PRZYK ADOWY ARKUSZ EGZAMINACYJNY

Transkrypt

1 RZYK ADOWY ARKUSZ EGZAMINACYJNY BIOLOGIA OZIOM ROZSZERZONY Instrukcja dla zdajàcego Czas pracy 150 minut 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 37). Ewentualny brak zg oê przewodniczàcemu zespo u nadzorujàcego egzamin. 2. isz czytelnie. U ywaj tylko d ugopisu/pióra z czarnym tuszem/atramentem. 3. Nie u ywaj korektora, a b dne zapisy wyraênie przekreêl. 4. ami taj, e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 5. odczas egzaminu mo na korzystaç z o ówka i gumki (wy àcznie do rysunków) oraz linijki. yczymy powodzenia! Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo na otrzymaç àcznie 60 punktów. Arkusz opracowany przez Wydawnictwo edagogiczne OERON na wzór oryginalnego arkusza maturalnego.

2 2

3 Zadanie 1. (3 pkt) Schemat przedstawia u o enie filamentów aktynowych i miozynowych podczas rozkurczu i skurczu. a) odaj nazw miofilamentu grubego oznaczonego na schemacie literà X. Rozkurcz X prà ek I prà ek A Z Z prà ek H Z b) Na podstawie schematów wyjaênij mechanizm skurczu mi Êni. Skurcz sarkomer c) odaj, na czym polega rola fosfokreatyny w skurczu mi Êni. Z Z Z Schemat do zadaƒ 2, 3 i 4 Schemat przedstawia powstawanie moczu w nefronie. FILTRACJA sole mineralne woda glukoza mocznik RESORCJA glukoza, aminokwasy H 2 O Na K +Cl + Ca 2+ H + sulfonamidy SEKRECJA z krwiobiegu (krew zasobna w mocznik) t tnica nerkowa drobna t tniczka doprowadzajàca naczynia w osowate k buszka naczyniowego drobna t tniczka odprowadzajàca y a nerkowa drobne y y do p cherza moczowego i dalej na zewnàtrz do krwiobiegu (krew pozbawiona mocznika) Zadanie 2. (1 pkt) Na podstawie danych zaznacz spoêród podanych odpowiedzi jednà, prawid owo wyjaêniajàcà mechanizm przenikania p ynnych sk adników krwi do Êwiat a torebki nefronu. A. T tniczka doprowadzajàca jest w sza ni t tniczka odprowadzajàca krew, co prowadzi do powstanie nadciênienia hydrostatycznego, powodujàcego wyciskanie p ynnych sk adników krwi. B. T tniczka odprowadzajàca jest w sza ni t tniczka doprowadzajàca krew, co prowadzi do powstania nadciênienia hydrostatycznego, powodujàcego wyciskanie upostaciowanych sk adników krwi. C. T tniczka odprowadzajàca jest szersza ni t tniczka doprowadzajàca krew, co prowadzi do powstania nadciênienia hydrostatycznego powodujàcego wyciskanie upostaciowanych sk adników krwi. D. T tniczka doprowadzajàca jest szersza ni t tniczka odprowadzajàca krew, co prowadzi do powstania nadciênienia hydrostatycznego powodujàcego wyciskanie p ynnych sk adników krwi. 3

4 Zadanie 3. (1 pkt) Na podstawie analizy schematu wyjaênij, na czym polega sekrecja w nefronie. Zadanie 4. (1 pkt) odaj nazw elementu nefronu, w którym powstaje mocz pierwotny. Zadanie 5. (2 pkt) Mechanizm sprz eƒ zwrotnych reguluje wiele czynnoêci biologicznych. Wyró nia si sprz enie zwrotne dodatnie i ujemne. Ze sprz eniem zwrotnym dodatnim mamy do czynienia, gdy czynnik A pobudza wydzielanie czynnika B, a wzrost wydzielania czynnika B pobudza wydzielanie czynnika A. W przypadku sprz enia zwrotnego ujemnego czynnik A pobudza wydzielanie czynnika B, a wzrost st enia czynnika B hamuje wydzielanie czynnika A. Na podstawie podanych informacji zilustruj za pomocà schematów mechanizm dzia ania sprz - enia zwrotnego dodatniego i ujemnego. Zadanie 6. (1 pkt) W tabeli przedstawiono zmiany wybranych sk adników moczu w mmol/dm 3 tego samego pacjenta. Badanie moczu przeprowadzano w kolejnych dniach. róbkami do badaƒ by poranny mocz oddawany na czczo. Badany sk adnik moczu rzeprowadzone badania Odczyn (ph) 6,7 5,7 6,0 5,8 5,5 6,6 Bia ka obecne obecne obecne obecne obecne obecne Glukoza brak brak brak brak brak brak Bilirubina brak brak brak brak brak brak Krwinki czerwone pojedyncze brak pojedyncze brak brak pojedyncze 4

5 Oceƒ, czy przestawione w tabeli wyniki badaƒ Êwiadczà o prawid owym funkcjonowaniu organizmu pacjenta. odaj jeden argument uzasadniajàcy t ocen. Zadanie 7. (2 pkt) Na aktywnoêç enzymów, które sà bia kami, wp ywa wiele czynników, mi dzy innymi temperatura. oni szy wykres przedstawia zale noêç aktywnoêci pewnego enzymu od temperatury. a) Sformu uj wniosek wynikajàcy z analizy podanego wykresu. aktywnoêç enzymu optymalna temperatura dzia ania enzymu temperatura b) WyjaÊnij, dlaczego po przekroczeniu optymalnej temperatury aktywnoêç enzymu spada. Zadanie 8. (2 pkt) Z podanych ni ej zdaƒ wybierz i podkreêl dwa, które zawierajà prawdziwe informacje dotyczàce procesów zachodzàcych w uk adzie pokarmowym cz owieka. A. Trypsyna oraz chymotrypsyna rozk adajà czàsteczki polipeptydów do tripeptydów i dipeptydów, a wydzielane sà przez trzustk do dwunastnicy w postaci nieczynnej jako trypsynogen i chymotrypsynogen. B. Gastryna, b dàca enzymem trawiennym, wydzielana jest przez niektóre komórki Êcian o àdka pod wp ywem rozciàgania o àdka przez mas pokarmowà; powoduje wzmo enie wydzielania pepsynogenu przez gruczo y o àdka. C. epsynogen, wydzielany przez komórki gruczo owe o àdka, rozk ada wiàzania peptydowe mi dzy aminokwasami, trawiàc bia ka. D. Choleocystokinina to hormon tkankowy wydzielany przez Êluzówk dwunastnicy; powoduje pobudzenie skurczów p cherzyka ó ciowego, wzmagajàc wydzielanie ó ci, oraz pobudzenie trzustki do wydzielania soku trzustkowego. E. Amylazy dzia ajà w jamie ustnej i dwunastnicy, rozk adajàc wiàzania chemiczne w cukrach z o- onych do glukozy. 5

6 Informacja do zadaƒ 9 i 10 W tabeli przedstawiono zawartoêç procentowà (podanà w % wagowych) wybranych zwiàzków chemicznych w mleku krowim (A), w mleku cz owieka (B) oraz w mleku kozim (C). rocentowa zawartoêç zwiàzków chemicznych A B C Woda 87,0 87,5 84,0 T uszcze 3,8 3,7 5,0 Bia ka 1,2 3,3 4,0 Laktoza 7,0 4,8 4,8 Zadanie 9. (2 pkt) Narysuj diagram s upkowy porównujàcy zawartoêci bia ek oraz t uszczów w mleku A, B i C. Zadanie 10. (1 pkt) rzeanalizuj dane zawarte w tabeli i wybierz spoêród produktów A i C jeden, w którym zawartoêç sk adników od ywczych jest najkorzystniejsza dla zdrowia. Odpowiedê uzasadnij jednym argumentem. Informacja do zadaƒ 11 i 12 Schemat przedstawia czynnoêci o yska. t tnica macicy O YSKO y a p pkowa y a macicy KRÑ ENIE MATCZYNE O 2 CO 2 sk adniki od ywcze, witaminy, przeciwcia a mocznik KRÑ ENIE ODOWE t tnice p pkowe 6

7 Zadanie 11. (2 pkt) a) Dorysuj na schemacie groty strza ek, tak aby przedstawia y kierunek przenikania gazów oddechowych, substancji od ywczych oraz metabolitów mi dzy cia em matki i p odu. b) odaj, czy transport gazów oddechowych odbywa si na drodze dyfuzji, czy osmozy. Zadanie 12. (1 pkt) o ysko powstaje z po àczenia tkanek zarodka i matki. Zaznacz prawid owe dokoƒczenie zdania. W powstawaniu o yska uczestniczà: A. owodnia oraz Êluzówka macicy. B. omocznia oraz Êluzówka macicy. C. kosmówka zespolona z owodnià oraz Êluzówka macicy. D. kosmówka zespolona z omocznià oraz Êluzówka macicy. Zadanie 13. (1 pkt) Krew Rh(+) warunkowana jest obecnoêcià bia kowego czynnika Rh, a Rh( ) jego brakiem. odczas cià y brak zgodnoêci czynnika Rh u matki i p odu prowadzi do konfliktu serologicznego. WyjaÊnij, w jaki sposób mo e dojêç do konfliktu serologicznego. Zadanie 14. (2 pkt) odaj dwie funkcje jàdra komórkowego, jakie pe ni ono w komórkach Zadanie 15. (1 pkt) Na podstawie analizy podanych fragmentów opisów dotyczàcych ró nych grup glonów zaznacz ten, który przedstawia cechy charakterystyczne dla zielenic. Uzasadnij wybór jednym argumentem. A. Celuloza i kwas alginowy budujà Êcian komórkowà. Substancjami zapasowymi sà mannitol, laminaryna i t uszcz. Oprócz chlorofilu a i c w przebiegu procesu fotosyntezy uczestniczy fukoksantyna. B. Celuloza i pektyny budujà Êcian komórkowà. Substancjà zapasowà jest florytyna. Oprócz chlorofilu a i d w przebiegu procesu fotosyntezy uczestniczà karoten i ksantofile. C. Celuloza i pektyny budujà Êcian komórkowà. Substancjà zapasowà jest skrobia. Oprócz chlorofilu a i b w przebiegu procesu fotosyntezy uczestniczy karoten. 7

8 Zadanie 16. (2 pkt) Regulacja szlaków metabolicznych odbywa si metodà represji i indukcji. Laktoza u bakterii jest rozk adana przez trzy enzymy, których geny le à w pobli u siebie i sà poprzedzone promotorem i operatorem. Sekwencje te tworzà operon laktozowy. Je eli w po ywce znajdzie si laktoza, wówczas àczy si ona z represorem i polimeraza transkrybuje operon laktozowy, a po translacji powstajà enzymy potrzebne do rozk adu laktozy. Operon tryptofanowy koduje enzymy potrzebne do syntezy tryptofanu. Aminokwas ten jest bakteriom stale potrzebny do ycia, w zwiàzku z tym geny operonu sà w àczone. Wysokie st enie tego aminokwasu w komórce aktywuje represor. Aktywny represor blokuje operator i wy àczane sà geny operonu tryptofanowego. Na podstawie analizy tekstu uzupe nij tabel, wpisujàc do niej odpowiednie okreêlenia spoêród wymienionych w nawiasach, tak aby ilustrowa y regulacje szlaków metabolicznych. Operon Metoda regulacji szlaku (represja/indukcja) Czynnik regulujàcy (produkt/substrat) Synteza enzymów (hamowane/pobudzane) Laktozowy Tryptofanowy Zadanie 17. (2 pkt) oni ej przedstawiono uproszczony zapis jednego z procesów zachodzàcych w niektórych komórkach. dwutlenek w gla + woda + energia Êwietlna $ glukoza + tlen 2872 kj ( 687 kcal) odaj nazw procesu, który zachodzi w komórce w przedstawiony sposób. Uzasadnij anaboliczny charakter procesu, podajàc jeden argument. Zadanie 18. (2 pkt) rzywry i tasiemce sà paso ytami wewn trznymi. Tryb ycia spowodowa wykszta cenie si u nich szeregu przystosowaƒ, na przyk ad produkcja olbrzymiej iloêci jaj czy te obecnoêç narzàdów czepnych. Uzasadnij, podajàc po jednym argumencie do ka dej z cech, e produkcja olbrzymiej iloêci jaj i obecnoêç narzàdów czepnych stanowi przystosowanie tych organizmów do paso ytniczego trybu ycia

9 Zadanie 19. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono uproszczony przebieg glikolizy. G L I K O L I Z A glukoza pirogronian AT AD NAD + NADH AD AT Na podstawie analizy schematu uzupe nij tabel. Glikoliza Rodzaj fosforylacji Substrat (jeden) rodukt (jeden) Zadanie 20. (1 pkt) SamosiewnoÊç polega na rozsiewaniu nasion przez samà roêlin. odaj jeden sposób samorozsiewania nasion roêlin nasiennych. Zadanie 21. (1 pkt) Na wykresach przedstawiono wyniki analiz zawarto- Êci azotanów w wybranych warzywach uprawianych zimà, w szklarni, w warunkach s abego nas onecznienia oraz latem, gruntowo, przy znacznym dost pie energii Êwietlnej. RoÊliny w obydwu przypadkach nawo one by y takà samà iloêcià nawozów azotowych. Sformu uj problem badawczy do przedstawionego powy ej doêwiadczenia. zawartoêç azotanów w Êwie ych warzywach (w mg/kg) sa ata szpinak rzodkiew roêlina roêliny uprawiane latem gruntowo roêliny uprawiane w szklarni (nowalijki) Zadanie 22. (1 pkt) rzemys spo ywczy cz sto stosuje azotany mi dzy innymi do peklowania mi s, jako dodatek do twardych serów lub jako Êrodek konserwujàcy. Azotanów dostarczajà tak e nowalijki, które, hodowane w warunkach szklarniowych, sà nawo one nawozami sztucznymi. Azotany w organizmie cz owieka zamieniajà si w azotyny, które wraz z innymi substancjami zawartymi w po ywieniu mogà sprzyjaç procesom rakotwórczym. Zaproponuj jeden Êrodek zaradczy prowadzàcy do ograniczenia spo ycia azotanów. 9

10 Zadanie 23. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono wp yw oêwietlenia na intensywnoêç procesu fotosyntezy u roêlin cieniolubnych. Na podstawie powy szych danych sformu uj wniosek dotyczàcy wp ywu oêwietlenia na intensywnoêç fotosyntezy u roêlin cieniolubnych. intensywnoêç fotosyntezy w umownych jednostkach 0 roêlina cieniolubna intensywnoêç oêwietlenia w umownych jednostkach Zadanie 24. (2 pkt) rzeprowadzono nast pujàce çwiczenie. Zmierzono t tno dwóm osobom w stanie spoczynku. T tno osoby I wynosi o 72 uderzenia na minut, a osoby II 67 uderzeƒ na minut. o przebiegni ciu 100 metrów ponownie zmierzono t tno osobom I i II. T tno osoby I wynios o 198 uderzeƒ na minut, zaê osoby II 125 uderzeƒ na minut. T tno osoby I powróci o do stanu wyjêciowego po pi ciu minutach, natomiast t tno osoby II po pó torej minuty. a) Sformu uj hipotez badawczà dotyczàcà zale noêci wzrostu t tna od wysi ku fizycznego. b) odaj, która z osób I czy II okaza a si bardziej wytrenowana. Uzasadnij wybór jednym argumentem. Zadanie 25. (1 pkt) odaj argument potwierdzajàcy, e daltonizm to choroba recesywna sprz ona z p cià. Zadanie 26. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono ogólnà zasad w àczania nukleotydów do nowej nici podczas replikacji. Na podstawie schematu opisz sposób, w jaki w àczane sà nukleotydy do powstajàcej nowej nici DNA. 5' NOWA NIå G T MATRYCA (STARA NIå) C A 3' 3' G C T 3' nowy nukleotyd A G A 5' 10

11 Zadanie 27. (2 pkt) Dziedziczenie barwy oczu u muszki owocowej to przyk ad cechy sprz onej z p cià. Oczy bia e to cecha recesywna, zaê oczy czerwone to cecha dominujàca. Skrzy owano ze sobà czerwonookà samic z bia ookim samcem, uzyskujàc w pokoleniu F 1 if 2 nast pujàce proporcje fenotypów: : czerwonooka samica x bia ooki samiec F 1 czerwonooka samica x czerwonooki samiec F 2 50% czerwonookich samic, 25% czerwonookich samców, 25% bia ookich samców OkreÊl, czy dziedziczenie p ci u muszki owocowej to przyk ad heterogametycznoêci m skiej, czy eƒskiej. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem, odnoszàc si do wyników krzy owania muszek owocowych w pokoleniu F 1 lub F 2. Zadanie 28. (2 pkt) Na rysunkach A i B przedstawiono ekspresj informacji genetycznej. A B Z X Y X Y RNA DNA mrna bia ko DNA mrna bia ko a) Zaznacz szereg przedstawiajàcy prawid owe przyporzàdkowanie literom X, Y i Z odpowiadajàce im nazwy procesów. A. X translacja, Y odwrotna transkrypcja, Z transkrypcja B. X transkrypcja, Y odwrotna transkrypcja, Z translacja C. X translacja, Y transkrypcja, Z odwrotna transkrypcja D. X transkrypcja, Y translacja, Z odwrotna transkrypcja b) Wymieƒ nazw grupy wirusów, w której wyst puje ekspresja informacji genetycznej przedstawiona na schemacie A, oraz podaj przyk ad jednej z chorób uk adu odpornoêciowego wywo- anej takim wirusem. Zadanie 29. (1 pkt) Wykres przedstawia cz stoêç wyst powania raka jelita grubego u kobiet w zale noêci od wieku. Zaznacz najtrafniej sformu owanà zale noêç wynikajàcà z analizy wykresu. A. owy ej pi çdziesiàtego roku ycia znacznie wzrasta zachorowalnoêç na nowotwór jelita grubego. B. Z wiekiem u kobiet wzrasta liczba zachorowaƒ na nowotwór jelita grubego. C. Liczba zachorowaƒ kobiet na nowotwór jelita grubego zale y od ich wieku. D. owy ej siedemdziesiàtego roku ycia na kobiet a 150 choruje na raka jelita grubego. liczba przypadków raka na kobiet wiek badanych osób (lata) 11

12 Zadanie 30. (1 pkt) Zaznacz wêród wariantów A D dokoƒczenie zdania, które prawid owo opisuje nukleotyd. Nukleotyd to po àczenie: A. cukru i zasady azotowej. B. cukru i reszty kwasu fosforowego. C. zasady azotowej i reszty kwasu fosforowego. D. zasady azotowej, cukru i reszty kwasu fosforowego. Zadanie 31. (3 pkt) W wyniku krzy ówki dwóch odmian groszku jadalnego o nasionach ó tych i pomarszczonych oraz zielonych i g adkich w pokoleniu F 1 otrzymano osobniki o nasionach ó tych i g adkich, ó tych i pomarszczonych, zielonych i g adkich oraz ó tych i pomarszczonych, o rozszczepieniu fenotypowym 1: 1: 1: 1. ó ta barwa i g adka powierzchnia nasion to cechy dominujàce. a) Ustal i zapisz genotypy osobników rodzicielskich. b) Zapisz odpowiednià krzy ówk pomi dzy osobnikami rodzicielskimi. Wypisz wszystkie genotypy groszków o nasionach zielonych i g adkich w pokoleniu F 1. Zadanie 32. (1 pkt) Oceƒ s usznoêç poni szego stwierdzenia, podajàc jeden argument. Reakcja obronna organizmu na szczepionk jest typu swoistego. 12

13 Zadanie 33. (2 pkt) Mrówki grzybiarki uprawiajà w swoich mrowiskach grzyby, które sà dla nich êród em pokarmu. Grzyby z kolei korzystajà z po ywki z o onej z rozdrobnionych i prze utych przez mrówki liêci. odaj nazw opisanej w tekêcie zale noêci oraz przyporzàdkuj jà do jednego z rodzajów stosunków mi dzy populacjami (antagonistyczne, nieantagonistyczne, neutralne). Zadanie 34. (2 pkt) rzyk adem mutualizmu jest wspó ycie glonów z grzybami w porostach. Wymieƒ korzyêci dla glonów i grzybów wynikajàce z wzajemnego wspó ycia tych organizmów. Zadanie 35. (2 pkt) W sk ad odpadów szpitalnych wchodzà zarówno typowe odpady komunalne, jak ywnoêç czy opakowania, jak te toksyczne chemikalia (leki, odczynniki), zainfekowane biologicznie narz dzia, opatrunki, odpady pooperacyjne. Spalanie tych odpadów w wysokiej temperaturze, szczególnie metalowych narz dzi chirurgicznych, igie i innych przedmiotów, powoduje reagowanie metali z substancjami zawartymi w innych odpadach, a tym samym powstawanie groênych zwiàzków chemicznych. Na podstawie: rzeanalizuj powy szy tekst i przedstaw swojà opini (za lub przeciw) na temat stosowania spalania odpadów szpitalnych. Uzasadnij swoje stanowisko dwoma argumentami. Stanowisko:... Argumenty:

14 Zadanie 36. (2 pkt) oni szy schemat przedstawia drzewo rodowe cz owieka miliony lat temu ,5 0,25 dziê Q Australopithecus H. heidelbergensis Homo nierozstrzygni te pochodzenie prawdopodobne pokrewieƒstwo Y H. ergaster Z X H. rudolfensis A. afarensis A. ramidus A. africanus ,5 0,25 dziê a) rzyporzàdkuj zamieszczonym na schemacie literom X, Y, Z i Q podane nazwy gatunkowe rodzaju Homo, tak aby przedstawia on kolejnoêç pojawiania si gatunków cz owiekowatych. Homo sapiens, Homo neanderthalensis, Homo habilis, Homo erectus X... Y... Z... Q... b) Odczytaj ze schematu i podaj nazw gatunkowà najstarszego ewolucyjnie przedstawiciela rodzaju Homo. Zadanie 37. (2 pkt) Wymieƒ dwie swoiste cechy budowy uk adu kostnego cz owieka, bezpoêrednio zwiàzane z dwuno nym chodem

15 BRUDNOIS (nie podlega ocenie) 15

16 BRUDNOIS (nie podlega ocenie) 16