Spór o uniwersalia - podstawowe stanowiska i główni przedstawiciele. Filozofia scholastyczna i jej znaczenie dla filozofii zachodniej.

Transkrypt

1 Spór o uniwersalia - podstawowe stanowiska i główni przedstawiciele. Filozofia scholastyczna i jej znaczenie dla filozofii zachodniej. Spór o uniwersalia, to spór o status pojęć ogólnych. Wiąże się z tym pytanie, do czego pojęcia ogólne się odnoszą. A. Należy odróżnić predykaty, które są orzekane o czymś, i przypisują jakiemuś przedmiotowi (rozumianemu bardzo szeroko, a nie tylko jako synonim rzeczy) własność lub jej odmawiają. Np. Kubica jest kierowcą F1. To jest dom. Andrzej pisze. Prawdomówność jest cnotą etyczną. Niesprawiedliwość nie jest dobrem moralnym. Predykaty oznaczają i mają zazwyczaj charakter ogólny, bowiem predykaty kierowca, dom, pisze, cnota etyczna, dobro moralne można przypisać lub odmówić ich przypisania różnym i zarazem wielu przedmiotom. Ogólność może być rozumiana dwojako: Ekstensja (denotacja) predykatu to klasa jego desygnatów (ogółu przedmiotów, które on oznacza). Intensja (konotacja) predykatu to to, co predykat przypisuje przedmiotowi lub czego mu odmawia. Intensję można nazwać pojęciem. B. Nazwy (także własne) i oznaczenia denotują przedmioty np. Piłsudski, Wawel, miasto, Wisła. Oznaczenia, często będące połączeniem słów wskaźnikowych (ten, ta, to, tamten, to oto itp.) z predykatami lub same słowa wskaźnikowe spełniają funkcję

2 denotowania: ten tam, ta dziewczyna, miasto Wyspiańskiego, siedziba królów polskich. Pytanie, jakie stawiano jeszcze w starożytności, a potem w okresie średniowiecza i później, brzmiało, czy predykatom, które mają znaczenie, czyli intensję, odpowiadają desygnaty, które są pod jakimś względem ze sobą zgodne, czy też desygnatami predykatów (zazwyczaj ogólnych) są przedmioty ogólne. nazwa pojęcie/intensja/konotacja desygnat/ekstensja/denotacja Realizm pojęciowy Platona głosił, że istnieją desygnaty predykatów w postaci idei/form/przedmiotów ogólnych, niezmiennych. W ostatnich dialogach Platon sam skrytykował własną teorię idei, którą później podjął jego uczeń Arystoteles, i pokazał paradoksy do których prowadzi - tzw. argument trzeciego człowieka. Ujawnia on regres do nieskończoności w teorii idei. Umiarkowany realizm pojęciowy Arystotelesa głosił, że desygnatami predykatów są zespoły własności istotnych formy, występujące w przedmiotach indywidualnych. Nie istnieją przedmioty ogólne jako desygnaty predykatów. W okresie średniowiecza realizm pojęciowy Platona poprzez św. Augustyna ( ) i umiarkowany realizm pojęciowy Arystotelesa za pośrednictwem Boecjusza (Boethius) ( ) wpłynęły na ukształtowanie się stanowisk w sporze o uniwersalia, głównie realizmu pojęciowego. W IX wieku Eryk z Auxerre ( ) i Remigiusz z Auxerre ( ) przyjęli stanowisko antyrealistyczne, pomiędzy realizmem a nominalizmem. W XII wieku Roscelin ( ) zajął stanowisko nominalistyczne i głosił, iż istnieją jedynie przedmioty jednostkowe, a rodzaje to dźwięki, albo

3 głosy. Przypuszczalnie był nauczycielem Piotra Abelarda ( ), który stał na stanowisku zwanym sermonizmem (łac. sermo rozmowa, mowa, wyraz). Według Abelarda powszechniki/uniwersalia nie są głosami, lecz wyrazami, posiadającymi ogólne znaczenie, czyli konotację lub intensję. Wilhelm z Champeaux ( ) był realistą pojęciowym (bliższym stanowisku Arystotelesa) i twierdził, że wszystkie jednostki należące do gatunku mają jedną i tę samą istotę/naturę. Jan z Salisbury (1115/ /1180), studiował pod kierunkiem Piotra Abelarda, stał na stanowisku konceptualizmu. Ani desygnaty, ani nazwy nie są ogólne, lecz jedynie pojęcia, rozumiane jako stany psychiczne. William (of) Ockham (Occam) ( ) twierdził, iż nie istnieją realne przedmioty ogólne, lecz jedynie pojęcia jako stany umysłu. Tzw. brzytwa Ockhama: Nie wolno przyjąć niczego bez uzasadnienia, że ono jest, musi ono być oczywiste albo znane na mocy doświadczenia, albo zapewnione przez autorytet Pisma Świętego. XVII-wieczne sformułowanie: nie należy mnożyć bytów ponad konieczną potrzebę. Ockham, sam będąc scholastykiem i logikiem, dążył do ograniczenia założeń w rozumowaniach, scholastycznych, które można byłoby interpretować w sposób metafizyczny, czyli jako opisujące jakieś byty i relacje pomiędzy nimi bez możliwości stwierdzenia ich istnienia. Termin scholastyka wywodzi się z łacińskiej schola, czyli szkoła. Była to zarówno koncepcja filozofii i metoda jej nauczania i uprawiania. Za pierwszych scholastyków uważa się św. Augustyna i Boecjusza, choć właściwie dopiero św. Anzelm z Aosty ( ), biskup Canterbury, był scholastykiem w pełnym tego słowa znaczeniu. Trzy okresy w dziejach scholastyki:

4 Średniowieczny: V/VI wiek (Boecjusz) XVI wiek. Wiek XIII złoty wiek scholastyki (św. Tomasz z Akwinu). Nowożytny: XVI wiek pocz. XIX wieku (Thomas de Vio Cajetan, Francesco de Vittoria, Francisco Suarez). Neoscholastyka: pocz. XIX wieku, znacząca papieża rola Leona XIII dla rozwoju scholastyki (głownie myśli tomistycznej), do Soboru Watykańskiego II (Vaticanum II), to jest do roku. Metoda: Lectio dokładna lektura jakiegoś dzieła o uznanym autorytecie, np. Arystotelesa z zakresu logiki, Euklidesa z zakresu geometrii, Awicenny lub Galena z zakresu medycyny. Rola magistra (mistrza): czuwanie nad interpretacją. Disputatio swobodna dyskusja nad zagadnieniem (quaestio) wynikającym z przeczytanego tekstu przy zachowaniu rygorów logiki. Scholastyka obejmowała studiowanie filozofii, prawa kanonicznego i cywilnego, medycyny i teologii. Najważniejsze były fakultety filozofii i teologii, do których studiowania przygotowywały fakultety sztuk wyzwolonych (artes liberales): Trivium: gramatyka (łacina), dialektyka (logika) i retoryka. Quadrivium: geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka.

5