Wokó katolickiej myêli politycznej. Darmowy fragment

Transkrypt

1 Wokó katolickiej myêli politycznej

2

3 Wokó katolickiej myêli politycznej Bogdan Szlachta Wydawnictwo WAM Kraków 2008

4 Wokół katolickiej myśli politycznej Wydawnictwo WAM, 2007 Redakcja Dariusz Godoś Projekt okładki i stron tytułowych Studio BalogArt Robert Guzik ISBN WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika Kraków tel faks wam@wydawnictwowam.pl DZIAŁ HANDLOWY tel faks handel@wydawnictwowam.pl Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ tel faks Drukarnia Wydawnictwa WAM ul. Kopernika Kraków wydawnictwowam.pl

5 SPIS TREŚCI Od autora Cnota prawo uprawnienie Nowożytny przełom w pojmowaniu prawa naturalnego Przedstawiciele katolickiej szkoły z Salamanki wobec umowy społecznej Jan Paweł II a prawo Rozważania o państwach prawa Demokracja a rządy prawa Katolicyzm liberalizm: obszary dialogu i konfliktu Prawo katolika prawo liberała Leon XIII i Jan Paweł II wobec liberalizmu Problem przedsiębiorczości w katolickiej nauce społecznej Kłopoty z etyką biznesu Krytyka komunizmu w polskiej myśli katolickiej

6

7 OD AUTORA Zbiór szkiców Wokół katolickiej myśli politycznej zawiera dwanaście tekstów powstałych w różnym czasie, a poruszających rozmaite, choć zawsze istotne aspekty katolickiej refleksji politycznej; refleksji snutej nie tylko przez katolickich myślicieli politycznych w późnym średniowieczu i renesansie (tak znamienitych i znanych, jak św. Tomasz z Akwinu czy Wilhelm z Ockham, oraz niemal równie znamienitych, choć znacznie mniej znanych polskiemu czytelnikowi, jak Francisco de Vitoria czy św. Roberto Bellarmin), ale także przez papieży ostatnich wieków, zwłaszcza Leona XIII uchodzącego za tego, który zapoczątkował współczesną katolicką naukę społeczną, oraz Papieża Polaka Jana Pawła II. Już ta zapowiedź pozwala pojąć rozległość treści poruszanych w proponowanych tekstach: w tomie znajdą się zarówno rozważania historyczne, poświęcone jednemu z najistotniejszych obszarów refleksji politycznej w ogóle, nie tylko refleksji katolickiej, dotyczące przełomu, jaki dokonywał się w XIII i XVI w. w związku ze sporem toczonym przez zwolenników tradycji wywodzonych od św. Augustyna z jednej, św. Tomasza z Akwinu z drugiej strony i wyznawców podejścia nazywanego skotyzmem, także mieszczącego się w obrębie filozofii chrześcijańskiej, zrywającego jednak z wcześniejszymi ujęciami, bo eksponującego dwie nowe koncepcje: nominalizm i woluntaryzm. Dwa pierwsze szkice, przypominające ten spór, którego poznanie ułatwia zrozumienie powodów wielonurtowości i stopnia skomplikowania refleksji katolickiej późniejszych wieków, wprowadzają bardzo ważny kontekst dla kolejnych tekstów prezentowanych w tomie: pozwalają nie tylko dostrzec istotę rozumowania przedstawicieli szesnastowiecznej szkoły z Salamanki, głównie hiszpańskich dominikanów i jezuitów, którzy stali się u schyłku tego stulecia najpoważniejszymi polemistami zwolenników tendencji absolutystycznej, aktywnych tak w krajach katolickich, jak i protestanckich Europy, stawiając opór głównie wobec prób traktowania prawa

8 8 Wokół katolickiej myśli politycznej jako ekspresji arbitralnej woli króla-suwerena. Dostrzeżenie koncepcji prawa wypracowanych w tradycji Augustyna i Tomasza oraz skotystów z jednej strony, z drugiej zaś zaproponowanych przeciwko monarszym absolutystom przez neoscholastyków ze szkoły w Salamance, ułatwia pojęcie uwarunkowań uwzględnianych w dwudziestowiecznym namyśle Jana Pawła II nad prawem naturalnym i stanowionym. Chociaż refleksja Papieża Polaka była szeroko omawiana w rodzimej literaturze przedmiotu, to prezentacja sposobów jego myślenia o prawie jest w niej niemal nieobecna. Szkic poświęcony refleksji Jana Pawła II o prawie jest zatem równie istotny jak poprzedzające go szkice bardziej antykwaryczne, wypełnia bowiem dotkliwą lukę w literaturze przedmiotu; co więcej, wprowadza w istotne rozważania na temat państwa prawa, kategorii jakże ważnej dla współczesnego życia politycznego, dokładniej sposobów traktowania o prawodawcy, choćby racjonalnym, zwłaszcza gdy jak obecnie jest on ujmowany jako umocowany w procedurach demokratycznych. Kolejne dwa szkice poświęcone są zagadnieniom, które winny choć rzadko tak bywa uwzględniać również katolicki punkt widzenia, związany nie tyle z apelem o respektowanie wartości chrześcijańskich, ile z odniesieniami do prawa naturalnego. Ukazanie w szkicach traktujących o państwach prawa i o relacji między rządami prawa i demokracją głównych przedmiotów sporów, a nawet niejednoznaczności czy wielowątkowości debat poświęconych tym zagadnieniom, pozwala na podjęcie szerszej, a co ważniejsze, pogłębionej refleksji na ten temat. Uchwycenie treści tych sporów ułatwia też właściwe zrozumienie krytyki kierowanej przez twórców myśli katolickiej pod adresem liberalizmu. Trzy kolejne szkice ukazują nie tylko ewolucję tej krytyki, ale także jej fundamentalne znaczenie dla samej katolickiej nauki społecznej: prezentacja stanowisk Leona XIII i Jana Pawła II, których pontyfikaty dzieli jedno stulecie, ujawnia niejednoznaczne stanowisko wobec liberalizmu jako takiego, mimo że w odniesieniu do pewnych jego nurtów potwierdza zbyt często i zbyt bezkrytycznie wyrażaną w polskiej literaturze przedmiotu tezę o negacji tego nurtu. Prezentowane szkice ukazują jednak, i to głównie stanowi o ich wartości, wielonurtowość liberalizmu, niedostrzeganą w rodzimej literaturze, zawierającej nawet wypowiedzi kuriozalne, jakoby przedstawicielem liberalizmu miał być np. Rousseau. Publikacja tych szkiców pozwoli wreszcie na wyjaśnienie, także autorom mylących i bałamutnych niekiedy tekstów, pisanych zapewne przez ludzi nieznających zachodniej tradycji politycznej, że niektóre stanowiska liberalne, zwłaszcza plasujące się w tzw. nurcie ewolucjonistycznym, nie są negowane przez twórców

9 Od autora 9 katolickiej nauki społecznej. Szkice te ukażą również główne obszary sporów toczonych przez katolików i liberałów na temat treści prawa, zaś szkic poświęcony problemowi przedsiębiorczości refleksję tę dopełni o wymiar nadzwyczaj istotny, kluczowy zwłaszcza dla myśli liberalnej; wymiar, który przeniesie Czytelnika do obszaru analizowanego w przedostatnim tekście, zatytułowanym znacząco Kłopoty z etyką biznesu. Wszystkie teksty zapowiadane w tomie wprowadzają treści, które albo są pomijane w polskiej literaturze przedmiotu, albo otwierają inne perspektywy analityczne niż proponowane w niej zazwyczaj. Podobnie dzieje się w przypadku tekstu ostatniego, poświęconego krytyce komunizmu, ukazującego powody zasadniczej krytyki, podejmowanej przez katolików tak w XIX w., jak i w okresie międzywojennym, pod adresem komunizmu, a zarazem ujawniającego obszary krytykowane także przez Jana Pawła II w jego nauczaniu formułowanym wobec już istniejącego, a następnie odchodzącego (na szczęście) systemu tzw. realnego socjalizmu. Ten tekst, dopełniający tom, poszerza spektrum analiz, kieruje bowiem uwagę czytelnika na jedno jeszcze stanowisko, często zestawiane z liberalizmem w zbiorze opcji radykalnie negatywnie ocenianych przez katolików. Warto jednak, a tekst ten pozwala na takie dopełnienie, podjąć w związku z nim namysł nad racjami i argumentami tej krytyki, racjami i argumentami często zapoznanymi, a przecież wciąż ważnymi nie tylko dla refleksji teoretycznej.

10