PRYWATYZACJA JAKO ELEMENT GLOBALIZACJI WSPÓŁCZESNEGO PRZEMYSŁU ZBROJENIOWEGO

Transkrypt

1 Przemysław Skulski Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu PRYWATYZACJA JAKO ELEMENT GLOBALIZACJI WSPÓŁCZESNEGO PRZEMYSŁU ZBROJENIOWEGO Wprowadzenie Globalizacja jest pojęciem interpretowanym w bardzo różny sposób i odnoszącym się do różnych obszarów aktywności ludzi. Powoduje to, że definicje tego zjawiska mogą odnosić się do polityki, kultury czy ekonomii. Ich autorzy podejmują nie tylko próby zdefiniowania pojęcia, ale także dokonują analizy różnych jego aspektów, prezentując przy tym różne, często odmienne poglądy i koncepcje. Jeżeli chodzi o działania gospodarcze, to także w tym obszarze można spotkać się z bardzo różnymi poglądami na temat globalizacji. B. Rychnowski definiuje ją jako ogół zjawisk i procesów związanych z kształtowaniem nowego porządku społeczno-gospodarczego, który ma funkcjonować opierając się na zasadzie maksymalnej mobilności i powszechnej swobody przepływu czynników produkcji 1. Globalizacja gospodarki światowej jest procesem poszerzania i pogłębiania współzależności między krajami i regionami, wskutek rosnących przepływów międzynarodowych oraz działalności korporacji transnarodowych, co prowadzi do jakościowo nowych powiązań między firmami, rynkami i gospodarkami. Niezależnie od różnic w sposobie postrzegania globalizacji nie ulega wątpliwości, że proces ten dokonuje się z różnym natężeniem w wielu obszarach gospodarki światowej i w gospodarkach poszczególnych krajów. Dobrą tego ilustracją jest sytuacja w międzynarodowym przemyśle zbrojeniowym. W porównaniu do branż cywilnych tempo i przebieg globalizacji jest odmienny. Do 1 Współczesne stosunki międzynarodowe w Azji Wschodniej. Problemy, wyzwania i szanse. Red. M. Pietrasiak i D. Mierzejewski. Dom wydawniczy Duet, Toruń 2010, s. 176.

2 220 Przemysław Skulski pewnego momentu globalizacja tej branży następowała zdecydowanie wolniej, co było spowodowane przede wszystkim czynnikami politycznymi. Zakończenie zimnej wojny stało się impulsem do bardzo głębokich zmian na rynku uzbrojenia oraz przyśpieszenia jego globalizacji. Oczywiście nie wszystkie kraje w jednakowy sposób potrafiły wykorzystać sytuację, jaka została stworzona na początku lat 90. XX wieku i taki stan utrzymuje się praktycznie do dziś 2. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie prywatyzacji przemysłu zbrojeniowego jako zjawiska związanego z procesem globalizacji tej gałęzi przemysłu. Istotne znaczenie ma porównanie sytuacji poszczególnych państw i przedstawienie sposobu ich podejścia do prywatyzacji. Jest to o tyle istotne, że w znacznym stopniu przekłada się na pozycję poszczególnych krajów na międzynarodowym rynku uzbrojenia. 1. Proces internacjonalizacji i globalizacji przemysłu zbrojeniowego Druga połowa XIX wieku przyniosła gwałtowny rozwój produkcji zbrojeniowej, co było wynikiem rewolucji przemysłowej. W tym okresie stworzone zostały podstawy nowoczesnego przemysłu zbrojeniowego. Na przełomie XIX i XX wieku produkcja zbrojeniowa została zdominowana przez niewielką grupę przedsiębiorstw (Krupp, Vickers), które znaczą część swojej produkcji przeznaczały na eksport. Po zakończeniu I wojny światowej nastąpiła redukcja produkcji zbrojeniowej. W tym okresie powstały kartele, które dokonały podziału rynku światowego. W latach 30. XX wieku firmy takie jak Krupp, Ford czy Vickers brały udział w tworzeniu narodowych przemysłów zbrojeniowych, pozostających pod kontrolą państwa. W tym okresie nastąpił także wzrost obrotów na międzynarodowym rynku broni oraz rozwijać się zaczęła międzynarodowa współpraca w zakresie produkcji uzbrojenia. Okres II wojny światowej przyniósł bardzo duży wzrost produkcji uzbrojenia. Natomiast handel bronią odbywał się głównie wśród państw alianckich oraz tworzących tzw. Oś. Po 1945 roku zarówno produkcja, jak i handel uzbrojeniem zostały zdominowane przez USA i ZSRR. Oba supermocarstwa wykorzystywały przemysł zbrojeniowy jako instrument polityki zagranicznej oraz rywalizacji, co było jed- 2 J. Nawolski: Czy strategia integracji przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego w Grupie Bumar odpowiada wyzwaniom ery globalizacji. Ekspertyza dla Związku Zawodowego Przemysłu Elektromaszynowego. Warszawa 2010.

3 Prywatyzacja jako element globalizacji współczesnego przemysłu 221 ną z cech charakterystycznych dwubiegunowego podziału świata. Doprowadziło to do wyścigu zbrojeń, niosącego za sobą jednak rozwój technologii militarnych. W obrębie przeciwstawnych bloków rozwijana była także współpraca z zakresie produkcji uzbrojenia. Choć z pewnością było to proces umiędzynarodowienia produkcji zbrojeniowej, to jednak prowadzony w specyficznych warunkach. Zarówno Amerykanie, jak i Rosjanie kontrolowali zakres oraz warunki współpracy swoich sojuszników. Szczególnie widoczne było to w przypadku państw Układu Warszawskiego. Zakończenie zimnej wojny przyniosło istotne zmiany polityczne i ekonomiczne, które zmieniły oblicze zarówno przemysłu zbrojeniowego, jak i międzynarodowego handlu bronią. Wyjście państw środkowo-europejskich spod wpływów radzieckich, likwidacja Układu Warszawskiego oraz rozpad ZSRR spowodowały, że jedynym supermocarstwem pozostały Stany Zjednoczone. W wyniku zakończenie wyścigu zbrojeń oraz spadku zagrożeń typu militarnego nastąpiło ograniczenie popytu na uzbrojenie. Sprawiło to, że zwiększyła się konkurencja wśród producentów i eksporterów. W tym samym czasie zauważalny był także wzrost kosztów związanych z badaniami i rozwojem nowych systemów uzbrojenia. Należy również zauważyć, że w latach 90. XX wieku silnie zarysował się nowy trend polegający na tym, że uzbrojenie stało się produktem kompleksowym. Coraz częściej była to nie broń, ale systemy uzbrojenia. Konsekwencją technologiczną jest to, że systemy te wymagają nie tylko większej integracji, ale także współdziałania z różnorodnymi urządzeniami mechanicznymi, elektronicznymi czy optycznymi. Wymagają więc know-how z wielu rożnych obszarów wiedzy. Konsekwencją są nie tylko wyższe koszty opracowania takiego uzbrojenia, ale także konieczność sięgania po zagranicznych specjalistów oraz kooperacji z podmiotami z innych państw. Jeżeli chodzi o wybór formy umiędzynarodowienia, to w przypadku produkcji uzbrojenia można wskazać na dwa podstawowe sposoby. Pierwszym są programy podejmowane przez kilka krajów (reprezentowanych przez firmy narodowe). Przy realizacji projektów każdy udziałowiec udostępnia swoje zasoby technologię, środki finansowe, zasoby rzeczowe oraz ludzkie. Taka forma współpracy wymaga zbudowania odpowiednich powiązań kooperacyjnych, dopasowania często różnych kultur organizacyjnych oraz zaangażowania w realizację planów. Z tych względów nie wszystkie projekty kończą się sukcesem, a negatywne doświadczenia mogą być swoistą barierą przed taką formą umiędzynarodowienia. W przypadku europejskich firm zbrojeniowych wpływ na przebieg procesu ich internacjonalizacji poprzez realizację projektów wielonarodowych miało stworzenie odpowiednich podstaw instytucjonalnych. W 1995 roku została stworzona Western European Armaments Organisation

4 222 Przemysław Skulski (WEAO), której zadaniem była koordynacja działań przemysłów zbrojeniowych państw członkowskich oraz realizacja wspólnych projektów dotyczących produkcji uzbrojenia. W 2005 roku WEAO zakończyła swoją działalność i została zastąpiona przez Europejską Agencję Obrony (European Defence Agency) działającą w strukturze Unii Europejskiej. Istotną rolę odgrywa także Organisation For Joint Armament Cooperation (OCCAR), która jako organizacja międzyrządowa koordynuje wiele programów zbrojeniowych, a wśród nich są: samolot transportowy Airbus A400M, transporter Boxer, fregata FREMM oraz śmigłowiec szturmowy Eurocopter Tiger. Należy również zauważyć, że działania tego typu mają związek z postępującym procesem integracji europejskiej oraz rozwojem wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (European Security and Defence Policy ESDP). Drugim sposobem umiędzynarodowienia jest łączenie firm wzajemne posiadanie udziałów, fuzje oraz przejęcia. Jest to forma wymagająca większego zaangażowania swoich zasobów, przede wszystkim kapitału. W wielu wypadkach istotną barierą internacjonalizacji mogą być względu polityczne. Dobrą ilustracją jest przypadek brytyjskiej firmy Westland. W połowie lat 80. XX wieku jej przejęciem był zainteresowany amerykański potentat w segmencie produkcji śmigłowców firma Sikorsky. Grupa brytyjskich polityków, na czele której stał Sekretarz Obrony Michael Heseltine, optowała jednak za sprzedażą Westlanda firmie europejskiej. Spór ze zwolennikami sprzedaży firmy Amerykanom był tak ostry, że doprowadził do dymisji sekretarza obrony. Choć takie ekstremalne sytuacje nie zawsze muszą się pojawiać, to warto pamiętać, że problemy sektora zbrojeniowego są utożsamiane z bezpieczeństwem narodowym i przez to budzą dużo emocji. Taka forma internacjonalizacji jest jednak z powodzeniem stosowana przez amerykańskie (np. Lockheed Martin, Boeing, General Dynamics) i europejskie (BAE Systems, Thales) koncerny zbrojeniowe, przyczyniając się do ich globalizacji 3. Globalizacja przyniosła wzrost roli koncernów zbrojeniowych, takich jak Lockheed-Martin, Boeing, Raytheon czy L-3 Communications. Na początku XXI wieku na międzynarodowym rynku uzbrojenia zdecydowanie dominują podmioty z USA. Wśród pierwszej dziesiątki największych firm zbrojeniowych jest 7 podmiotów amerykańskich, a w pierwszej dwudziestce aż 14. Obecnie na największe amerykańskie koncerny przypada około 60% światowej produkcji 3 D. George: Ekonomiczne i polityczne implikacje umiędzynarodowienia się przemysłów obronnych. W: Transformacja przemysłu obronnego u progu XXI wieku. Świętokrzyska Agencja Rozwoju Regionalnego, Kielce 1998, s

5 Prywatyzacja jako element globalizacji współczesnego przemysłu 223 zbrojeniowej 4. W dużym stopniu przyczyny dominacji amerykańskich koncernów należy szukać w odpowiednim przygotowaniu do działania na rynku globalnym oraz aktywnej pomocy ze strony państwa. Przykłady europejskich koncernów zbrojeniowych BAE Systems, EADS, Finmeccanica, Thales czy Rolls-Royce pokazują, że miejsce na globalnym rynku jest nie tylko dla Amerykanów. Jednak skutecznie rywalizować z nimi mogą tylko największe i najlepiej zorganizowane podmioty. Oceniając internacjonalizację sektora zbrojeniowego można stwierdzić, że na przebieg tego procesu bardzo duży wpływ mają dwa zjawiska prywatyzacja oraz koncentracja. Można je uznać za zjawiska sprzyjające internacjonalizacji oraz globalizacji, choć nie są one warunkami niezbędnymi. Przykłady funkcjonowania przedsiębiorstw chińskich oraz szwedzkich (nie tylko zbrojeniowych) pokazują, że także podmioty pozostające własnością państwa mogą być aktywnymi uczestnikami rynku międzynarodowego. Wydaje się jednak, że prywatyzacja (podobnie jak i konsolidacja) sprzyja procesowi globalizacji. 2. Prywatyzacja przemysłu zbrojeniowego na przełomie XX i XXI wieku Pomimo silnego wpływu państwa i jego instytucji na funkcjonowanie przemysłu zbrojeniowego, prywatne przedsiębiorstwa zawsze istniały w tym sektorze. Oczywiście ich liczba oraz rola odmiennie kształtowały się w poszczególnych krajach na przestrzeni minionych lat. W okresie międzywojennym prywatne przedsiębiorstwa, takie jak Renault, Messerschmitt A.G. czy Vickers- -Armstrong odgrywały kluczową rolę w europejskim przemyśle zbrojeniowym. Wzmocnienie roli państwa w przemyśle w większości krajów nastąpiło w okresie II wojny światowej. Po jej zakończeniu w niektórych krajach zachodnich (przede wszystkim USA) rozpoczął się proces ograniczania kontroli państwa nad przemysłem zbrojeniowym. W tym okresie wiele przedsiębiorstw działających w przemyśle obronnym zostało przekształconych w prywatne firmy. Jednocześnie w części państw zachodnioeuropejskich (Francja, Wielka Brytania) wiele przedsiębiorstw produkujących sprzęt wojskowy zostało znacjonalizowanych. Symptomatycznym przykładem były zakłady Renault, których nacjonalizacja była swoistą karą 4 SIPRI Yearbook Armements, Disarmament and International Security. Oxford University Press, Oxford 2010, s. 254 i E.E. Nowak: Konsolidacja polskiego przemysłu obronnego. Raport 2011, nr 2.

6 224 Przemysław Skulski za produkcję uzbrojenia dla Niemiec w okresie Ze względów politycznych nacjonalizację przemysłu zbrojeniowego przeprowadzono w krajach Europy Środkowej (Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Bułgaria, Węgry). Najszybciej proces prywatyzacji sektora zbrojeniowego został zakończony w USA, co miało miejsce już na początku lat 90. XX wieku. Nie oznacza to jednak, że państwo utraciło kontrolę nad tą częścią gospodarki. System finansowania prac badawczo-rozwojowych, procedura zamówień dla armii amerykańskiej czy wreszcie organizacja międzynarodowego handlu bronią dają możliwość ścisłej kontroli produkcji zbrojeniowej. W porównaniu z USA w Europie Zachodniej proces prywatyzacji przemysłu zbrojeniowego przebiegał w odmienny sposób. Jak już wspomniano, po 1945 roku w wielu krajach nasiliły się działania nacjonalizacyjne, mające zapewnić większą kontrolę państwa nad tym sektorem. Jednak w kolejnych latach niektóre kraje rozpoczęły prywatyzację firm zbrojeniowych, a na największą skalę takie działania były prowadzone w Wielkiej Brytanii oraz RFN. Inne kraje będące czołowymi europejskimi producentami uzbrojenia (Francja, Włochy, Hiszpania) pozostawiły znaczą część przemysłu zbrojeniowego pod ścisłą kontrolą państwa. Przykładem może być Francja, w której w połowie latach 80. XX udział państwa w sektorze zbrojeniowym wzrósł do aż 86% 5. Zmianę sposobu postrzegania przez kraje zachodnioeuropejskie roli państwa w sektorze zbrojeniowym przyniosła dopiero perspektywa integracji produkcji zbrojeniowej na poziomie europejskim. Spowodowała ona rozpoczęcie procesu prywatyzacji w większości państwach Europy Zachodniej. W przypadku Francji główne koncerny zbrojeniowe zostały poddane temu procesowi w latach , przy czym francuski Skarb Państwa wciąż posiada duże udziały w kluczowych firmach. We Włoszech na przełomie lat 80. i 90. XX wieku wszystkie zakłady zbrojeniowe (poza należącymi do Fiata) pozostawały w rękach państwa. Prywatyzację największego koncernu zbrojeniowego Finmeccanica rozpoczęto w 1993 roku. W Hiszpanii prywatyzacja sektora zbrojeniowego rozpoczęła się pod koniec XX wieku i było to spowodowane chęcią włączenia się do procesu internacjonalizacji europejskiego przemysłu zbrojeniowego. W rezultacie tych zmian na początku XXI wieku w Europie Zachodniej dominującą pozycję w sektorze uzbrojenia mają przedsiębiorstwa prywatne 6. Proces prywatyzacji przebiega także w innych krajach, które są kluczowymi graczami na międzynarodowym rynku uzbrojenia. Upadek bloku wschodniego okazał się silnym ciosem dla rosyjskiego przemysłu zbrojeniowego, który znalazł się na krawędzi bankructwa. Uznano, że jedynym ratunkiem jest rozpo- 5 6 P. Dussauge: L industrie francaise de l armament. Economica. Paris 1985, s. 16. Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka. Red. K. Żukrowska i M. Grącik. SGH, Warszawa 2006, s.187.

7 Prywatyzacja jako element globalizacji współczesnego przemysłu 225 częcie procesu głębokich przemian oraz zbudowanie zupełnie nowej struktury sektora zbrojeniowego. Dekret prezydenta Borysa Jelcyna nr 2096 z grudnia 1993 roku stworzył podstawy do restrukturyzacji, w tym prywatyzacji. Stworzono trzy kategorie przedsiębiorstw zbrojeniowych: firmy pozostające całkowicie pod kontrolą państwa, firmy w udziałem kapitału prywatnego, ale kontrolowane przez państwo, przedsiębiorstwa całkowicie sprywatyzowane 7. Zakładano, że w ciągu kilku lat sprywatyzowanych zostanie 75% z ponad 2000 zakładów zbrojeniowych. Choć nie udało się osiągnąć takiego poziomu, pojawienie się kapitału prywatnego było jednak wydarzeniem przełomowym. Nie ulega jednak wątpliwości, że przedsiębiorstwa o największym znaczeniu wciąż pozostają własnością państwa 8. Warto dodać, że w coraz większym stopniu rosyjskim przemysłem zbrojeniowym interesuje się kapitał zagraniczny. Pierwsze próby wejścia na rynek rosyjski miały miejsce już w latach 90. XX wieku. Przykładem może być spółka EuroMil utworzona przez europejskie konsorcjum Eurocopter oraz największego rosyjskiego producenta śmigłowców firmę Mil. Innym przykładem jest indyjsko-rosyjska spółka joint-venture Brahmos działająca w segmencie pocisków rakietowych. W ostatnim okresie duże zainteresowanie rynkiem rosyjskim wykazują duże europejskie koncerny zbrojeniowe, m.in. francuski Thales. Procesy prywatyzacyjne przebiegają także w krajach o mniejszym znaczeniu dla światowego przemysłu zbrojeniowego, takich jak Czechy, Polska czy Węgry. Pomimo tego, że w przypadku Polski prywatyzacja nie przyniosła spodziewanych efektów, to są to jednak działania wpływające na internacjonalizację przemysłu zbrojeniowego. Cena tych przekształceń w postaci bankructwa wielu przedsiębiorstw oraz spadku produkcji tych podmiotów, które przetrwały wydaje się jednak wysoka. Na polskim rynku obecne są międzynarodowe koncerny zbrojeniowe (Agusta-Westland, Sikorsky, Lockheed-Martin, Thales, AMV). Nie ulega wątpliwości, że ich obecność wiąże się napływem nowoczesnych technologii, ale równocześnie można mieć wątpliwości, czy prywatyzacja pozytywnie wpłynęła na międzynarodową konkurencyjność polskiej zbrojeniowki 9. Należy także wskazać na przykłady państw, które do prywatyzacji przemysłu zbrojeniowego podchodzą z dużą rezerwą. Przykładem mogą być Chiny. Praktycznie całość przemysłu zbrojeniowego w tym kraju znajduje się w rękach państwa. Nawet jeżeli chińskie koncerny zbrojeniowe tworzą spółki, to są one kontrolowane przez państwo. Charakterystyczne dla tego procesu są działania Military Industry Under Yeltsin. ( ) i A. Sanchez-Andres: Privatisation, Decentralisation and Production Adjustment in the Russian Defense Industry. Europe-Asia Studies 1998, Vol. 50, No. 2. Największa firma prywatna Irkut wchodzi w skład koncernu UAC, który jest kontrolowany przez państwo. E.E. Nowak: Op. cit.

8 226 Przemysław Skulski w ramach Programu 863. Dzięki niemu wzrósł udział prywatnych firm działających w sektorach zaawansowanych technologii (głównie IT) w projektach militarnych, które jednak są zarządzane przez państwo 10. Wielu analityków zajmujących się chińskim przemysłem sugeruje, że prywatyzacja firm zbrojeniowych będzie musiała nastąpić. Jest to jeden z kierunków działań zmierzających do zwiększenia konkurencyjności chińskich podmiotów. Trudno jednak obecnie przewidzieć, kiedy to może nastąpić oraz jak ten proces będzie przebiegał. Zakończenie Zmiany, jakie zaszły po zakończeniu zimnej wojny doprowadziły do globalizacji produkcji uzbrojenia, a także handlu bronią. Obecnie ze zmian tych w największym stopniu korzystają amerykańskie koncerny zbrojeniowe. Są one najpotężniejsze oraz najlepiej przygotowane do funkcjonowania na rynku globalnym. Korzystają też z niezbędnego wsparcia ze strony amerykańskiej administracji, która doskonale rozumie reguły funkcjonowania tej branży. W dużym stopniu decyduje o tym fakt, że amerykański przemysł zbrojeniowy został sprywatyzowany oraz przeprowadzono proces konsolidacji. Na rynku globalnym z Amerykanami mogą konkurować jedynie największe koncerny zachodnioeuropejskie. Wydaje się, że w tym zakresie Europa nie wykorzystuje swojego potencjału. Należy bowiem zauważyć, że europejskie firmy zbrojeniowe są w większym stopniu umiędzynarodowione niż ich amerykańscy konkurenci, zwłaszcza w zakresie zaawansowanych form współpracy międzynarodowej, takich jak tworzenie spółek-córek, zagranicznych oddziałów czy przejmowanie przedsiębiorstw zagranicznych. Na tym tle przyszłość mniejszych podmiotów, zarówno zachodnio-, jaki i środkowoeuropejskich nie jawi się optymistycznie. Ich szansą jest włączenie się w proces budowy transeuropejskiego przemysłu zbrojeniowego. Działając w sposób rozdrobniony i nieskoordynowany stracą szansę, nawet na dostawy dla własnych armii. W najbliższej przyszłości należy też się liczyć z przyśpieszeniem procesów umiędzynarodawiania rosyjskich koncernów zbrojeniowych, które w ostatnich latach przeszły konsolidację. Wydaje się, że do tego niezbędna będzie prywatyzacja dużych rosyjskich producentów uzbrojenia. Wielką niewiadomą jest natomiast przyszłość firm chińskich. Jednak bez przemian strukturalnych, bez przyciągnięcia kapitału zagranicznego, bez prywatyzacji Chiny będą miały trudności w zbudowaniu silnej pozycji w globalnym przemyśle zbrojeniowym. 10 National High-Tech R&D Program (863 Program). ( ) i L. Nazarov: China s Program 863 Building a Post-Nuclear Super-Weapon. newsmax.com ( ).

9 Prywatyzacja jako element globalizacji współczesnego przemysłu 227 Literatura Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka. Red. K. Żukrowska. i M. Grącik. SGH, Warszawa Dussauge P.: L industrie francaise de l armament. Economica, Paris George D.: Ekonomiczne i polityczne implikacje umiędzynarodowienia się przemysłów obronnych. W: Transformacja przemysłu obronnego u progu XXI wieku. Świętokrzyska Agencja Rozwoju Regionalnego, Kielce Military Industry Under Yeltsin. ( ). National High-Tech R&D Program (863 Program). ( ). Nazarov L.: China s Program 863 Building a Post-Nuclear Super-Weapon. archive.newsmax.com ( ). Nowak E.E.: Konsolidacja polskiego przemysłu obronnego. Raport 2011, nr 2. Nawolski J.: Czy strategia integracji przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego w Grupie Bumar odpowiada wyzwaniom ery globalizacji. Ekspertyza dla Związku Zawodowego Przemysłu Elektromaszynowego. Warszawa Sanchez-Andres A.: Privatisation, Decentralisation and Production Adjustment in the Russian Defense Industry. Europe-Asia Studies 1998, Vol. 50, No. 2. SIPRI Yearbook Armaments, Disarmament and International Security. Oxford University Press, Oxford Współczesne stosunki międzynarodowe w Azji Wschodniej. Problemy, wyzwania i szanse. Red. M. Pietrasiak i D. Mierzejewski. Dom Wydawniczy Duet, Toruń PRIVATIZATION AS AN ELEMENT OF GLOBALIZATION OF THE CONTEMPORARY DEFENSE INDUSTRY Summary The globalization unquestionably changed the environment within which national defense industries operate. However defense is still different from other industries. State involvement is still regarded as appropriate. When evaluating the globalisation of the armaments sector, it may be stated that the course of this process is largely influenced by two phenomena, which deserve a more thorough analysis privatisation and concentration. They may be perceived as phenomena facilitating internationalisation and globalisation, although they are not the necessary conditions. It seems, however, that privatisation facilitate globalisation. The process of the armaments sector privatisation was first accomplished in the USA, which happened in the early 1990s. In Western Europe the process of the armaments industry privatisation proceeded in a different manner than in the USA, but in late 1990 s in many counties (France, UK, Germany, Spain, Italy) this process

10 228 Przemysław Skulski accelerated. The privatisation process has been proceeding also in other countries which are the key players on the international armaments market (Russia, China, India) as well as in countries of a smaller significance for the global armaments industry (Czech Republic, Poland or Slovakia).