Kłamstwo nasze dziedzictwo czy potrzeba?

Transkrypt

1 Kto mówi prawdę, prędzej czy później zostanie na tym złapany. Oskar Wilde Katarzyna Gibek Kłamstwo nasze dziedzictwo czy potrzeba? Streszczenie W artykule zaprezentowano wybrane badania nad częstotliwością kłamstwa i motywacją oszukiwania. Przedstawiono wyniki badań autorów takich jak Paul Ekman, Bella DePaulo, Aldert Vrij oraz Kim Serota. Powyższe wyniki poddano próbie weryfikacji i przeprowadzono badania, które potwierdziły większość prezentowanych przez badaczy tez. Udowodniono, że grupa badanych kłamała równie często jak wskazywały wyniki obserwacji naukowców, a motywy kłamstwa były porównywalne do badań wymienionych eksperymentatorów. Lie - our heritage or need? Abstract In the article, chosen research was presented on the frequency of lies and the motivation between deceiving. Research results were presented of such authors as Paul Ekman, Bella DePaulo, Aldert Vrij and Kim Serota. The above results were subjected to verification and studies were performed, which confirmed the majority of the theses presented by the researches. It was proven that the sample group lied just as frequently as it was indicated by the observations of scientists, and the motives were similar to those of the mentioned experimenters. Jak wskazują wyniki badań oraz przeprowadzone liczne eksperymenty kłamstwo jest naszym codziennym towarzyszem 1. Zarówno my, jak i nas oszukują. Powodów, dla których ludzie kłamią jest wiele, czasem jest to podłoże altruistyczne, a czasem egoistyczne. Nad kłamstwem, jego wykrywaniem, motywacją oszukiwania i konsekwencji z tego wynikających, pochylali się między innymi Aldert Vrij, Paul Ekman czy Bella DePaulo. Do dziś podejmowane są próby, które mają na celu pomóc w wykrywaniu kłamstw. Równocześnie prowadzone są liczne badania, które mają pomóc w zrozumieniu procesu oszukiwania. 1 A. Vrij, Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej, Kraków 2009, s.1-9

2 W celu zbadania występowania kłamstwa konieczne jest, aby wziąć pod uwagę to, co stanowi kłamstwo. Definicji kłamstwa w literaturze jest wiele. Bardzo ciekawy, filozoficzny wywód O pojęciu kłamstwa i zasadzie prawdomówności przedstawił B. Wolniewicz, który przytoczył i opisał klasyczną definicję kłamstwa, według której kłamstwo to wypowiedź niezgodna z przekonaniem, inaczej - kłamać, to mówić nieprawdę 2. Ford, King, Hollender dodają do definicji takie elementy jak: świadomość fałszu, intencje oszukiwania oraz cel. To właśnie świadomość fałszu ma być tym co rozróżnia normalne kłamstwo od patologicznego 3. Tak więc, nie wystarczy, że coś jest fałszywe, aby było to kłamstwem, intencja jest tym co odróżnia kłamstwo. Paul Ekman, od lat badający aspekty oszukiwania, definiuje kłamstwo jako: intencjonalne wprowadzenie w błąd drugiej osoby, bez uprzedzenia jej o zamiarze takiego zachowania 4. Natomiast zdaniem A.Vrija najpopularniejszą definicją oszukiwania jest definicja Mitchella, w której kłamstwo to fałszywy komunikat mający na celu przyniesienie korzyści osobie komunikującej 5. Sam Virij proponuje w swojej książce Wykrywanie kłamstw i oszukiwania własną definicję oszukiwania, ( ) jako skuteczną lub nieskuteczną świadomą próbę, bez wcześniejszego powiadomienia o swoim zamiarze, wytworzenia w innych przekonania, które autor komunikatu uważa za nieprawdziwe 6. Wydaje się, że różnice w definicjach i podejściach wynikają z akceptacji, bądź jej braku, pojęcia świadomego fałszu, świadomego wprowadzenia w błąd drugiego człowieka. Virij wspomina również o samooszukiwaniu się, czyli procesie okłamywania samego siebie. Według mnie ten proces to redukcja dysonansu poznawczego, która z definicji ma na celu ( ) redukcję, zmianę przekonań, zmniejszenie spostrzeganej ważności niezgodnych przekonań i/lub dodanie dalszych, usprawiedliwiających przekonań 7. Wspomniana zmiana, czy dodanie usprawiedliwiających przekonań będzie w tym wypadkiem samooszukiwaniem się. Jak dodaje J. Nasher kombinacja wypowiedzi prawdziwych z nieprawdziwymi również jest równoznaczna z kłamstwem 8. 2 B. Wolniewicz, Edukacja Filozoficzna. O pojęciu kłamstwa i zasadzie prawdomówności s. 1 3 C.V. Ford, B.H. King, M.H. Hollender, Lies and liars, psychiatric aspects of prevarication, The American Journal of Psychiatry 145.5, s , W. Wypler, Aktualne trendy w psychologicznych badaniach nad kłamstwem, Profilaktyka społeczna i resocjalizacja. Pod. red. Jerzego Kwaśniewskiego, Warszawa 2009 s , za P. Ekman A.Vrij, Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej, Kraków, 2009, s. 4, za Mitchell tamże, s. 6 7 A.M. Colman, Słownik psychologii, Warszawa 2009, s J. Nasher, Jak rozpoznać kłamcę, Warszawa 2011, s. 28

3 Według U. Ehrhardt i W. Johnen: Kłamstwo leży w naszej naturze. Okłamujemy innych i siebie samych ( ) kłamstwa są częścią naszego życia, ( ) są niezastąpionym elementem komunikacji międzyludzkiej, ( ) są często humanitarne 9. W literaturze możemy znaleźć informacje, że ludzie kłamią od 0,59 do 1,96 razy dziennie. Różnice w ilościach powstały ze względu na małe wielkości prób i duże odchylenia standardowe. Z badania DePaulo wynika, że kłamstwo towarzyszy nam każdego dnia 10. Uczestnicy badania, studenci psychologii (N=76) i członkowie społeczności (N=70) stwierdzili, że kłamali rzadziej niż się spodziewali oraz, że kłamali rzadziej niż inni w ich wieku. Wyniki studentów pokazały, że w przybliżeniu kłamią w jednej na trzy interakcji społecznych, a członkowie społeczności w jednej na pięć 11. Wyniki badań Virija wskazują na podobne liczby. W jego próbie badano uczestników za pomocą kwestionariusza, w którym respondenci mieli ocenić jak często kłamią. Ankietowani ocenili, że kłamstwo wypowiadają przeciętnie 1,5 razy dziennie 12. Kolejne wyniki badania internetowego K. Seroty, T. Levine i F. Bostera na 1000 amerykańskich respondentach potwierdzają wcześniejsze rezultaty badań. Według niego, Amerykanie średnio mówią jedno do dwóch kłamstw dziennie (M = 1,65 kłamstw dziennie, SD = 4.45). Ciekawym odkryciem okazał się jednak rozkład odpowiedzi a nie średnia, ponieważ większość ludzi (59,9%) deklarowała, że w ogóle nie skłamała w ciągu ostatnich 24 godzin, a 32.2% stwierdziło, że kłamało jeden do pięciu razy dziennie, a kolejne 7.9% oceniło, że wypowiada kłamstwo sześć lub więcej razy 13. Badania R. Feldmana, w których przebadał 121 małżeństw podczas rozmowy z osobą trzecią zdają się potwierdzać fakt częstego oszukiwania. W jego eksperymencie 62% badanych kłamało w przybliżeniu dwa do trzech razy, co dziesięć minut 14. Jak twierdzą badacze, powodów dla których kłamiemy jest wiele. U. Ehrhardt i W. Johnen zadają pytanie, czy kłamstwo może być miłością? 15. Zauważają, że w miłości jest wiele kłamstwa, a nawet twierdzą, że bez kłamstwa nie ma miłości 16. Można się z tym poglądem zgodzić, gdyż często w życiu par pojawiają się sytuacje, w których okłamuje się 9 U. Ehrhardt, W. Johnen, Sztuka inteligentnego kłamstwa, Warszawa 2013, s B.M. DePaulo, D.A. Kashy, S.E. Kirkendol, M.M. Wyer, J.A. Epstein, Lying in everyday life, Journal of Personality and Social Psychology, 1996 s Tamże, s A. Vrij, Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej, Kraków, 2009 s K.B. Serota, T.R. Levine, & Franklin J. Boster, The Prevalence of Lying in America: Three Studies of Self- Reported Lies, Human Communication Research, Department of Communication, Michigan State University, East Lansing, USA 14 A. Pease, B. Pease, Mowa ciała, Poznań 2007, s U.Ehrhardt i W. Johnen, Sztuka inteligentnego kłamstwa, Warszawa 2013, s Tamże, s. 80

4 partnera, aby na przykład uniknąć pytań, nieporozumień, zazdrości, wymówek. Drobne kłamstewka przychodzą nam z łatwością i jak twierdzą autorzy są one poniekąd wpisane w miłość i życie 17. Rezultatem badań DePaulo i Kashy 18, J.Tyler 19 oraz W. Rowatt 20 było stwierdzenie, że niejako normą jest kłamanie z bliskich związkach. Badacze DePaulo i Kashy zauważyli również, że badani okłamujący bliskich przyjaciół czynią to z przyczyn altruistycznych, a okłamujący znajomych i nieznajomych z przyczyn egoistycznych 21. Badania potwierdzają również, że im bliżej kogoś jesteśmy, tym bardziej prawdopodobne jest to, że kłamstwo będzie altruistyczne. Wywiad przeprowadzony na studentach przez Robinson, Shepherd i Heywood uwidocznił ważny powód oszukiwania. Większość badanych (83%) stwierdziła, że byliby skłonni do kłamstwa, aby dostać pracę, nie widzieli też niczego złego w okłamywaniu pracodawcy 22. Jak zauważa J. Nasher, potencjalni pracodawcy również okłamują przyszłych, potencjalnych pracowników często nie umieszczając prawdziwych ogłoszeń o pracę i oferując w rzeczywistości to czego nie są w stanie dotrzymać 23. I na koniec, jak pisze Vrij ludzie ( ) kłamią, aby zrobić dobre wrażenie na innych lub aby uniknąć zawstydzenia lub dezaprobaty, ( ) aby osiągnąć korzyść, ( ) aby uniknąć kary, ( ) kłamią także po to, aby inni wydali się lepsi, niż są, lub po to, aby inna osoba osiągnęła korzyść, ( ) kłamią przez wzgląd na relacje towarzyskie ( ) 24. J. Nasher wyjaśnia, że dorośli ludzie ( ) kłamią przeważnie po to, aby uniknąć konfliktów i kar i osiągnąć korzyść 25, zauważa też, że ludzie często okłamują samych siebie 26. Podsumowując, powodów dla których kłamiemy i nas okłamują jest wiele, od altruistycznych po egoistyczne. Kłamiemy niemal wszyscy i w różnych sytuacjach. Kłamiemy od dziecka i to my sami uczymy dzieci kłamać, mówiąc im: Powiedz cioci, że sweterek Ci się podoba. Nie chcemy, cioci robić przykrości. Dlatego też, wyniki wielu omawianych wcześniej badań skłaniają się ku tezie, że najczęstszym powodem oszukiwania to właśnie altruizm i jednocześnie najczęściej okłamujemy bliskich. Prawdopodobnie 17 Tamże, s B.M. DePaulo, D.A. Kashy, Everyday lies in close and casual relationships. Journal of Personality and Social Psychology 74, 1998, s J. Nasher, Jak rozpoznać kłamcę, Warszawa 2011, s. 31, za J. Tyler 20 J. Nasher, Jak rozpoznać kłamcę, Warszawa 2011, s. 31, za W. Rowatt 21 B.M. DePaulo, D.A. Kashy, Everyday lies in close and casual relationships. Journal of Personality and Social Psychology 74, 1998, s W.P. Robinson, A. Shepherd i J. Heywood, Truth, Equivocation Concealment, and Lies in Job Applications and Doctor-Patient Communication, Journal of Language and Social Psychology 17, 1998 s J. Nasher, Jak rozpoznać kłamcę, Warszawa 2011, s A. Vrij, Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej, Kraków, 2009 s J. Nasher, Jak rozpoznać kłamcę, Warszawa 2011, s Tamże, s. 28

5 najczęstszy rodzaj kłamstwa to tzw. małe kłamstwa, które są wypowiadane aby uniknąć konfliktu. Można zatem powiedzieć, że unikanie konfliktu jest głównym motywatorem do oszustwa. Cel badań Analiza dostępnej literatury odsłoniła kilka prób udokumentowania, w jakim stopniu i jak często ludzie kłamią. Chociaż częstotliwość kłamstwa jest jednym z powodów, które skłoniły naukowców do badań, większość analiz poświęconych jest tematyce, dlaczego ludzie kłamią, kogo okłamują i co ich motywuje do kłamstwa. Głównym celem badawczym było sprawdzenie prawidłowości twierdzeń o powszechnym oszukiwaniu oraz analiza powodów dla których kłamiemy, a także próba replikacji badań Seroty 27. W badaniu uwzględniono także dodatkowe czynniki takie jak płeć, wiek i wykształcenie. Celem było skontrolowanie, czy mają one wpływ na częstotliwość i powód oszukiwania. Dobór próby W badaniu wzięło udział 313 osób, z czego 221 badanych to kobiety, a 92 to mężczyźni. Zostało ustalonych kilka przedziałów wiekowych od 18 do 25 lat, 26 35, 36 45, 46 55, 56 65, i powyżej 70 lat. Najliczniejszą grupą respondentów były osoby w wieku od 18 do 25 lat. Ankiety zostały rozesłane wirtualnie przez Internet za pomocą portalu społecznościowego. Dodatkowo metodą papier-ołówek arkusze zostały wypełnione przez pracowników jednej z krakowskich korporacji oraz przez studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Krakowie. Po weryfikacji wszystkich ankiet, zostały odrzucone te wypełnione błędnie lub niepełne. Finalnie do analizy zakwalifikowano 283 ankiety. Analizowana grupa składała się z 219 kobiet i 64 mężczyzn. Tabela 1. Liczebność grup badanych według płci Płeć Liczba % Kobieta ,39 Mężczyzna 64 22,61 Ogółem badani K.B. Serota, T.R. Levine, & Franklin J. Boster, The Prevalence of Lying in America: Three Studies of Self- Reported Lies, Human Communication Research, Department of Communication, Michigan State University, East Lansing, USA

6 Z Tabeli 1. wynika, że w badaniu znacząco większy udział miały kobiety (77,39%), a mężczyźni stanowili jedynie 22,61% badanych. Tabela 2. Liczebność grup badanych według wieku Wiek (w latach) Liczba % , , , , , ,42 Powyżej ,19 Ogółem badani Z Tabeli 2. wynika, że najliczniejszą grupę badanych stanowiły osoby w przedziale wiekowym lat (106 osób), natomiast najmniej osób było w grupie wiekowej (6 osób). Rys. 1. Liczebność grup badanych według wykształcenia Z Rys 1. wynika, że wśród badanych dużą przewagę stanowiły osoby z wykształceniem wyższym II stopnia (magister) 99 osób i z wykształceniem wyższym I stopnia (licencjat/inżynier) 65 osób. Metoda Badanie przeprowadzono metodą kwestionariuszową. Oprócz pytań demograficznych, zostały postawione dwa główne pytania. Pierwsze o częstotliwość kłamania zostało

7 utworzone na podstawie pytań z badań Seroty 28, gdzie uczestnicy mieli określić, ile razy w ciągu ostatnich 24 godzin okłamali zdefiniowane w ankiecie osoby ( osoby z rodziny, przyjaciele, znajomi, koledzy, osoby z pracy lub w kontaktach biznesowych, osoby których nie znasz, ale spotykasz ją okazjonalnie (sprzedawca w sklepie), obce osoby ) w każdej z określonych w pytaniu sytuacji ( rozmawiając twarzą w twarz, rozmawiając przez telefon, Internet, chat ). Badanym została przedstawiona tabela przedstawiająca wymienionych wcześniej pięć typów ludzi i dwa tryby komunikacji. Ankietowani zostali poinstruowani, aby wprowadzić numer (liczbę kłamstw) w każdym polu (Rys. 2). W kolejnym pytaniu kwestionariusza (pytanie nie pochodziło z badań Seroty), badani mieli za zadanie określić powód kłamstwa, dlaczego okłamali osoby zdefiniowane w pytaniu pierwszym. Ankietowani mieli do wyboru kilka możliwych odpowiedzi, mogli również wpisać własną (Rys. 3). Wybór możliwości był podyktowany wynikami dotychczasowych badań nad analizą kłamstwa, w których to respondenci wskazywali: przyczyny altruistyczne, uniknięcie kary czy kłamanie dla korzyści 29. Rys. 2. Wycinek pytania o częstotliwość kłamania 28 K.B. Serota, T.R. Levine, & Franklin J. Boster, The Prevalence of Lying in America: Three Studies of Self- Reported Lies, Human Communication Research, Department of Communication, Michigan State University, East Lansing, USA 29 A. Vrij, Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej, Kraków, 2009 s. 6-9

8 Rys. 3. Wycinek pytania o powód kłamania Analiza zebranego materiału Wynik analizy zebranego materiału potwierdził wcześniejsze analizy badań nad częstotliwością oszukiwania, gdzie kłamstwo wypowiadał co drugi ankietowany 30. Z przeprowadzonych przeze mnie badań wynika, że respondenci w 43,1% deklarowali brak oszukiwania w ostatnich 24 godzinach (Wykres.1). Wykres 1. Prezentacja procentowa: osoby kłamiące vs. niekłamiące (N=283) Z Wykresu 1. wynika, że wśród badanych 43,1% osób nie okłamało innych w ostatnich 24 godzinach, a 56,9% okłamało. 30 K.B. Serota, T.R. Levine, & Franklin J. Boster, The Prevalence of Lying in America: Three Studies of Self- Reported Lies, Human Communication Research, Department of Communication, Michigan State University, East Lansing, USA

9 Wykres 2. Liczba i częstotliwość kłamania ankietowanych Z Wykresu 2. wynika, że wśród badanych (N=283), którzy kłamali w ostatnich 24 godzinach ponad 50 osób wypowiedziało kłamstwo jeden raz, prawie 40 osób okłamało dwa razy, a trzy razy skłamało niecałe 20 osób. Tabela 3. Liczba odpowiedzi w kontekście typu i sposobu oszukiwania Typ i sposób okłamywania Liczba odpowiedzi Osoby z rodziny - Rozmawiając twarzą w twarz 50 Osoby z rodziny - Rozmawiając przez telefon, Internet, chat 53 Przyjaciele, znajomi, koledzy - Rozmawiając twarzą w twarz 39 Przyjaciele, znajomi, koledzy - Rozmawiając przez telefon, Internet, chat 59 Osoby z pracy lub w kontaktach biznesowych - Rozmawiając twarzą w twarz 44 Osoby z pracy lub w kontaktach biznesowych - Rozmawiając przez telefon, Internet, chat 35 Osoby których nie znasz, ale spotykasz ją okazjonalnie (sprzedawca w sklepie) - Rozmawiając twarzą w twarz 20 Osoby których nie znasz, ale spotykasz ją okazjonalnie (sprzedawca w sklepie) - Rozmawiając przez telefon, Internet, chat 7 Obce osoby - Rozmawiając twarzą w twarz 19 Obce osoby - Rozmawiając przez telefon, Internet, chat 13 Z Tabeli 3. wynika, że najrzadziej (N=7) ankietowani okłamywali osoby których nie znają, ale spotykają je okazjonalnie (sprzedawca w sklepie), rozmawiając z nimi przez telefon, Internet lub chat. Najczęściej badani deklarowali oszukiwanie przyjaciół, znajomych i kolegów poprzez rozmowę telefoniczną, Internet lub chat (N=59). Ankietowani częściej okłamywali osoby z rodziny i przyjaciół, a rzadziej osoby obce.

10 Kolejne pytanie dotyczyło powodów, dla których ankietowani oszukiwali. Respondenci mogli udzielić kilku odpowiedzi. Jak wynika z wcześniejszych analiz najwięcej respondentów odpowiedziało nie skłamałem / nie skłamałam, natomiast najmniej 6 osób (2%) odpowiedziało bo lubię. Co ważne, druga co do popularności odpowiedź ankietowanych (90 osób, 32% ankietowanych) to nie chciałam/em zrobić komuś przykrości, co może potwierdzać wcześniejsze założenia, że najczęstszym powodem oszukiwania jest altruizm. Powyższe badanie wykazało również, że 11% ankietowanych kłamało dla korzyści i aby uniknąć kary (Tab.4). Tabela 4. Suma odpowiedzi uzyskana w odpowiedzi na pytanie: Dlaczego skłamałeś/aś? Odpowiedź na pytanie "dlaczego skłamałeś?" % Liczba odpowiedzi bo lubię 2% 6 nie chciałam/em zrobić komuś przykrości 32% 90 ktoś mnie poprosił 2% 7 dla korzyści 11% 31 aby poczuć się lepiej 8% 23 aby uniknąć kary 11% 31 aby zrobić komuś przyjemność 13% 37 żeby zrobić sobie przyjemność 3% 8 nie wiem 10% 27 Z danych zestawionych w Tabeli 4 wynika, że najwięcej respondentów kłamało z przyczyn altruistycznych 47% (nie chciałam/em zrobić komuś przykrości, ktoś mnie poprosił, aby zrobić komuś przyjemność). Grupą, która charakteryzuje się najwyższym wskaźnikiem altruizmu jest grupa wiekowa powyżej 70, z wysokim 42% wynikiem odpowiedzi: nie chciałam/em zrobić komuś przykrości i 15% wynikiem aby zrobić komuś przyjemność (Tab. 5). Co ciekawe, w licznej grupie (N=82) duża liczba osób deklarowała, że powodem kłamstwa był egoizm (15 % - dla korzyści, 10% - aby poczuć się lepiej i 4% - żeby zrobić sobie przyjemność, razem 29%). Warto zauważyć, że w dwóch najmłodszych i zarazem najliczniejszych grupach (N=106) i (N=82) odpowiedzi na pytanie Dlaczego skłamałeś/aś? są bardzo podobne. Maksymalna, procentowa różnica w odpowiedzi na poszczególne pytania między tymi grupami wynosi 4% (Tab. 5).

11 Tabela 5. Suma procentowa uzyskana w odpowiedzi na pytanie: Dlaczego skłamałeś/aś?, a wiek Dlaczego kłamałeś? Wiek powyżej 70 bo lubię 2% 4% 6% 0% 0% 0% 0% nie chciałam/em zrobić 34% 38% 25% 33% 12% 14% 42% komuś przykrości ktoś mnie poprosił 4% 2% 0% 17% 0% 0% 0% dla korzyści 17% 15% 0% 17% 0% 0% 0% aby poczuć się lepiej 8% 10% 6% 0% 8% 14% 0% aby uniknąć kary 14% 13% 13% 17% 8% 0% 0% aby zrobić komuś 11% 15% 6% 0% 15% 19% 15% przyjemność żeby zrobić sobie 2% 4% 6% 0% 0% 5% 4% przyjemność nie wiem 8% 7% 6% 0% 0% 24% 12% Ilość respondentów Podsumowanie Wyniki badania nad częstotliwością kłamstwa potwierdziły wyniki badań K. B. Seroty, w których 40,1% ankietowanych deklarowało, że w ostatnich 24 godzinach kłamało, a 59,9%, że nie okłamało. Wyniki moich badań są bardzo podobne, gdyż zgodnie z nimi 43,1% osób nie okłamało innych w ostatnich 24 godzinach, a 53,9% okłamało (Wyk.3.). Istniejąca, niewielka różnica procentowa może być wynikiem mniejszej próby w moich badanich, a przeprowadznie badań na większej liczbie respondentów, pozwoliłoby uzyskać bardziej kompleksowe wyniki. Analizując materiał można uznać, że wyniki badań Seroty na 1000 amerykańskich obywatelach zostały w moim badaniu potwierdzone (Wyk.3.). Wykres 3. Porównanie wyników badań, z wynikami K. B. Seroty

12 Potwierdziły się również wyniki badań o powodach okłamywania (DePaulo i Kashy, J.Tyler, W. Rowatt). Większość badanych deklaruje, że powodem kłamstwa był altruizm oraz, że niejako normą jest kłamanie z bliskich związkach (Tab.3). Natomiast wyniki zaprezentowane w Tabeli 5. prezentują potwierdzenie badań DePaulo i Kashy o altruistycznych przyczynach okłamywania najbliższych i egoistycznych powodach okłamywania znajomych i nieznajomych 31. Wykaz tabel Tabela 1. Liczebność grup badanych według płci... 5 Tabela 2. Liczebność grup badanych według wieku... 6 Tabela 3. Liczba odpowiedzi w kontekście typu i sposobu oszukiwania... 9 Tabela 4. Suma odpowiedzi uzyskana w odpowiedzi na pytanie: Dlaczego skłamałeś/aś? Tabela 5. Suma procentowa uzyskana w odpowiedzi na pytanie: Dlaczego skłamałeś/aś?, a wiek Wykaz rysunków Rys. 1. Liczebność grup badanych według wykształcenia... 6 Rys. 2. Wycinek pytania o częstotliwość kłamania... 7 Rys. 3. Wycinek pytania o powód kłamania... 8 Wykaz wykresów Wykres 1. Prezentacja procentowa: osoby kłamiące vs. niekłamiące (N=283)... 8 Wykres 2 Liczba i częstotliwość kłamania ankietowanych... 9 Wykres 3. Porównanie wyników badań, z wynikami K. B. Seroty B.M. DePaulo, D.A. Kashy, Everyday lies in close and casual relationships. Journal of Personality and Social Psychology 74, 1998, s

13 Literatura 1. Colman A.M., Słownik psychologii, Warszawa DePaulo B.M., Kashy D.A., Kirkendol S.E., Wyer M.M., Epstein J.A., Lying in everyday life, Journal of Personality and Social Psychology, DePaulo B.M., Kashy D.A., Everyday lies in close and casual relationships. Journal of Personality and Social Psychology 74, Ehrhardt U., Johnen W. Sztuka inteligentnego kłamstwa, Warszawa Ford C.V., King B.H., Hollender M.H., Lies and liars, psychiatric aspects of prevarication, The American Journal of Psychiatry 145.5, Nasher J., Jak rozpoznać kłamcę, Warszawa Pease A., Pease B., Mowa ciała, Poznań Robinson W.P., Shepherd A., Heywood J., Truth, Equivocation Concealment, and Lies in Job Applications and Doctor-Patient Communication, Journal of Language and Social Psychology 17, Serota K.B., Levine T.R., & Boster Franklin J., The Prevalence of Lying in America: Three Studies of Self-Reported Lies, Human Communication Research, Department of Communication, Michigan State University, East Lansing, USA 10. Vrij A., Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej, Kraków Wolniewicz B., Edukacja Filozoficzna. O pojęciu kłamstwa i zasadzie prawdomówności s Wypler W., Aktualne trendy w psychologicznych badaniach nad kłamstwem, Profilaktyka społeczna i resocjalizacja. Pod. red. Jerzego Kwaśniewskiego, Warszawa 2009 s , za P. Ekman 2007 Autor: Katarzyna Gibek, studentka V roku psychologii, Krakowska Akademia im. A. Frycza Modrzewskiego