Przemysł owocowo warzywny

Transkrypt

1

2

3 Przemysł owocowo warzywny Spis treści 1. Ogólna ocena branży Ogólna informacja o rynku przetworów owocowych i warzywnych wraz z jego organizacją Produkcja i rynek przetworzonych owoców i warzyw w UE Wspólna organizacja rynku przetworów owocowo warzywnych i inne regulacje dotyczące przetwórstwa w UE Instytucje polskie włączone w system kontroli i zarządzania w ramach regulacji dotyczących przetwórstwa oraz procedury uczestnictwa w systemie wsparcia Spodziewane efekty rynkowe Podstawy prawne Bibliografia Ważne instytucje i organizacje związane z przetwórstwem owoców i warzyw Przydatne strony internetowe Ogólna ocena branży Produkcja sprzedana przemysłu owocowo warzywnego stanowi ok. 10% łącznej wartości sprzedaży przemysłu spożywczego. Zatrudnienie (w zakładach zatrudniających powyżej 9 pracowników) wynosi ok. 80 tys. osób (8% zatrudnienia w całym przemyśle spożywczym). Łączna produkcja przetworów owocowych i warzywnych przekraczała na początku bieżącej dekady 2 mln ton, wobec 1 mln ton w pierwszej połowie lat dziewięćdziesią tych. W strukturze produkcji (z udziałem ok. 40%) dominują obecnie soki pitne i napoje. W latach średni udział mrożonek owocowych wyniósł 15%, a warzyw mrożonych 13%. Koncentraty soków owocowych (w tym głównie zagęszczony sok jabłkowy) stanowiły 9% produkcji. Udział żadnego z pozostałych przetworów (dżemów, marynat, konserw, przetworów pomidorowych) nie przekracza 5%. W 2001 r. przetwórstwem owoców i warzyw w kraju zajmowało się ok. 1,5 tys. jednostek, z czego 72% stanowiły firmy mikro zatrudniające od 1 do 9 osób, a 18% to zakłady małe zatrudniające od 10 do 49 osób. Pozostałe 10% to firmy średnie i duże o zatrudnieniu powyżej 50 osób. Udział firm średnich i dużych w produkcji większości przetworów przekracza jednak znacznie 50%, a największa jest koncentracja w produkcji soków pitnych i napojów, dżemów i marmolad oraz konserw warzywnych. Znaczne jest natomiast rozproszenie w przetwórstwie kapusty i ogórków oraz 1

4 w produkcji warzywnych suszy. Udział kapitału zagranicznego w branży przetwórstwa owoców i warzyw przekracza 60%. Dopływ kapitału inwestorów strategicznych (głównie zagranicznych) decyduje o tym, że poziom technologiczny w większości zakładów (średnich i dużych) nie odbiega od notowanego w krajach Europy Zachodniej. Model przetwórstwa w Polsce jest już bardzo zbliżony do istniejącego w dotychczasowej UE, tzn. w poszczegól nych branżach funkcjonuje kilka wiodących jednostek i wiele zakładów przeznaczających swoje produkty przede wszystkim na zaopatrzenie rynków lokalnych. 2. Ogólna informacja o rynku przetworów owocowych i warzywnych wraz z jego organizacją Produkcja większości przetworów wykazuje dynamiczną tendencję wzrostową. Dotyczy to przede wszystkim soków i napojów, konserw i marynat warzywnych, mrożonek owocowych i warzywnych oraz przetworów pomidorowych wtórnego przetwórstwa (w tym głównie keczupu). Systematycznie zmniejsza się produkcja kompotów, a stabilna jest produkcja koncentratu pomidorowego (z uwagi na konkurencję cenową koncentratu importowanego). W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ceny detaliczne i ceny zbytu większości przetworzo nych owoców i warzyw wzrastały średniorocznie o ok. 20%, a tempo ich wzrostu było wyższe od wskaźnika inflacji. W latach ceny wielu produktów były niższe niż w latach poprzednich. Wynikało to ze spowolnienia wzrostu zapotrzebowania na rynku krajowym. Ceny eksportowe zagęszczonych soków owoco wych i mrożonek (udział eksportu w produkcji tych przetworów przekracza 70%) wahają się silnie w poszcze gólnych latach, co wynika z wahań podaży surowca w Polsce i zmienności zapotrzebowania na rynkach zbytu. Przemysł owocowo warzywny Z uwagi na duże rozproszenie podaży, zakupu surowców dla zakładów (głównie owoców) dokonują w ok. 50% pośrednicy. W ramach umów kontraktacyjnych dostarczane jest ok. 20% skupu owoców i ponad 70% warzyw i dotyczy to głównie średnich i dużych zakładów przetwórczych. Zakłady przetwórcze sprzedają swoje produkty na rynku krajowym w ok. 40% poprzez małe prywatne hurtownie, których liczba oceniana jest na ok. 4 tys. jednostek. Pozostała sprzedaż realizowana jest bezpośrednio do sklepów detalicznych, przy czym udział supermarketów wynosi tu ponad 30%. Zwiększa się jednak koncentracja podaży na hurtowym rynku przetwo rzonych owoców i warzyw, a duże hurtownie stanowią źródło zakupu dla hurtowni mniejszych. W dużych ugrupowaniach kapitałowych rozwinięta jest sieć własnych hurtowni. W UE pozyskiwanie surowca realizowane jest głównie w ramach umów kontraktacyjnych (zwłaszcza dotyczy to warzyw) a sprzedaż produktów gotowych dokonywana jest przez potężne firmy hurtowe lub bezpośrednio do sieci supermarketów. W Polsce nie było (w ramach środków budżetowych) specjalnych form wsparcia dla zakładów przetwórstwa owocowo warzywnego. Podobnie jak inne zakłady przetwórcze korzystać one mogły z dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych oraz gwarancji i poręczeń w ich spłacie. Ponadto dla zakładów tych (podobnie jak innych zakładów przetwórczych) dostępne były dopłaty do oprocentowania kredytów skupowych. W ramach pomocy przedakcesyjnej zakłady przetwórstwa owocowo warzywnego korzystać mogły ze wsparcia w ramach Programu SAPARD. 2

5 3. Produkcja i rynek przetworzonych owoców i warzyw w UE Łączną produkcję przetworzonych owoców i warzyw w UE (produkty gotowe, mrożonki, susze i koncentraty soków owocowych) ocenia się na mln ton. W ostatnich kilkunastu latach produkcja większości przetworów we Wspólnocie nie wykazywała tendencji wzrostowych. Na początku obecnej dekady wyższa niż na początku lat dziewięćdziesiątych była produkcja soków i napojów pitnych, przetworów pomidorowych o wyższym stopniu przetworzenia oraz mrożonych warzyw. W strukturze produkcji dominują, z ok. 50% udziałem, soki pitne i napoje. Konserwy owocowe i warzywne stanowią 15 20% produkcji. Podobny (ok. 15%) jest udział w produkcji przetworów pomidorowych (bez soków, mrożonek i suszy). Udział mrożonych warzyw oscyluje wokół 5 7%. Udział poszczególnych pozostałych grup produktów (mrożonych owoców, suszy owocowych i warzywnych, koncentratów soków owocowych) nie przekracza 2 3%. Ocenia się, że łączna produkcja przetworów owocowych i warzywnych we wszystkich krajach nowych członkach Wspólnoty, niewiele przekracza notowaną w Polsce i wynosi 2 3 mln ton. Podobnie jak w Polsce, w obecnej UE i w nowych krajach członkowskich w produkcji dominują soki i napoje pitne. Produkty objęte wsparciem we Wspólnocie (głównie przetwory pomidorowe) liczą się jedynie w produkcji Węgier. Ceny zbytu większości przetworów owocowych i warzywnych produkowanych w UE a także w nowych krajach członkowskich są wyższe (zwłaszcza mrożonek i soków zagęszczonych) od wytwarzanych w Polsce. Niższe są natomiast w południowych krajach Wspólnoty ceny przetworów pomidorowych (głów nie koncentratu pomidorowego) oraz niektórych przetworów z warzyw strączkowych. 4. Wspólna organizacja rynku przetworów owocowo warzywnych i inne regulacje dotyczące przetwórstwa w UE W UE wsparciem w zakresie przetworzonych owoców i warzyw objęte są: suszone winogrona, suszone figi, suszone śliwki odmiany d Ente, przetwory z owoców cytrusowych, gruszki i brzoskwinie w syropie lub soku naturalnym, a także przetwory pomidorowe (koncentrat pomidorowy, przetwory w puszkach, soki, mrożonki, przeciery, susze). Łączny udział tych produktów w unijnej produkcji przetworów owocowych i warzywnych wynosi ok. 15%. Spośród przetworów objętych wsparciem we Wspólnocie, w Polsce liczą się jedynie przetwory z pomidorów (w tym głównie pomidorowy koncentrat). Wsparcie to polega na dopłatach do pomidorów przeznaczonych do produkcji tych przetworów. Dopłaty kierowane są do uznanych organizacji i grup producentów, a warunkiem ich uzyskania jest zawarcie umowy kontraktacyjnej z zakładami przetwórczymi. Dopłaty realizowane są w ramach kwoty surowca ustalonej dla poszczególnych krajów członkowskich. Zakłady przetwórcze nie uzyskują zatem pomocy finansowej, a korzyścią jest dla nich możliwość oferowania niższych cen skupu dostawcom surowca a przez to wzrost konkurencyjności przetworów z tych warzyw. Zakłady, które chcą uczestniczyć w systemie pomocy muszą być, zgodnie z prawodawstwem unijnym, zatwierdzone przez wyznaczone instytucje krajowe. Warunki zatwierdzenia (i wpisu do rejestru) ustalane są przez poszczególne kraje członkowskie. Produkty objęte wsparciem spełniać muszą ściśle określone i ustalone w Rozporządzeniach Komisji wymogi Wspólna organizacja rynku 3

6 jakościowe (w przypadku przetworów pomidorowych dotyczą one w szczególności: zawartości wody, dopusz czalnych przypraw, poziomu zanieczyszczeń, zawartości soli, cukru, poziomu kwasowości). Obowiązek przestrzegania tych norm spoczywa na zakładach przetwórczych. W krajach członkowskich kontrolą przestrzegania ustalonych dla produktów objętych wsparciem, wymogów jakościowych zajmują się instytucje wyznaczone przez poszczególne kraje członkowskie. Instytucje te z reguły dysponują własny mi laboratoriami a kontrola jakości dokonywana jest na podstawie próbek produktów wytwarzanych w uczestniczących w systemie wsparcia zakładach przetwórczych. Obowiązkiem zakładów przetwórczych jest też przestrzeganie przyjętych prawodawstwem unijnym zasad przyjmowania surowca do przetwórstwa (odrzucanie partii lub ich części dotkniętych ściśle określonymi i ustalonymi w procentach wadami). Wady surowca i dopuszczalny ich udział w partii surowca określone są prawodawstwem unijnym. Jednakże szczegółowe procedury odbioru surowca określane są przez instytucje wyznaczone do zarządzania i monitorowania systemu wsparcia. Zakłady przetwórcze uczestniczące w systemie muszą także przesyłać w ściśle określonych terminach do wyznaczonych instytucji informacje dotyczące ilości przetworzonego surowca i wytworzonych produktów oraz stanu zapasów wyrobów gotowych, a także muszą prowadzić rejestry skupu i przetwórstwa (rejestracja codziennego przepływu surowców i produktów przetworzo nych). Zakłady, które nie przetworzą dostarczonego im w ramach umów kontraktacyjnych surowca lub też nie przestrzegają wymogów jakościowych ustalonych dla produktów gotowych objętych wsparciem, utracić mogą status jednostek zatwierdzonych do uczestniczenia w systemie pomocy. Możliwość uczestniczenia w systemie wsparcia krajowe zakłady zajmujące się przetwórstwem pomidorów uzyskają po integracji z UE. Dotyczy to także płatności dokonywanych na rzecz członków organizacji producentów. Natomiast przepisy dotyczące rejestru przetwórców weszły w życie przed akcesją (zgodnie z polskim prawodawstwem). Wszystkie zakłady przetwórcze, w tym także zajmujące się przetwórstwem owoców i warzyw, przestrzegać będą także musiały wspólnych dla UE zasad ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności, higieny produkcji. Będą także musiały dostosować swoje produkty do jednolitych wymogów jakościowych. Wszystkie te wymogi określone są w UE Prawem Żywnościowym i szeregiem obligatoryjnych rozporządzeń i dyrektyw. Przemysł owocowo warzywny 5. Instytucje polskie włączone w system kontroli i za rządzania w ramach regulacji dotyczących przetwór stwa oraz procedury uczestnictwa w systemie wsparcia W Polsce rejestracją zakładów przetwórczych, chcących uczestniczyć w systemie wsparcia w zakresie prze twórstwa pomidorów (i ewentualnie innych produktów objętych wspieraniem) jak również odbiorem wymaga nych dokumentów i informacji zajmować się będzie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Wnioski o zatwierdzenie jak również wymagane prawem informacje i dokumenty kierowane będą do Oddziałów Regionalnych ARiMR. W oddziałach tych dostępne będą wzory wszystkich dokumentów wymaganych unijnym prawodawstwem. We wnioskach o zatwierdzenie zakłady przetwórcze (lub też organizacje producentów prowadzące przetwórstwo w ramach własnych struktur organizacyjnych) podać muszą: nazwę, siedzibę i adres, numer identyfikacji podatkowej, numer REGON, rodzaj wykonywanej działalności. Do wniosku należy 4

7 dołączyć: oświadczenie wnioskodawcy, że nie jest prowadzone wobec niego postępowanie upadłościowe, informacje o urządzeniach i maszynach służących do wytwarzania przetworów, zobowiązanie do corocznego przekładania dyrektorowi oddzaiłu regionalnego ARiMR szacunkowego planu dostaw surowca do przetwórstwa i dokument potwierdzający tytuł prawny wnioskodawcy do obiektu. Wszystkie obowiązki i prawa zakładów przetwórczych uczestniczących w systemie wsparcia, będą zgodne z prawodawstwem unijnym. Kontrolą jakości objętych wsparciem przetworów gotowych (w przypadku Polski przetworów pomidoro wych) zajmować się będzie Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych. Nadzór nad bezpieczeństwem produktów spożywczych (w tym przetworzonych owoców i warzyw) sprawować będzie w Polsce Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta, realizujący swoje zadania przy pomocy Inspekcji Handlowej. W Polsce brak jest jeszcze zwartego aktu prawnego w sprawie bezpieczeństwa żywności odpowiadającego Prawu Żywnościowemu obowiązującemu w UE, choć wprowadzono już szereg ustaw dotyczących bezpieczeństwa i higieny żywności. 6. Spodziewane efekty rynkowe Przydzielony Polsce limit wsparcia w zakresie przetwórstwa pomidorów wynosi 194,6 tys. ton, przy dopłatach ustalonych dla całej Wspólnoty w wysokości 34,5 euro/tonę surowca. Szansa skorzystania ze wsparcia w zakresie dopłat do pomidorów kierowanych do przetwórstwa ograniczona będzie w wyniku spodziewanego zwiększenia importu przetworów pomidorowych, a zwłaszcza objętego przed akcesją wysokim cłem, koncentratu pomidorowego (sprowadzany on będzie przede wszystkim z krajów UE). Niższych, w rezultacie konkurencyjnego cenowo importu koncentratu pomidorowego, cen skupu pomidorów mogą nie zrekompensować dopłaty z unijnych funduszy. Utrzymanie konkurencyjności produkcji wobec produk tów importowanych dotyczyć będzie jednostek charakteryzujących się wysoką efektywnością przetwórstwa. Konieczność dostosowania się zakładów przetwórczych do wymogów dotyczących ochrony środowiska i bezpieczeństwa żywności, spowodować może zmniejszenie liczby małych zakładów przetwórczych, dla których dostosowanie to będzie trudne z uwagi na niedobór środków finansowych. Oprócz dostosowania do wymogów jakościowych obowiązujących w UE, o pozycji zakładów na rynku poszczególnych produktów decydować będzie efektywność produkcji i wynikający z niej poziom cen produktów gotowych. Weryfikacja zakładów przetwór czych następować będzie zatem pod kątem jakości i efektywności produkcji oraz umiejętności i możliwości organizacji bazy surowcowej poprzez umowy kontraktacyjne z dostawcami owoców i warzyw do przerobu. 7. Podstawy prawne Ustawy polskie: 1. Ustawa o organizacji rynku przetworów owocowych i warzywnych z 19 lutego 2004 r. zmieniającą ustawę z 27 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 150 z 2002 r.). 2. Ustawa o jakości handlowej artykułów rolno spożywczych z 21 grudnia 2000 r. Dz.U Nr 5 3. Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z 11 maja 2001 r. Dz.U Nr 63. Nowelizacja ustawy Dz.U. nr 135/2002 Podstawy prawne 5

8 4. Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów z 22 stycznia 2000 r. Dz.U Nr Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z 15 grudnia 2000 r. Dz.U Nr Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 lutego 2002 (Dz.U nr 30) w sprawie warunków sanitarnych i zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie środkami spożywczymi 7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 19 grudnia 2002 r. (Dz.U nr 21) w sprawie najwyższych dopuszczal nych poziomów pozostałości środków chemicznych stosowanych przy uprawie, ochronie, przechowywaniu i przetwórstwie roślin, które mogą znajdować się w środkach spożywczych. Prawodawstwo UE 1. Rozporządzenie Rady (UE) nr 2201/96 dotyczące wspólnej organizacji rynku przetworzonych owoców i warzyw 2. Rozporządzenie Rady (UE) nr 2699/2000 w sprawie wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw przetwo rzonych (uzupełniające i zmieniające Rozporządzenie Rady nr 2201/96) 3. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1535/2003 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania Rozporządzenia Rady (UE) w 2201/96 dotyczące schematu pomocy w ramach wspólnej organizacji rynku przetworzonych owoców i warzyw 4. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1764/86 dotyczące minimalnych wymogów jakościowych dla przetworów pomidorowych objętych wsparciem 5. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 217/2002 ustalające kryteria klasyfikacji surowców w ramach systemu pomo cy do produkcji ustanowionego Rozporządzeniem Rady (UE) nr 2201/96 6. Dyrektywa Rady UE nr 92/95 o ogólnym bezpieczeństwie produktu, o ochronie niektórych praw i odpowie dzialności za szkodę. 7. Dyrektywa Rady UE nr 83/397 w sprawie urzędowej kontroli żywności 8. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 178/2002 ustanawiające ogólne zasady i wymaga nia prawa żywnościowego, ustanawiające Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa żywności i procedury dotyczą ce bezpieczeństwa żywności 9. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 2000/ COD w sprawie higieny środków spożywczych Przemysł owocowo warzywny 8. Bibliografia 1. Polskie rolnictwo w UE. Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nr 1/2 z 2003 r. 2. Biuletyny Agencji Rynku Rolnego (miesięcznik) aktualne rozwiązania prawne i mechanizmy regulacji na poszczególnych rynkach. 3. Nosecka B.: Materiały szkoleniowe Wspólna polityka rolna na rynku przetworzonych owoców i warzyw opracowanie w ramach projektu PL 2000/IB/AB 08a dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, sierpień 2002 r. 4. Nosecka B.: Wspólna organizacja rynku przetworzonych owoców i warzyw w UE (procedury i wzory dokumentów) opracowane dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, marzec 2003 r. 5. Szot E.: Polskie rolnictwo w UE. Fundusz Współpracy 2003 r. 6. Ochrona środowiska w przemyśle owocowo warzywnym, FAPA 1997 r. 6

9 9. Ważne instytucje i organizacje związane z przetwórstwem owoców i warzyw 1. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Warszawa, ul. Jana Pawła II 70, e mail: arimr@arimr.gov.pl Departament Pomocy Krajowej tel. (022) , Departament Płatności Bezpośrednich, Wydział Owoców i Warzyw tel , 2. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych Warszawa, ul. Wspólna 30, tel. (022) , Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych Departament Unii Europejskiej i Współpracy Międzynarodowej Warszawa, ul. Wspólna 30, tel. (022) , , e mail: minrol@minrol.gov.pl 4. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa Warszawa, ul. Wspólna 30 Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej tel. (022) , , , e mail: cid@fapa.com.pl 5. Krajowa Unia Producentów Soków i Napojów Bezalkoholowych Warszawa ul. Czackiego 3/5, tel , e mail: biuro@kupsinb.org.pl 6. Krajowa Rada Przetwórstwa i Zamrażalnictwa Owoców i Warzyw Warszawa, ul. Czackiego 3/5, tel , e mail: sitrspoż@pol.pl 10. Przydatne strony internetowe Polska Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Rynku Rolnego Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych s.gov.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Polski Komitet Normalizacyjny Główny Urząd Statystyczny Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agro Info info.org.pl Unia Europejska Główny serwer UE Wyszukiwarka aktów prawnych Komisji Europejskiej lex/en/index.html Przydatne strony internetowe 7

10 Niniejsza broszura została opracowana na potrzeby internetowego serwisu info.org.pl. Serwis zawiera obecnie opracowania: Produkcja roślinna rośliny oleiste Ewa Rosiak zboża Michał Kisiel ziemniaki Wiesław Dzwonkowski owoce i warzywa Bożena Nosecka buraki cukrowe Łucja Chudoba Produkcja zwierzęca wołowina i cielęcina Danuta Rycombel, mleko Jadwiga Seremak Bulge wieprzowina Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drób Grzegorz Dybowski jaja Mira Kobuszyńska Przemysł rolno spożywczy mięsny Danuta Rycombel drobiarski Grzegorz Dybowski tłuszczowy rośliny oleiste Ewa Rosiak owocowo warzywny Bożena Nosecka cukrowniczy Łucja Chudoba skrobi Wiesław Dzwonkowski przetwórstwo zbóż Michał Kisiel przetwórstwo jaj Mira Kobuszyńska Przemysł owocowo warzywny Handel artykułami spożywczymi produktami pochodnymi Ewa Rosiak roślin oleistych zbożem Michał Kisiel owocami i warzywami Bożena Nosecka (świeżymi i przetworzonymi) cukrem Łucja Chudoba skrobią Wiesław Dzwonkowski mlekiem i produktami Jadwiga Seremak Bulge mlecznymi wołowiną i cieleciną Danuta Rycombel wieprzowiną Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drobiem Grzegorz Dybowski jajami Mira Kobuszyńska Warunki gospodarowania dopłaty obszarowe Sylwia Radzyńska wsparcie wybranych Sylwia Radzyńska obszarów i grup Opracowania dotyczące produkcji i przetwórstwa ukazują się również drukiem 8

11

12