UMYSŁ SPOŁECZNY. dr Mateusz Hohol Wykład 13: Umysł antyspołeczny: psychopatia

Transkrypt

1 UMYSŁ SPOŁECZNY dr Mateusz Hohol Wykład 13: Umysł antyspołeczny: psychopatia

2

3

4 Z PIERWSZYCH STRON GAZET

5 TED BUNDY ( ) panamerykański seryjny morderca odpowiedzialny za śmierć kilkudziesięciu młodych kobiet w połowie lat siedemdziesiątych. Twierdził, że czytał zbyt wiele pism pornograficznych i że złośliwa istota opanowała jego świadomość. Został stracony na krześle elektrycznym na Florydzie. (Hare, 2010) 30 morderstw, torturowanie, gwałty, nekrofilia; czarujący, atrakcyjny

6 CLIFFORD OLSON ( ) Seryjny morderca z Kanady, przekonał władze do zapłacenia mu stu tysięcy dolarów za wskazanie miejsca, w którym pogrzebał swoje młode ofiary ( ). Jeszcze przez lata po procesie Olson zadawał ból rodzinom swoich ofiar, pisząc do nich listy na temat morderstw, które popełnił na ich dzieciach. Nigdy nie okazał poczucia winy ani żalu ( ). Na sali sądowej przybierał pozy ( ) jakby uważał siebie nie za zbrodniarza lecz za ważną osobistość. (Hare, 2010).

7 RICHARD RAMIREZ ( ) Czciciel szatana i seryjny morderca znany jako Nocny Łowca, który z dumą głosił, że jest zły. Został skazany w 1987 roku za trzynaście zabójstw i trzydzieści innych ciężkich przestępstw, w tym rabunek, kradzież z włamaniem, gwałt oraz usiłowanie zabójstwa. (Hare, 2010)

8 ANTYSPOŁECZNE ZABURZENIE OSOBOWOŚCI (APD) Opisane w Diagnostycznej i Statystycznej Instrukcji Zaburzeń Psychicznych (DSM) w y d a w a n e j p r z e z A m e r y k a ń s k i e Towarzystwo Psychiatryczne W populacji występuje 1-3% osób z APD Różne dane na temat występowania w populacji osób łamiących normy prawne (70-100%; Pastwa-Wojciechowska, 2013)

9 Czy każda osoba ze zdiagnozowanym antyspołecznym zaburzeniem osobowości to psychopata? NIE Czy każdy psychopata jest zbrodniarzem? NIE

10 CHARAKTERYSTYKA PSYCHOPATY WG CLECKLEYA (1979) Nie potrafi korzystać z uprzednich doświadczeń. Konsekwentnie powtarza zachowania nawet gdy jest za nie karana. Nie umie tworzyć planów życiowych. Rzadko odczuwa lęk i na ogól nie wykazuje poczucia winy. Nie jest godna zaufania. Wykazuje nieadekwatną motywację działania, prowadzącą do antyspołecznych form zachowania. Nie przestrzega dyscypliny. Nie potrafi wyzbyć się doraźnych przyjemności. Ma ubogie stosunki uczuciowe z ludźmi. Prowadzi życie seksualne powierzchowne, o słabej integracji uczuciowej z partnerem. =>

11 CHARAKTERYSTYKA PSYCHOPATY WG CLECKLEYA (1979) Ma trudności z wchodzeniem w interakcje społeczne. Reaguje impulsywnie na różne sytuacje, nie biorąc pod uwagę konsekwencji swojego zachowania, przy czym z reguły wie, jak się należy prawidłowo zachować, ale nie postępuje zgodnie z zasadami. Potrafi, jeśli chce, zrobić dobre wrażenie na innych i wzbudzić do siebie zaufanie, co umożliwia jej manipulowanie otoczeniem dla osiągnięcia własnych korzyści. Nawet przy małej ilości spożytego alkoholu może impulsywnie reagować i przejawiać nadmierną fantazję i nieodpowiedzialność. Nie ma wyrzutów sumienia. Rzadko podejmuje próby samobójcze. za: Pastwa-Wojciechowska, 2013

12 SKALA OBSERWACYJNA SKŁONNOŚCI PSYCHOPATYCZNYCH Bazuje na opiniach psychiatrów i psychologów, samoocenie osoby ze wstępną diagnozą psychopatii Skala bazuje na teorii Cleckleya, kryteriach antyspołecznego zaburzenia osobowości z DSM, testach osobowości (np. MMPI), badaniach nad cechami psychopatów (np. brak empatii)

13 PODSTAWOWE SYMPTOMY PSYCHOPATII (HARE, 2010) emocjonalne / interpersonalne łatwość wysławiania się i powierzchowny urok egocentryzm i przesadne poczucie własnej wartości brak wyrzutów sumienia lub poczucia winy brak empatii, płytkość uczuć skłonność do oszukiwania i manipulacji odchylenia społeczne impulsywność słaba kontrola zachowania potrzeba stymulacji brak poczucia odpowiedzialności niepokojące zachowanie w młodym wieku antyspołeczne zachowanie w dorosłym życiu

14 JĘZYK PYCHOPATÓW Skazaniec-psychopata o wypowiedzi świadka popełnionego przez niego przestępstwa: Kłamie. Wcale mnie tam nie było. Szkoda, że nie odstrzeliłem mu tego cholernego łba. Bundy: Kokaina? Nigdy jej nie brałem ( ). Nigdy nie próbowałem kokainy. Zdaje się, że spróbowałem raz i nic z tego nie wyszło. Trochę powciągałem i tyle. Olson: I wtedy miałem z nią stosunek banalny. Dziennikarz: Nieciekawy?. Olson: Nie. Banalny. Od tył. Dziennikarz: Och. Ale przecież była martwa!. Olson: Nie, skąd była tylko niepotomna ( ). Znam tyle anakond, że można by zapełnić 5-6 książek - całą trylogię. cyt. za Hare, 2010

15

16

17 17, 2, 1990

18 MÓZGI PSYCHOPATÓW Badania wskazują na istnienie istotnych różnic pomiędzy mózgami w strukturach regulujących emocje, impulsy i działania społeczne psychopatów oraz osób zdrowych. W szczególności struktury paralimbiczne różnią się zarówno anatomicznie (mniejszy rozmiar), jak i funkcjonalnie (niższy poziom aktywności podczas uczenia się emocjonalnego i podejmowania decyzji). (Churchland, 2013) Struktury paralimbiczne: podkorowe - ciało migdałowate i przegroda (regulacja emocji), hipokamp (pamięć) wyspa, przednia kora zakrętu obręczy, kora oczodołowoczołowa, boczny płat skroniowy (regulacja interakcji społecznych)

19

20

21 A C Kiehl et al, 2001 B D na niebiesko: powiązane z afektem struktury w mózgach psychopatów o znacząco słabszej aktywności (w stosunku do grupy kontrolnej): tylna obręcz dziobowa i ogonowa część przedniej obręczy jądro półleżące (NAcc) prawe jądro migdałowate/ hipokamp na żółto: zwiększona aktywność w mózgach psychopatów powiązana z afektem: zakręt czołowy dolny (IFG)

22 Biological Psychiatry 2004

23 PSYCHOPACI, KTÓRZY ODNIEŚLI SUKCES? Pojawia się argument, że tego rodzaju ludzie przynoszą pożytek społeczeństwu: inteligentni psychopaci lekceważą zasady społeczne, ale równocześnie dzięki tym samym cechom osobowości są zdolni do przekraczania granic konwencjonalnego myślenia i mogą mieć twórczy potencjał przydatny w różnych formach działalności artystycznej. Moim zdaniem, korzyści te, jakkolwiek znaczne, nikną w porównaniu ze złamanymi sercami, zniszczonym życiem i do cna wykorzystanymi ludźmi, których psychopaci pozostawiają za sobą bezlitośnie dążąc do wyrażenia własnego >>ja<<. (Hare, 2010)

24 CZY PSYCHOPATIA ZWALNIA OD ODPOWIEDZIALNOŚCI? Niektórzy obserwatorzy argumentują, że psychopata wykazuje brak umysłowych i emocjonalnych mechanizmów potrzebnych do przekształcenia znajomości zasad w zachowania akceptowane przez społeczeństwo ( ). Ta współczesna wersja dawnej idei niepoczytalności moralnej może być całkiem sensowna z punktu wiedzenia teorii, nie ma jednak znaczenia dla praktycznych decyzji decyzji dotyczących odpowiedzialności za dokonane przestępstwo. Jestem przekonany, że psychopaci są wystarczająco świadomi tego, co robią, aby odpowiadać za swoje czyny. (Hare, 2010)

25 PODSUMOWANIE KURSU

26 Czym ludzkie zdolności społeczne różnią się od zdolności małp innych niż człowiek? Czy dzieci od urodzenia są istotami społecznymi? Dlaczego ze sobą współpracujemy i wymierzamy kary gapowiczom? Jak powstała moralność i jak tworzą się rozmaite systemy etyczne? Jak odgadujemy intencje innych osób i odczuwamy do nich empatię? Jak nasze ciała uczestniczą w poznaniu społecznym? Czy w życiu społecznym bardziej przydaje się rozum czy emocje? Jak karminie piersią ma się do zaufania przy pożyczaniu pieniędzy? Jak matematyka może pomóc w badaniu decyzji? Czy na podstawie aktywności mózgu można przewidywać ludzkie decyzje? Którzy filozofowie społeczni i moralni mieli rację, a którzy mylili się (w świetle współczesnej nauki)?