CZYNNIIKI UMOŻLIWIAJACE DIAGNOZĘ ZEBRANE FAKTY ZA POMOCĄ ODPOWIEDNICH METOD, TECHNIK I NARZĘDZI BADAWCZYCH

Transkrypt

1 Wykład II Dr hab.halina Guła-Kubiszewska, prof. nadzw. Rola nauczyciela wychowania fizycznego w prowadzeniu obserwacji pedagogicznych dzieci i młodzieży szkolnej- znaczenie rozpoznania pedagogicznego (diagnozy) w zakresie osobniczym, grupowym i środowiskowym dla projektowania działań metodycznych w zajęciach ruchowych i lekcji wychowania fizycznego. Diagnoza to rozpoznanie wycinka rzeczywistości i stwierdzenie stanu zachodzących w nim procesów poprzez przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonej ich klasy oraz oznaczenie stopnia ich występowania na podstawie odpowiedniej skali i dalej diagnoza pedagogiczna to określanie parametrów procesu wychowawczo-dydaktycznego w stosunku do ucznia, klasy lub szkoły [1]. - określenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności szkolnych, zakresu, rodzaju i specyfiki zaburzeń w uczeniu się [2]. - proces aktywnego poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) psychospołecznego ludzi[3]. [1] Nowacki T.W., Leksykon Pedagogiki Pracy, 2004, s.46 [2] Skałbania B., Diagnostyka pedagogiczna. Wybrane obszary badawcze i rozwiązania praktyczne, Oficyna Wyd. Impuls, Kraków, 2011, s. 26 [3] Paluchowski W.J., Hornowska E., Problemy teoretyczne diagnozy psychologicznej, [w:] Strelau J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki, GWP, Gdańsk, 2000, t.1, s.509 Po co poznawać uczniów? Diagnoza stanowi przygotowanie do działania sprawnego i celowego, opartego na poznaniu wyjściowego stanu rzeczy: - uwarunkowań - przewidywanych zdarzeń - procesów rozwojowych CZYNNIIKI UMOŻLIWIAJACE DIAGNOZĘ ZEBRANE FAKTY ZA POMOCĄ ODPOWIEDNICH METOD, TECHNIK I NARZĘDZI BADAWCZYCH USYSTEMATYZOWANA, SZCZEGÓŁOWA WIEDZA NAUCZYCIELA (pozwoli te fakty uporządkować, porównać ze znanymi prawidłowościami i normami) Cele poznawania uczniów: Diagnoza niepokojącego zjawiska Zdobycie informacji o warunkach działalności wychowawczej Sprawdzenie skutków własnych działań Określenie np. zainteresowań, aspiracji, wzorów Umożliwienie uczniom samopoznania

2 Metodologia diagnozy (Lepalczyk, Badura, 1987) Rozplanowanie toku diagnostycznego Konstruowanie Dobór i zastosowanie technik zbierania i opisu cech badanego przedmiotu Rozumowanie diagnostyczne (łącznie z weryfikacją diagnozy) Czynności prognostyczne Ostateczna całościowa ocena wyników postępowania diagnostycznego Obiektywizacja wyników diagnozy Narzędzia diagnostyczne stanowią zestaw odpowiednio uporządkowanych i wyselekcjonowanych wskaźników wraz z przyporządkowaną im skalą Narzędzia diagnostyczne charakteryzują się wysokim poziomem wartości prognostycznej (standaryzacji) Respektowanie reguły humanistycznej- człowiek jest podmiotem (a nie przedmiotem) badań- zna cel badań i wyraża na nie zgodę Diagnoza spełnia wymagania staranności i ostrożności w formułowaniu ocen Konieczna jest interdyscyplinarna wiedza pedagoga (nauczyciela)- diagnosty Warunki skutecznego poznawania uczniów Szczerość Zdawanie sobie sprawy ze szkolnego dystansu Umożliwienie przepływu informacji Zorientowanie się, co kto widzi Rozumienie komunikatów niewerbalnych Zaufanie ze strony uczniów Empatia Główne sposoby poznawania uczniów Obserwacja Sondaż diagnostyczny (ankiety, wywiad i rozmowa) Socjometria Testy pedagogiczne Testy pedagogiczne 1. Standaryzowane 2. Obiektywne Rodzaje testów: 1. Znormalizowane 2. Nieznormalizowane (nauczycielskie) 3. O swobodnych wypowiedziach uczniów Ze względu na sposób udzielania odpowiedzi wyróżniamy testy 1. Testy luk i uzupełnień 2. Testy wyboru (wybór jednostronny, dwustronny, analogii i wyboru- z wielu alternatyw, rozpoznania alternatywnego-alternatywny, graficzny i wyboru) 3. Testy mieszane

3 Fazy przygotowania testu nauczycielskiego 1. Szczegółowe opracowanie wymagań programowych 2. Wyłączenie zagadnień węzłowych 3. Opracowanie sprawdzianu: - Dobór materiału - Wybór rodzaju testu - Opracowanie testu - Przygotowanie klucza do kontroli wyników Prakseologiczny model wychowania fizycznego Świadomość celów edukacyjnych Potrzeby (diagnoza i prognoza) Programowanie Realizacja Ocena wyników (ewaluacja) MEN (2007) Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobów oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów..., Dz.U.nr 83, poz.562. Wnikliwa diagnoza w odniesieniu do osoby, zespołu, grupy społecznej jest ważna na początku, w chwili podejmowania pracy z nowymi uczniami (grupą, klasą). Dzieje się tak za każdym razem, gdy uczniowie rozpoczynają naukę na kolejnym etapie lub poziomie edukacyjnym. Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z 30 kwietnia 2007 r w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych szkoły zostały zobowiązane do przygotowania wewnątrzszkolnego systemu oceniania (WSO) oraz opracowania przedmiotowych systemów oceniania (PSO). Do obowiązków każdego nauczyciela należy określenie szczegółowych wymagań edukacyjnych do realizowanego przez niego programu zajęć edukacyjnych oraz poinformowanie o nich na początku roku szkolnego uczniów i ich rodziców (opiekunów). Budowanie wymagań programowych polega na takim opisie czynności uczniów, aby ocena ich osiągnięć stała się możliwa. Muszą być one mierzalne za pomocą określonego narzędzia pomiarowego. Punktem wyjścia jest podstawa programowa Wyznacza cele kształcenia i wychowania oraz wymagania szczegółowe opisane w blokach tematycznych. Ich realizacja możliwa będzie tylko wówczas, gdy nauczyciel wychowania fizycznego przygotuje się do sprawnego i celowego działania na bazie rozpoznania stanu wyjściowego rzeczy, uwarunkowań, przewidywanych zdarzeń i procesów rozwojowych ucznia. Diagnoza predyspozycji, potrzeb i możliwości uczniów zapewnia nauczycielowi wychowania fizycznego programowanie zajęć adekwatnie pod względem ich rodzajów i obciążeń Etapy diagnozowania 1. Identyfikacji- zebranie faktów i ich sklasyfikowanie 2. Wyjaśniania- wyjaśnienie genezy stwierdzonych faktów

4 3. Rozumienia- wyjaśnienie znaczenia stwierdzonego faktu z punktu widzenia realizowanych celów 4. Przewidywania- ustalenie fazy rozwoju (ucznia, klasy) 5. Prognoza racjonalne projektowanie potrzebnych zmian, modyfikacji i reorganizacji istniejącej sytuacji Zakresy diagnozy pedagogicznej Diagnoza osobnicza Diagnoza grupowa Diagnoza środowiskowa Diagnoza osobnicza Wysokość i ciężar ciała (rozwój somatyczny) Wiek rozwojowy- wiek kalendarzowy a wiek morfologiczny, (siatki centylowe, wskaźnik masy ciała) Dojrzałość biologiczna Skala Tannera, wiek menarche, wiek kostny, wiek zębowy Stan zdrowia i postawa ciała Wiek rozwojowy. Stosowane w praktyce nauczycielskiej testy sprawności fizycznej oparta są o wiek kalendarzowy. Jednakże duże zróżnicowanie międzyosobnicze genetyczne i uwarunkowania środowiskowe uczniów powodują, że wiek kalendarzowy nie jest wystarczająco adekwatnym wskaźnikiem rozwoju biologicznego. Dwie techniki obliczania poziomu rozwoju uczniów: według wieku kalendarzowego, i bardziej obiektywny wskaźnik do norm testów sprawności fizycznej, technikę obliczania wieku rozwojowego (morfologicznego). Sprawność motoryczna Testy sprawności motorycznej (fizycznej) Próby mierzące zdolności kondycyjne Próby mierzące zdolności koordynacyjne (tylko wystandaryzowane) Uzdolnienia ruchowe Testy uzdolnień ruchowych Umiejętności techniczne i taktyczne w zakresie różnych rodzajów aktywności rekreacyjnej, utylitarnej i sportowej (mogą być testy nauczycielskie) Umiejętności samodzielnego sterowania własnym rozwojem sprawności i odpoczynkiem w czasie wolnym Opanowanie wiedzy na temat kultury fizycznej Zamiłowania i zainteresowania, postawy wobec KF- tylko wystandaryzowane kwestionariusze badania postaw wobec KF (SP- Strzyżewski, G- Supińska) Warunki społeczno bytowe rodziny Stopień przystosowania społecznego Neurotyczność i poczucie wartości własnej Diagnoza grupowa Zwartość grupy społecznej i interakcje pomiędzy jej członkami Istnienie nieformalnych grup społecznych

5 Zespoły uczniowskie wymagające specjalnej opieki (techniki socjometryczne: Zgadnij kto?, Plebiscyt życzliwości, Szeregowania rangowego- wersja oryginalna ) Diagnoza środowiskowa Nastawienie do spraw kultury fizycznej i możliwości współpracy z dyrektorem szkoły i członkami rady pedagogicznej Nastawienie do spraw kultury fizycznej i możliwości współpracy z członkami Rady Rodziców, klubami sportowymi, służbą zdrowia Tradycji kultury fizycznej w szkole i klimatu społecznego względem niej Stanu urządzeń sportowych, sprzętu i przyborów oraz możliwości wykorzystania urządzeń pozaszkolnych Osobliwości terenu i warunków klimatycznych Przeprowadzenie wybranego zakresu diagnozy pedagogicznej wymaga od nauczyciela precyzyjnego określenia: celu (co?), a następnie przygotowania strategii działania: wyboru metody, techniki i narzędzi diagnostycznych (jak?). Całość procedury diagnostycznej należy udokumentować, tzn. zapisać w odpowiednim arkuszu diagnostycznym. Strukturę Arkusza Diagnostycznego: 1) cel diagnozy 2) metoda i technika diagnostyczna 3) narzędzia badawcze 4) badana grupa 5) opis próby 6) arkusz zbiorczy wyników 7) analiza ilościowa 8) analiza jakościowa 9) wnioski 10) prognoza 1) CEL DIAGNOZY Cele są to zamierzone osiągnięcia, które w Arkuszu Diagnostycznym opisujemy na poziomie celów szczegółowych nieoperacyjnych. Zapisujemy je jako konkretne i uchwytne kategorie, które nie wiążą się określeniem konkretnego zachowania uczniów. Są formułowane w sposób jasny i prosty i mogą być wyrażone na 3 sposoby: 1/ określający, co powinien uczynić nauczyciel; 2/w postaci problemów, pojęć lub uogólnień; 3/w postaci uogólnionego wzorca zachowania odnoszącego się do konkretnego obszaru tematycznego[1]. Możemy wykorzystać określenia typu: diagnoza, rozpoznanie, poznanie, ocena diagnostyczna. Przykłady: 1/ rozpoznanie poziomu rozwoju somatycznego uczniów 2/ ocena diagnostyczna umiejętności koszykarskich uczniów 3/ poznanie możliwości wydolnościowych uczniów 4/ diagnoza zdolności kondycyjnych (lub koordynacyjnych) uczniów 5/ rozpoznanie stanu wiedzy uczniów w zakresie znajomości budowy układu mięśniowego

6 6/ rozpoznanie zainteresowań uczniów aktywnością pozalekcyjną. [1] Cohen L. Manion L. Morrison K. (1999) Wprowadzenie do nauczania, Wyd. Zysk i s-ka, Poznań. 2. METODA I TECHNIKA DIAGNOSTYCZNA Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego[1]. Najważniejsze metody to: eksperyment pedagogiczny, monografia pedagogiczna, metoda indywidualnych przypadków, metoda sondażu diagnostycznego. Badania w pedagogice sprowadzają się najczęściej do diagnozy i są punktem wyjścia dla badań naprawczych, które powinny zakończyć się konkretnymi rezultatami praktycznymi. [1] T. Pilch, T. Bauman (2001) Zasady badan pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. 2, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa. Techniki badawcze są to czynności określone i uwarunkowane wyborem odpowiedniej metody. Technika ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych. Techniki zbierania materiałów to: obserwacja, wywiad, ankieta, badanie dokumentów, analiza treści, techniki projekcyjne. Obserwacja to gromadzenie danych drogą spostrzeżeń; wywiad- rozmowa z respondentami według wcześniej opracowanych dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz; ankieta- technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu przez badanego specjalnego kwestionariusza w obecności (lub bez) ankietera; badanie dokumentów- pozwala na gromadzenie wstępnych, opisowych, czy ilościowych informacji wyrażonych w dokumentach; analiza treści- obiektywny, systematyczny i ilościowy opis jawnej treści przekazów informacyjnych; techniki projekcyjne- psychologiczne metody badania osobowości. 3) NARZĘDZIE BADAWCZE Przedmioty służące realizacji wybranej techniki badań: kwestionariusze, skale do testowania, arkusze opisu, wywiadu, arkusze obserwacji, dzienniki obserwacji, narzędzia pomiarowe (waga, dynamometr, itd.) 4) BADANA GRUPA Należy określić etap edukacyjny, klasę oraz płeć diagnozowanych uczniów. 5) OPIS PRÓBY Jeżeli stosowane testy są wystandaryzowane i opublikowane, to można wkleić wydrukowany (lub skserowany) opis wykonania próby. W sytuacji stosowania testu nauczycielskiego należy dokładnie opisać przebieg kolejnych czynności wykonywanych przez uczniów. Konieczne jest także dołączenie kryteriów i skali oceny diagnostycznej (skali opisowej) oraz pamiętać, aby uzyskane wyniki w proponowanej skali nie oceniać stopniem szkolnym!

7 Opis musi być na tyle dokładny, aby każdy inny nauczyciel (lub uczeń) mógł przeprowadzić tę próbę w ten sam sposób. 6) ARKUSZ ZBIORCZY WYNIKÓW Należy przygotować tabelę, w której zapisane będą wyniki surowe i odpowiadająca im ocena opisowa, wynikająca ze skali oceny diagnostycznej. Stałe kolumny to na początku: lp., imię ucznia (lub inicjały) oraz na końcu: ocena diagnostyczna (poziom.); pozostałe kolumny zależą od diagnozowanej właściwości, np. Lp. Imię ucznia 1. Wysokość ciała Masa ciała BMI Poziom rozwoju 2. 7) ANALIZA ILOŚCIOWA Zebrane i uporządkowane w tabeli zbiorczej wyników dane, należy opisać w kategoriach ilościowych. W ujęciu statystycznym należy przedstawić wielkość diagnozowanych cech, stopień natężenia pewnych tendencji (np. procentowo) lub liczbowo wyrazić zależności między zjawiskami. Wszystkie możliwe do wyrażenia dane liczbowe zawarte w materiale diagnostycznym można przedstawić za pomocą tablic statystycznych: liczby bezwzględne, procenty, średnie arytmetyczne. 8) ANALIZA JAKOŚCIOWA Na podstawie danych liczbowych należy zbudować charakterystykę diagnozowanej zbiorowości, z punktu interesujących nas spraw. Staramy się wytypować wszystkie zależności pomiędzy elementami (cechami) diagnozowanego układu lub środowiska, dokonać klasyfikacji zagadnień z punktu widzenia celów diagnozy i szerszych celów edukacyjnych. Literatura 1. Ciecierska-Szabuniewicz T., Krawczyk Z. (red.) (1972) Proces wychowania fizycznego. PZWS Warszawa. 2. Kruszewski K. (red.) (1998) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa, Wydanie V. 3. Pszczołowski T. (1982) Zasady sprawnego działania. Wstęp do prakseologii. Wiedza Powszechna, Wydanie szóste rozszerzone. 4. Strzyżewski S. (1986) Proces wychowania w kulturze fizycznej. WSiP Warszawa, Wydanie pierwsze. 5. Lewandowski M., Guła-Kubiszewska H., Starościak W. (2010) Dziennik Praktyk Pedagogicznych. Szkoła Podstawowa. 6. Lewandowski M., Guła-Kubiszewska H., Supińska U. (2010) Dziennik Praktyk Pedagogicznych. Gimnzajum.

8 7. Cohen L. Manion L. Morrison K. (1999) Wprowadzenie do nauczania, Wyd. Zysk i s- ka, Poznań. 8. T. Pilch, T. Bauman (2001) Zasady badan pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. 2, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa. 9. Nowacki T.W., Leksykon Pedagogiki Pracy, 2004, s Skałbania B., Diagnostyka pedagogiczna. Wybrane obszary badawcze i rozwiązania praktyczne, Oficyna Wyd. Impuls, Kraków, 2011, s Paluchowski W.J., Hornowska E., Problemy teoretyczne diagnozy psychologicznej, [w:] Strelau J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki, GWP, Gdańsk, 2000, t.1, s.509.