Stan realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko z uwzględnieniem problemów związanych z wdraŝaniem działań dla energetyki

Transkrypt

1 Stan realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko z uwzględnieniem problemów związanych z wdraŝaniem działań dla energetyki Autor: Magdalena Krauwicka - Biuro PTPiREE ( Energia Elektryczna nr 8/2009) Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) to największy w historii Polski i Unii Europejskiej program pomocowy, w którym wielkość środków wspólnotowych wynosi aŝ 27,9 mld euro, co stanowi ok. 41,9% całości środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności przeznaczonych na realizację programów operacyjnych unijnego Celu Konwergencja. Wśród sześciu obszarów wsparcia Programu, najwaŝniejszych z punktu widzenia wzrostu atrakcyjności Polski i jej regionów, jest takŝe energetyka, której potrzeby po raz pierwszy zostały objęte wsparciem unijnym. Podział środków UE dostępnych w ramach POIiŚ pomiędzy poszczególne sektory przedstawiono na poniŝszym wykresie: Wykres 1. Podział alokacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (dane w mln euro) Podział alokacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko pomiędzy sektorami zdrowie - 1% kultura - 2% szkolnictwo wyŝsze - 2% pomoc techniczna - 2% energetyka - 6% środowisko - 17% transport - 71% Źródło: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Rok 2009 jest juŝ trzecim obecnej perspektywy finansowej , dlatego teŝ jest to dobry moment, by dokonać przeglądu i oceny dotychczasowych dokonań w zakresie wdraŝania PO Infrastruktura i Środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem finansowania przedsięwzięć z obszaru energetyki. Obraz, jaki się w efekcie tej oceny wyłania, nie napawa optymizmem. Podstawowym problemem wydaje się być terminowość realizacji zarówno całego Programu, jak i poszczególnych przedsięwzięć, dla przeprowadzenia których przewidziane jest dofinansowanie. Szczególny niepokój wywołują duŝe inwestycje infrastrukturalne, których przygotowanie i realizacja wymagają wielu lat pracy, a kaŝdy rok

2 zwłoki w ich rozpoczęciu stawia powodzenie tych przedsięwzięć pod znakiem zapytania. Swoje obawy w tym zakresie wyrazili takŝe uczestnicy ostatniego posiedzenia Komitetu Monitorującego POIiŚ (KM POIiŚ) 1, którego Towarzystwo jest członkiem i reprezentuje w pracach Komitetu cały sektor energetyczny. Z uwagi na fakt, iŝ Program został przyjęty przez Komisję Europejską (KE) w grudniu 2007 r. a zatwierdzony przez Radę Ministrów w styczniu 2008 r., rok 2008 stanowił pierwszy wdroŝeniowy etap realizacji Programu, skoncentrowany bezpośrednio na przygotowaniu projektów i ich naborów. Obserwując postępy wdraŝania Programu warto odnotować: W 2008 odbyły się dwie aktualizacje Listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Obecnie trwa kolejna aktualizacja Listy. Lista podstawowa obejmuje 268 projektów o wartości 141,90 mld złotych, z czego inwestycje sektora energetycznego stanowią 9 352,72 mln zł (12 projektów). Niepokoi niestety mała liczba projektów indywidualnych przyjętych do tej pory do realizacji. Dotyczy to w szczególności sektora energetyki i transportu, co nasuwa wątpliwość (zgłaszaną takŝe przez KE), czy system naboru projektów indywidualnych funkcjonuje prawidłowo. W przypadku projektu dotyczącego połączenia elektroenergetycznego Polska-Litwa, obserwuje się szereg problemów o charakterze prawnym, organizacyjnym czy własnościowym, co moŝe wpłynąć na zakres i terminowość planowanej inwestycji. Dotychczas w ramach wszystkich priorytetów POIiŚ ogłoszono 46 konkursów na kwotę 14,4 mld zł (59% alokacji przeznaczonej na konkursy). Najwięcej konkursów zostało ogłoszonych w sektorze środowiska (33 konkursy na kwotę ok. 9 mld zł). W ramach sektorów: transportu, energetyki, kultury i zdrowia ogłoszono po 3 konkursy, natomiast w sektorze nauki przeprowadzono dotychczas jeden konkurs. Do 15 czerwca 2009 r. w ramach POIiŚ zostało zarejestrowanych wniosków na kwotę dofinansowania blisko 32 mld zł (na koniec roku 2008 było 300 wniosków na kwotę dofinansowania wynoszącą 9,5 mld zł). NaleŜy mieć na uwadze, Ŝe dane te dotyczą wniosków tylko po weryfikacji formalnej i nie wszystkie z nich przejdą pozytywnie ocenę merytoryczną. Do połowy czerwca w systemie informatycznym KSI (SIMIK 07-13) zatwierdzono 334 wnioski o dofinansowanie. PoniŜsze wykresy pokazują liczbę i wartość złoŝonych wniosków o dofinansowanie, w tym takŝe w odniesieniu do zaplanowanego na poszczególne obszary budŝetu. 1 VII posiedzenie Komitetu Monitorującego Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko odbyło się 17 czerwca br. w Warszawie w siedzibie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego

3 Wykres 2. Liczba i wartość wniosków o dofinansowanie w okresie od grudnia 2008 do maja 2009 r. Źródło: KSI (SIMIK 07-13) Wykres 3. Wartość złoŝonych wniosków o dofinansowanie w odniesieniu do alokacji według stanu na Wartość złoŝonych wniosków o dofinansowanie w odniesieniu do alokacji według stanu na 15 czerwca 2009 r. Miliony I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV Wnioski o dofinansowanie Źródło: KSI (SIMIK 07-13)

4 Objaśnienia do numerów osi priorytetowych Programu: I. Gospodarka wodno-ściekowa II. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi III. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagroŝeniom środowiska IV. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska V. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych VI. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T VII. Transport przyjazny środowisku VIII. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe IX. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna X. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii XI. Kultura i dziedzictwo kulturowe; XII. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia XIII. Infrastruktura szkolnictwa wyŝszego XIV. Pomoc techniczna - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego XV. Pomoc techniczna - Fundusz Spójności. Liczba umów podpisanych z beneficjentami do połowy czerwca 2009 r. wyniosła 60 (w tym Ŝadna z obszaru energetyki), a kwota dofinansowania ze środków UE przyznana na ich podstawie to ponad 4,5 mld zł (część z tych umów dotyczy pomocy technicznej na wdraŝanie Programu). Wykres 4. Liczba i wartość podpisanych umów o dofinansowanie według stanu na Liczba i wartość podpisanych umów o dofinansowanie według stanu na 15 czerwca 2009 r Miliony I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV Umowy o dofinansowanie Źródło: KSI (SIMIK 07-13) Na tak niski poziom wykorzystania funduszy w największym w historii UE programie pomocowym wpływa wiele czynników. Wymienić naleŝy najwaŝniejsze wraz z informacją o podjętych środkach zaradczych: 1. Pierwszym ze zidentyfikowanych problemów był brak zgodności polskich przepisów prawnych z wymogami dyrektywy Rady 85/337/EWG z 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny

5 skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska. By temu zaradzić, do czasu wejścia w Ŝycie nowej ustawy likwidującej problem niedostosowania prawa polskiego do wymogów unijnych w zakresie przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko beneficjenci mogli korzystać z opracowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (Instytucję Zarządzającą POIiŚ) i uzgodnionych z KE wytycznych. Nowa ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko weszła w Ŝycie 15 listopada 2008 r. 2. Drugim utrudnieniem jest kwestia pomocy publicznej w sektorach energetyki i transportu. Dotychczas notyfikowano do KE dokumentację dotyczącą pomocy publicznej dla 6 działań POIiŚ, z czego dla 1 działania w roku 2009 r. Udało się rozstrzygnąć kwestie dotyczące pomocy publicznej w 4 działaniach, co pozwoliło na odblokowanie łącznie 2,8 mld euro ze środków wspólnotowych. Z powodu nierozwiązanych kwestii dotyczących pomocy publicznej zablokowanych w róŝnym stopniu jest 5 działań, dla których alokacja w ramach środków wspólnotowych wynosi ok. 530 mln euro (co stanowi ok. 2% alokacji środków wspólnotowych dla Programu). To z kolei uniemoŝliwia ogłoszenie konkursów. Sytuacja taka dotyczy m.in. działań dla energetyki: działania 9.2 Efektywna dystrybucja energii oraz działania 9.6 Sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawialnych. Według informacji uzyskanych od przedstawiciela KE, obecnego podczas posiedzenia KM POIiŚ, decyzja w tej sprawie została juŝ przez Komisję podjęta, a oficjalna odpowiedź wpłynie do Polskich władz w lipcu br. Jest zatem nadzieja, iŝ w trzecim i czwartym kwartale tego roku uruchomione zostaną konkursy dla sektora elektroenergetycznego i ciepłowniczego w ramach IX Osi priorytetowej Programu. 3. Kolejną barierę stanowi problem w ramach sektora energetyki, związany z brakiem wypełnienia przez Polskę zobowiązań wynikających z dyrektywy 2003/55/WE dot. wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego uchylającej dyrektywę 98/30/WE, dyrektywy Rady 2004/67/WE z dnia 26 kwietnia 2004 r. dot. środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego oraz art. 10 Traktatu WE (naruszenie nr 2006/4918). W związku z zastrzeŝeniami KE dotyczącymi niewypełnienia przez Polskę zobowiązań wynikających z ww. dyrektyw zablokowana jest decyzja KE w sprawie projektów indywidualnych realizowanych przez PGNiG w ramach priorytetu X Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii. W celu rozwiązania problemu konieczne było wyznaczenie przez Polskę Operatora Systemu Magazynowania oraz wdroŝenie zasady TPA przez Państwowe Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. (PGNiG). Decyzją z 31 grudnia 2008 r. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) poinformował o wyznaczeniu PGNiG Operatorem Systemu Magazynowania paliw gazowych. Po uznaniu przez KE przekazanych przez URE dodatkowych wyjaśnień związanych z zasadami funkcjonowania OSM, omawiana przeszkoda w realizacji przedmiotowych projektów zostanie usunięta. 4. Problemem, który został rozwiązany jeszcze w 2008 roku, było opóźnienie podpisywania umów o dofinansowanie i przedkładania duŝych projektów do zatwierdzenia przez KE z powodu wymagań środowiskowych. Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym przez KE, przed zatwierdzeniem projektu naleŝało zakończyć procedurę oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) dla inwestycji. W przypadku niektórych projektów o skomplikowanym charakterze (wieloletnie projekty dotyczące infrastruktury liniowej, składające się z wielu etapów, w szczególności projekty energetyczne, kolejowe) skutkowało to sytuacją, Ŝe nawet jeŝeli pierwszy etap projektu jest juŝ gotowy do realizacji, konieczne było wstrzymanie realizacji projektu do czasu zakończenia procedury OOŚ dla pozostałych etapów (często

6 nawet 2-3 lata). Wynegocjowano z KE moŝliwość odstąpienia, w uzasadnionych przypadkach, od wymogu zatwierdzania projektów po zakończeniu procedury OOŚ dla kontraktów realizowanych w formule wybuduj (warunki kontraktowe tzw. czerwony FIDIC) i zaprojektuj i wybuduj (warunki kontraktowe tzw. Ŝółty FIDIC). Stopień opóźnień we wdraŝaniu POIiŚ i napotykane problemy są bardzo krytycznie oceniane przez Komisję Europejską, która monitoruje proces realizacji Programu. Dla KE najwaŝniejszym miernikiem w tym zakresie jest poziom certyfikowania wydatków do KE i absorpcji środków dla Programu. Prognoza na 2009 r. zakłada certyfikację wydatków do KE na poziomie 3 mld zł. Dotychczas jednak w ramach Programu certyfikacja wydatków kwalifikowalnych do KE utrzymuje się na poziomie zerowym. 2 Wprawdzie na realizację Programu pozostaje okres czterech lat, jednakŝe istnieje zagroŝenie braku moŝliwości nadrobienia zaniedbań i opóźnień. Ponadto, niebawem KE będzie musiała przedłoŝyć Radzie UE strategiczny raport z wykorzystania funduszy UE w poprzedniej i obecnej perspektywie. Wówczas brak wydatków certyfikowanych do KE w ramach tak duŝego Programu, jakim jest POIiŚ, moŝe stać się powaŝnym problemem dla Polski i polityki spójności na poziomie europejskim. Z punktu widzenia KE najwaŝniejsza jest wysoka jakość realizowanych projektów, która pozwoli osiągnąć zakładane cele w poszczególnych sektorach gospodarki. Niemniej jednak naleŝy pamiętać, Ŝe w 2011 oceniane będzie wykorzystanie funduszy europejskich w perspektywie i niskie wydatkowanie będzie miało konsekwencje dla planowania alokacji na nową perspektywę finansową. Sektor energetyczny w ramach omawianego Programu, traktowany jest ze szczególną uwagą. Istnieje potrzeba szczególnie intensywnej współpracy instytucji polskich i unijnych w zakresie sektora energetyki, aby usunąć przeszkody w wykorzystaniu funduszy strukturalnych w tym obszarze. Dostrzegają to takŝe przedstawiciele KE, podkreślając, Ŝe beneficjenci nie mają doświadczenia w pozyskiwaniu funduszy w sektorze energetyki, stąd potrzeba duŝych nakładów pracy w tym obszarze, aby projekty energetyczne zostały zrealizowane. Podkreśla się potrzebę silnego przywództwa politycznego Ministerstwa Gospodarki oraz współpracy ministerstw i KE w zakresie finansowej pomocy w tym sektorze, który będzie prawdopodobnie jednym z najwaŝniejszych obszarów rozwoju dla Polski w najbliŝszych latach. 2 Według stanu na czerwiec 2009 r. łączna kwota zaliczki przekazana dotychczas przez Komisję Europejską na rachunek POIiŚ wyniosła 2,8 mld euro, co stanowi 10,2% alokacji środków wspólnotowych dla Programu.