jest próba oceny poziomu konkurencyjności banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie oraz weryfikacja hipotezy o dodatnim skorelowaniu stopnia konkurencyjności analizowanych banków z ich wyceną dokonywaną przez rynek kapitałowy. Konkurencyjność zdefiniowana została jako występowanie następujących zjawisk: postępu technicznego wyznaczanego przez wzrost technicznego uzbrojenia pracy, efektów postępu technicznego mierzących oddziaływanie postępu na działalność badanych obiektów, postępu ekonomicznego określonego przez zmniejszający się koszt jednostkowy produkcji, korzystnego kształtowania się wybranych wskaźników finansowych charakteryzujących badane obiekty. Postęp może być zdefiniowany w bardzo różnorodny sposób. Wydaje się, że jedną z prawidłowych definicji postępu może być sformułowanie przytoczone przez J.Hozera i J.Zawadzkiego [4, s.23]. Postęp w rozumieniu tych autorów to pozytywny rozwój ilościowojakościowy przedsiębiorstwa w czasie. Należy zaznaczyć, że postęp techniczny w przypadku banków będzie identyfikowany jako wzrost aktywów przypadających na 1 zatrudnionego i w rezultacie odzwierciedlać będzie dynamikę udzielania kredytów. W swoisty sposób wyrażać więc będzie techniczne uzbrojenie pracy. Natomiast efekt postępu rozumiany będzie jako miara efektywności kredytowania i równać się będzie ocenie wpływu technicznego uzbrojenia pracy na zmianę wydajności pracy

2 (wartość przychodów przypadających na 1 zatrudnionego). Z.Pawłowski rozróżnia dwa rodzaje efektów postępu technicznego: produkcyjny i wydajnościowy [zob. 3, s.98]. Pierwszy z nich jest skutkiem występowania neutralnego postępu technicznego i jest możliwy do identyfikacji w przypadku braku zmiany struktury zarówno produkcji, jak i czynników produkcji. Drugi natomiast to pochodna występującej substytucji pracy żywej przez czynniki o charakterze majątkowym i kapitałowym. W pracy ograniczymy się do analizy postępu o charakterze egzogenicznym, dla którego wzrost efektywności czynników produkcji jest najczęściej wyłącznie funkcją czasu i występuje bez konieczności ponoszenia nakładów na prace badawczo-rozwojowe [2, s.84]. Zasadność uwzględnienia kosztu jednostkowego jako jednego z elementów składowych konkurencyjności wiąże się ze zjawiskiem gospodarności. A.Barczak w pracy [1, s ] zaproponował metodę badania efektywności gospodarowania przedsiębiorstwa polegającą na wprowadzeniu do modelu kosztów własnych produkcji zmiennej czasowej t. Oczekiwana zmiana kosztów jednostkowych przy wyeliminowaniu wpływu pozostałych czynników uwzględnionych w modelu jest w przybliżeniu równa wartości parametru stojącego przy zmiennej czasowej. W przypadku, gdy wartość tego parametru jest ujemna mamy do czynienia z obniżką kosztu jednostkowego wynikającą z efektów gospodarnościowych, a co się z tym wiąże z postępem ekonomicznym. Na przykład J.Hozer i J.Zawadzki [4, s.25] wśród efektów ekonomicznych postępu wymieniają między innymi: wzrost wydajności pracy oraz zmniejszanie się jednostkowych kosztów produkcji. Jednym ze sposobów badania postępu może być wykorzystanie procedury zaproponowanej w latach pięćdziesiątych przez R.Solowa i J.Tinbergena, która opiera się na wprowadzeniu do funkcji produkcji typu Cobb-Douglasa: Q t t t 1 2 ut Z M e, (1) 0

3 czynnika e t określającego sumaryczny wpływ postępu technicznego, ekonomicznego, organizacyjnego i kadrowego [por. pracę 4, s.32]. Postęp ten w literaturze określany jest mianem postępu niezmaterializowanego (nieuprzedmiotowionego, nieucieleśnionego, niezależnego) tzn. niezależnego od czynników produkcji [zob. 2, s.63]. Podejście to nie zostało wykorzystane w niniejszej pracy ze względu na bardzo słabe własności oszacowanych modeli produkcji w przypadku praktycznie wszystkich badanych obiektów. Otrzymane modele charakteryzowały się bardzo niskim stopniem dopasowania do danych empirycznych oraz brakiem istotnych parametrów strukturalnych. Alternatywne sposoby mierzenia efektów postępu w przedsiębiorstwie to: 1) wprowadzenie do funkcji produkcji obok zmiennych opisujących czynniki produkcji innych zmiennych charakteryzujących określony rodzaj postępu, 2) wykorzystanie reszt odpowiednio wyspecyfikowanych modeli ekonometrycznych. W ramach przeprowadzonego badania wykorzystane zostały następujące modele: 1) Postępu technicznego: T t 0 1t u t, (2) gdzie: Tt techniczne uzbrojenie pracy (aktywa / zatrudnienie), t zmienna czasowa, t = 1,..., n. 2) Efektów wydajnościowych postępu technicznego o charakterze substytucyjnym [por. 3, s.101]: W t 0 t 1 t T e, (3) gdzie: Wt wydajność zatrudnienia (przychody z tytułu prowizji i odsetek / zatrudnienie), Tt techniczne uzbrojenie pracy (aktywa / zatrudnienie).

4 Model ten odzwierciedla założenie o występującej zmianie struktury czynników produkcji na korzyść czynników majątkowych. 3) Kosztów jednostkowych: K jt 0 1Qt 2t t, (4) gdzie: Kjt koszty jednostkowe (koszty całkowite / przychody), Qt wartość przychodów z tytułu prowizji i odsetek odsetek, t zmienna czasowa, t = 1,..., n. Ze względu na zbyt krótki okres notowania niektórych banków na rynku giełdowym, a co jest z tym związane brak pełnych danych ekonomiczno-finansowych, w analizie uwzględniono tylko 12 banków z 16 notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Zmienne wykorzystywane w modelach dotyczą danych ekonomicznofinansowych charakteryzujących badane obiekty w ujęciu półrocznym w latach W obliczeniach taksonomicznego miernika rozwoju wykorzystane zostały dane finansowe za rok Wszystkie dane pochodzą z informacji Serwisu Notoria nr 2/99. W procedurze taksonomicznego miernika rozwoju (TMR), obliczanego w oparciu o dane za rok 1998, wykorzystane zostały następujące cechy diagnostyczne (tab. 1): stosunek udzielonych pożyczek do zgromadzonych depozytów - X1, rentowność aktywów ogółem - X2, marża zysku netto (wynik finansowy netto / przychody odsetkowe) - X3, stosunek kosztów działania do przychodów z tytułu odsetek - X4, rozpiętość odsetkowa (stopa odsetkowa aktywów dochodowych stopa odsetkowa pasywów kosztowych) - X5.

5 Wartość cech diagnostycznych dla poszczególnych banków w roku 1998 Tabela 1 Nazwa banku X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 Amerbank 1,039 0,019 0,162 0,290 0,040 Bank 0,821 0,028 0,131 0,196 0,050 Komunalny BOŚ 0,860 0,035 0,235 0,207 0,050 BPH 0,701 0,025 0,160 0,254 0,045 BRE 0,806 0,024 0,189 0,264 0,036 Bank Śląski 0,751 0,018 0,110 0,294 0,049 BWR 0,787-0,013-0,087 0,356 0,035 Bank Handlowy 0,954 0,017 0,150 0,265 0,038 Kredyt Bank 0,724 0,015 0,097 0,292 0,041 Lgpetrobank 1,016 0,023 0,120 0,332 0,047 PPAB 0,888 0,024 0,156 0,403 0,046 WBK 0,663 0,025 0,157 0,251 0,039 Źródło: obliczenia własne. W tabeli 2 przedstawione zostały oceny parametrów strukturalnych oszacowanych modeli postępu, efektów postępu i kosztów jednostkowych oraz wartości taksonomicznego miernika rozwoju dla poszczególnych obiektów. Nazwa banku Oceny parametrów strukturalnych poszczególnych modeli oraz wartościami taksonomicznego miernika rozwoju Postęp techniczny ( 1) Efekt postępu ( 1) Postęp ekonomiczny ( 2) TMR Amerbank 568,7 0,66-0,031** 0,583 Bank Komunalny 128,3 0,84 0,002* 0,683 BOŚ 221,3 0,49-0,061 0,895 BPH 145,0 0,79-0,030** 0,643 BRE 491,3 0,60 0,063 0,656 Bank Śląski 101,0 0,60 0,002* 0,486 BWR 92,9 0,97 0,086-0,239 Bank Handlowy 276,9 1,21 0,040 0,569 Kredyt Bank 208,2 0,70-0,026** 0,416 Lgpetrobank 122,1 0,76 0,029* 0,514 PPAB 167,7 0,94-0,050 0,426 WBK 143,1 0,76 0,012* 0,612 * Parametry nieistotne statystycznie, ** Parametry istotne przy poziomie istotności = 0,1 Źródło: obliczenia własne. Tabela 2

6 Wszystkie parametry strukturalne zawarte w modelach postępu i efektów postępu są statystycznie istotne. Modele te charakteryzowały się w większości przypadków bardzo dobrym stopniem dopasowania do danych empirycznych. W modelach kosztów jednostkowych wystąpiły cztery przypadki braku istotności parametrów strukturalnych. W oparciu o otrzymane wyniki sformułować można następujące wnioski: w badanym okresie wszystkie banki charakteryzowały się postępem technicznym oraz dodatnimi efektami postępu technicznego, największy postęp techniczny występował w przypadku Amerbanku i BRE, najniższy zaś dla Banku Współpracy Regionalnej, w zakresie efektów postępu technicznego najlepsze banki to Bank Handlowy, PPAB oraz BWR, zdecydowanie najgorsze efekty postępu technicznego wykazywał Bank Ochrony Środowiska, najkorzystniejsze wartości miary agregatowej (TMR) oceniającej sytuację finansową poszczególnych obiektów posiadały BOŚ i Bank Komunalny, najniższymi wartościami taksonomicznego miernika rozwoju charakteryzowały się BWR i Bank Śląski. Na rys. 1-9 przedstawiona została klasyfikacja badanych banków z uwzględnieniem wszystkich stosowanych kryteriów wyznaczających ich konkurencyjność. Wartości współczynników cena do zysku (P/E) oraz cena do wartości księgowej (P/BV) wykorzystywane w celu podziału poszczególnych banków na dwie grupy: o niskich i wysokich wartościach tych wskaźników dotyczą całego roku Jako kryterium podziału badanych banków na wymienione dwie grupy zastosowano wartość przeciętną powyższych wskaźników.

7 Wartości wskaźników P/E i P/BV według danych finansowych za rok 1998 Nazwa banku P/E P/BV Amerbank 12,5 1,73 Bank Komunalny 5,9 0,95 BOŚ 8,3 1,63 BPH 8,1 1,30 BRE 8,5 1,22 Bank Śląski 7,7 1,09 BWR * 0,72 Bank Handlowy 10,3 1,13 Kredyt Bank 6,5 1,16 Lgpetrobank 7,2 0,55 PPAB 12,3 2,22 WBK 8,3 1,95 * Bank BWR wykazał w roku 1998 stratę Źródło: Rzeczpospolita z dnia Tabela Postęp ,000 0,300 0,600 0,900 1,200 1,500 0 Efekt postępu Rys. 1. Klasyfikacja badanych banków według postępu i efektów postępu.

8 14 0, , , , , , ,000 P/E 8 5 Postęp Rys. 2. Klasyfikacja badanych banków według postępu i wskaźnika P/E. 2,50 2,00 P/BV 1,50 0, , , ,000 1,00 0,50 0,00 Postęp Rys. 3. Klasyfikacja badanych banków według postępu i wskaźnika P/BV.

9 13 0,000 0,300 0,600 0,900 1,200 1, P/E Efekt postępu Rys. 4. Klasyfikacja badanych banków według efektów postępu i wskaźnika P/E. 2,50 2,00 P/BV 1,50 0,000 0,200 0,400 0,600 0,800 1,000 1,200 1,400 1,00 0,50 0,00 Efekt Postępu Rys. 5. Klasyfikacja badanych banków według efektów postępu i wskaźnika P/BV.

10 600,000 Postęp 400, ,000-0,400-0,200 0,000 0,200 0,400 0,600 0,800 1,000 TMR 0,000 Rys. 6. Klasyfikacja badanych banków według postępu i wskaźnika TMR. 1,400 1,200 Efekt postępu 1,000 0,800-0,400-0,200 0,000 0,200 0,400 0,600 0,600 0,800 1,000 0,400 0,200 TMR 0,000 Rys. 7. Klasyfikacja badanych banków według efektów postępu i wskaźnika TMR.

11 14 0,000 0,200 0, ,600 0,800 1,000 P/E 8 5 TMR Rys. 8. Klasyfikacja badanych banków według wskaźnika TMR i wskaźnika P/E. 2,50 2,00 P/BV 1,50-0,400-0,200 0,000 0,200 0,400 0,600 0,800 1,000 1,00 0,50 TMR 0,00 Rys. 9. Klasyfikacja badanych banków według wskaźnika TMR i wskaźnika P/BV. Wszystkie obiekty znajdujące się w prawej górnej ćwiartce rysunków 2-9 (posiadające wysokie wartości postępu, efektów postępu, taksonomicznego miernika rozwoju i charakteryzujące się wyższymi niż przeciętne wartości wskaźników P/E oraz P/BV) oraz znajdujące się w lewej dolnej ćwiartce (posiadające niskie wartości postępu, efektów postępu,

12 taksonomicznego miernika rozwoju i charakteryzujące się niższymi niż przeciętne wartości wskaźników P/E oraz P/BV) zostały wycenione przez inwestorów w sposób adekwatny. Pozostałe banki charakteryzują się niedowartościowaniem (prawa górna ćwiartka) lub przewartościowaniem (prawa dolna ćwiartka). Na podstawie rys. 1 oraz większości pozostałych rysunków stwierdzić można jednocześnie, że nie występuje istotny związek między poszczególnymi czynnikami decydującymi o sile konkurencyjnej badanych banków. Na podstawie otrzymanych wyników można jednocześnie, w większości przypadków, odrzucić hipotezę statystyczną o istnieniu dodatniej korelacji między posiadanym stopniem konkurencyjności oraz wyceną poszczególnych banków przez rynek kapitałowy. Literatura Barczak A.: Ekonometryczne metody badania kosztów produkcji, PWN, Warszawa, Juszczak-Szumacher G.: Makroekonometryczna analiza procesu produkcyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź Pawłowski Z.: Ekonometryczna analiza procesu produkcyjnego, PWN, Warszawa Sposoby mierzenia efektów postępu technicznego, organizacyjnego, ekonomicznego i kadrowego w przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod red. J.Hozera, TNOiK Oddział w Szczecinie, Zakład Ekonometrii i Statystyki Politechniki Szczecińskiej, Szczecin Summary In the paper the author tried to classify Polish banks according to their competitiveness. The hypothesis about a proper valuation of banks by capital market is also tested. If above hypothesis is true it means that there exists a significant and positive correlation between banks competitiveness and their value determined by investors. According to the author competitiveness of the bank means that it is characterized by technical and economic progress, positive effects of technical progress and eligible financial ratios.