Aksjologiczny wymiar prawa

Transkrypt

1 Aksjologiczny wymiar prawa red. Michał Dudek Mateusz Stępień NOMOS

2 Copyright by Zakład Wydawniczy Nomos, 2015 Publikacja dofinansowana przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego Recenzja: dr hab. Marzena Kordela Redakcja wydawnicza: Anna Grochowska-Piróg Projekt graficzny, skład i łamanie: Michał Dziadkowiec Złożono krojem Chaparral Pro ISBN Kraków 2015 Zakład Wydawniczy Nomos Sp. z o.o. ul. Kluczborska 25/3u Kraków tel./fax: biuro@nomos.pl ebooki.nomos.pl facebook.com/zakladwydawniczynomos

3 Spis treści Wstęp 7 Perspektywa filozoficzna Krzysztof Pałecki Redukcja aksjologiczna jako sposób objaśniania porządku społecznego 13 Jan Woleński Neutralizacja wartości w prawie analiza logiczno- -semantyczna 51 Maurycy Zajęcki Dwa paradoksy esencjalizmu aksjologicznego 63 Perspektywa instytucjonalno-polityczna Michał Stambulski Polityczność jako etyka polityczna prawa 97 Michał Paździora Neutralizacja wartości a legitymizacja prawa w demokracji 112 Krzysztof J. Kaleta Rola i znaczenie wartości we współczesnym dyskursie konstytucyjnym 122 5

4 Perspektywa socjologiczna Janina Czapska Na czym polega internalizacja normy prawnej? 147 Mateusz Stępień Konfucjańska teza o prymitywizmie aksjologicznym prawa 162 Michał Dudek O progach zwalniających, ławkach przeciwko bezdomnym i innych wynalazkach oraz ich znaczeniu nie tylko dla aksjologii prawa. Szkic wprowadzający 185 Bibliografia 213 O autorach 223

5 Wstęp Twierdzenie, iż prawo jest zjawiskiem wielowymiarowym, nie jest raczej niczym zaskakującym, zwłaszcza w kontekście polskich dyskusji o płaszczyznach badania prawa, czy powracającym (a może stale obecnym?) temacie integracji zewnętrznej prawoznawstwa. Tym, co może budzić kontrowersje, są konkretne wymiary prawa poddawane analizom i badaniom. W końcu, obok traktowanych raczej jako oczywistość, np. językowego czy czasowego wymiaru prawa, coraz częściej zauważane i badane są np. wymiary wizualny bądź materialny. Na tym tle, aksjologiczny wymiar prawa jest dość szczególny. Z jednej strony, nie można powiedzieć, że relacje prawa i wartości są czymś nowym w refleksji nad prawem, choć z drugiej można w niej zauważyć marginalizację tematyki aksjologicznej. Gdy spojrzymy na zasięg współczesnych różnorodnych studiów poświęconych prawu, dostrzeżemy niewielką ilość analiz dokonywanych z perspektywy czynników aksjologicznych. Aksjologiczny wymiar prawa wciąż nie jest wszechstronnie i wyczerpująco opisany i wyjaśniony, co uniemożliwia pełne zrozumienie prawa i uczynienie go lepszym, a to powinno przecież interesować nie tylko prawników i przedstawicieli nauk prawnych. Prezentowany tom stanowi próbę rozwinięcia, pogłębienia, a nawet spopularyzowania badań nad prawem skoncentrowanych na aksjologii. Jest on podzielony na trzy części. Pierwsza, najogólniejsza Perspektywa filozoficzna grupuje rozdziały o wyraźnie analityczno-metodologicznym charakterze. Krzysztof Pałecki prezentuje najaktualniejszy i najbardziej szczegółowy obraz swojej wizji aksjologii, której wcześniejsze wersje są często przywoływane przez autorów pozostałych rozdziałów. I tak, w kolejnym rozdziale, Jan Woleński 7

6 analizuje z perspektywy logiki dystynkcję Pałeckiego na neutralizowanie wartości w prawie i determinowanie prawa przez wartości, kojarząc je z odpowiednio pozytywizmem prawniczy i prawem natury. W podobnie analitycznym tonie, Maurycy Zajęcki, wychodząc z koncepcji Leszka Nowaka, przedstawia esencjalizm aksjologiczny najogólniej, myślenie o wartościach oparte na hierarchizowaniu i jego immanentną paradoksalność, także w działalności prawników. Rozdziały w drugiej części Perspektywa instytucjonalno-polityczna zawierają aksjologicznie ugruntowane krytyczne analizy działania prawa, zwłaszcza jego stosowania, pełne przykładów i odwołań do aktualnego, rodzimego kontekstu. Michał Stambulski śledzi reakcje instytucji prawnych i samych prawników na polityczność (w schmittowskim sensie) z wpisanymi w nią konfliktem i rywalizacją, które mogą być przecież ujmowane m.in. jako wartości, antywartości czy stany obojętne. Michał Paździora identyfikuje zaś negatywne, z punktu widzenia legitymizacji prawa w demokracji, konsekwencje lekceważenia bądź ignorowania przez instytucje prawne problematyki aksjologii prawa. Krzysztof J. Kaleta skupia się natomiast na powrocie do wartości we współczesnym dyskursie konstytucyjnym, śledząc przyczyny i skutki tego zjawiska. W ostatniej części Perspektywa socjologiczna znajdują się rozdziały wykraczające poza metodologię nauk społecznych, logikę czy filozofię prawa, filozofię społeczną i teorię krytyczną, wykorzystywane i aplikowane w poprzednich rozdziałach. Mianowicie, Janina Czapska, sięgając do socjologii, psychologii i kryminologii, analizuje przebieg i efekty internalizacji normy prawnej, rozważając m.in. problem przedmiotu socjalizacji prawnej (czy wartości, czy wzory postępowania, czy normy). Z kolei Mateusz Stępień, poprzez wnikliwą lekturę źródłowych tekstów konfucjańskich, rekonstruuje krytyczny argument wobec prawa, polegający na uznaniu go za prymitywne narzędzie osiągania wartości. Natomiast Michał Dudek, inspirując się wybranymi wątkami z teorii aktora-sieci i współczesnej filozofii techniki, ukazuje wagę nawet bardzo prostych, materialnych technologii, przymuszających do działań zgodnych z prawem (m.in. progu zwalniającego), dla aksjologii prawa, czy polityki prawa. Prezentowany tom stanowi więc wkład w rysowanie skomplikowanej topografii aksjologicznego wymiaru prawa przedsięwzięcie badawcze 8

7 cieszące się, jak widać, już pewnym zainteresowaniem, które mamy nadzieję będzie tylko wzrastać. Kraków, czerwiec 2015 Michał Dudek, Mateusz Stępień