WYMOGI WYKORZYSTYWA IA KART Z MIKROPROCESOREM W OBROCIE BEZGOTÓWKOWYM A PRZYKŁADZIE IEMIECKIEGO SYSTEMU GELDKARTE. Grzegorz Kotliński

Transkrypt

1 WYMOGI WYKORZYSTYWA IA KART Z MIKROPROCESOREM W OBROCIE BEZGOTÓWKOWYM A PRZYKŁADZIE IEMIECKIEGO SYSTEMU GELDKARTE Grzegorz Kotliński Wprowadzenie Od początku obecnej dekady trwa w Polsce dyskusja o szansach związanych z wykorzystaniem w obrocie bezgotówkowym kart z mikroprocesorem. Przedstawia się je jako środek zaradczy na wszelkie niedoskonałości popularnego w naszym kraju systemu kart magnetycznych. Celem opracowania jest zweryfikowanie prawdziwości powszechnie wygłaszanych w naszym kraju, nazbyt entuzjastycznych wypowiedzi na temat kart z mikroprocesorem, z doświadczeniami zebranymi przez twórców systemu GeldKarte w Niemczech. Aby osiągnąć tak sformułowany cel, scharakteryzowano konstrukcję systemu oraz jego wymagania infrastrukturalne. Opisano także efekty funkcjonowania systemu GeldKarte w Niemczech. Na podstawie przedstawionych informacji, sformułowano wskazówki i wnioski, które zawarto w zakończeniu opracowania. 1. Konstrukcja i wymagania infrastrukturalne systemu GeldKarte w iemczech Niemiecki system Geldkarte to jeden z najbardziej rozbudowanych w Świecie mechanizmów umożliwiających realizowanie płatności bezgotówkowych przy wykorzystaniu kart z mikroprocesorem kart wyposa-

2 żonych w funkcję nazywaną elektroniczną portmonetką. Rozpoczął działalność w 1998 roku. Jako efekt umowy największych niemieckich instytucji kredytowych. Wiele składników i rozwiązań tego systemu zawdzięcza swój kształt doświadczeniom zdobytym dzięki kartom systemu EC 1. Przykład Niemiec jest o tyle ciekawy, że pod względem niechęci społeczeństwa wobec kartowych płatności bezgotówkowych poniekąd kraj ten przypomina Polskę. W Niemczech czeki są bardziej popularne niż płatności kartowe. Jak należy się domyślać autorzy projektu GeldKarte upatrują w jego realizacji nadziei na spopularyzowanie bezgotówkowych transakcji kartowych. Ich przewidywania były o tyle słuszne, że realizacja transakcji płatniczych inicjowanych nowym rodzajem kart jest, przynajmniej z założenia tańsza niż w przypadku systemu płatności kartowych oferowanych przez organizacje wydawców kart (VISA i Master Card). Różnice sprowadzają się przede wszystkim do zawartości samej karty. Karty z paskiem magnetycznym, pozwalały na prosty zapis i przenoszenie niewielkich objętością danych. Odmienne właściwości prezentuje mikroprocesor wbudowany w GeldKartę. Opis elementów chipa (mikroprocesora) przedstawia rysunek 1. GeldKartę przedstawia się jako przykład karty wyposażonej w funkcję elektronicznej portmonetki. Jest tak w istocie, myli się jednak ten kto sądzi, że pieniądz elektroniczny zapisany na karcie jest pieniądzem samoistnym. Gdyby tak było zagubienie karty oznaczałoby utratę pieniędzy na niej zapisanych. System GeldKarte, aby przeciwdziałać takim sy- 1 Skrót EC oznacza Eurocheque system emisji kart gwarancyjnych do tzw. euroczeków, czyli wystandaryzowanych czeków, dla których opracowano wspólne zasady ich realizacji na terenie całej Europy zachodniej pod koniec lat 60-tych XX wieku. 2

3 tuacjom przewiduje tworzenie swoistej infrastruktury instytucjonalnej, obejmującej działalność instytucji pośredniczących, których celem jest prowadzenie konta analitycznego dla każdej karty funkcjonującej w systemie. Na koncie tym ewidencjonowane są wszelkie wpłaty ( doładowania ) i wypłaty ( rozładowania ) karty (z niem: Schattensaldo). Rysunek 1 Przeznaczenie poszczególnych elementów chipa znajdującego się na karcie z mikroprocesorem Legenda: A styki chipa umożliwiające odczyt danych B pamięć ROM, zawierająca mini system operacyjny umożliwiający realizację takich komend jak: czytaj, pisz, sprawdzaj, blokuj, porównuj, autoryzuj, łącz, wybieraj C elementy pamięci przeznaczone do wykorzystania przy przeprowadzania płatności D elementy pamięci wykorzystywane w innych niepłatniczych zastosowaniach ROM (Read-Only Memory) pamięć tylko do odczytu, zawiera za stałe zapisane dane niezbędne do prawidłowej pracy urządzenia RAM (Random Access Memory) pamięć o dostępie swobodnym, przechowuje aktualnie wykonywane programy CPU (Central Processing Unit) mikroporcesor EEPROM (Electrically-Erasable Programmable Read-Only Memory) nieulotna pamięć komputerowa, służąca do wielokrotnego zapisu i odczytu danych Źródło: opracowanie własne na podstawie [Bu02] str. 13, oraz [WeK03]. 3

4 System oparto na dwóch równolegle realizowanych procedurach procedurze doładowań oraz procedurze płatności ( rozładowań ). Procesy te przedstawiają rysunki 2 i 3. Procedura doładowania karty polega na dokonaniu w odpowiednim terminalu zapisu o wartości przechowywanych w chipie karty środków. Procedura przebiega w trybie on line i polega na połączeniu się terminala z centrum doładowań, które łączy się z wydawcą karty (bankiem posiadacza), który na podstawie autoryzacji transakcji, dokonuje obciążenia rachunku klienta i uznania konta rozliczeniowego systemu tą samą, wskazaną przez klienta kwotą. Odpowiednia informacja jest także przekazywana przez centrum doładowań do tzw. centralnej ewidencji klientów, prowadzonej przez system. Informacja o wartości doładowania zostaje zapisana na koncie analitycznym karty. Ta operacja kończy procedurę doładowania (rysunek 2). Karta posiada w ten sposób zapisaną, określoną wartość pieniężną. Można się nią w tym momencie posługiwać tak, jak gdyby była portmonetką zawierającą pieniądze. Przy zapłacie środkami z karty, należy kartę wczytać w odpowiednim urządzeniu znajdującym się na wyposażeniu punktu handlowousługowego. Po autoryzacji, która przebiega według algorytmu zapisanego w chipie karty, następuje przelanie środków do pamięci wewnętrznej urządzenia odczytującego. 4

5 Rysunek 2 Przebieg procesu doładowania karty w systemie Geldkarte informacja o wysokości salda rachunku (konto analityczne karty) kwota doładowania Centralna ewidencja klientów Właściciel (bank) terminala ładującego Terminal ładujący karty prowizja, kwota doładowania autoryzacja, kwota doładowania Centrum doładowań autoryzacja, kwota doładowania skonsolidowany rachunek rozliczeniowy systemu awizo wysokości prowizji, i kwoty doładowania obciążenie kwotą doładowania i prowizji Wydawca karty (np.: bank) rachunek klienta sprawdzenie PI i doładowanie sugerowaną kwotą Geldkarte karta z mikroprocesorem uznanie kwotą doładowania Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z oficjalnego serwisu internetowego systemu Geldkarte; [Ge06]. Zapłata jest dokonana i towar może zostać wydany nabywcy. Pod koniec dnia ma miejsce przekazanie informacji o wszystkich transakcjach do odpowiedniego agenta rozliczeniowego (rysunek 3). Równocześnie sprzedawca drukuje protokół zawierający zestawienie wszystkich przyjętych płatności. Wtedy dopiero rozpoczyna się procedura rozrachunku 5

6 finansowego wszystkich uczestników transakcji poza posiadaczem karty, ponieważ on dokonał już zapłaty w urządzeniu odczytującym karty. Procedura rozrachunku ma dwa cele. Pierwszym jest uznanie rachunku sprzedawcy odpowiednią kwotą (równą przyjętym płatnościom), przy równoczesnym obciążeniu rachunku rozliczeniowego systemu. Drugi cel to skorygowanie salda konta analitycznego karty o kwotę zrealizowanych płatności. Rysunek 3 Przebieg rozrachunku w systemie Geldkarte informacja o saldzie rachunku (konto analityczne karty) redukcja o kwotę płatności Wydawca karty (np.: bank) księgowanie ostateczne Bank sprzedawcy awizo Centralna ewidencja sprzedawców dane Centralna ewidencja klientów rachunek sprzedawcy uznanie rachunku suma ogólna płatności i dane o pojedynczych transakcjach obciążenie rachunku skonsolidowany rachunek rozliczeniowy systemu protokół płatności płatności Karta sprzedawcy Terminal sprzedawcy Geldkarte karta z mikroprocesorem Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z oficjalnego serwisu internetowego systemu Geldkarte;[Ge06]. 6

7 Cel pierwszy jest osiągany za pośrednictwem centralnej ewidencji sprzedawców, która po autoryzacji karty sprzedawcy, łączy się z centralną ewidencją klientów i obciążając rachunek systemu umożliwia, uznanie rachunku bankowego sprzedawcy przez bank sprzedawcy, który czyni tak na polecenie systemu płatności. Równocześnie realizowany jest cel drugi. Centralna ewidencja klientów koryguje stan środków na rachunku karty. Rozrachunek jest zakończony. Opis działania systemu płatności Geldkarte nie pozostawia wątpliwości co do oceny jego przydatności. Jest to system z całą pewnością mniej kłopotliwy niż system wymuszający autoryzację on line, który wymaga utrzymywania stałej łączności pomiędzy wieloma instytucjami biorącymi udział w rozliczaniu transakcji. Wdrożenie systemu płatności Geldkarte wymaga budowy nowej infrastruktury. Po stronie instytucji pośredniczących konieczne jest stworzenie centralnej ewidencji klientów i centralnej ewidencji sprzedawców, niezbędne jest stworzenie centrum doładowań, które będzie umożliwiało przenoszenie środków z rachunku bankowego na chipa karty, musi powstać sieć terminali służących do doładowywania kart, konieczne jest wyposażenie sprzedawców w odpowiednie terminale i należy wyemitować karty z mikroprocesorem. 3. Efekty funkcjonowania systemu GeldKarte w iemczech Z pewnością istnieje określone zapotrzebowanie na korzyści jakie oferuje ten i podobne mu systemy płatności. Pytanie jakie należy postawić, brzmi następująco: czy korzyści możliwe do osiągnięcia dzięki systemom 7

8 pieniądza elektronicznego uzasadniają konieczność ponoszenia wydatków na budowę infrastruktury obsługującej nowy system? Odpowiedź na tak postawione pytanie jest trudna, ponieważ nie sposób oprzeć się wrażeniu, że system Geldkarte, mimo kilku lat funkcjonowania, nadal jest traktowany, jak eksperyment. Karty Geldkarte nie stały się tak popularne jak oczekiwali tego twórcy systemu. Rocznie liczba realizowanych nimi transakcji utrzymuje się na poziomie blisko 38 milionów sztuk (wykres 1). Jak na gospodarkę niemiecką nie jest to liczba imponująca. Wykres 1 Zmiana liczba transakcji płatniczych w systemie GeldKarte ilość transakcji w mln sztuk ,6 26,6 29,4 20, lata 35,937,4 38,3 37, Źródło: opracowano na podstawie informacji o systemie GeldKarte; [Ge06]. Stworzona w ciągu kilku lat sieć terminali przekroczyła liczbę 172 tys. sztuk. Pomimo, że stale wzrasta,od czterech lat nie przyczynia się do wzrostu liczby transakcji. Takie wartości wskaźników świadczą o wyczerpaniu się możliwości rynkowych systemu. O ile w najbliższym roku, 8

9 dwóch nie dojdzie do znaczącego wzrostu liczby transakcji system zacznie tracić na znaczeniu. System GeldKarte prezentuje jeszcze dwa ciekawe wskaźniki charakteryzujące dokonywane płatności. Przedstawia je wykres 2. Przebieg obu krzywych po pierwotnym spadku ustabilizował się. Przeciętna wartość płatności oscyluje powyżej 2 Euro, a przeciętna wartość doładowania wynosi ponad dwadzieścia Euro. Wynikają z tego dwa wnioski. Po pierwsze, GeldKarte rzeczywiście są wykorzystywane do drobnych zakupów (łącznie na kwotę nie przekraczającą 800 mln Euro). Po drugie, jedno doładowanie przeciętnie wystarcza na kilkanaście operacji zapłaty. Wykres 2 Zmiana liczba transakcji płatniczych w systemie Geldkarte przeciętna wartość doładowania w EURO lata przeciętna wartość transakcji w EURO Przeciętna wartość doładowania Przeciętna wartość płatności Źródło: opracowano na podstawie informacji o systemie GeldKarte; [Ge06]. Na rynku usług rozliczeniowych istnieje miejsce dla tego rodzaju systemów. Niewątpliwie mogą się one przysłużyć pozytywnie posiadaczom 9

10 kart i sprzedawcom (dla których jest to system tańszy od obecnego). Uzasadnione wątpliwości jednakże budzi atrakcyjność całości systemu Geld- Karte dla sektora pośrednictwa finansowego. 4. Zakończenie Innowacje płatnicze wymagają ponoszenia poważnych nakładów inwestycyjnych. Zagraża to opłacalności funkcjonowania opisywanego systemu. Korzyści, jakie są osiągane dzięki niemu przez klientów banków są ewidentne. Ich zalety operacyjne i finansowe dla banków także nie budzą wątpliwości. Niestety oprócz rachunku korzyści i nakładów, konieczne jest także uwzględnienie czynnika nie poddającego się pomiarom społecznej i indywidualnej skłonności do intensywnego wykorzystywania instrumentów płatniczych. Jak udowodniono to chociażby na przykładzie Niemiec, kształtuje się ona bardzo różnie. Szczegółowe analizy utrudniają fragmentaryczne dane udostępniane przez pojedyncze banki oraz przez regulatorów. Z przeprowadzonej analizy wynika konieczność bardzo racjonalnego podejścia do nowych zamierzeń dotyczących kształtowania masowych systemów płatności. Pieniądz elektroniczny jest niewątpliwie przyszłością nowoczesnych systemów pośrednictwa finansowego. Powszechnie wiadomo, że stosowane obecnie karty płatnicze nie spełniają niektórych standardów, które pomagają w zapewnieniu bezpieczeństwa operacji realizowanych za ich pośrednictwem. Stąd powstała idea standardu EMV(jest to skrót od pierwszych liter Europay, MasterCard, Visa). W praktyce obejmuje on zbiór zasad i ramowych parametrów zapewniających techniczną kompatybilność kart emitowanych przez owe 10

11 trzy organizacje. Karty spełniające standard wyposażone będą w pasek magnetyczny i mikroprocesor. Z założenia, standard EMV ma przeciwdziałać dotychczas znanym zagrożeniom, których źródłem jest działalność świata przestępczego i dlatego zapewnia brak możliwości skopiowania lub podrobienia kradzionych kart. Narzucenie przez organizacje nowego standardu wymaga wielu wysiłków i nakładów, jednakże, o ile okaże się skuteczne, może sprawić, że z obrotem kartowym przestaną być kojarzone zagrożenia. Tabela 3 zawiera zestawienie cech kart tradycyjnych i spełniających standard EMV. Tabela 3 Zestawienie cech karty magnetycznej i karty zaopatrzonej w mikroprocesor (w standardzie EMV) Cechy Karta magnetyczna Karta z mikroprocesorem (EMV) Rola w trakcie bierna (dostawca informacji) aktywna (współudział w podejmowaniu transakcji decyzji) Zawartość karty mała są to informacje zapisane na większa, informacje zapisane (informacje) pasku magnetycznym (nr karty, są w mikroprocesorze data ważności, service code) Bezpieczeństwo poufność PIN-u posiadacza karty kryptogramy generowane posiadacza przez mikroprocesor karty + Autoryzacja Rozliczenie transakcji Koszty dla banków wydawców wymaga połączenia online z cały czas pracującą infrastrukturą autoryzacyjną (agentem rozliczeniowym) skomplikowane; wymaga funkcjonowania skomplikowanego układu rozliczającego transakcje z wykorzystaniem rozliczeń saldami, polega na ściągnięciu pieniędzy od banku prowadzącego rachunek posiadacza i uznaniu tą kwotą rachunku sprzedawcy duże, niewysokie na emisję kart ale wielkie na zapewnienie nie- PIN nie wymaga połączenia online z infrastrukturą rozliczeniową, proste; rozliczenie inicjowane przez agenta rozliczeniowego i przeprowadzane przez jego bank; następuję poprzez zmniejszenie salda karty i polega na uznaniu rachunku sprzedawcy pobraną kwotą niższe, większe na emisję kart, ale niższe na funkcjono- 11

12 Korzyści dla posiadaczy kart, klientów banku Przydatność w życiu codziennym Alternatywne metody autoryzacji przerwanego funkcjonowania infrastruktury rozliczeniowej możliwość zastrzeżenia karty w nieprzerwanie pracującym systemie autoryzującym transakcje ograniczona niskim poziomem bezpieczeństwa brak alternatywnych metod autoryzacji i realizacji transakcji wanie systemu rozliczeniowego brak możliwości zastrzeżenia ale zabezpieczenia nie pozwalają na kopiowanie informacji z karty ograniczona niewielką ilością pieniądza przechowywaną na karcie możliwość zastąpienia trybu offline autoryzacją w trybie online, w razie wymuszenia przez procedury zarządzania ryzykiem transakcji Źródło: opracowanie własne na podstawie [Ja06]. Sektor pośrednictwa finansowego posiada prawidłowo rozwiniętą infrastrukturę informacyjną i technologiczną, której potencjał pozwala sprostać potrzebom rozliczeniowym naszej gospodarki. Należy ten potencjał w pierwszej kolejności wzmacniać. Wprowadzenie standardu EMV wydaje się być krokiem we właściwą stronę. Potrzebne są szeroko zakrojone akcje promujące i wyjaśniające obrót bezgotówkowy. Towarzyszyć im muszą odważne posunięcia cenowe banków, które powinny sprawić, że rozliczenia bezgotówkowe realnie staną się tańsze dla ich uczestników. Coraz większy wolumen transakcji pozwala bowiem osiągać korzyści skali, sprowadzające się do realizacji w praktyce zasady duży obrót duży zysk. Mocna pozycja banków na rynku rozliczeń jest przejściowym skutkiem ich alienacji technologicznej względem innych sektorów naszej gospodarki. Zakładając, że w także i w innych sektorach informatyzacja i automatyzacja przyśpieszy, spowoduje to szybki, skokowy wzrost zapotrzebowania na usługi bankowe, któremu banki zajmujące się przez ostat- 12

13 nie lata głównie ograniczaniem kosztów, mogą nie sprostać. Zagrożenie jest tym większe, że w warunkach otwartych, europejskich rynków, mogą się pojawić zagraniczni konkurenci, którzy będą w stanie zapewnić świadczenie usług na wymaganym poziomie. Takie niebezpieczeństwo jest tym realniejsze, że polski sektor pośrednictwa finansowego czeka jeszcze jednak poważna rewolucja, na razie ciągle odkładana na przyszłość, dołączenie do strefy Euro. Wprowadzenie wspólnej waluty odsłoni system płatniczy w Polsce na działalność pośredników obeznanych z zasadami prowadzenia rozliczeń w Euro, w sytuacji kiedy pracownicy naszych banków będą musieli się dopiero tych reguł uczyć. Literatura [Ge06] Materiały informacyjne systemu GeldKarte, Niemcy, [Ja06] Jakubski K. J., Rewolucja technologiczna i jej znaczenie dla rozwoju bezpiecznej bankowości na przykładzie elektronicznych instrumentów płatniczych, w: Nauki Ekonomiczne, tom IV, Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku, Płock, [Bu02] Karte mit CHIP, Bundesverband Deutscher Banken, Berlin [WeK03] Payments Technologies for E-Commerce, pod red. Weidong Kou, Springer, Berlin, Heidelberg, New York,

14 Summary: The requirements concerning the use of microchip cards in non cash turnover based on the German system called GeldKarte This decade is a decade of many discussions about the chances regarding the use of micro chip cards in non cash turnover in Poland. These cards are presented as a remedy for all the deficiencies of the magnetic card system which grows in popularity. In order to verify how correct these opinions are, this paper is based on the experience of the designers of the German system called GeldKarte. Both the system form and its infrastructural requirements were characterized. The following features were selected and focused on (from the point of view of various user categories), and they can constitute both pros and cons of the solution described. Below a coincise characteristic of the effects of GeldKarte system functioning in Germany was presented. Based on the information of the presented analysis it is possible to draw many conclusions, the most important of which are those presented at the end of the paper (kind of a warning for the fans of copying this solution in our country). dr Grzegorz Kotliński Banking Department Academy of Economics in Poznan Al. Niepodległości Poznań Polska Numer telefonu (fax) +48/61/