Horyzontalne oddziaływanie praw jednostki w orzecznictwie ETPCz

Transkrypt

1 Horyzontalne oddziaływanie praw jednostki w orzecznictwie ETPCz Dr Adam Bodnar Zakład Praw Człowieka WPiA UW 10 kwietnia 2015 r.

2 Uwagi wstępne Art. 1 Konwencja zobowiązanie do przestrzegania praw i wolności jednostki przez paostwa-strony Konwencji Konwencja nastawiona na relacje wertykalne (por. artykuły Andrew Drzemczewskiego, Andrew Claphama) Obowiązek dotyczy wszystkich rodzajów władz i organów władzy publicznej - jak pociągnąd władze publiczne do odpowiedzialności za działania podmiotów prywatnych i relacje między nimi? Szeroka koncepcja władzy publicznej (por. np. Staroszczyk p. Polsce, Frankowicz p. Polsce, Woś przeciwko Polsce), paostwo jako pracodawca (np. Copland p. Wielkiej Brytanii) Koncepcja efektywnego i rzeczywistego gwarantowania praw jednostki oraz koncepcja pozytywnych obowiązków prawdziwe, rzeczywiste korzystanie z wolności słowa nie zależy wyłącznie od braku ingerencji ze strony paostwa, ale może wymagad pozytywnych środków ochrony, nawet w sferze relacji między prywatnymi jednostkami (Ozgur Gundem p. Turcji, skarga nr 23144/93) Brak teorii horyzontalnego skutku: Trybunał nie uważa za pożądane, czy w ogóle niezbędne, rozwinięcie ogólnej teorii dotyczącej zakresu w jakim gwarancje Konwencji powinny zostad rozciągnięte na stosunki pomiędzy prywatnymi jednostkami (Verein gegen Tierfabriken przeciwko Szwajcarii, para. 46) Trudnośd w rozróżnieniu stosowania koncepcji pozytywnych skutków do sytuacji kiedy druga strona prywatna (1) powołuje się na swoje prawo jednostki albo (2) narusza przepisy prawa i uniemożliwia innej osobie korzystanie z jej praw; rola paostwa w tych sytuacjach.

3 Test pozytywnych obowiązków Poszukiwanie równowagi między ogólnym interesem wspólnot a interesem jednostki Zróżnicowanie zakresu pozytywnych obowiązków w zależności od konkretnych sytuacji rozpatrywanych na podstawie Konwencji ETPCz musi uwzględniad wybory, które są dokonywane przez organy paostwa w kontekście priorytetów i dostępnych środków Koncepcja pozytywnych obowiązków nie może byd interpretowana w sposób prowadzący do nałożenia niemożliwego lub nieproporcjonalnego obciążenia na władze publiczne Nie można precyzyjnie określid granic między negatywnymi a pozytywnymi obowiązkami paostwa Zawsze paostwu przysługuje pewien zakres marginesu uznania ma to zastosowanie szczególnie do oceny dokonywanej przez sądy rozsądzające spory prywatne (por. związek zasady marginesu uznania z zasadą subsydiarności).

4 Pozytywne obowiązki a relacje prawo jednostki vs. prawo jednostki Naruszenie praw pacjenta w kontekście dostępu do legalnej aborcji (por. np. R.R. przeciwko Polsce, art. 3) Przemoc domowa vs. prawo własności i prawo do prywatności (np. Kalucza p. Węgrom) Ochrona środowiska (Lopez Ostra p. Hiszpanii) Demonstracje i kontrdemonstracje (Platform Artzte fuer das Leben p. Austrii) Wolnośd słowa vs. ochrona reputacji (np. seria spraw Von Hannover) Archiwa internetowe (Times Newspaper p. Anglii, Węgrzynowski i Smolczewski p. Polsce) Relacje pracownicze np. Eweida p. Wielkiej Brytanii, McFarlane p. Wielkiej Brytanii (przekonania religijne), Obst p. Niemcom (związek religiny jako pracodawca) Wolnośd zrzeszania się Young, James and Webster p. Wielkiej Brytanii (art. 11 Konwencji) Konflikty dotyczące prawa własności art. 1 Prot. 1 do Konwencji - J.A. Pye (Oxford) Ltd and J.A. Pye (Oxford) Land Ltd p. Wlk. Brytanii Spory pomiędzy związkami religijnymi (art. 9, art. 1 Prot. 1 do Konwencji) - 97 members of the Gldani Congregation of Jehovah s Witnesses p. Gruzji

5 Appleby przeciwko Wielkiej Brytanii Skarga nr 44306/98, wyrok z 6 maja 2003 r. wolnośd słowa vs. ochrona własności prywatnej stanowisko w galerii handlowej i dystrybucja ulotek protest dotyczący kwestii ważnych dla społeczności lokalnej Analiza przez ETPCZ orzecznictwa sądów amerykaoskich (w tym sprawy Marsh v. Alabama dotyczącej tzw. miasta korporacyjnego) Pytanie: co współcześnie stanowi forum publicum ETPCz: pozytywne obowiązki w zakresie wolności słowa: wskazanie alternatywnych możliwości przekazywania wiadomości i korzystania z wolności słowa przez skarżących w tym konkretnym przypadku, przyznanie priorytetu prawom właścicieli brak naruszenia art. 10 Konwencji Zdanie odrębne: sędzia Maruste brak przeprowadzenia rzetelnej analizy proporcjonalności przez ETPC

6 Pla i Puncernau przeciwko Andorze Skarga nr 69498/01, wyrok z 13 lipca 2004 r. Dziedziczenie testamentowe, wykluczenie dzieci adoptowanych z możliwości dziedziczenia na podstawie testamentu, orzecznictwo sądów krajowych dotyczące ważności testamentu, spór prywatnej natury Trybunał co do zasady nie jest zobowiązany do rozpatrywania sporów o czysto prywatnym charakterze ale nie może byd pasywny jeśli dokonywana jest interpretacja aktu prawnego przez sąd krajowy czy jest to zapis testamentowy, prywatna umowa, dokument publiczny, przepis ustawowy lub praktyka administracyjna wydaje się byd nierozsądny, arbitralny albo jawnie niezgodny z zakazem dyskryminacji zawartym w art. 14 Konwencji lub z ogólnymi zasadami wynikającymi z Konwencji (para. 59) Zdanie odrębne sędziego Lecha Garlickiego wskazanie na zasadę subsydiarności oraz na koncepcję horyzontalnego obowiązywania praw człowieka, odróżnienie sprawy od tych kiedy dochodziło do wyraźnej ingerencji ustawodawcy (np. Merckx przeciwko Belgii, Mazurek p. Francji) Co jest zakazane dla paostwa niekoniecznie musi byd zakazane dla jednostek. Oczywiście, w wielu dziedzinach życia taki zakaz może byd niezbędny i ugruntowany. Jednakże, nie można zapominad, że każdy zakaz czynności prywatnych (albo odmowa sądowego uznania takich czynności) prowadzi do tego, że jeśli się chroni prawa jednych osób, to w sposób nieunikniony ogranicza się prawa innych osób. To jest szczególnie widoczne w odniesieniu do czysto prywatnych relacji, takich jak dziedziczenie.

7 Remuszko przeciwko Polsce konflikt dwóch praw podstawowych? Wyrok z 16 lipca 2013 r. (skarga nr 1562/10) Odmowa opublikowania reklamy książki w wiodących czasopismach Liczne pozwy do sądu przeciwko wydawcom w oparciu o art. 36 Prawa Prasowego Wolnośd słowa vs. swoboda kontraktowania wydawców Opinia przyjaciela sądu HFPC przykłady relacji horyzontalnych z Polski Ocena pozytywnych obowiązków przez ETPC: przedmiot sprawy, jej zdolnośd do przyczynienia się do debaty publicznej, charakter i zakres ograniczeo nałożonych za korzystanie z wolności wyrażania opinii oraz dostępnośd alternatywnych środków, dzięki którym ta wolnośd może byd wykonywana, a także wagę, jaką należy przypisad konkurencyjnym prawom innych osób lub społeczeostwa Analiza postępowania sądów krajowych wypełnienie obowiązku proceduralnego pozytywnych obowiązków? Trybunał wyraża zadowolenie, że sądy ostrożnie wyważyły interesy skarżącego na tle słusznych praw wydawców, takich jak wolnośd wyrażania opinii i wolnośd gospodarcza ( ). Co więcej, Sąd Najwyższy miał na względzie prawa człowieka, jakie pojawiły się w tej sprawie, i odwołał się do wykładni Trybunału dotyczącej pozytywnych obowiązków paostwa w związku z wolnością wyrażania opinii w sprawie Appleby przeciwko Zjednoczonemu Królestwu. Nadto Sąd Najwyższy miał na uwadze zasadę proporcjonalności określoną w Artykule 31 Konstytucji, która obejmuje wszystkie sytuacje, w których korzystanie z praw jednostki podlega ograniczeniom. Stąd Trybunał przyznaje, że analiza dokonana przez sądy krajowe jest w pełni zgodna ze standardami Konwencji.

8 Prawo do prywatności pracowników Copland przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 62617/00, wyrok z 3 kwietnia 2007 r. Szkoła wyższa o statusie instytucji publicznej, analiza regulacji ustawowej pozwalającej na sprawdzanie danych pracowników, naruszenie art. 8 Konwencji ze względu na brak odpowiedniej jakości ustawodawstwa Benediktsdottir przeciwko Islandii, skarga nr 38079/06, postanowienie o niedopuszczalności z 16 czerwca 2009 r. Konflikt między prawem do prywatności (opublikowanie maili) a wolnością słowa Rozpatrzenie sprawy w kontekście pozytywnych obowiązków Zasada proporcjonalności przyznanie pierwszeostwa wolności słowa (brak naruszenia art. 8 Konwencji) Kopke przeciwko Niemcom, skarga nr 420/07, postanowienie o niedopuszczalności z 5 października 2010 r. kamery CCTV w miejscu pracy konflikt między prawem do prywatności a ochroną własności pracodawcy Kazuistyczna ocena, że działanie pracodawcy (ocenione przez sądy krajowe) mieściło się w granicach marginesu uznania ale byd może zmiana stanowiska w przypadku rozwoju nowych technologii Efekt spraw: tworzenie ram prawnych stosunków prywatnoprawnych poprzez ustalenie zakresu działania zasady proporcjonalności

9 ETPC jako regulator stosunków między podmiotami prywatnymi Delfi przeciwko Estonii, skarga nr 64569/09, 10 października 2013 r. Najpopularniejszy portal internetowy w paostwach nadbałtyckich, problem obowiązku usuwania treści z forum internetowego; ukaranie za opublikowanie negatywnych komentarzy Zastosowanie Dyrektywy 2000/31/WE re: e-commerce; procedura notice and takedown Rola ETPC w istocie interpretacja postanowieo dyrektywy oraz zakresu obowiązków podmiotu prywatnego, poszukiwanie równowagi między interesami portalu a wolnością słowa Wyrok Izby ETPCz określenie szczegółowych warunków usuwania komentarzy ze stron portali internetowych, uznanie w tym kontekście szczególnej roli prasy i obowiązków jakie posiada; brak naruszenia art. 10 Konwencji efekt: zamknięcie forum Sprawa przed Wielką Izbą ETPC Wydawca prasy, portal internetowy, wyszukiwarka internetowa szczególny rodzaj podmiotu prywatnego? Interakcja z prawem UE por. sprawa TSUE Google Spain

10 Podsumowanie Brak wyraźnej koncepcji horyzontalnego obowiązywania Konwencji Koncepcja pozytywnych obowiązków poszukiwanie pośredniego horyzontalnego skutku ; szeroki zakres pojęcia władzy publicznej Rozwój kazuistyczny, dośd dynamiczny (np. w zakresie przemocy domowej) Ocena legalności i proporcjonalności regulacji przyjętych przez ustawodawcę krajowego (unijnego) pod kątem zasady proporcjonalności Potencjał naruszenia praw osób trzecich w wyniku orzeczeo ETPC (nieuczestniczących w postępowaniu przed ETPC) por. krajowa debata na temat możliwości wznowienia postępowania cywilnego po wyroku ETPC Zasada marginesu uznania wprowadzona do preambuły Konwencji po ratyfikacji Protokołu nr 15 będzie prawdopodobnie ograniczała rozwój koncepcji

11 Dziękuję za uwagę Adam Bodnar Zakład Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji UW a.bodnar@wpia.uw.edu.pl