ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA

Transkrypt

1 Miejsce na naklejk z kodem dysleksja RKUSZ RÓBNEJ MTURY Z OERONEM BIOLOGI OZIOM ROZSZERZONY LISTOD ROK 2008 Instrukcja dla zdajàcego Czas pracy 150 minut 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1 27). Ewentualny brak zg oê przewodniczàcemu zespo u nadzorujàcego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka dym zadaniu. 3. isz czytelnie. U ywaj d ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u ywaj korektora, a b dne zapisy wyraênie przekreêl. 5. ami taj, e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. odczas egzaminu mo esz korzystaç linijki. yczymy powodzenia! Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo na otrzymaç àcznie 60 punktów. (Wpisuje zdajàcy przed rozpocz ciem pracy). ESEL ZDJÑCEGO KOD ZDJÑCEGO rkusz opracowany przez Wydawnictwo edagogiczne OERON. Kopiowanie w ca oêci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez dyrektorów szkó bioràcych udzia w programie róbna Matura z OERONEM.

2 2

3 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 1. (1 pkt) B ony retikulum endoplazmatycznego (RE) tworzà trójwymiarowy system kanalików i p cherzyków, dzi ki czemu zwi kszona jest powierzchnia wewn trzna komórki, a cytozol podzielony na wiele przedzia ów. W zale noêci od budowy i pe nionej funkcji retikulum endoplazmatyczne dzieli si na szorstkie i g adkie. RE szorstkie pokryte jest rybosomami, których brak jest w RE g adkim. WyjaÊnij, podajàc jeden przyk ad, dlaczego RE szorstkie jest dobrze rozwini te w komórkach, których aktywnoêç biochemiczna skierowana jest na syntez bia ek. Zadanie 2. (2 pkt) Enzymy wp ywajà na znaczne przyspieszenie pr dkoêci przebiegu reakcji. Wynika to g ównie ze zdolnoêci enzymów do bardzo dok adnego rozpoznawania substratów. Zasadniczo dany rodzaj enzymu przeprowadza tylko jeden rodzaj reakcji. Na schemacie przedstawiono przebieg reakcji enzymatycznej. enzym przed reakcjà enzym po reakcji centrum aktywne substrat kataliza produkt SUBSTRT + ENZYM KOMLEKS E-S ENZYM + RODUKT odaj dwie dowolne cechy enzymów umo liwiajàce im przeprowadzanie przedstawionej reakcji enzymatycznej Zadanie 3. (3 pkt) ierwiastki wyst pujà w organizmie cz owieka w ró nej iloêci, dlatego grupuje si je odpowiednio jako makroelementy lub mikroelementy. W tabeli zamieszczono objawy niedoboru wybranych pierwiastków dla organizmu cz owieka. Uzupe nij wolne miejsca w tabeli. Nr Nazwa pierwiastka Nazwa grupy pierwiastków Objawy niedoboru pierwiastka w organizmie amliwoêç koêci, choroby z bów, krzywica powolne gojenie si ran, choroby skóry, amliwoêç w osów i paznokci anemia, os abienie, arytmia serca, zak ócenie oddychania 3

4 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 4. (2 pkt) Fotosyntez przeprowadzajà fotoautotrofy, które majà zdolnoêç w àczania dwutlenku w gla we w asne zwiàzki organiczne przy wykorzystaniu energii Êwietlnej. Równanie ogólne fotosyntezy przedstawia nast pujàcy zapis: 6 H 2 O + 6 CO 2 + ENERGI ÂWIETLN > C 6 H 12 O 6 +6 O 2 Jednak niektóre fotoautotrofy potrafià przeprowadzaç syntez organicznà w warunkach beztlenowych, wykorzystujàc nie wod, lecz inny zredukowany zwiàzek nieorganiczny. Zapisz w formie ogólnego równania przebieg fotosyntezy, wiedzàc, e wykorzystano do niego H 2 S zamiast wody. Zadanie 5. (3 pkt) Rysunek przedstawia budow filamentów aktynowych i miozynowych oraz schemat ich u o enia w czasie rozkurczu i skurczu. Rozkurcz prà ek I prà ek Z Z prà ek H Z Skurcz sarkomer Z Z Z czàsteczki aktyny g owa miozyny czàsteczki miozyny filament aktynowy filament miozynowy filament aktynowy rzeanalizuj rysunek, a nast pnie opisz mechanizm skurczu komórki mi Ênia poprzecznie prà kowanego oraz wyjaênij poj cie sarkomer. sarkomer

5 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 6. (3 pkt) W korze pó kul mózgowych cz owieka znajdujà si ró nego rodzaju oêrodki nerwowe, rozmieszczone w p atach: czo owym, ciemieniowym, skroniowym, potylicznym. Skonstruuj tabel i przyporzàdkuj odpowiednim p atom nast pujàce oêrodki: dotyku, smaku, s uchowe, wzroku, ruchowe, kojarzeniowe. Zadanie 7. (2 pkt) Jelito grube stanowi koƒcowy odcinek przewodu pokarmowego. Wi kszoêç roz o onych substancji pokarmowych zostaje wch oni ta do krwi i limfy z jelita cienkiego. W jelicie grubym ju nie zachodzà procesy trawienne. odaj dwa przyk ady funkcji jelita grubego w przewodzie pokarmowym cz owieka Zadanie 8. (2 pkt) Zaparcia nale à do przykrych dolegliwoêci. rzyczyny zaparç mogà byç ró ne, jednak najcz stszà jest stosowanie nieodpowiedniej diety. odaj przyk ad sk adnika pokarmu, który móg by zmniejszyç omawiane dolegliwoêci. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. 5

6 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 9. (2 pkt) Wydzielanie hormonów eƒskich zmienia si w charakterystyczny, cykliczny sposób, którego przejawem jest cykl menstruacyjny, powtarzajàcy si od okresu dojrzewania do menopauzy. Rysunek przedstawia poziom hormonów podczas przeci tnego cyklu menstruacyjnego. poziom hormonów K R W W I E N I E FZ RZEDOWULCYJN hormon luteinizujàcy hormon folikulotropowy estrogeny progesteron (hormon cia ka ó tego) O W U L C J FZ OOWULCYJN dni cyklu Opisz zmiany poziomu progesteronu w cyklu menstruacyjnym oraz ich skutki. Zadanie 10. (2 pkt) Na schemacie podano prawid owe wyniki badania moczu. Barwa s omkowa lub jasnos omkowa Odczyn kwaêny lub oboj tny (ph 4,5 7,5) Cukier brak (maks. 0,84 mmol/dm 3 ) Bia ko brak Bilirubina brak Urobilinogen w normie Cia a ketonowe brak (maks. 0,5 mmol/dm 3 ) Osad moczu: nab onki pojedyncze, krwinki czerwone do kilku w polu widzenia krwinki bia e kilka w polu widzenia bràzowa barwa mo e sugerowaç problemy z p cherzykiem ó ciowym, a nawet ó taczk m tnoczerwony mo e oznaczaç krwiomocz pomaraƒczowy mo e byç skutkiem za ywania leków bilirubina i urobilinogen sà ró nymi produktami przemian hemoglobiny rzeanalizuj wyniki, a nast pnie odpowiedz, w jakiej sytuacji powiemy o cukromoczu i bia komoczu. odaj po jednym przyk adzie chorób prowadzàcych do przytoczonych objawów. 6

7 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 11. (2 pkt) o àdek jest umi Ênionym workiem wys anym Êluzówkà. W zag bieniach fa dów znajdujà si ujêcia wielu gruczo ów, które produkujà enzymy trawienne oraz wydzielajà kwas solny lub Êluz. odaj dwa przyk ady przystosowania o àdka do trawienia pokarmu Zadanie 12. (3 pkt) W czasie jednego pe nego okrà enia krew przep ywa przez serce dwukrotnie. W uk adzie krwionoênym cz owieka wyró niono ma y oraz du y obieg krwi, które przedstawiono na rysunku. naczynia w osowate g owy y a g ówna górna pieƒ p ucny y a g ówna dolna y y wàtrobowe naczynia w osowate wàtroby y a wrotna naczynia w osowate jelit naczynia w osowate koƒczyn dolnych naczynia w osowate p uc K KL L y a p ucna aorta zastawki pó ksi ycowate zastawka dwudzielna zastawka trójdzielna t tnica wàtrobowa t tnice zaopatrujàce jelita W wi kszoêci wypadków krew przep ywa w naczyniach krwionoênych zgodnie z ogólnym schematem: t tnice > t tniczki > naczynia w osowate > y ki > y y rzedstaw w postaci podobnych schematów drog krwi w obiegach: ma ym i du ym oraz krà- eniu wrotnym. obieg ma y obieg du y krà enie wrotne

8 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 13. (3 pkt) aso yty sà szczególnymi heterotrofami, które wykorzystujà organizm ywiciela jako miejsce bytowania, zdobywania pokarmu i rozmna ania si. odaj nazwy trzech paso ytów cz owieka oraz chorób przez nie wywo ywanych. aso yt Choroba Zadanie 14. (2 pkt) Bakterie oddychajà zarówno tlenowo, jak i beztlenowo. Oddychanie beztlenowe nazywa si fermentacjà i polega na rozk adzie cukrów, którego koƒcowym produktem mo e byç kwas mlekowy, etanol, kwas octowy i inne zwiàzki. Wydziela si równie energia. oniewa proces ten jest ma o wydajny pod wzgl dem energetycznym, dlatego wi kszoêç bakterii u ywa tlenu czàsteczkowego do ca kowitego utlenienia cukrowców do dwutlenku w gla i wody. Uzyskujà w ten sposób kilkakrotnie wi cej energii ni wydziela si w czasie fermentacji. rzeanalizuj powy szy tekst, a nast pnie zapisz ogólne reakcje oddychania tlenowego i beztlenowego. oddychanie tlenowe oddychanie beztlenowe Zadanie 15. (2 pkt) W doêwiadczeniu u yto komórek skórki cebuli, które umieszczono w st onym roztworze cukru. Nast pnie obserwowano pod mikroskopem zachodzàce zjawisko. Zapisz wniosek z doêwiadczenia oraz nazwij zachodzàce zjawisko. 8

9 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 16. (2 pkt) roces fotosyntezy mo na podzieliç na dwie charakterystyczne fazy: jasnà oraz ciemnà, co przedstawia schemat. ÂWIT O O 2 H 2 O FOSFORYLCJ FOTOSYNTETYCZN D CO 2 D (z atmosfery) (do atmosfery) ee T T CYKL CLVIN REDUKCJ ND ND H + NDH NDH C 6 H 12 O 6 (zysk netto po skondensowaniu) FZ JSN (przemiana energii) FZ CIEMN (przemiana materii) rzeanalizuj schemat oraz zapisz ogólne reakcje dwóch faz. faza jasna faza ciemna Zadanie 17. (2 pkt) Rysunek przedstawia budow pierwotnà odygi oraz korzenia. skórka kora pierwotna walec osiowy drewno pierwotne yko pierwotne skórka kora pierwotna walec osiowy drewno pierwotne yko pierwotne Êródskórnia okolnica Schemat budowy pierwotnej odygi Schemat budowy pierwotnej korzenia odaj dwie cechy ró niàce budow pierwotnà korzenia od budowy pierwotnej odygi

10 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 18. (2 pkt) Rysunek przedstawia model powstawania i budowy owocu. odaj element budowy kwiatu, z którego rozwija si owoc oraz elementy budowy owocu. Zadanie 19. (2 pkt) rzygotowano dwa zestawy doêwiadczalne zgodnie z przedstawionym schematem: I probówka II Êwiat o zlewka woda szklany lejek moczarka kanadyjska Zestaw kontrolny I ustawiono w miejscu zacienionym, natomiast zestaw doêwiadczalny II przy êródle Êwiat a. Zaproponuj temat doêwiadczenia oraz zapisz wnioski. Temat: Wnioski:

11 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 20. (2 pkt) Schemat przedstawia proces replikacji semikonserwatywnej. 5' NOW NIå MTRYC (STR NIå) 3' NOW NIå STR NIå 3' 3' G G nowy nukleotyd T C C G T 5' kierunek wyd u ania nowej nici G G T C C G T WyjaÊnij, na czym polega przedstawiony proces replikacji semikonserwatywnej. Zadanie 21. (2 pkt) Schemat przedstawia ró ne fazy pierwszego podzia u mejotycznego komórki odaj nazwy przedstawionych na schemacie faz mejozy oraz uporzàdkuj rysunki zgodnie z kolejnoêcià zachodzenia zmian rawid owa kolejnoêç faz: 11

12 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 22. (3 pkt) oni szy schemat przedstawia fragment nici mrn o nast pujàcej sekwencji nukleotydów: UCUUCCUCCG Opisz trzy cechy kodu genetycznego, które mo emy odczytaç z przedstawionego zapisu. UCU seryna UCC seryna UC seryna CG glutamina Zadanie 23. (3 pkt) Schemat przedstawia wynik krzy owania samic muszki owocowej o oczach czerwonych z samcami o oczach bia ych. : X oczy czerwone oczy bia e F 1 : X czerwone czerwone F 2 : czerwone czerwone czerwone bia e Ogólnie eç 3 : 1 100% 50% 50% Napisz genotypy pokoleƒ: rodzicielskiego (), F 1 oraz F 2. genotypy :... genotypy F 1 :... genotypy F 2 :... 12

13 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 24. (2 pkt) a) Organizmami pionierskimi, które rozwijajà si na ja owym piasku wydmy, sà g ównie trawy piaskolubne. WÊród pionierów pojawiajà si porosty, turzyca piaskowa, miko ajek nadmorski. Nast pnie na wydm wkraczajà kocanki oraz bratek nadmorski. ojawiajà si organizmy przyspieszajàce procesy glebotwórcze, na przyk ad wrotki i nicienie. Kolejne stadium seralne wykazuje dominacj krzewinek i krzewów. Wzrasta liczba owadów i paj czaków. Zmiana warunków umo liwia wkroczenie sosny i powstanie boru sosnowego. b) Wycinanie i wypalanie lasów w strefach tropikalnych prowadzi do ods oni cia gleb, które sà podatne na erozj wodnà. rzy du ej iloêci opadów skutkiem jest gwa towne ubo enie pod o a. W takich warunkach nast puje wykszta cenie formacji zaroêlowych i lasopodobnych. Nazwij rodzaj sukcesji w przypadku a oraz b. odaj jednà ró nic mi dzy nimi. a) b) Zadanie 25. (2 pkt) Na oko o 3 tysiàce znanych antybiotyków naturalnych ponad 720 wytwarzajà grzyby. ewnà cz Êç z nich wykorzystuje si w farmakologii, na przyk ad penicylin wytwarzanà przez workowca enicillum. Tego rodzaju substancje pozwalajà grzybom kontrolowaç bezpoêrednie otoczenie. odaj biologiczne zadanie wytwarzanych przez grzyby substancji oraz nazwij omawiany typ oddzia ywania mi dzy populacjami. Zadanie 26. (2 pkt) Mo liwoêç realizowania czynnoêci yciowych organizmu zale y od jego wymagaƒ yciowych i od warunków panujàcych w danym Êrodowisku. rzyk adowo porosty sà bardzo wra liwe na zanieczyszczenia atmosferyczne. O dobrym bilansie tlenowym zbiornika wodnego i braku zanieczyszczeƒ informuje obecnoêç na przyk ad pstràga potokowego. Napisz, jakà rol odgrywajà te organizmy w przyrodzie oraz podaj ich nazw. 13

14 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà Zadanie 27. (2 pkt) tmosferyczna warstwa ozonu tworzy naturalnà tarcz chroniàcà powierzchni Ziemi przed szkodliwym dzia aniem promieniowania ultrafioletowego. Od kilkunastu lat obserwuje si zmniejszanie tej warstwy, g ównie spowodowane oddzia ywaniem freonów. Odpowiedz, skàd si biorà freony w atmosferze oraz w jaki sposób dzia ajà na warstw ozonu. 14

15 Biologia. oziom rozszerzony róbna Matura z OERONEM i Gazetà Wyborczà BRUDNOIS (nie podlega ocenie) 15