~ ~----_._--
|
|
- Bernard Laskowski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ~ ~----_._-- ROK XXI GRUDZIEŃ 1977 ZALEZNOŚĆ MIĘDZY KONDYCJĄ PSZCZOŁ ROBOTNIC A CHOROBĄ ZARODNIKOWCOWĄ (NOSEMA APIS ZANDER). L e o n B o r n u s, J a n i n a M u s z y ń s k a, Z o f i a K o n o p a c k a Oddział Pszczelnictwa I.S. WPROWADZENIE Badania nad wpływem choroby zarodnikowcowej na pszczoły robotnice wykazały, że w erganiżmie zarażonych pszczół, w porównaniu ze zdrowymi, zachodzą różnorodne zmiany. Jednak nie wszystkie wyniki badań są zgodne. Pszczoły chore w 14 dni po infekcji miały według L o t m a r (S t e- c h e ) podwyższoną zawartość azotu w ciele zaledwie o 3,3 10, podczas gdy pszczoły zdrowe tego samego wieku o 11,4010. Według Z e- r e b k i n a (1968) natomiast, w pierwszych dniach życia masa ciała i zawartość azotu u pszczół chorych jest większa niż u pszczół zdrowych, dopiero po 14 dniach choroby następuje odwrócenie tego stosunku. Gruczoły gardzielowe pszczół chorych na nozemozę są słabiej rozwinięte i wydzielają znacznie mniej mleczka niż gruczoły pszczół zdrowych CH a s s a n e i n , G r a y , Z e r e b k i n , Wa n g i M o e 11e r ). W badaniach P o t e j k i n y (1960') 15 dniowe pszczoły pokolenia zimowego zarażone nie różniły się wiele stopniem rozwoju gruczołów gardzielowych i ciała tłuszczowego od zdrowych pszczół tego samego wieku. Jednak z wiekiem stopień rozwoju tych organów u pszczół chorych zmniejszał się i w rezultacie zwiększały się różnice między pszczołami chorymi a zdrowymi, Pszczoły, które uległy inwazji Nosema api" Zander, żyją krócej niż pszczoły zdrowe CH a s s a n e i n , A u , M o f f e t i L a w- s o n ). P o t e j k i n a (1960) stwierdzia prócz tego, że długość 9 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe 129
2 życia pszczół zarażonych zależy od ich stanu fizjologicznego i wykonywanej przez nie pracy. W a n g i M o e 11e r (1970b), omawiając zawartość aminokwasów lub związków pokrewnych w hemolimfie pszczół zdrowych i zarażonych zarodnikowcem stwierdzili, że u pszczół zdrowych ilości aminokwasów były większe niż u pszczół chorych, co wskazuje na niższą aktywność metaboliczną tych ostatnich. Autorzy ci uważają, że śmierć chorych osobników nie musi wynikać z głodu pokarmowego. Z powyższych wyników badań widać, że procesy metaboliczne u osobników zarażonych nozemozą przebiegają odmiennie niż u zdrowych. Potwierdzają to badania enzymów (H a r t w i g , Żer e b k i n ). Według M o f f e t a i L a w s o n a (1975) pszczoły zarażone zarodnikowcem pszczelim zużywały o 22% mniej tlenu i 33010mniej wody niż pszczoły kontrolne, nie zainfekowane. Spożywały natomiast o 14% więcej syropu cukrowego. Zmiany w erganiżmie chorych pszczół wpływają w znacznym stopniu na wykonywanie przez nie prac w rodzinie. H a s s a n e i n (1953) stwierdził, że inwazja Nosema apis redukuje lub uniemożliwia chorym pszczołom karmienie czerwiu i powoduje wcześniejsze (o około 10 dni) przechodzenie ich do funkcji zbieraczek. Podobnie obserwacje Wa n g a i M o e 11 e r a (1970a) wykazały, że pszczoły zarażone są fizjologicznie starsze niż pszczoły zdrowe tego samego wieku i wszystkie prace zaczynają wykonywać wcześniej. Zarażone psz,czoły okazały się istotnie mniej liczne w świcie matki niż pszczoły zdrowe, przy czym pszczoły silnie zarażone w ogóle nie wchodziły w skład świty. Poglądy na temat czynników sprzyjających rozwojowi choroby zarodnikowcowej są często sprzeczne. Z praktyki wiadomo też, że największe nasilenie choroby występuje w kwietniu i maju i zmniejsza się stopniowo ku jesieni. Według M o r- g e n t h a l e r a (1968) przyczyny tej regresji nie mogą być wiązane wyłącznie z temperaturą, gdyż w lipcu temperatura gniazda jest równie wysoka jak wiosną. R u t t n e r (1956) uważa, że choroba zarodnikowcowa wzmaga intensywność przemiany materii u pszczół i zwiększa ich zapotrzebowanie na pokarm białkowy. Przebieg choroby w rodzinie zależy według niego, w znacznym stopniu od obecności zapasów pokarmu białkowego i jest ostrzejszy przy braku pyłku w gnieździe. S t e c h e (1961) uważa, że intensywne spożywanie pyłku przez pszczoły jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi pasożyta. Na skutek przyspieszenia przemiany materii pszczoły chore o wiele szybciej zużywają rezerwy białka i chore rodziny giną nie tylko z powodu bezpośredniego działania pasożyta, ale również przez wywołanie niedoboru białka w gnieździe. Obok tej, 'podaje jednak drugą przyczynę: wzmożone krążenie białka w' rodzinie, wywołujące tak 130
3 szybki rozwój pasożyta, że w krótkim czasie niemal wszystkie osobniki w rodzinie są zarażone. Nadmiar białka, jako czynnik sprzyjający chorobie zarodnikowcowej, wymienia też A u (1967) obok niedostatku pożywienia i złej pogody. G o n t a r s k i i M e b s (1964) wykazali, że Nosema apis rozwija się intensywniej w przewodzie pokarmowym pszczół karmionych po infekcji pyłkiem niż u pszczół karmionych tylko pokarmem węglowodanowym. Podobnie pszczoły, które przed inwazją karmione były pyłkiem, miały w przewodzie pokarmowym więcej zarodników (4,4-8,2 miliona) niż pszczoły z diety bez pyłku (1,9-2,9 miliona). Karmienie pszczół kazeiną i aminokwasami nie miało większego znaczenia dla przebiegu choroby. Autor wyciąga stąd wniosek, że na rozwój pasożyta mogą wpływać inne niż białko substancje zawarte w pyłku. S i d o r o w i M i c h a l e n k o (1969) zaobserwowali rasowe różnice we wrażliwości pszczół na nozemoze. Przy sztucznym zarażeniu największy procent osobników chorych wystąpił u pszczół miejscowych - ukraińskich, najmniejszy u pszczół rasy kaukaskiej. Celem naszej pracy było sprawdzenie, w jakim stopniu nasilenie choroby zarodnikowcowej rzutuje na kondycję pszczół robotnic oraz zbadanie wpływu początkowej kondycji pszczół na ich podatność na inwazję zarodnikowcem i późniejszą kondycję. Chcieliśmy także sprawdzić, jakie znaczenie dla pszczół zarażonych ma białko obecne w pokarmie. MATERIAŁ I METODY Badania prowadzono w latach 1972, 1974 i W roku 1972 badano wpływ choroby zarodnikowcowej na kondycję pszczół lotnych. Do doświadczenia wytypowano dwie rodziny pszczele. Jedna z nich miała matkę czystej rasy kaukaskiej, druga rasy kraińskiej. Na podstawie wcześniejszej oceny wiadomo było, że w obu rodzinach występuje nozemoza. 26.IV. z każdej rodziny pobrano z wylotka dużą próbę pszczół, liczącą 500 osobników. Pszczoły usypiano chloroformem i wypreparowywano z nich przewody pokarmowe. Każdy przewód rozcierano w 5 ml wody destylowanej, zawiesinę przenoszono na szkiełko hemacytometru i liczono zarodniki Nosema apis pod mikroskopem. W zależności od wyników oceny badaną pszczołę zaliczano do grupy osobników zdrowych (O zarodników), średnio porażonych (1-50 zarodników) lub silnie porażonych (powyżej 50 zarodników w polu widzenia mikroskopu). Następnie scharakteryzowano kondycję tak sklasyfikowanych osobników na podstawie ich cech fizyko-chemicznych. Wpływ wyjściowej kondycji pszczół na ich podatność na zarażenie nozemą oraz na ich późniejszą kondycję badano w roku 1975 w doświadczeniu pasiecznym. Prowadzono je w okresie od 1 do 25 maja s 131
4 w czterech rodzinach pszczelich, obsiadających 9 plastrów Dadanta. Dwie rodziny miały matki czystej rasy kaukaskie], dwie pozostałe czystej rasy kraińskiej. W każdej rodzinie zaizolowano plaster z wygryzającym się czerwiem. Następnego dnia nowowylęgłe pszczoły poznakowano farbą nitro i przeniesieno do 8 klateczek typu Liebefeld, po około 350 osobników do każdej klateczki, nasiedlając pszczołami z jednej rodziny 2 klateczki. Pszczoły w każdej klateczce znakowane były odmiennym kolorem. Przetrzymywano je przez 6 dni w termostacie o temperaturze 32 C na zróżnicowanej diecie. Pszczoły w 4 klateczkach, po jednej z kaidej rodziny, otrzymywały oprócz syropu cukrowego (1 : 1) również ciasto pyłkowo-miodowe (dieta Ą), a w czterech pozostałych - wyłącznie syrop cukrowy (dieta B). Po sześciu dniach od założenia doświadczenia z każdej klateczki pobrano po 40 osobników do analiz fizyko-chemicznych i anatomicznych. Pozostałe pszczoły wpuszczano do macierzystych rodzin. Każda z rodzin otrzymała.więc około 300 pszczół, które w pierwszych 6 dniach spożywały pokarm białkowy (dieta A) i około 300 pszczół, które nie otrzymywały białka (dieta B). Następnie plastry w gniazdach, wraz z pszczołami, opryskano syropem cukrowym zawierającym zarodniki Nosema apis. Na każdą rodzinę zużyto 250 ml syropu o stężeniu 1 : 1 z około 270 milionami zarodników. W dwa tygodnie później znakowane pszczoły zabierano z rodzin i oceniano ich kondycję oraz określano procent osobników zarażonych i stopień zarażenia nozemą. Zależność pomiędzy kondycją pszczół zarażonych Nosemą apis a rodzajem spożywanego przez nie pokarmu badano we wrześniu 1974 r oraz od 15.VI. do 15.VII.1975 r. Pszczoły rasy kaukaskiej przetrzymywano w klateczkach typu Liebefeld w termostacie o temperaturze 29 C Każdą klateczkę nasiedlano około 300 osobnikami oraz niepłodną matką, W roku 1974 nasiedlano 8 klateczek, w roku Każdego roku tworzono 2 grupy pszczół: pierwsza przez cały okres badań otrzymywała ad libitum ciasto pyłkowo-miodowe oprócz syropu cukrowego o stężeniu 1: 1 (dieta A), druga grupa pozbawiona została pokarmu białkowego i otrzymywała wyłącznie syrop cukrowy (dieta B). Raz w tygodniu wszystkie pszczoły miały możność oblecenia się. Po 6 dniach od założenia doświadczenia do połowy klateczek z każdej grupy podano jednorazowo inokulat z zarodnikami Nosema apis. W roku 1974 zarodniki podano w syropie cukrowym, przy czym na każdą klateczkę przypadało około 2055 milionów zarodników. W roku 1975 zarodniki podano w znacznie chętniej spożywanym cieście miodowo-cukrowym. Na każdą infekowaną klateczkę przypadało wtedy około 115 milionów zarodników. Pozostałe 50% klateczek z pszczołami wolnymi od nozemy stanowiły kontrolę i chronione były przed zetknięciem się z chorobą. Ocenę stopnia zarażenia pszczół zarodnikowcem przeprowadzono ba- 13~
5 dając indywidualnie po- 10 osobników z każdej klateczki. W roku 1974 badania wykonano jednokrotnie metodą bonitacyjną, w 16 dni po poddaniu inokulatu, w roku 1975 dwukrotnie: w 6 dni po poddaniu inokulatu (pszczoły 13-dniowe, termin II) i w 14 dni po poddaniu inokulatu (pszczoły 21-dniowe, termin III), licząc zarodniki nozemy na hemacytometrze. Próby do badań kondycji pszczół pobierano w obu latach w dniu poddania inokulatu (osobniki 6-dniowe, termin I), a następnie w terminach, w których oceniano stopień porażenia nozerną - termin II i III. W roku 1972 kondycję pszczół oceniano na podstawie cech fizykochemicznych: świeżej i suchej masy, procentu suchej masy w świeżej zawartości azotu ogólnego i tłuszczu surowego w 1 pszczole i w 100 mg suchej masy. W latach 1974 i 1975 badano także stopień rozwoju gruczołów gardzielowych i ciała tłuszczowego (metody opisane przez K o n o p a c k ą i współautorów oraz M u s z y ń s k ą ). Próby pszczół do analiz fizyko-chemicznych liczyły po 60 osobników nieznanego wieku (rok IS72) lub po 30 osobników znanego wieku (Ieta 1974 i 1975). Cechy anatomiczne badano zawsze w próbach złożonych z 10 osobników. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. WYNIKI Stopień zarażenia nozemą a kondycja pszczół lotnych. Badania z roku 1972 miały wyjaśnić w jakim stopniu nasilenie choroby zarodnikowcowej wpływa na kondycję pszczół. Uzyskane wyniki świadczą o tym, że pszczoły chore różnią się od zdrowych tylko zawartością tłuszczu surowego i azotu ogólnego (tab. 1). Średnie wykazują, że zarówno bezwzględna jak i procentowa zawartość tłuszczu surowego była większa u pszczół zdrowych niż u chorych przy obu stopniach zarażenia nozemą. Tymczasem w zawartości azotu istotne różnice wystąpiły między osobnikami słabo i silnie porażonymi. Badane rasy reagowały odmiennie na infekcję nozemą. Procentowa zawartość tłuszczu i azotu była u silnie zarażonych pszczół rasy kaukaskiej niższa niż u pszczół zdrowych i słabo zarażonych, natomiast w rasie kraińskiej nie stwierdzno istotnych różnic między grupami osobników. Bezwzględna zawartość tłuszczu kształtowała się podobnie u obu ras, podczas gdy w bezwzględnej zawartości azotu u pszczół rasy kraińskiej malała ona wraz ze stopniem zarażenia, a u pszczół kaukaskich była największa u osobników słabo zarażonych najmniejsza zaś u silnie zarażonych (tab. 1). Zjawisko wzrostu wartości badanej cechy u osobników słabo zarażonych w porównaniu ze zdrowymi wystąpiło też w świeżej masie obu ras, choć istotność różnic nie została tu statystycznie udowodniona. 133
6 ... w ~,. ~. Ta bela 1 Cechy fizyko-chemiczne pszczół robotnic zdrowych i chorych na nozemę rok Values of physicochemical features of healthy and nosema infected worker be es Liczba zarod- mg/} pszczołę mg per l bee % ników w polu widzenia mi- Race of bees kroskopu. świeżej suchej azotu tłuszczu suchej tłuszczu azotu masy masy ogólnego Rasa pszczół Number of surowego masy og ólnego surowego nosema spores fresh dry to tal crude fat dry total crude fat in the field matter matter nitrogen matter ni trogen of microscope kaukaska O 60,34 a 22,87 a 5,33 a 2,06 b * 37,9 a 15,5 a * 9, l a ** Apis mellifica l-50 64,98 a 23,13 a 4,67 b 2,31 a 36,6 a 13,5 a 10,() a caucasica 50 60,64 a 23,20 a 4,11 b 1,71 c 38,3 a 11,8 b 7,~ b kraińska O a 28,08 a 6,10 a ** 1,92 a 35,7 a 15,7 a 7,:3a Apis mellifica ,27 a 25,19 a 5,35 b 1,85 b 36,4 a 14,2 a 7,3 a carnica 50 67,27 a 24,10 a 5,11 b 1,77 c 35,9 a 14,2 a 7,3a '--- średnie O 62,66 a 23,95 a 5,71 a ** 1,91 ab * 36,8 a 15,6a * 8,:!a ** \ z obu ras l-50 66,59 a 23,82 a 5,01 b 2,04 a 36,5 a 13,8 b 8,4a Averagę 50 64,37 a 23,71 a 4,61 b 1,77 b. 37,1 a 13,0 b 7,4 b Uwagi:.Te same litery obok liczb oznaczają, że liczby należą do jednej klasy wteikościf nie różnią się między sobą istotnie. Means ronowed by the same letter are not signtncanuy different. * - różnice Istotne przy poziomie ex = 0,05 * -' differences significant at ex = 0,05 ~ różnice istotne przy poziomie ex'= 0,01 ** - d1fferences stgnrncant at ex = 0,01
7 Wpływ kondycji pszczół robotnic w okresie zetknięcia się z nozemą na ich podatność na inwazję oraz późniejszą kondycję. Badania przeprowadzono na osobnikach przetrzymywanych przez pierwszych 6 dni życia w klateczkach, w termostacie, na odmiennych dietach: białkowej (A) i bezbiałkowej (B), a następnie poddanych do rodzin i wraz z nimi zarażonych nozemą. Przedstawione w tabeli 2 wyniki badań fizyko-chemicznych i anatomicznych świadczą o tym, żepsżczoły z diety białkowej (A) w dniu powrotu do rodziny miały lepszą kondycję niż pszczoły z diety bezbiałkowej (B), gdyż miały większą bezwzględną zawartość azotu ogólnego i istotnie lepiej.rozwinięte gruczoły gardzielowe i ciało tłuszczowe (średnio z obu ras, termin I), natomiast procentowa zawartość azotu w suchej masie u pszczół z diety A była niższa niż u pszczół z diety B. Czternastodniowy pobyt w zarażonych nozemą rodzinach, w czasie którego pszczoły obu grup miały możność spożywania pokarmu węglowodanowego i białkowego, wpłynął na wzrost wartości wielu spośród badanych cech w obu grupach pszczół. Okres ten jednak nie zatarł całkowicie różnic pomiędzy porównywanymi grupami, gdyż osobniki z diety B zawierały istotnie mniej azotu ogólnego, a ich gruczoły gardzielewe były słabiej rozwinięte (tab. 2, średnie z obu ras, termin II). Na podkreślenie zasługuje fakt, że ciało tłuszczowe tych pszczół rozwinęło się, zmalał natomiast stopień rozwoju ciała tłuszczowego osobników z diety A, które w terminie l, w dniu poddania do rodzin miały ciało tłuszczowe bardziej rozwinięte niż osobniki z diety B. Sześciodniowy pobyt na odmiennych dietach niejednakowo zróżnicował kondycję osobników obu ras. Kaukaskie pszczoły z porównywanyćh grup różniły się istotnie siedmioma, kraińskie zaś tylko czterema na dziewięć badanych cech, -te ostatnie więc reagowały słabiej na brak (względnie obecność) białka w diecie (tab. 2). Po 14 dniach przebywania \v takich samych warunkach istotne różnice u pszczół rasy kaukaskiej utrzymywały się w 5 cechach: suchej masie, zawartości bezwzględnej tłuszczu surowego i azotu ogólnego oraz stopniu rozwoju gruczołów gardzielowych i ciała tłuszczowego (w ostatniej cesze stosunek między \lszczołami z diety A i B odwrócił się). U pszczół rasy kraińskiej w większości cech różnice zatarły się, poza zawartością azotu i stopniem rozwoju gruczołów gardzielowych. Badanie przewodów pokarmowych pszczół na obecność zarodników Nosema apis wykazało, że istnieje pewna zależność między podatnością na nozernozę a kondycją wyjściową pszczół robotnic (tab. 3). Większa podatność cechowała osobniki o gorszej kondycji (z diety B). Tendencja ta występowała w obu rasach. Kondycja wyjściowa pszczół rzutowała także na nasilenie choroby. Było one większe u osobników, które miały lepszą kondycję wyjściową (tab. 3, dieta A). U osobników tych w polu widzenia mikroskopu było średnio 118 zarodników a u osobników o gor- 135
8 ... w O) Tabela 2 Cechy fizyko-chemiczne i anatomiczne robotnic w dniu poddania do rodzin (termin I - wiek pszczół 7 dni) oraz po 2 tygodniach przebywania w rodzinach (termin II - wiek pszczół 21 dni) - rok i975 Values of physicochemical and anatomical features of wórker bees at the da.y of their return to the colo nie s '(term I - bees 7 days old) and after 2 weeks their staying in the colonies (term II - bees 21 days) Procent, per cent Stopień rozwoju Development of Rasa Race Swieża Sucha Tłuszcz Azot Tłuszczu Azotu gruczomasa masa surowy ogólny Suchej surowe- ogólnełów gar- Termin Dieta F.resh Dry Crude Total masy w gow go w dzielo- Ciała matter matter fat nitrogen świeżej suchej suchej Term Diet wych.łuszczo- Dry masie mewie Hypomatter Crude Total we go pharyn- Fat body in fresh fat in nitrogen geal matter dr~ in dty w mgli pszczołę, in mgli bee glands matter matter Apis mellifica I A 61,01 a 21,98 a *. 3,49 a ** 1,85 a 36,2 a * 15,9 a" 8,,4a 2,15 a" 2,15 a caucasica B 55,01 a 18,15 b 2,25 b 1,58 b 33,4 b 12,4 b B,8 a 1,00 b 1,10 b II A 76,56 b 30,52 c 4,71 c 2,30 c 39,9 c 15,2 a 7,6 a 3;00 c 1,55 c B 68,40 b 26,91 d 3,49 a 2,09 d 39,3 c 15,0 a 7,8 a 2,55 a l,b3 a Apis mellifica I A 55,67 a " 17,80 a" 1,77 a ** 1,76 a" 31,8 a" 10,2 a 8,1 a ** 1,80 a 2,25 a" carnica B 58,39 a 18,08 a 2,38 a 1,75 a 31,1 a 13,2 b 9,7 b 1,15 b 1,40 b II A 71,81 b 27,21 b 3,28 b 2,30 b 37,9 b 12,1 b 8,5 a 2,65 c 1,80 a B 71,57 b 26,76 b 3,16 b 2,10 c 37,4 b 11,8 b 7,9 a 1,75 b l,80 II
9 A - pszczoły do 7 dnia życia przebywały w klateczkach i otrzymywały pyłek B - pszczoły do 7 dnia życia przebywały w klateczkach i nie otrzymywały pyłku A - bees kept in cages with pollen supply tlll 7 days old B - bees kept in cages without pollen -"oply tlll 7 days old Te same litery obok liczb oznaczają, że liczby nie różnią się między sobą istotnie Means foliowed by the same letters are not significantly different - różnice istotne przy 11= 0,05 - differences significant at 11= 0,05 - różnice istotne przy 11= 0,01 - differences significant at 11= 0,01... W...:J
10 Tabela 3 Procent osobników zarażonych nozemą li ich stopień zarażenia w zależności od kondycji pszczół Per cent of nosema infected bees and grade of their infection dependent from worker bees conditions Doświadczenia pasieczne Apiary experiment Rasa pszczół Race of bees Procent osobników chorych z diety Per cent of infected bees z diety (kondycja): from diet A B Liczby zarodników nozemy w polu widzenia mikroskopu - na 1 pszczołę Number of nosema spores in the field of microscope z diety (kondycja): from diet A B Apis mellifica Apis mellifica caucasica carnica 39,2 26,3 46,6 36, Średnia Averagę dla obu ras ----_._ ,7 a 41,7a U8 a 88 a Uwaga: Te same litery obok liczb oznaczają, że liczby nie różnią się między soba istotnie Means foliowed by the same letter are not significantly different szej kondycji - 88 zarodników. Wymienione różnice wystąpiły w oburasach i chociaż nie zostały one statystycznie udowodnione, to jednak tendencja jest wyraźna. Wpływ pokarmu białkowego na kondycję pszczół przetrzymywanych w klateczkach i na ich podatność na zarażenie nozemą. Z przeprowadzonych badań fizyko-chemicznych i anatomicznych wynika, że rodzaj spożywanego pokarmu jest czynnikiem szczególnie silnie rzutującym na kondycję pszczół robotnic, silniej niż choroba zarodnikowcowa. Tego rodzaju dane uzyskano tak w roku 1974 jak i 1975, omówione jednak zostaną głównie dane z 1975 r. ponieważ to doświadczenie było znacznie bardziej rozbudowane. Już G-dniowy pobyt na odmiennych dietach (podobnie jak w poprzednich badaniach) zróżnicował kondycję pszczół (tab. 4, termin I - przed zarażeniem). Także w późniejszych terminach badań osobniki z diety białkowej i bezbiałkowej, tak zdrowe jak i zarażone różniły się od siebie większością badanych cech (tab. 4). Różnice pomiędzy pszczołami przebywającymi na takiej samej diecie zdrowymi i zarażonymi okazały się natomiast znacznie mniej wyraźne i wystąpiły w 1975 wyłącznie u 21-dniowych pszczół z diety bezbiałkowej (14 dni po inwazji) w procencie suchej masy w świeżej. Procent ten był wyższy u pszczół zarażonych niż u zdrowych, Wynikał on z niż- 138
11 szej świeżej masy tych osobników w porównaniu ze zdrowymi przy podobnej bezwzględnej zawartości suchej masy. W roku 1974, w którym badania przeprowadzono we wrzesmu na pszczołach pokolenia zimowego, pszczoły zdrowe od zarażonych w 14 dni po podaniu inokulatu różniły się również tylko w grupie osobników pozbawionych białka w diecie. Różnice istotne wystąpiły w następujących cechach: świeża masa (zdrowe 65,1 mg, zarażone 72,8 mg), procent suchej masy w świeżęj (zdrowe 29,0010,infekowane 26,4'0/0),procent tłuszczu w suchej masie (zdrowe 20,80/0,zarażone 26,4'0/0),procent azotu w suchej masie (zdrowe 11,00/0,zarażone 11,6%). W przeciwieństwie do wyników z roku 1975 zarażone osobniki miały niższy procent suchej masy w świeżej, co wynikało z ich wyższej świeżej masy przy podobnej bezwzględnej zawartości suchej masy. Pozostałe z wyżej wymienionych cech, którymi różniły się osobniki zdrowe od zarażonych miały u tych ostatnich większe wartości, podobnie jak procent suchej masy w 1975 roku. Przeprowadzone badania obecności zarodników nozemy w przewodach pokarmowych pszczół wykazały, że osobniki przebywające na odmiennych dietach cechuje różna podatność na zarażenie nozemą. Także nasilenie choroby zarodnikowcowej zależy od rodzaju spożywanego pokarmu. W przedstawionych badaniach chore pszczoły z diety białkowej miały w przewodzie pokarmowym więcej zarodników niż pszczoły z diety bezbiałkowej (tab. 5). Jakkolwiek istotność różnic nie została udowodniona statystycznie, jednak tendencja jest wyraźna i podobna do tej, jaką zaobserwowano w opisanym wyżej doświadczeniu pasiecznym (tab. 3). W badaniach laboratoryjnych zaobserwowano, że pszczoły zarażone nozemą zużywały więcej pokarmu białkowego i węglowodanowego (dokładnych pomiarów nie prowadzono). Poza tym zaobserwowano znacznie szybsze wymieranie pszczół zarażonych w porównaniu ze zdrowymi. Szczególnie rzucało się to w oczy w przypadku pszczół pozostających na diecie bezbiałkowej. DYSKUSJA Porównując wyniki badań z lat 1972 oraz widzimy, że między pszczołami zarażonymi nazemą a zdrowymi wystąpiły pewne różnice, jednak nie tak duże jak można było się spodziewać. Stosunkowo wyraźne były one w latach 1972 i 1974, kiedy w grupach zarażonych było 1000/0pszczół chorych. W 1972 r. pszczoły chore różniły się od pszczół zdrowych czterema cechami na 7 badanych (tab. 1), a w 1974 r. czterema cechami na 9 badanych. Najmniej wyraźne różnice wystąpiły w roku 1975, kiedy to w próbach pszczół zarażonych 13-dniowych stwierdzono tylko 20-27,5%, a w próbach 21-dniowych było 53-75,7'1/1) 139
12 ...- ~ o Tabela 4 Cechy fizyko-chemiczne i anatomiczne robotnic zdrowych i zarażonych nozemą w zależności od diety. A - dieta białkowa, B - dieta bezbiałkowa; doświadczenia laboratoryjne, rok 1975 Values of physicochemical and anatomical features of healthy and nosema infected wórker bees dependent from the diet. A proteins diet, B - nonproteins diet; laboratory experiment 1975 termin I pszczoły 7-dniowe przed inoku- Termin II pszczoły 6 dni Termin III pszczoły 21-dniowe lacją po inokulacji, 14 dniowe 14 dni po inokulacji Badana cecha dieta Term I, Term II worker bees Termin lu worker bees Features diet worker bees 14 days old 21 days old 7 days old, before inoculation zdrowe zdrowe I zarażone'" zdrowe I zarażone=" healthy healthy infected healthy infected Swieża masa mgli pszczołę A 75,00 a 81,55 ab 87,14 a 79,47 a 75,4U a Fresh matter mg/i bee B 68,17 b 74,07 b -- 75,41 b 66,39 b 62,10 b Sucha masa mg/l pszczołę A 25,14 a 27,91 a 31,28 a 26,94 a 27,21 a Dry matter mgli bee B 21,45 b 23,50 b 22,02 b 19,23 b 19,87 b Tłuszcz surowy mgli pszczołę A 5,75 a 5,21 ab 5,58 a 3,39 a 3,56 a Crude lat eontent mg/] bee B 4,92 a 3,85 b 3,69 b 2,38 a 2,10 a Azot ogólny mgli pszczołę A 2,06 a 2,32 a 2,51 a 2,03 a 2,03 a Total nitrogen mgli bee B 1,75 b 1,57 b 1,76 b 1,55 b 1,66 b % suchej masy w świeżej A 33,8 a 34,2 a 35,9 a 33,9 a 31,5 a Per cent of dry matter in fresh matter B 31,5 a 27,0 b 29,4 b 28,9 b 32,2 a
13 ----_._-_._ _.- Procent tłuszczu surowego w suchej masie. A 22,9 a 18,2 a 17,9 a 12,5 a 13,2 a Per cent of crude fat in dry maatter B 22,5 a 18,9 a 16,7 a 12,3 a 10,3 a Procent azotu ogólnego w suchej masie. A 8,2 a 8,3 a 8,1 a 8,5 a 8,6 a Per cent of total nitrogen in dry mat ter B 8,2 a 7,7 a 8,0 a 7,8 a 8,1 a Stopień rozwoju gruczołów gardzielowych. A 2.50 a 2,05 a 2,17 a 2,42 a 2,12 a Development ---- of hypohparyngeal glands B 1,20 b 1,10 b 1,00 b 1,00 b 1,00 b Rozwój ciala tłuszczowego A 2,22 a 1,95 a 1,62 ab 1,57 a 1,70 a Development of fat body B 1,58 b 1,37 b 1,62ab 1,00 b 1,05b - w próbach pszczół z diety A - 27,5%; z diety B - 20% chorych osobników - w próbach pszczół z diety A - 58%; z diety B - 75,7% chorych osobników * In the sampies ot bees with diet A - 27,5%; Individuals infected, wtth diet B - 20%.ndivlduals infected ** - in the sampies ot bees with diet A - 58%; Individuals infected, wlth diet B - 75,7''1. individuals Intected... ".....
14 Tabela ~ Procent osobników zarażonych nozemą i stopień zarażenia w zależności od diety i kondycji pszczół (Ą - dieta białkowa, B - dieta bezbiałkowa) Percent of nosema infected bees and grade of their infection dependent frem the dist and conditions of worker bees (A - proteinous, B - nonproteinous diet) Doświadczenia laboratoryjne Laboratory experiment W1ek pszczół Liczba dni po dni inokulacji Dieta (kondycja) Age of Number of days bees after inoculation days Diet (conditions) Liczba zarodników nozerny w polu widzenia Procent mikroskopu. - osobników średnio na chorych 1 pszczołę Percent of Number of no- infected bees sema spores in the field of microscope average per 1 bee 13 6 A 27,5 a 14 a B 20,0 a 2a A 58,0 b 115 b B 75,7 b 31 b osobników chorych. Istotna rozmca między pszczołami z prób zarażonych i zdrowych wystąpiła tylko w procencie suchej masy pszczół 21- -dniowych, dopiero w 14 dni po inokulacji (tab. 4). Przy analizie różnic między pszczołami zdrowymi a chorymi rzuca się w oczy fakt, że osobniki chore charakteryzowały wyższe wartości cech, w obrębie których różnice zostłły statystycznie udowodnione. W 1972 r. stwierdzono wyższą zawartość azotu u pszczół kaukaskich średnio zarażonych, w 1974 r. pszczoły chore miały większą od zdrowych świeżą masę oraz procent azotu i tłuszczu w suchej masie, a w 1975 r. większy procent suchej masy w' świeżej. Podobna tendencja jest widoczna również dla innych cech choć istotność różnic między pszczołami chorymi a zdrowymi nie została matematycznie potwierdzona. Szczególnie wyraźne uwidoczniło się to w badaniach laboratoryjnych z 1975 r. u pszczół 14-dniowych, w 6 dni po inwazji (tab. 4, termin m. (W badaniach tych obserwowano zmiany w organiźmie pszczół w miarę upływu czasu od inwazji). Po dalszych 8 dniach trwania choroby widoczny jest większy spadek wartości cech u osobników chorych niż zdrowych. Na przykład spadek świeżej masy osobników (przebywających na diecie białkowej) 21-dniowych w porównaniu z 14-dniowymi wynosił w grupie zdrowych 2,08 mg, a w grupie chorych 11,73 mg. Wyniki naszych badań zbliżone są zatem do danych uzyskanych przez 142
15 Z e r e bk i n a (1968) i P o t ej k i n ę (1969) i świadczą o zależności zmian w erganiżmie pszczoły chorej od okresu trwania i stopnia nasilenia choroby. Prócz powyższego widoczna jest jeszcze jedna prawidłowość w opisanych wyżej wynikach badań laboratoryjnych. Pszczoły spożywające pyłek kwiatowy w znacznie mniejszym stopniu narażone były na utratę badanych składników organizmu niż pszcżoły z diety bezbiałkowej. W obu latach istotne różnice między pszczołami zdrowymi i. chorymi wystąpiły tylko w grupie osobników pozbawionych białka. Pszczoły chore, które otrzymywały białko w pokarmie dorównywały zawsze pszczołom zdrowym. Świadczy to o tym, że w obecności białka pszczoły robotnice zarażone nozemą mają zdolność do takiego gospodarowania substancjami odżywczymi, że spadek zawartości azotu, tłuszczu i suchej masy ma tempo stosunkowo powolne. Być może osiągane jest to na drodze intensywniejszego spożywania pokarmu, co zauważono w opisywanych badaniach i co stwierdzili również inni autorzy (M o f f e t i L a w- s o n 1975, R u t t n e r 1956). Obserwacje R u t t n e r a (1956), z których wynika że w latach o dobrym pożytku pyłkowym przebieg choroby zarodnikowcowej w rodzinach jest łagodniejszy, znajdują niewątpliwie potwierdzenie w wynikach naszych badań. Z charakteru zmian zachodzących w organiźmie chorych pszczół nie wynika jednoznacznie, że giną one wskutek głodu pokarmowego. (Znany jest fakt większej śmiertelności pszczół chorych na nozemę). Raczej nasuwa się tu wniosek, że różnice pomiędzy badanymi cechami pszczół chorych i zdrowych są wynikiem pewnych zaburzeń w metaboliżmie pszczół chorych. Na 9 przypadków udowodnionych statystycznie różnic między pszczołami zdrowymi a zarażonymi, we wszystkich opisywanych doświadczeniach, 6 przypadków odnosiło się do cech wyrażających procentową zawartość składników w świeżej lub suchej masie. Zmiany takie, większe w proporcjach badanych składników ciała pszczół niż w bezwzględnych ich wartościach sugerują odchylenia od normy w przemianie materii. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w naszych badaniach zaburzenia takie nie występowały, gdy pszczoły w klateczkach otrzymywały 'pyłek. Pyłek w diecie zapobiegał wystąpieniu ujemnych skutków choroby (przynajmniej do 14 dnia po inwazji (Nosema apis). Wyniki badań na podatność pszczół na nozemę w zależności od spożywmia pyłku i związanej z tym kondycji osobników pozwalają rozdzielić dwa odrębne momenty: 1) podatność na inwazję czyli łatwość zarażenia się nozemą oraz 2) rozwój pasożyta w przewodzie pokarmowym pszczół, czyli stopień porażenia osobników. Spożywanie białka i uzyskana tą drogą lepsza kondycja pszczół zmniejszała podatność osobników na nozemę (mniejszy procent osobników zarażonych). Te osobniki, które jednak uległy inwazji przechodziły chorobę ostrzej. Najwi- 143
16 doczniej pasożyt w ich przewodach pokarmowych znalazł lepsze środowisko do rozwoju, stąd znacznie większe ilości zarodników u tych osobników. Na rozwój choroby ma wpływ nie tylko sam fakt spożywania białka i jego obecność w przewodzie pokarmowym lecz również kondycja osobników w momencie zetknięcia ich z zarodnikami nozemy. W doświadczeniu pasiecznym z 1975 r. pszczoły o zróżnicowanej kondycji inokulowano w dniu poddania do rodzin, gdzie warunki dla obu grup były jednakowe - obie spożywały pyłek. Swiadczy o tym wzrost wszystkich niemal wartości cech w II terminie badań, tj. po 14 dniach przebywania w ulu (tab. 2). Mimo to liczba pszczół, które uległy infekcji była w grupie osobników o słabszej kondycji o 10% większa. W rozważaniach S t e- c h e g o (1961) brakuje rozróżnienia tych dwu odmiennych problemów: podatności na infekcję i stopnia opanowania osobnika przez pasożyta, co musiało doprowadzić do pewnych sprzeczności. WNIOSKI 1. Zmiany wywołane w erganiżmie pszczół robotnic przez chorobę zarodnikowcową w początkowym okresie po inwazji nie są wielkie i moznaby sądzić, że kondycja pszczół chorych jest zbliżona do kondycji osobników zdrowych. Dopiero po około 14 dniach od inwazji daje się zaobserwować w organiźmie pszczół chorych wyraźniejsze zmiany, które pozwalają wnioskować o zaburzeniach w przemianie materii. Zaburzenia te występują przede wszystkim w przypadku braku białka w diecie pszczół. 2. Zarażenie zarodnikowcem osobników będących w zadawalającej kondycji przebiega trudniej, niż zarażenie robotnic słabych. Jednakże w przewodzie pokarmowym pszczół o dobrej kondycji, spożywających pyłek, pasożyt rozwija się intensywniej znajdując prawdopodobnie lepsze warunki. 3. Kondycja robotnic w normalnej rodzinie pszczelej zależy od spożywania pyłku a także niewątpliwie od rodzaju i intensywności wykonywanych przez robotnice prac. W dalszych badaniach należałoby określić, jaki rodzaj prac szczególnie osłabia kondycje osobników i czyni je bardziej podatnymi na zarażenie zarodnikowcem pszczelim. LITERATURA A u H. (1967) - Untersuchungen uber die Verbreitung der Spore n von Nosema Apis im Bienenvolk. Diss. Berlin. B a h r m a n n R. (1967) - Abnormitaten bei nosemakranken Arbeitsbienen. Angev. PaTasitol. 8(3) :
17 F r e e J. B. (1961) - Hypopharyngeal gland development and division of labor in honeybee (Apis mellifera L.) colonies. Proc. R. Ent. Soc. Lond. (A). 36(1-3) : :5-8. G o n t a r s k i H., M e b s D. (1964) - Eiweissfutterung und Nosemaentwicklung Z. f. Bienenforsch. 7(3) : G r a y F. H. (1968) Infection of the honeybee, Apis mellifera L (Insecta, Hymenoptera) by Noserna apis (Protozoa, Enidospora) and its relation to endocrine function. Fac. Ent. Ohio State Univ Colurnbus, Ohio (Ph. D. thesis). H a r t w i g A. (1970) - Badania cytochemiczne nad jelitem środkowym pszczół robotnic zdrowych, zakażonych pasożytem Nosema apis Zander oraz zakażonych i poddanych leczeniu preparatem Fumagillm DCH. Pszczelno Zesz. Nauk. 14: H a r t w i g A. (1971) - Występowanie nozemy jest zależne od temperatury. Pszczelar~two 22(8) : H a s s a n e i n M. H. (1952) - The effects of infection with Nosema apis on the pharyngeal salivary glands of the worker honey bee. Proc. R. Ent. Soc. Lond. 27: H a s s a n e i n M. H. (1953) - The influence of infection with Nosema apis on the activities and Iongevity of the wórker honeybee. Ann. appl. Biol. 40(2) : M o f f e t J. O., L a w s o n F. A. (1975) - Effects of nosema infection on O 2 eonsumption by honey bees. J. econ. Ent. 68(5) : M o r g e n t h a l ero. (1968) - Traite de biologie de l'abeille. IV. Biologie appliquee, Paris Masson & Cie : p o t e j k i n a E. A. (1960) - Fizjotogiczeskije sostoianie pczeł oseniu i prodołzitielnost ich żizni pri nozematozie. Pczelowodstwo 37(9) : Ru t t n e r F. (1956) - Nosemaseuche und Stoffwechsel bei der Honigbiene. Anz. Schiidlingsk. 29(1) : 9. S i d o r o w N. G., M i c h a i l e n kog. P. (1969) - Istoicziwost raznych porod pczeł k eksperimentalnomu zarażeniu nozemoi. Pczelowodstwo (11) : S t e c h e W. (1961) - Die Eiweisshaushalt des Bienenvolkes und die Nosematose der Honigbiene. Z. f. Bienenforsch. 5(6) : W a n g D e r L, M o e 11e r F. E. (1969) - Histological comparison of the developmen t of hypopharyngeal glands in healthy and nosema infected worker honey bees. J. Invertebr. Pathol. 14(2) : W a n g D e r L, M o e II e r F. E. (1970a) - The division of labor and queen attendance behavior of nosema infected worker honey bees. J. econ. Ent. 63(5): : W a n g D e r L, M o e II e r F. E. (1970)b - Comparison of the Iree amino acid composition in the haemolymph of healthy and nosem a infected female honey bees. J. Invertebr. Pathol. 15 : Z e r e b k i n M. (1968) - Piszczevarenie nozematocznych pożeł. Pczelowodstwo. (5) : Pszczelnicze zeszyty Naukowe 14;;
18 RELATION BETWEEN WORKER BEES CONDITION AND NOSEMA DESEASE L. B o r n u s, J. M u s z y ń S k a, Z. K o n o D a c k a Summary The research was performed to determine in which extent the nosema desease influence on the eonditions of wosker bees, and to investigate the ill1fluence of the initial condition of bees on their susceptibility to nosema infection. Besides that significance of protein in the diet of infected bees was investigated. The research was performed in 1972, 1974 and In 1972 the influence of noserna desease on foraging wórker bees was investigated in an apiary experiment with two races: caucasian an carniolan bees. Within each bee race there was cornpared the condition of foragtng bees nosem a free with bees middle and strong infected. The influence of the initial conditicm (before inoculation) of bees for their susceptibility to nosem a infection, and for their later condition were investigated in 1975 in an apiary experiment with caucasian and carniolan bees. The dependence between the condition of nosema infected bees caucasian race and the kind of their food (presence Ol' lack of proteins in the diet) was investigated in laboratory in 1974 and The results show, that the changes caused by the desease in the bee body are initially little. They can be observed just 14 days after infection and their extent is dependent from the intensity of the desease, Type of this changes suggest some disturbance in the metabolic processes, This changes are stronger rnarked in bees with worse initial condition, than in bees with good initial condition. The presence of pollen in the diet has very good influence on the nosema infected bees. The changes caused by the nosema desease were observed above au in bees which have not obtained pollen in the food. Bees with good conditdcn are more resistant against nosema infection, however if they are infected the development of the parasrte is strongar in their digestive tract.
WPLYW INTENSYWNOSCI WYCHOWU CZERWIU I KONDYCJI FIZYCZNEJ PSZCZOL ROBOTNIC NA ICH PODATNOSC NA ZARAZENIE SPOROWCEM PSZCZELIM (NOSEMA APIS ZENDER)
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXXI 1987 WPLYW INTENSYWNOSCI WYCHOWU CZERWIU I KONDYCJI FIZYCZNEJ PSZCZOL ROBOTNIC NA ICH PODATNOSC NA ZARAZENIE SPOROWCEM PSZCZELIM (NOSEMA APIS ZENDER) Z. K o n o p
Bardziej szczegółowoZMIENNOŚĆ SEZONOWA ODPORNOŚCI PSZCZOŁ NA DZIAŁANIE APIWAROLU
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXV 1991 ZMIENNOŚĆ SEZONOWA ODPORNOŚCI PSZCZOŁ NA DZIAŁANIE APIWAROLU Z o f i a G r om i s z i M i c h a ł G r o m i s z Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa i
Bardziej szczegółowoZapobieganie stratom rodzin pszczelich w Polsce
K P Zapobieganie stratom rodzin pszczelich w Polsce wyniki projektu Nr 520/N-COST/2009/0 Zdrowie pszczół w Europie WARSZAWA 19.02.2013, 8.45 13.00 Zdrowie pszczół w Europie jest projektem, mającym na celu
Bardziej szczegółowoNOSEMOZA W RODZINACH A POZYSKIWANIE PYŁKU
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr l 1995 NOSEMOZA W RODZINACH A POZYSKIWANIE PYŁKU Jer z y W i l d e, J a n u S z B r a t k o w s k i Zakład Pszczelnictwa AR-T, ul. Oczapowskiego 5, 10-957 Olsztyn
Bardziej szczegółowoPSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE. PSZCZÓł. Z ROJU I MACIERZAKA. Oddział Pszczelnictwa IS WPROWADZENIE I PRZEGLĄD LITERATURY
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK xx 19.6 PORÓWNANIE PSZCZÓł. Z ROJU I MACIERZAKA Janina Muszyńska Oddział Pszczelnictwa IS WPROWADZENIE I PRZEGLĄD LITERATURY W chwili podziału rodziny pszczelej znak do
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoWPŁYW TEMPERATURY NA DZIAŁANIE PREPARATU DECIS NA PSZCZOŁY. Zofia Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXV 1~91 WPŁYW TEMPERATURY NA DZIAŁANIE PREPARATU DECIS NA PSZCZOŁY Zofia Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa Streszczenie Pszczoły robotnice zamknięte
Bardziej szczegółowoWPL YW STOSOWANIA MATECZNIKÓW I KLATECZEK RÓŻNYCH TYPÓW NA PRZYJĘCIE MATEK W RODZINACH PSZCZELICH PODCZAS WYMIANY
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIV 2000 WPL YW STOSOWANIA MATECZNIKÓW I KLATECZEK RÓŻNYCH TYPÓW NA PRZYJĘCIE MATEK W RODZINACH PSZCZELICH PODCZAS WYMIANY Piotr Skubida, Krystyna Pohorecka Instytut Sadownictwa
Bardziej szczegółowoTOKSYCZNOŚĆ NAWOZÓW MINERALNYCH DLA PSZCZÓŁ W WARUNKACH LABORATORYJNYCH CZ. I. TOKSYCZNOŚĆ MOCZNIKA I SALETRY AMONOWEJ
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX. Nr 2 1995 TOKSYCZNOŚĆ NAWOZÓW MINERALNYCH DLA PSZCZÓŁ W WARUNKACH LABORATORYJNYCH CZ. I. TOKSYCZNOŚĆ MOCZNIKA I SALETRY AMONOWEJ P a w e ł C h o r b i ri s k i,
Bardziej szczegółowoPSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROZWOJ GRUCZOWW WOSKOWYCH U ROZNYCH RAS PSZCZOLY MIODNEJ. Oddział Pszczelnictwa IS WSTĘP
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVII GRUDZIEŃ 1973 ROZWOJ GRUCZOWW WOSKOWYCH U ROZNYCH RAS PSZCZOLY MIODNEJ Wojciech Skowronek Oddział Pszczelnictwa IS WSTĘP Zapotrzebowanie na wosk pszczeli w kraju przekracza
Bardziej szczegółowoPRZYDATNOŚĆ RUTYNOWYCH BADAŃ PSZCZÓL Z OSYPU ZIMOWEGO
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr l 1995 PRZYDATNOŚĆ RUTYNOWYCH BADAŃ PSZCZÓL Z OSYPU ZIMOWEGO Aleksandra Hartwig, Grażyna Topolska Pracownia Chorób Owadów Użytkowych, Katedra Epizootiologii,
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoPSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XIX GRUD~IEŃ 1975 NASTRÓJ ROJOWY W RODZINIE PSZCZELEJ A ZAWARTOSC DWUTLENKU WĘGLA I TLENU W GNIEZDZIE Janina Muszyńska Oddział Pszczelnictwa IS WSTĘP Badani~ nad zawartością
Bardziej szczegółowoLiofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowoLABORATORYJNA OCENA WRAZLIWOŚCI PSZCZÓŁ NA ŚRODKI WARROZOBÓJCZE KRAJOWEJ PRODUKCJI. Oddział Pszczelnictwa ISK WPROW ADZENIE
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIII 1989 LABORATORYJNA OCENA WRAZLIWOŚCI PSZCZÓŁ NA ŚRODKI WARROZOBÓJCZE KRAJOWEJ PRODUKCJI Zofia Gromisz i Michał Gromisz Oddział Pszczelnictwa ISK i Pszczelniczy Zakład
Bardziej szczegółowoNEGATYWNY WPŁYW NOSEMA APIS Z. NA EFEKTYWNOŚĆ PRZENIKANIA PLEMNIKÓW DO ZBIORNICZKÓW SZTUCZNIE UNASIENIANYCH MATEK PSZCZELICH
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr 2 1995 NEGATYWNY WPŁYW NOSEMA APIS Z. NA EFEKTYWNOŚĆ PRZENIKANIA PLEMNIKÓW DO ZBIORNICZKÓW SZTUCZNIE UNASIENIANYCH MATEK PSZCZELICH A n d r z e j Z a w i I s
Bardziej szczegółowoPSZCZELNTCZE ZESZYTY NAUKOWE
PSZCZELNTCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLII, Nr l 1998 WPŁYW DŁUGOŚCI OKRESU CZERWIU ZASKLEPIONEGO U PSZCZÓŁ RASY KRAIŃSKIEJ I WŁOSKIEJ NA DYNAMIKĘ ROZWOJU PASOŻYTA VARROA JA COBSONI OUD. Anna Król Instytut
Bardziej szczegółowotel JAROSŁAW CICHOCKI Dobór rasy i linii pszczół do pasieki, warunki właściwego poddawania matek pszczelich
tel. 797-010-602 j.cichocki@podr.pl JAROSŁAW CICHOCKI Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Dobór rasy i linii pszczół do pasieki, warunki właściwego poddawania matek pszczelich Systematyka Nadrodzina:
Bardziej szczegółowoWPŁYW LEWAMIZOLU NA POZIOM BIAŁKA CAŁKOWITEGO W HEMOLIMFIE PSZCZÓŁ Z RODZIN ZARAŻONYCH ROZTOCZEM
WIADOMOŚCI PARAZYTOLOGICZNE T. 49 (2) 2003: 219-224 ] WPŁYW LEWAMIZOLU NA POZIOM BIAŁKA CAŁKOWITEGO W HEMOLIMFIE PSZCZÓŁ Z RODZIN ZARAŻONYCH ROZTOCZEM VARROA DESTRUCTOR RAJMUND SOKÓŁ Katedra Parazytologii
Bardziej szczegółowo1) POBIERANIE PRÓBEK PSZCZÓŁ a) Badanie w kierunku warrozy (wykrywanie Varroa destructor)
Instrukcja pobierania i przesyłania próbek do badań realizowanych w Zakładzie Chorób Pszczół (ZCHP) Państwowego Instytutu Weterynaryjnego Państwowego Instytutu Badawczego (PIWet PIB) w Puławach UWAGA!
Bardziej szczegółowoROZWÓJ I PRODUKCJA PSZCZÓŁ MIESZAŃCÓW PRZY TECHNOLOGII ZWALCZANIA VARROA JACOBSONl. Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa, Puławy
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXXIV 1990 ROZWÓJ I PRODUKCJA PSZCZÓŁ MIESZAŃCÓW PRZY TECHNOLOGII ZWALCZANIA VARROA JACOBSONl Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa, Puławy STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowo2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia?
Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? A. Jarosz Woda głównym składnikiem ciała i podstawowym składnikiem pożywienia stanowi 50 80 %masy ciała zasoby wodne organizmu muszą być stale
Bardziej szczegółowoPrzygotowanie rodzin do zimowli
Przygotowanie rodzin do zimowli Przygotowanie rodzin do zimowli Po wykonaniu niezbędnych przeglądów można zająć się przygotowaniem gniada do zimowli. Chodzi tu głównie o dopasowanie przestrzeni mieszkalnej
Bardziej szczegółowoWYDAJNOŚĆ MIODU PSZCZÓŁ LINII KORTÓWKA W OCENIE TERENOWEJ
BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 WYDAJNOŚĆ MIODU PSZCZÓŁ LINII KORTÓWKA W OCENIE TERENOWEJ Jerzy Wilde 1, Maria Wilde 2, Andrzej Kobyliński 3 1 Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn 2 Pasieka
Bardziej szczegółowoBADANIA NAD ZACHOWANIEM SIĘ NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW HEMOLIMFY PSZCZÓŁ ZARAZONYCH SPOROWCEM PSZCZELIM
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIII 1979 BADANIA NAD ZACHOWANIEM SIĘ NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW HEMOLIMFY PSZCZÓŁ ZARAZONYCH SPOROWCEM PSZCZELIM (NOSEMA APIS Z.) Barbara Tomaszewska Instytut Chorób Zakaźnych
Bardziej szczegółowo(73) Uprawniony z patentu: (75) Pełnomocnik:
RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 187703 (57) Numer zgłoszenia: 323204 (22) Data zgłoszenia: 17.11.1997 (13) B1 (51) IntCl7: A01K 53/00 A23K
Bardziej szczegółowoDziałania sprzyjające zwiększeniu populacji owadów zapylających
Zakład Pszczelnictwa w Puławach Pracownia Hodowli Pszczół Działania sprzyjające zwiększeniu populacji owadów zapylających Autorzy: dr hab. Małgorzata Bieńkowska dr Dariusz Teper dr Dariusz Gerula dr Beata
Bardziej szczegółowoZMIANY W KONDYCJI PSZCZÓŁ ROBOTNIC W OKRESIE SEZONU WEGETACYJNEGO. Z o f i a K o n o p a c k a, J a n i n a lviu s z y ń Oddział Pszczelnictwa ISK
s PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXV 1981 ZMIANY W KONDYCJI PSZCZÓŁ ROBOTNIC W OKRESIE SEZONU WEGETACYJNEGO Z o f i a K o n o p a c k a, J a n i n a lviu s z y ń Oddział Pszczelnictwa ISK k a WPROW ADZENIE
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoPRZEŻYWALNOŚĆ ROBOTNIC PSZCZOŁY MIODNEJ (APIS MELLIFERA L.) USYPIANYCH RÓŻNYMI SPOSOBAMI W BADANIACH LABORATORYJNYCH
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr 1 1995 PRZEŻYWALNOŚĆ ROBOTNIC PSZCZOŁY MIODNEJ (APIS MELLIFERA L.) USYPIANYCH RÓŻNYMI SPOSOBAMI W BADANIACH LABORATORYJNYCH Z d Z i S ł a w W i l k a n i e c,
Bardziej szczegółowoOZONOWANIE RODZIN CUDOWNA BROŃ NA VARROA CZY MISTYFIKACJA?
OZONOWANIE RODZIN CUDOWNA BROŃ NA VARROA CZY MISTYFIKACJA? Jerzy WILDE, Maciej SIUDA, Beata BĄK KATEDRA PSZCZELNICTWA, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 54 Naukowa
Bardziej szczegółowo8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Bardziej szczegółowoSTRATY SPOWODOWANE ZATRUCIAMI PSZCZÓŁ PESTYCYDAMI
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIII 1999 STRATY SPOWODOWANE ZATRUCIAMI PSZCZÓŁ PESTYCYDAMI Andrzej Pidek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, ul.pornologiczna 18,96-100 Skierniewice, e-mail: apidek@insad.isk.skierniewice.pl
Bardziej szczegółowoOcena przydatności trzech metod monitoringu poziomu porażenia rodzin pszczelich przez pasożyta Varroa destructor
Ocena przydatności trzech metod monitoringu poziomu porażenia rodzin pszczelich przez pasożyta Varroa destructor PRACOWNIA HODOWLI PSZCZÓŁ Zakład Pszczelnictwa IO w Puławach Paweł Węgrzynowicz, Małgorzata
Bardziej szczegółowoPasieka hodowlana genetycznego doskonalenia pszczół rasy włoskiej (Apis mellifera ligustica) linii Regine
Andrzej Cegiełko Pasieka Cegiełko A.M.Ligustica Władysławów 40 26-720 Policzna tel. 697 206 993 beatapszczoly@wp.pl www.pasiekacegielko.pl Pszczoły włoskie Pasieka hodowlana genetycznego doskonalenia pszczół
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2
KARTA KURSU Nazwa Podstawy zdrowego żywienia Nazwa w j. ang. Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Mgr inż. Ewelina Trojanowska Zespół dydaktyczny Mgr inż. Ewelina Trojanowska Opis kursu (cele kształcenia)
Bardziej szczegółowoSZKODLIWOŚĆ PESTYCYDÓW AMBUSZ I ZOLONE W STOSUNKU DO PSZCZÓŁ RÓŻNYCH RAS
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIV GRUDZIEN 1980 SZKODLIWOŚĆ PESTYCYDÓW AMBUSZ I ZOLONE W STOSUNKU DO PSZCZÓŁ RÓŻNYCH RAS Zofia Gromisz i Michał Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa
Bardziej szczegółowoACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ LICZBY DNI Z OPADEM W KRAKOWIE
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, 1998 Robert Twardosz WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ LICZBY DNI Z OPADEM W KRAKOWIE LONG-TERM VARIABILITY OF THE NUMBER OF DAYS WITH PRECIPITATION IN CRACOW
Bardziej szczegółowoInstrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych
UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Katedra Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 4 i 5 OCENA EKOTOKSYCZNOŚCI TEORIA Chemia zanieczyszczeń środowiska
Bardziej szczegółowoStraty sieciowe a opłaty dystrybucyjne
Straty sieciowe a opłaty dystrybucyjne Autorzy: Elżbieta Niewiedział, Ryszard Niewiedział Menedżerskich w Koninie - Wyższa Szkoła Kadr ( Energia elektryczna styczeń 2014) W artykule przedstawiono wyniki
Bardziej szczegółowoWyniki badań z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej.
Wyniki badań z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej. Tytuł zadania: Analiza zmienności cech użytkowych i reprodukcyjnych oraz jakości jaj wylęgowych hodowlanych populacji
Bardziej szczegółowoRafał Tytus Bray. Politechnika Gdańska Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska września 2017 Ustka
Rafał Tytus Bray Politechnika Gdańska Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska 14 15 września 2017 Ustka Twardość wody jest jednym z najstarszych wskaźników jakości wody, pochodzącym jeszcze z czasów ery
Bardziej szczegółowoRegionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu
Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu Temat szkolenia : Wychów matek pszczelich na własne potrzeby Termin szkolenia teoretycznego 19-20 lutego 2011 w Wąbrzeźnie ul. Wolności 47 - Dom Kultury Szczegółowy
Bardziej szczegółowoPODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014
PODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014 Prawidłowe żywienie człowieka w stanie chorobowym opiera się na
Bardziej szczegółowoMetody inżynierii mineralnej w walce z warrozą - III. Maciej Pawlikowski*, Hubert Przybyszewski**, Leszek Stępień***
Metody inżynierii mineralnej w walce z warrozą - III. Maciej Pawlikowski*, Hubert Przybyszewski**, Leszek Stępień*** */ AGH- University of Science and Technology Cracow, **/ Świętokrzyski Związek Pszczelarzy
Bardziej szczegółowoOstre infekcje u osób z cukrzycą
Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Bardziej szczegółowoPSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE WPŁYW RASY RODZINY WYCHOWUJĄCEJ NA CECHY MORFOLOGICZNE I ANATOMICZNE MATEK PSZCZELICH. Anna Kró~ Leon Bornus
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXI GRUDZIEŃ 1977 WPŁYW RASY RODZINY WYCHOWUJĄCEJ NA CECHY MORFOLOGICZNE I ANATOMICZNE MATEK PSZCZELICH Anna Kró~ Leon Bornus Pszczelniczy Zakład Doświadczalny, Oddział
Bardziej szczegółowoLp. Dział 1. Zakres i znaczenie nauki o żywieniu człowieka 2. Charakterystyka, źródła i znaczenie dla organizmu człowieka Umiejętności i wiadomości na
Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego Podstawy żywienia człowieka Przedmiotowy system oceniania Lp. Dział 1. Zakres i znaczenie nauki o żywieniu człowieka 2. Charakterystyka, źródła i znaczenie dla
Bardziej szczegółowoPW Zadanie 3.3: Monitoring zmian zdolności chorobotwórczych populacji patogenów z kompleksu Stagonospora spp. / S.
PW 2015-2020 Zadanie 3.3: Monitoring zmian zdolności chorobotwórczych populacji patogenów z kompleksu Stagonospora spp. / S. tritici sprawców plamistości liści i plew pszenicy i pszenżyta Zakład Fitopatologii,
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki 2. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5.
Bardziej szczegółowoBADANIA LABORATORYJNE SZKODLIWOŚCI PESTYCYDU KARATE 025 EC DLA PSZCZÓŁ
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLI 1997 BADANIA LABORATORYJNE SZKODLIWOŚCI PESTYCYDU KARATE 025 EC DLA PSZCZÓŁ Michał Gromisz, Zofia Gromisz Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa,
Bardziej szczegółowoWYKORZYSTANIE PSZCZÓŁ SELEKCJONOWANYCH NA POZYSKIWANIE DUŻYCH ILOŚCI OBNÓŻY PYŁKOWYCH
BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 WYKORZYSTANIE PSZCZÓŁ SELEKCJONOWANYCH NA POZYSKIWANIE DUŻYCH ILOŚCI OBNÓŻY PYŁKOWYCH Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: obnóża
Bardziej szczegółowoMETODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny 2. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne
Bardziej szczegółowoWPŁYW RASY 2YWICIELEK I RASY PODDANYCH LARW NA EFEKTYWNOŚĆ WYCHOWU MATEK PSZCZELICH. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa Puławy WSTĘP
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVIII GRUDZIEŃ 1974 WPŁYW RASY 2YWICIELEK I RASY PODDANYCH LARW NA EFEKTYWNOŚĆ WYCHOWU MATEK PSZCZELICH Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa Puławy WSTĘP
Bardziej szczegółowoPSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ZA WARTOŚĆ ZWIĄZKOW MINERALNYCH W CIELE PSZCZOLY MIODNEJ (APIS MELLIFICA L.)
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXV 1981 ZA WARTOŚĆ ZWIĄZKOW MINERALNYCH W CIELE PSZCZOLY MIODNEJ (APIS MELLIFICA L.) CO)lEP)I(AHHE MHHEPAJlbHblX BEmECTB B OprAHH3ME ME)lHOCHOR nljejlbl COXTENTS OF MINERAL
Bardziej szczegółowoModel Marczuka przebiegu infekcji.
Model Marczuka przebiegu infekcji. Karolina Szymaniuk 27 maja 2013 Karolina Szymaniuk () Model Marczuka przebiegu infekcji. 27 maja 2013 1 / 17 Substrat Związek chemiczny, który ulega przemianie w wyniku
Bardziej szczegółowoAlicja Drohomirecka, Katarzyna Kotarska
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 384 PRACE INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR 20 2003 ALICJA DROHOMIRECKA KATARZYNA KOTARSKA SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH ZE STARGARDU SZCZECIŃSKIEGO
Bardziej szczegółowoSKŁAD CHEMICZNY SYROPÓW SKROBIOWYCH ORAZ ZAPASÓW POWSTAŁYCH PO ICH PRZEROBIENIU PRZEZ PSZCZOŁY
55 Naukowa Konferencja Pszczelarska SKŁAD CHEMICZNY SYROPÓW SKROBIOWYCH ORAZ ZAPASÓW POWSTAŁYCH PO ICH PRZEROBIENIU PRZEZ PSZCZOŁY Program Wieloletni 2015-2020 Działania na rzecz poprawy konkurencyjności
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoSZKODLIWOSC DZIAŁANIA NA PSZCZOŁY PAR PREPARATOW MALAFOS,WINYLOFOSIKARBATOX W WARUNKACH POLOWYCH. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVIII GRUDZIEŃ 1974 SZKODLIWOSC DZIAŁANIA NA PSZCZOŁY PAR PREPARATOW MALAFOS,WINYLOFOSIKARBATOX W WARUNKACH POLOWYCH Zofia Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna
Bardziej szczegółowoBADANIA PSZENICY Z PIKTOGRAMU W WYLATOWIE.
BADANIA PSZENICY Z PIKTOGRAMU W WYLATOWIE. Jan A. Szymański W artykule Oni już tu są, opublikowanym w miesięczniku Nieznany Świat 2007 nr 2, przedstawiłem m.in. wyniki badań wzrostu pszenicy zebranej w
Bardziej szczegółowoDŁUGOTRWAŁOŚĆ WYSTĘPOWANIA MAS POWIETRZNYCH W POLSCE POŁUDNIOWEJ ( ) Duration of air mass occurrence in Southern Poland ( )
Prace i Studia Geograficzne 2011, T. 47, ss. 247 253 Paweł Kotas Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Klimatologii 30 387 Kraków, ul. Gronostajowa 7 e-mail: pawel.kotas@uj.edu.pl
Bardziej szczegółowop s z c Z E L N ICZ E Z E S Z Y T Y N A U K O W E
p s z c Z E L N ICZ E Z E S Z Y T Y N A U K O W E ROK XXX 1986 ZMIANY MASY CIAŁA LARW PSZCZELICH MATECZNYCH I TRUTOWYCH CZTERECH RAS PSZCZÓŁ OD WYLĘGU Z JAJA DO ZASKLEPIENIA KOMÓRKI Anna Król Pszczelniczy
Bardziej szczegółowo50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Bardziej szczegółowoPodstawy diety i wspomagania w sporcie - przedmiotowe zasady oceniania.
Podstawy diety i wspomagania w sporcie - przedmiotowe zasady oceniania. W czasie zajęć ocenie podlegają wyłącznie zaangażowanie i aktywność ucznia na zajęciach. Planowane są w semestrze: - 3 oceny z zadań
Bardziej szczegółowoWpływ pokarmu na zimowanie i produkcyjność rodzin pszczelich
3 Wpływ pokarmu na zimowanie i produkcyjność rodzin pszczelich Prof. dr hab. Jerzy WILDE Katedra Pszczelnictwa, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, ul. Słoneczna 8, 10-711 Olsztyn
Bardziej szczegółowoSuplementy. Wilkasy 2014. Krzysztof Gawin
Suplementy Wilkasy 2014 Krzysztof Gawin Suplementy diety - definicja Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub
Bardziej szczegółowoPSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIII 1999
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIII 1999 PORÓWNANIE WYDAJNOŚCI MIODOWEJ PSZCZÓŁ KAUKASKICH I KRAIŃSKICH W WARUNKACH POŻYTKU NEKTAROWEGO I SPADZIOWEGO Dariusz Gerula Tnstytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa,
Bardziej szczegółowoProgram Neopigg RescueCare
Program Neopigg RescueCare Neopigg RescueCare Produktywność gospodarstw, w których prowadzony jest chów trzody chlewnej, można określić masą (w kg) zdrowych prosiąt w wieku 10 tygodni pozyskanych od lochy
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoSZKOLNY KONKURS CO WIESZ O PSZCZOŁACH?
SZKOLNY KONKURS CO WIESZ O PSZCZOŁACH? Drodzy uczniowie! Bardzo się cieszymy, że zdecydowaliście się wziąć udział w konkursie, którego celem jest promowanie postaw proekologicznych. Przygotowaliśmy dla
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKA MATEMATYCZNA WYKŁAD 3. Populacje i próby danych
STATYSTYKA MATEMATYCZNA WYKŁAD 3 Populacje i próby danych POPULACJA I PRÓBA DANYCH POPULACJA population Obserwacje dla wszystkich osobników danego gatunku / rasy PRÓBA DANYCH sample Obserwacje dotyczące
Bardziej szczegółowoZawartość składników pokarmowych w roślinach
Zawartość składników pokarmowych w roślinach Poszczególne rośliny różnią się zawartością składników pokarmowych zarówno w organach wegetatywnych, jak i generatywnych. Wynika to z różnych funkcji, jakie
Bardziej szczegółowoSkąd te garby? Czyli o tym, co może być powodem nienormalności rozkładu wyników sprawdzianu dla szóstoklasistów z kwietnia 2006 roku
Anna Dubiecka, Skąd te garby? Anna Dubiecka Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie Skąd te garby? Czyli o tym, co może być powodem nienormalności rozkładu wyników sprawdzianu dla szóstoklasistów z kwietnia
Bardziej szczegółowoTERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Bardziej szczegółowoStreszczenie projektu badawczego
Streszczenie projektu badawczego Dotyczy umowy nr 2014.030/40/BP/DWM Określenie wartości predykcyjnej całkowitej masy hemoglobiny w ocenie wydolności fizycznej zawodników dyscyplin wytrzymałościowych Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoWe Give Importance to Honeybees and Human Health. Dbamy o zdrowie pszczół i ludzi.
We Give Importance to Honeybees and Human Health Dbamy o zdrowie pszczół i ludzi BRAK POZOSTAŁOŚCI W MIODZIE BIOPOINT SUPERIOR HERBAL TECHNOLOGY Stały poziom substancji czynnych Wysoka aktywność przez
Bardziej szczegółowoAnaliza wzrostu gołębi różnych ras
Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, t. 7 (2011), nr 4, 45-51 Analiza wzrostu gołębi różnych ras Mariusz Zieleziński, Edward Pawlina Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Katedra Genetyki
Bardziej szczegółowoMierniki wartości pokarmowej pasz i zapotrzebowania zwierząt
Mierniki wartości pokarmowej pasz i zapotrzebowania zwierząt W Polsce obowiązują dwa systemy oceny wartości pokarmowej pasz i potrzeb pokarmowych przeżuwaczy: francuski - INRA, niemiecki - DLG. Mierniki
Bardziej szczegółowoPowiększenie pasieki
Powiększenie pasieki Powiększenie pasieki Pasieki powiększają pszczelarze, którzy zamierzają zwiększyć liczbę rodzin w pasiece(pasiekach). Najpowszechniej stosowanym i naturalnym sposobem powiększenia
Bardziej szczegółowoPSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE SZKODLIWOSC DLA PSZCZOL PREPARATU W NEKTARZE JABLONI. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPROWADZENIE
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVII GRUDZIE:fl 1973 SZKODLIWOSC DLA PSZCZOL PREPARATU 81-58 W NEKTARZE JABLONI Zofia Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPROWADZENIE Ze środków owadobójczych,
Bardziej szczegółowoWOLNE AMINOKWASY W MLECZKU PSZCZELIM CZTERECH RAS PSZCZOŁ. Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa, Puławy
PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXX 1989 WOLNE AMNOKWASY W MLECZKU PSZCZELM CZTERECH RAS PSZCZOŁ Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa, Puławy Streszczenie W latach 1985-1987 w Puławach
Bardziej szczegółowo3,13% 7,29% 80,21% 1. Procentowy wykres kołowy masy ciała zbadanych dzieci.
DANE STATYSTYCZNE: Liczba dzieci w czterech oddziałach: 11 Liczba przebadanych dzieci: 96 Procentowy podział dzieci w kategoriach wagowych: - dzieci z niedowagą: 7,29% - dzieci z prawidłową masą : 8,21%
Bardziej szczegółowoCukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce www.seniorizdrowie.pl
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Cukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce
Bardziej szczegółowoUniwersytet w Białymstoku Wydział Biologiczno-Chemiczny
Uniwersytet w Białymstoku Wydział Biologiczno-Chemiczny Andrzej Łukasz Różycki Fenologia rozrodu i produkcja jaj mew: uwarunkowania i konsekwencje w warunkach środkowej Wisły Promotor pracy: Prof. dr hab.
Bardziej szczegółowoObraz morfologiczny oraz wskaźniki biochemiczne wybranych tkanek matek pszczoły miodnej w zależności od wieku i statusu reprodukcyjnego
mgr inż. Milena Anna Bajda Obraz morfologiczny oraz wskaźniki biochemiczne wybranych tkanek matek pszczoły miodnej w zależności od wieku i statusu reprodukcyjnego Autoreferat rozprawy doktorskiej Lublin,
Bardziej szczegółowoFIT WITH FOOD. Joanna Szurkowska DIETETYK SPORTOWY MoveOnsport Team
FIT WITH FOOD Nie ma dobrego treningu bez dobrego odżywienia i dostarczonych w odpowiedniej ilości kalorii oraz makroskładników. Tylko dzięki odpowiedniej kontroli, świadomości i wiedzy możesz być pewien
Bardziej szczegółowoOddział Pszczelnictwa IS. Department of Horticulture, University of Illinois USA WSTĘP
PSZCZELNICZE ZE,SZYTY NAUKOWE ROK XVIII GRUDZIEŃ 1974 WPŁYW DWUTLENKU WĘGLA NA PSZCZOŁY ROBOTNICE* Wojciech Skowronek Oddział Pszczelnictwa IS Elbert R. Jaycox Department of Horticulture, University of
Bardziej szczegółowoŻel antycellulitowy ŻEL ANTYCELLULITOWY. Czym jest cellulit? INFORMACJE OGÓLNE
Czym jest cellulit? cellulit= skórka pomarańczowa = nierównomierne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, wody i produktów przemiany materii w tkankach skóry, widoczne wgłębienia i guzkowatość skóry, występująca
Bardziej szczegółowoWYMIANA CIEPŁA W PROCESIE TERMICZNEGO EKSPANDOWANIA NASION PROSA W STRUMIENIU GORĄCEGO POWIETRZA
Konopko Henryk Politechnika Białostocka WYMIANA CIEPŁA W PROCESIE TERMICZNEGO EKSPANDOWANIA NASION PROSA W STRUMIENIU GORĄCEGO POWIETRZA Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki symulacji komputerowej
Bardziej szczegółowoAndrzej Jędruszuk Zastosowanie preparatów odżywczych APIBIOVIT i APILAC Biofaktor dla pszczół (materiały informacyjne)
Andrzej Jędruszuk Zastosowanie preparatów odżywczych APIBIOVIT i APILAC Biofaktor dla pszczół (materiały informacyjne) 1. Znaczenie i wykorzystanie przez pszczoły składników odżywczych. Podstawowym pokarmem
Bardziej szczegółowoSylabus z modułu. [24A] Dietetyka. Poznanie podstawowych składników zbilansowanej diety, określenie zasad zdrowego żywienia i odżywiania.
Sylabus z modułu [24A] Dietetyka 1. Ogólne informacje o module Nazwa modułu DIETETYKA Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status
Bardziej szczegółowoJakie jest zapotrzebowanie zwierząt na wodę?
.pl https://www..pl Jakie jest zapotrzebowanie zwierząt na wodę? Autor: mgr inż. Dorota Kolasińska Data: 27 lipca 2017 Woda pełni szereg ważnych funkcji w organizmie. Odpowiada za wysoką produkcję i zdrowie
Bardziej szczegółowoAlicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 40-47 2009
Bardziej szczegółowoCzy pozostawiać cielę z krową?
https://www. Czy pozostawiać cielę z krową? Autor: mgr inż. Joanna Soraja Tumanowicz Data: 3 lipca 2018 W dobie egzekwowania praw zwierząt słyszy się głosy krytyki odnośnie wczesnego odsadzania cieląt
Bardziej szczegółowoAfrican Mango - recenzja, opis produktu
African Mango - recenzja, opis produktu African mango to popularne obecnie suplementy diety wspomagające odchudzanie, stworzone na bazie pestek afrykańskiego mango. Skutecznie pomagają w utracie nadmiaru
Bardziej szczegółowoMOJE SZCZENIĘ MA BIEGUNKĘ! CO ROBIĆ?
MOJE SZCZENIĘ MA BIEGUNKĘ! CO ROBIĆ? Biegunka to nic innego jak oddawanie przez szczenię, z większą niż zazwyczaj częstotliwością, rzadkiego, nieuformowanego kału. Jeżeli dodatkowo podczas biegunki występują
Bardziej szczegółowoCzęstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.
GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),
Bardziej szczegółowoZawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik Żywienia i Usług Gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia. Klasa: II TŻ
Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych (kształcenie w zawodzie) Zawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik
Bardziej szczegółowo