Referat. Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym.

Transkrypt

1 1 Małgorzata Andrychowicz Publiczne Gimnazjum wgrójcu Referat Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym. Termin dysleksja rozwojowa obejmuje kilka rodzajów zaburzeń: - dysleksja specyficzne trudności w czytaniu - dysortografia specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni ( w tym błędy ortograficzne) - dysgrafia niski poziom graficzny pisma - dyskalkulia problemy w matematyce ( niski poziom rozumowania operacyjnego, kłopoty z pojęciami abstrakcyjnymi, np. pojęciem liczby, wielkości, proporcji) Przyczyną tego typu zaburzeń mogą być mikrouszkodzenia tych części kory mózgowej, które są odpowiedzialne za rozpoznawanie słyszanych głosek, widzianych liter, łączenia ich w wyrazy. Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie. Wskazuje się na dziedziczność, zmiany anatomiczne i zaburzenia fizjologiczne układu nerwowego ( w okresie ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu). Zaniedbania środowiskowe oraz brak szybkiej interwencji pogłębiają trudności dziecka. Dysleksję, czyli ślepotę słowną (word blindness), pierwszy raz opisał w roku 1896 okulista angielski W. Pringle Morgan. Jego

2 2 czternastoletni pacjent miał świetny wzrok, był inteligentny, miał jedynie kłopoty z czytaniem. W Polsce pierwsze artykuły na temat dysleksji ukazywały się w latach dwudziestych, pierwsze książki w latach sześćdziesiątych. Obecnie szacuje się, że nadysleksję cierpi % dzieci, w tym 4 % bardzo dotkliwie. Dysleksja nie zależy od poziomu inteligencji dziecka, często dyslektycy to osoby o wysokiej, a nawet wybitnej inteligencji. Dyslektykami byli między innymi: Albert Einstein, Thomas Alva Edison, Winston Churchill, Auguste Rodin, Hans Christian Andersen. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. Rodzice i nauczyciele powinni mieć tego świadomość, aby możliwie wcześnie rozpocząć pracę z dzieckiem dyslektycznym. Dzieci zagrożone dysleksją późno zaczynają mówić, trudno im zapamiętać wierszyk. Mają kłopoty z lepieniem, malowaniem i odwzorowywaniem. Dużą trudność sprawia dzieciom dyslektycznym składanie układanek, gdzie trzeba wyodrębnić część zcałości lub złożyć kilka części w całość. Dzieci te odznaczają się również małą sprawnością i koordynacją ruchów podczas zabaw ruchowych, rysowania i pisania (brzydkie pismo). Często mylą prawą i lewą rękę oraz mają zaburzenia w orientacji przestrzennej. Mylą litery podobne pod względem kształtu (p- b- d- g) i litery odpowiadające podobnym głoskom (b-p, d-t, g-k). Dla nauczycieli i rodziców niezwykle istotne są sposoby pracy z dziećmi dyslektycznymi. Należy pamiętać o tym, że terapia jest tym skuteczniejsza, im wcześniej zostanie podjęta. Ważny jest także stopień zaangażowania ucznia, jego motywacja do pracy oraz ilość czasu przeznaczonego na zajęcia. W pracy z dzieckiem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest nauczanie angażujące jednocześnie wiele zmysłów. Ważne jest łączenie nauki z zabawą poprzez gry, łamigłówki, rebusy, układanki. W pracy z dzieckiem dyslektycznym należy pamiętać, że nie jest wskazane, aby dzieci te czytały w obecności całej klasy, ponieważ jest to dla nich stresujące. Nie powinny pisać dyktand, należy jezastąpić pisaniem z pamięci. Nauczyciel nie powinien stosować rywalizacji i stawiać za wzór zdolniejsze dzieci, którym dziecko dyslektyczne nie może dorównać. Błędy popełnione przez dyslektyków nie mogą być omawiane w obecności klasy. Przy ocenie prac pisemnych z języka polskiego nie powinny być brane pod uwagę błędy ortograficzne. Należy przede wszystkim oceniać treść pracy. Na ocenę z języka polskiego

3 3 powinny składać się wszystkie osiągnięcia ucznia (odpowiedzi ustne, prace pisemne itp.). Sprawdzając prace pisemne nauczyciel powinien zwrócić uwagę na sposób poprawy błędów. Powinien on być dokonywany w ten sposób, aby uczeń nie przyswajał sobie w pamięci wzrokowej wadliwego obrazu graficznego wyrazów. Można stosować całkowite zamazanie wyrazów z błędem i napisanie ich u góry w sposób poprawny. Inny sposób to naklejanie pasków z poprawnie napisanym wyrazem w miejsce słowa z błędem. Niekiedy zaznacza się błędy jedynie w sposób ilościowy, dzieci same je następnie znajdują poprzez porównanie z poprawnie napisanym tekstem Uczniowie powinni mieć często sprawdzane zeszyty, aby wyeliminować błędy. Należy zalecić dzieciom prowadzenie słownika wyrazów trudnych. Nauczyciel powinien czuwać nad uaktywnieniem uczniów podczas lekcji i dodatkowych zajęć poprzez stosowanie atrakcyjnych pomocy dydaktycznych i przerw relaksacyjnych. Dzieci dyslektyczne powinny często odpowiadać ustnie. Podczas klasówek i wypracowań uczniowie powinni mieć możliwość korzystania ze słowników ortograficznych. Niezwykle ważne jest stosowanie różnego rodzaju wzmocnień -zachęt i pochwał oraz stała współpraca między domem i szkołą. W celu pomocy dzieciom dyslektycznym należ stosować różne formy ćwiczeń w mówieniu i pisaniu. Prof. dr hab. Marta Bogdanowicz 1 proponuje następujące ćwiczenia dla uczniów starszych: 1. Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od około ½ - 1 strony, 2. Dorosły czyta dziecku na głos trzy razy więcej, około 3 stron; dobrze jeśli dziecko w tym czasie śledzi teksy wzrokiem, 3. Dziecko czyta samo po cichu cztery razy więcej: około 4 stron, powtórka całego cyklu (pkt 1-3) 4. Streszczenie przeczytanego tekstu ( ustne - opowiadanie lub pisemne w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem, 5. Podsumowanie przeczytanego rozdziału streszczenie rozdziału i dyskusja nad wybranymi problemami) 1 M. Bogdanowicz: Recepty na dobre czytanie i pisanie [w] Jak pomóc dziecku z dysortografią, ODNZielona Góra 2000

4 Książka mówiona. 4 Książki mówione to taśmy magnetofonowe z nagraniami lektur szkolnych, które służą dzieciom w przyśpieszeniu procesu czytania lektur. Można je wypożyczać w bibliotekach dla osób niepełnosprawnych (niewidomych), bibliotekach pedagogicznych, dużych bibliotekach publicznych. Rodzice prezentują początek książki mówionej i dziecko kontynuuje czytanie reszty rozdziału z użyciem kasety magnetofonowej. Zadaniem dziecka jest: - słuchanie tekstu z taśmy z jednoczesnym śledzeniem go w książce i czytaniem (2 strony) - słuchanie tekstu bez czytania (kilka stron) - streszczenie przeczytanego tekstu (ustne lub pisemne w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem - podsumowanie przeczytanego i wysłuchanego rozdziału streszczenie i dyskusja Dyktando w 10 punktach z komentarzem ortograficznym: 1. Umowa Umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie robić dyktando obejmujące zawsze tylko trzy zdania. Wymyślcie wspólnie nagrodę po każdym tygodniu pracy. 2. Wybór tekstu Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie. 3. Komentarz ortograficzny Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu ( podaje zasady pisowni, poszukuje uzasadnienia pisowni). 4. Zapisywanie Dziecko zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następnymi zdaniami). 5. Kontrola1 dziecko. Dziecko samodzielnie sprawdza cały napisany tekst.

5 6. Kontrola 2 dorosły 5 Dorosły sprawdza tekst. Jeżeli znajdzie błędy, podaje ich liczbę. 7. Kontrola3 dziecko Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego. 8. Kontrola 4 dorosły Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst wzór, z którego dyktował zdania. 9. Kontrola5 dziecko Dziecko porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy. 10.Poprawa Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy np. podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne, odmienia wyrazy przez przypadki, wymienia na inne formy). Dyktando z komentarzem ortograficznym utrwala znajomość zasad pisowni, wytwarza nawyk stałego przywoływania zasad ortograficznych podczas pisania oraz nawyk stałego sprawdzania tekstu. Kolejnym ćwiczeniem proponowanym przez profesor Martę Bogdanowicz jest tygodniowe ćwiczenie poprawnej pisowni. Praca ta jest zalecana dla starszych uczniów. Składa się z kilku etapów: Tygodniowe ćwiczenia poprawnej pisowni - samodzielna praca starszych uczniów I. Przygotowanie Załóż zeszyt do ćwiczeń ortograficznych. Powtórz i utrwal zasady pisowni. Na końcu zeszytu załóż,,słowniczek trudnych wyrazów II. Pisanie z pamięci- co dzień Przeczytaj uważnie wybrany przez siebie lub wskazany przez nauczyciela fragment tekstu (ok. 4-5 zdań niezbyt długich, po ok. 5 wyrazów w zdaniu).

6 6 Przeczytaj pierwsze zdanie, zapamiętując tekst i pisownię wyrazów. Uzasadnij pisownię trudnych wyrazów. Powiedz tekst z pamięci. Przeczytaj powtórnie zdanie sprawdzając, czy dobrze zapamiętałeś. Napisz tekst z pamięci. Sprawdź zapis i nanieś poprawki. Porównaj zapis ze zdaniem wzorcowym i nanieś poprawki. Zakryj zdanie wzorcowe i napisane. Napisz powtórnie to samo. Sprawdź zapis. III. Poprawa błędów Wypisz wyrazy, w których popełniłeś błędy i uzasadnij poprawną pisownię Wyrazy te zastosuj w krzyżówce. Ułóż z nimi zdania. Utwórz rodzinę wyrazów pokrewnych. Wykonaj ćwiczenia utrwalające pisownię. Wpisz je do Słowniczka trudnych wyrazów ( na końcu zeszytu). IV. Sprawdzian co tydzień Pracuj codziennie, zapisując datę przy wykonywanych ćwiczeniach. Po tygodniu ćwiczeń poproś kogoś, aby podyktował ci zdania, które codziennie pisałeś Sprawdź, o ile mniej błędów zrobiłeś niż poprzednio i popraw je według wzoru Po każdym tygodniu ćwiczeń pokaż zeszyt nauczycielowi. W dysleksji niezwykle ważne są systematyczne ćwiczenia. Jak udowodnili amerykańscy naukowcy ze Stranford University 2 wystarczy ośmiotygodniowy intensywny trening, by dziecko zaczęło czytać znacznie lepiej. W treningu istotną rolę odgrywa specjalny program komputerowy. Uczy on dzieci odróżniania głosek. Trening opiera się na tym, że uaktywnia się część potyliczna mózgu, która u osób chorych na dysleksję jest mniej aktywna. W Polsce również zarejestrowany jest 2 Ł. Kaniewski: Mózg dyslektyka [w] Rzeczpospolita 50(6430)

7 7 specjalny program Dyslektyk. Pomaga on między innymi dzieciom, które mają utrudniony kontakt z terapeutą Rzeczpospolita 50(6430) ) Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na problemy emocjonalne dziecka dyslektycznego. Dzieci te na skutek niepowodzeń szkolnych mają poczucie niższej wartości. Nauczyciel powinien kierować się Dekalogiem dla nauczycieli dzieci dyslektycznych autorstwa prof. dr hab. Marty Bogdanowicz 3 : NIE Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego. Nie karz, nie wyśmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy. 3 M. Bogdanowicz: O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1995

8 8 Nie łudź się, że sam z tego wyrośnie, weźmie się w garść, przysiądzie fałdów lub, że ktoś go z tego wyleczy. Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej. Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń ipracy nad sobą. TAK Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwowych. Spróbuj, jak najwcześniej, zaobserwować trudności ucznia, na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem, logopedą, pedagogiem, a w razie potrzeby zlekarzem). Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi: bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej. ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców za pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradcą. Zaobserwuj podczas codziennych lekcji, co najskuteczniej pomaga dziecku. Bądź w stałym kontakcie z jego nauczycielem - terapeutą i, korzystając z jego wskazań, włączaj w zajęcia dydaktyczne potrzebne dziecku ćwiczenia. Opracuj program indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowany do jego możliwości i wkładu pracy. Oceniaj go na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych. Nie każ mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo (opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej

9 9 pracy, znajomości reguł ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj wysiłek i pracę, a nie za jej efekty. Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach. Bibliografia: 1. M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno motoryczna. Teoria, diagnoza, terapia, Warszawa M. Bogdanowicz, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin M. Bogdanowicz, Recepty na dobre czytanie i pisanie, [ w] Jak 4. pomóc dziecku z dysortografią, ODN Zielona Góra W. Brejnak, T. Opolska, R. Ponczek, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w nauce, Biblioteczka reformy, Warszawa Ł. Kaniewski, Mózg dyslektyka, [ w] Rzeczpospolita, 50 (6430) W. Turewicz, Organizacja pracy korekcyjno kompensacyjnej, [ w] Jak pomóc dziecku z dysleksją, ODN Zielona Góra B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń, Warszawa Źródła internetowe