Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

Transkrypt

1 Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Sprawozdanie za 2014 r. Numer sprawozdania 8/2014 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ul. Wspólna Warszawa Strona 1

2 SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI DZIAŁAŃ W RAMACH PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA Roczne Końcowe Okres sprawozdawczy Od do Numer sprawozdania 8/ Numer i nazwa Programu CCI No: 2007PL06RPO001 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Nazwa Instytucji Zarządzającej Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 4. Siedziba i adres podmiotu Ul. Wspólna 30 przygotowującego sprawozdanie Warszawa Imię i nazwisko osoby 5. odpowiedzialnej za realizację Programu 6. Imię (imiona) i nazwisko osoby uprawnionej do kontaktu 7. Numer telefonu i faksu osoby uprawnionej do kontaktu 8. Adres poczty elektronicznej osoby uprawnionej do kontaktu Tadeusz Nalewajk Podsekretarz Stanu Paweł Ściański tel , fax.: Pawel.Scianski@minrol.gov.pl Strona 2

3 DEKLARACJA ZGODNOŚCI REALIZACJI PROGRAMU Z POLITYKAMI WSPÓLNOTY Oświadczam, że Program był realizowany zgodnie z prawem wspólnotowym, obejmującym w szczególności przestrzeganie reguł konkurencji, reguł dotyczących zamówień publicznych, ochrony i poprawy stanu środowiska oraz promowania równości płci i niedyskryminacji. Tak Nie Strona 3

4 OŚWIADCZENIE Oświadczam, że informacje zawarte w niniejszym sprawozdaniu są zgodne ze stanem faktycznym. Data:... Pieczęć i podpis: Strona 4

5 SPIS TREŚCI SŁOWNIK 7 WSTĘP 9 I. ZMIANY WARUNKÓW OGÓLNYCH MAJĄCYCH WPŁYW NA REALIZACJĘ PROGRAMU 10 I.1. ZMIANY WARUNKÓW OGÓLNYCH MAJĄCYCH BEZPOŚREDNI WPŁYW NA REALIZACJĘ PROGRAMU 10 I.2. ZMIANY POLITYK WSPÓLNOTOWYCH I KRAJOWYCH MAJĄCE WPŁYW NA SPÓJNOŚĆ POMIĘDZY EFRROW I INNYMI INSTRUMENTAMI FINANSOWYMI 17 II. PRZEBIEG REALIZACJI PROW II. 1. PODSTAWY PRAWNE 21 II. 2. REALIZACJA PROW OŚ 1: POPRAWA KONKURENCYJNOŚCI SEKTORA ROLNEGO I LEŚNEGO 30 DZIAŁANIE SZKOLENIA ZAWODOWE DLA OSÓB ZATRUDNIONYCH W ROLNICTWIE I LEŚNICTWIE 30 DZIAŁANIE UŁATWIANIE STARTU MŁODYM ROLNIKOM 31 DZIAŁANIE RENTY STRUKTURALNE 35 DZIAŁANIE KORZYSTANIE Z USŁUG DORADCZYCH PRZEZ ROLNIKÓW I POSIADACZY LASÓW 36 DZIAŁANIE 121- MODERNIZACJA GOSPODARSTW ROLNYCH 38 DZIAŁANIE ZWIĘKSZANIE WARTOŚCI DODANEJ PODSTAWOWEJ PRODUKCJI ROLNEJ I LEŚNEJ 43 DZIAŁANIE POPRAWIANIE I ROZWIJANIE INFRASTRUKTURY ZWIĄZANEJ Z ROZWOJEM I DOSTOSOWYWANIEM ROLNICTWA I LEŚNICTWA 46 DZIAŁANIE PRZYWRACANIE POTENCJAŁU PRODUKCJI ROLNEJ ZNISZCZONEGO W WYNIKU WYSTĄPIENIA KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH ORAZ WPROWADZENIE ODPOWIEDNICH DZIAŁAŃ ZAPOBIEGAWCZYCH 50 DZIAŁANIE UCZESTNICTWO ROLNIKÓW W SYSTEMACH JAKOŚCI ŻYWNOŚCI 53 DZIAŁANIE DZIAŁANIA INFORMACYJNE I PROMOCYJNE 55 DZIAŁANIE WSPIERANIE GOSPODARSTW NISKOTOWAROWYCH 56 DZIAŁANIE GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH 57 OŚ 2: POPRAWA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I OBSZARÓW WIEJSKICH 59 DZIAŁANIE 211, WSPIERANIE GOSPODAROWANIA NA OBSZARACH GÓRSKICH I INNYCH OBSZARACH O NIEKORZYSTNYCH WARUNKACH GOSPODAROWANIA (ONW) 59 DZIAŁANIE PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY (PŁATNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWE) 62 DZIAŁANIE 221, ZALESIANIE GRUNTÓW ROLNYCH ORAZ ZALESIANIE GRUNTÓW INNYCH NIŻ ROLNE 69 DZIAŁANIE ODTWARZANIE POTENCJAŁU PRODUKCJI LEŚNEJ ZNISZCZONEGO PRZEZ KATASTROFY ORAZ WPROWADZANIE INSTRUMENTÓW ZAPOBIEGAWCZYCH 73 OŚ 3: JAKOŚĆ ŻYCIA NA OBSZARACH WIEJSKICH I RÓŻNICOWANIE GOSPODARKI WIEJSKIEJ 77 Strona 5

6 DZIAŁANIE RÓŻNICOWANIE W KIERUNKU DZIAŁALNOŚCI NIEROLNICZEJ 77 DZIAŁANIE TWORZENIE I ROZWÓJ MIKROPRZEDSIĘBIORSTW 80 DZIAŁANIE PODSTAWOWE USŁUGI DLA GOSPODARKI I LUDNOŚCI WIEJSKIEJ 84 DZIAŁANIE 313, 322, ODNOWA I ROZWÓJ WSI 87 DZIAŁANIE WDRAŻANIE LOKALNYCH STRATEGII ROZWOJU 92 DZIAŁANIE WDRAŻANIE PROJEKTÓW WSPÓŁPRACY 96 DZIAŁANIE FUNKCJONOWANIE LOKALNEJ GRUPY DZIAŁANIA, NABYWANIE UMIEJĘTNOŚCI I AKTYWIZACJA 97 II.3. WINDYKACJA NALEŻNOŚCI 98 II.4. ZESTAWIENIA DOTYCZĄCE REALIZACJI FINANSOWEJ PROGRAMU 99 III. PODSUMOWANIE DZIAŁALNOŚCI W ZAKRESIE BIEŻĄCEJ OCENY 100 III.1. SYSTEM USTALONY DLA ZAPEWNIENIA BIEŻĄCEJ OCENY 100 III.2. PODJĘTA DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE OCENY BIEŻĄCEJ 100 III.3 ZBIERANIE DANYCH 105 III.4 NAWIĄZYWANIE KONTAKTÓW PRZEZ OSOBY UCZESTNICZĄCE W OCENIE 106 IV. DZIAŁANIA PODEJMOWANE W CELU ZAPEWNIENIA JAKOŚCI I SKUTECZNOŚCI REALIZACJI PROGRAMU 107 IV.1. ORGANIZACJA SYSTEMU MONITOROWANIA 107 IV.2. ZMIANY PROW W 2014 ROKU 112 IV.3. PODSUMOWANIE GŁÓWNYCH PROBLEMÓW NAPOTKANYCH PODCZAS ZARZĄDZANIA PROGRAMEM 114 IV.4. WYKORZYSTANIE POMOCY TECHNICZNEJ PRZEZ PODMIOTY ZAANGAŻOWANE W REALIZACJĘ PROGRAMU 118 IV.4.1 WYKORZYSTANIE POMOCY TECHNICZNEJ PRZEZ INSTYTUCJĘ ZARZĄDZAJĄCĄ 121 IV.4.2 WYKORZYSTANIE POMOCY TECHNICZNEJ PRZEZ PODMIOTY WDRAŻAJĄCE 122 IV.4.3 WYKORZYSTANIE POMOCY TECHNICZNEJ PRZEZ POZOSTAŁE PODMIOTY ZAANGAŻOWANE W REALIZACJĘ PROGRAMU 123 IV.4.4 WYKORZYSTANIE POMOCY TECHNICZNEJ NA TWORZENIE I FUNKCJONOWANIE KRAJOWEJ SIECI OBSZARÓW WIEJSKICH 124 IV.5. REALIZACJA ZADAŃ W ZAKRESIE INFORMOWANIA I ROZPOWSZECHNIANIA INFORMACJI O PROGRAMIE 132 V. INFORMACJE O WYKORZYSTANIU ŚRODKÓW ODZYSKANYCH OD BENEFICJENTÓW 135 VI. ZAŁĄCZNIKI DO SPRAWOZDANIA 137 Strona 6

7 SŁOWNIK ARiMR ARR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Rynku Rolnego CMEF EFRROW Common Monitoring and Evaluation Framework Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa Grupa producentów rolnych Instytucja Zarządzająca Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich Lokalna Grupa Działania Lokalna Strategia Rozwoju Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania FAPA GPR IZ KSOW LGD LSR MRiRW ONW PROW Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata SW UM WPR NSRO WNP Samorządy Województw Urząd marszałkowski Wspólna Polityka Rolna Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Wspólnota Niepodległych Państw Strona 7

8 Przywoływane w tekście akty prawne: Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW); Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1974/ Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW); Rozporządzenie Komisji (UE) nr 65/ Rozporządzenie Komisji (UE) nr 65/2011 z dnia 27 stycznia 2011 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w odniesieniu do wprowadzenia procedur kontroli oraz do zasady wzajemnej zgodności w zakresie środków wsparcia rozwoju obszarów wiejskich; Rozporządzenie Rady (WE) nr 1290/ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. oraz zasady uruchamiania krajowych środków publicznych przeznaczonych na prefinansowanie i współfinansowanie Wspólnej Polityki Rolnej; Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/ Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/1991 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych; Rozporządzenia Rady (WE) nr 834/ Rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/1991. Strona 8

9 WSTĘP Obowiązek sporządzania sprawozdania rocznego z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata wynika z przepisów art. 82 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005, zgodnie z którym do dnia 30 czerwca każdego roku Instytucja Zarządzająca przesyła Komisji Europejskiej roczne sprawozdanie z postępu prac dotyczących wdrażania Programu. Zgodnie z art. 78 lit. d rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 Komitet Monitorujący Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ocenia i zatwierdza roczne sprawozdanie z postępu prac. Po zatwierdzeniu sprawozdania przez Komitet może zostać ono przekazane Komisji Europejskiej. Zakres rocznych sprawozdań z postępu prac został szczegółowo wskazany w załączniku VII rozporządzenia Komisji (WE) nr 1974/2006 ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005. Roczne sprawozdanie zawiera informacje dotyczące: zmian warunków ogólnych, mających wpływ na realizację programu; postępów realizacji programu na podstawie wskaźników produktów i rezultatów; finansowej realizacji programu; podsumowania działalności w zakresie bieżącej oceny; kroków podjętych przez Instytucję Zarządzającą oraz Komitet Monitorujący w celu zapewnienia jakości i skuteczności realizacji programu; deklarację dotyczącą zgodności ze wspólnotowymi politykami w kontekście wsparcia. Elementem sprawozdawczości rocznej są również tabele monitorowania prezentujące osiągnięte wartości wskaźników produktu i rezultatu. Wzory tabel monitorowania określają wytyczne Wspólnych Ram Monitorowania i Oceny (Common Monitoring and Evaluation Framework CMEF). Materiały te przekazywane są Komisji Europejskiej tylko w wersji elektronicznej za pośrednictwem systemu SFC Wszystkie dane dotyczące stanu realizacji PROW zawarte w niniejszym sprawozdaniu dotyczą stanu na dzień 31 grudnia 2014 r. Strona 9

10 I. ZMIANY WARUNKÓW OGÓLNYCH MAJĄCYCH WPŁYW NA REALIZACJĘ PROGRAMU W 2014 roku tendencje zaobserwowane w Polsce w zakresie kształtowania się głównych wskaźników makroekonomicznych nie miały istotnego, bezpośredniego wpływu na wdrażanie PROW Zawarty w niniejszym rozdziale opis sytuacji społeczno-gospodarczej Polski w roku 2014 przedstawia charakterystykę podstawowych kategorii makroekonomicznych, a zaprezentowane poniżej informacje w większości przypadków opierają się na charakterystyce porównawczej danych gospodarczych za 2014 rok w porównaniu z rokiem Opis niektórych zjawisk został uzupełniony o charakterystykę gospodarki krajowej na tle UE-28. I.1. ZMIANY WARUNKÓW OGÓLNYCH MAJĄCYCH BEZPOŚREDNI WPŁYW NA REALIZACJĘ PROGRAMU Po spowolnieniu aktywności ekonomicznej w 2012 i 2013 r., w 2014 r. nastąpiło stopniowe ożywienienie polskiej gospodarki. Wzrost PKB był wyższy niż w 2013 r. o 3,3%, zaś motorem wzrostu gospodarczego był popyt krajowy, zarówno konsumpcyjny, jak i inwestycyjny, który wzrósł o 4,6%. Eksport netto, odmiennie niż w ostatnich kilku latach, negatywnie oddziaływały na wzrost PKB. Spośród najważniejszych wskaźników makroekonomicznych, które charakteryzują rok 2014 w Polsce należy zauważyć następujące tendencje: wzrost PKB o 3,3%; wzrost produkcji w przetwórstwie przemysłowym o 3,3% r/r, w produkcji budowlano montażowej o 3,6%, zaś sprzedaż detaliczna wzrosła o 4,1%; ceny towarów i usług konsumpcyjnych pozostały na niezmienionym poziomie, do czego przyczynił się spadek cen żywności spowodowany wysoką podażą produktów rolnych oraz rosyjskim embargiem, a także spadek cen surowców energetycznych; stopa bezrobocia rejestrowanego w grudniu 2014 r. ukształtowała się na poziomie 11,5% i była niższa o 1,9 pkt. proc. niż rok wcześniej; w 2014 r. eksoprt wzrósł o 5,2%, zaś import zwiększył się o 5,5%; złoty w 2014 r. umocnił się zarówno w stosunku do euro, jak i do dolara. Strona 10

11 Tabela I - 1 Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Polski w latach Wyszczególnienie * Stopa bezrobocia (31 XII) w % Średni kurs urzędowy EUR wg Narodowego Banku Polskiego (w PLN) Przeciętne wynagrodzenie realne *dane wstępne 11,2 9,5 12,1 12,4 12,5 13,4 13,4 11,5 3,7829 3,5166 4,3273 3,9946 4,1198 4,1850 4,1975 4,1852 Dynamika (rok poprzedni=100) PKB 106,8 105,1 101,6 103,9 104,5 102,0 101,7 103,3 Wartość dodana brutto w: przemyśle 109,6 105,9 99,7 108,6 108,5 102,0 104,9 103,5 budownictwie 107,5 99,2 111,6 106,1 110,8 96,8 101,0 104,7 Popyt krajowy 108,7 105,6 98,9 104,6 103,6 99,6 100,2 104,6 Spożycie ogółem 104,6 106,1 102,0 103,4 101,5 100,7 101,3 103,0 w tym: spożycie indywidualne 104,9 105,7 102,1 103,2 102,6 101,0 101,1 103,1 Nakłady brutto na środki trwałe 117,6 109,6 98,8 99,6 108,5 98,4 100,9 109,5 Eksport towarów (EUR) 115,8 114,1 84,5 122,6 113,6 104,9 108,0 105,2 Import towarów (EUR) 119,5 118,3 75,5 124,8 113,7 101,0 101,9 105,5 Ceny towarów i usług konsumpcyjnych: XII w relacji do XII 104,0 103,3 103,5 103,1 104,6 102,4 100,7 99,0 średnio w roku 102,5 104,2 103,5 102,6 104,3 103,7 100,9 100,0 108,6 109,4 105,4 103,9 105,4 103,6 103,6 103,7 Źródło: Na podstawie danych Głównego Urządu Statystycznego (GUS), Ministerstwa Gospodarki (MG) oraz Narodowego Banku Polskiego (NBP) PRODUKT KRAJOWY BRUTTO I OGÓLNA KONDYCJA GOSPODARKI W 2014 r. polska gospodarka rozwijała się w tempie wyższym (3,3% r/r) niż w roku 2012 (2% r/r) i 2013 (1,7% r/r). W Unii Europejskiej nastąpiło w tym czasie przyspieszenie tempa wzrostu z -0,4% r/r w 2012 r. oraz 0,1% r/r w 2013 r. do 1,3% r/r 1 w 2014 r. 1 Dane za 2014 r. dla UE ogółem i krajów członkowskich Europen Economic Forecast, KE, Winter 2015 r. Strona 11

12 Cypr Włochy Chorwacja Finlandia Austria Francja Holandia Strefa euro Dania Grecja Portugalia Belgia UE-28 Hiszpania Bułgaria Niemcy Szwecja Estonia Republika Czeska Słowacja Słowenia Wielka Brytania Łotwa Luksemburg Litwa Rumunia Węgry Polska Malta Irlandia Wykres I 1 PKB w UE-27 w 2014 r. (zmiany r/r-1, w %) ,8 0 0,2 0,4 0,7 0,8 0, ,3 1,4 1,4 1,5 1,8 1,9 2,3 2,4 2,6 2,6 2, ,3 3,3 3,3-0,5-0,5-2,8 Źródło: na podstawie Europen Economy Forecast, KE, Winter 2015 r. W 2014 roku nastąpił wzrost popytu krajowego i był on wyższy o 4,6% niż rok wcześniej. Przyczyniły się do tego między innymi wzrost konsumpcji o 3% (w tym spożycie indywidualne o 3,1%) i dynamiczne ożywienie inwestycji. Nakłady brutto na środki trwałe wzrosły o 9,5% w stosunku do 2013 %. Wykres I 2 Popyt krajowy (zmiany r/r-1, w %) ,8 105,1 101,6 103,9 104,5 102,0 101,7 103, Nakłady brutto na środki trwałe Spożycie indywidualne PKB Źródło: na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki Strona 12

13 ROLNICTWO Według wstępnych danych, w 2014 roku globalna produkcja rolnicza zwiększyła się o 5,7% w porównaniu z rokiem Do wzrostu tego przyczynił się wzrost produkcji zwierzęcej o 6,9% i produkcji roślinnej, która ukształtowała się na poziomie wyższym o 4,7% w stosunku do roku poprzedniego. Na rynku rolnym w 2014 r. ceny większości produktów roślinnych i zwierzęcych były niższe niż przed rokiem. Na wzrost produkcji roślinnej w 2014 r. wpłynęły większe niż w 2013 roku zbiory zbóż ogółem o 12,3%, rzepaku i rzepiku o 20,5%, ziemniaków o 8,1%, buraków cukrowych o 2,7%, warzyw gruntowych o 15,2% i owoców z drzew o 3,0%. Niższe od ubiegłorocznych były jedynie zbiory owoców jagodowych o 6,4%. Wzrost produkcji zwierzęcej związany był ze zwiększeniem produkcji żywca drobiowego o 11,0%, wieprzowego o 10,8%, wołowego łącznie z cielęcym o 10,1%, produkcji mleka o 2,1% i jaj kurzych o 1,6%. Tabela I 2 Dynamika produkcji rolniczej w latach (w cenach stałych) Ogółem 105,9 103,2 102,4 97,3 102,2 99,1 103,7 105,7 Produkcja roślinna 108,9 108,3 103,0 90,6 105,9 99,4 105,0 104,7 Produkcja zwierzęca 102,9 97,1 101,7 105,0 97,9 98,6 102,1 106,9 HANDEL ZAGRANICZNY Źródło: na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki Według wstępnych danych eksport towarów z Polski w 2014 r. wzrósł o 5,2%, osiągając wartość 163,1 mld EUR. Natomiast import wyniósł 165,6 mld EUR i był wyższy o 5,5% niż w roku W rezultacie pogłębił się deficyt obrotów towarowych, do poziomu około 2,5 mld EUR. W roku 2014, w odróżnieniu do lat poprzednich, szybciej rósł eksport do krajów rozwiniętych (wzrost o 7,7% do 136,8 mld euro), niż na rynki rozwijające się (wzrost o 6,8% do 14,3 mld euro). Jednocześnie znacznie ograniczono eksport do państw Europy Środkowo - Wschodniej (w tym do Rosji o 14%, do Ukrainy o 27% i na Białoruś o 11,9%). Udział krajów Europy Środkowo Wschodniej obniżył się zarówno w strukturze eksportu, jak i importu. Strona 13

14 INFLACJA Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych średniorocznie w 2014 r. pozostał na niezmienionym poziomie w stosunku do cen z poprzedniego roku. Tym samym, tempo zmian cen w porównaniu z rokiem 2013 było niższe o 0,9%, jednocześnie znacznie odbiegając od zakładanego w ustawie budżetowej poziomu 2,4%. Na kształtowanie się poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2014 r. wpływał spadek cen żywności o 0,9% będący wynikiem wysokiej podaży produktów rolnych oraz rosyjskiego embarga, a także spadek cen surowców energetycznych, w tym ropy naftowej o 7,5% i gazu ziemnego o 6,5%. Jednocześnie w 2014 r. wyższe niż przed rokiem były ceny towarów i usług związane z utrzymaniem mieszkania (o 0,3%) oraz napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych (o 0,24%). RYNEK PRACY I WYNAGRODZENIA W końcu 2014 roku ludność Polski liczyła tys. osób, tj. mniej o ok. 12 tys. niż na koniec 2013 r. do czego przyczyniła się utrzymująca się wysoka skala emigracji (szczególnie emigracja czasowa ludzi młodych). W 2014 r. odnotowano dodatni przyrost naturalny ludności, na co wpłynął zarówno spadek liczby zgonów jak również niewielki wzrost liczby urodzeń. Od 2010 r. odsetek ludności w wieku produkcyjnym obniża się (w 2014 r. wyniósł 63,0%), co zmniejsza presję na rynek pracy, ale stwarza zagrożenia o charakterze długookresowym. W 2014 r. - w stosunku do 2013 r. - liczba osób w wieku produkcyjnym zmniejszyła się o ok. 190 tys. W 2014 r. liczba osób pracujących w gospodarce narodowej zwiększyła się w ujęciu rocznym o 1,1%. Wzrost zatrudnienia przy jednoczesnym spadku bezrobocia, przyczyniły się do niewielkiego wzrostu liczby aktywnych zawodowo. W 2014 utworzono więcej nowych miejsc pracy niż w 2013 r. i zaobserwowano zmniejszenie skali likwidacji miejsc pracy. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w 2014 r. ukształtowało się na poziomie 5529,5 tys. osób i było o 0,6% większe niż przed rokiem (kiedy notowano spadek o 1,0%). Najbardziej zwiększyło się zatrudnienie w działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (o 7,1%) oraz informacji i komunikacji (o 3,1%). Utrzymał się natomiast spadek zatrudnienia w budownictwie (o 7,7%), górnictwie i wydobywaniu (o 6,5%), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 5,5%) oraz zakwaterowaniu i gastronomii (o 1,2%). W kolejnych miesiącach 2014 r. stopa bezrobocia kształtowała się poniżej poziomu obserwowanego przed rokiem. Na koniec 2014 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych wynosiła 1825,2 tys. i była mniejsza o 15,4% (tj. o 332,7 tys.) niż przed rokiem. Stopa bezrobocia na koniec 2014 r. wyniosła 11,5% i była niższa o 1,9% w porównaniu z 2013 r. Strona 14

15 Austria Niemcy Malta Republika Czeska Luksemburg Wielka Brytania Dania Holandia Rumunia Estonia Węgry Szwecja Belgia Finlandia Polska Litwa Słowenia UE-27 Francja Łotwa Irlandia Strefa euro Bułgaria Włochy Słowacja Portugalia Cypr Chorwacja Hiszpania Grecja Wykres I 3 Zharmonizowana stopa bezrobocia w UE w 2014 r. (w %) ,217,0 5,0 5,0 6,0 6,1 6,3 6,3 6,6 6,9 7,0 7,7 7,7 7,8 8,5 8,7 9,1 9,5 9,8 10,210,311,011,1 11,611,7 12,813,4 14,2 24,3 26,6 Źródło: na podstawie Europen Economy Forecast, KE, Winter 2015 r. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w 2014 r. ukształtowało się na poziomie 3783,46 zł, tj. o 3,7% wyższym niż przed rokiem, w tym w sektorze przedsiębiorstw w 2014 r. ukształtowało się na poziomie 3980,24 zł i było o 3,7% wyższe niż przed rokiem. Przeciętna miesięczna nominalna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych w 2014 r. wynosiła 1991,15 zł i wzrosła w skali roku o 3,6%, zaś przeciętna miesięczna nominalna emerytura i renta brutto rolników indywidualnych wynosiła 1144,49 zł i była wyższa o 2% w porównaniu z poprzednim rokiem. KURS WALUTOWY Według danych Narodowego Banku Polskiego w 2014 r. nominalny efektywny kurs walutowy złotego umocnił się średniorocznie w stosunku do 2013 r. o 0,3% względem euro i o 0,2% względem dolara. Średni kurs euro wyniósł 4,1852 zł. Kurs dolara w tym samym okresie wyniósł 3,1551 zł. W grudniu 2013 r., kursy obu walut osiągnęły średnio odpowiednio 4,2233 EUR/PLN oraz 3,4287 USD/PLN. Strona 15

16 sty-07 kwi-07 lip-07 paź-07 sty-08 kwi-08 lip-08 paź-08 sty-09 kwi-09 lip-09 paź-09 sty-10 kwi-10 lip-10 paź-10 sty-11 kwi-11 lip-11 paź-11 sty-12 kwi-12 lip-12 paź-12 sty-13 kwi-13 lip-13 paź-13 sty-14 kwi-14 lip-14 paź-14 Wykres I - 4 Złoty w relacji do euro* 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 *Zmiany miesięczne na podstawie kursu PLN/EUR z przedostatniego dnia kwotowania środków w Europejskim Banku Centralnym. Źródło: na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego Czynnikiem, który od początku wdrażania PROW utrudniał i nadal utrudnia proces zarządzania jest zmieniający się kurs EUR/PLN. W przypadku deprecjacji złotówki względem waluty europejskiej, mamy do czynienia ze zwiększoną dostępnością środków, które mogą być przeznaczane na kontraktację, co jednak w przypadku ewentualnego odwrócenia tej tendencji, tj. umocnienia waluty krajowej może spowodować konieczność pokrycia części zaciągniętych zobowiązań z budżetu państwa. Strona 16

17 I.2. ZMIANY POLITYK WSPÓLNOTOWYCH I KRAJOWYCH MAJĄCE WPŁYW NA SPÓJNOŚĆ POMIĘDZY EFRROW I INNYMI INSTRUMENTAMI FINANSOWYMI W roku 2014 nie nastąpiły zmiany polityk wspólnotowych i krajowych oddziałujące na aktualność założeń PROW oraz jego spójność z innymi programami wdrażanymi obecnie w ramach Polityki Spójności. W związku z wydłużeniem procesu unijnych negocjacji pakietu rozporządzeń dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata i opóźnieniem procesu przygotowania przepisów wykonawczych dotyczących WPR, konieczne było opracowanie przepisów przejściowych m.in. w zakresie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z funduszu EFRROW. W dniu 17 grudnia 2013 r. weszły w życie przepisy rozporządzenia przejściowego na rok 2014 (rozporządzenie (UE) nr 1310/2013 Parlamentu Europejskiego i Rady). Przepisy te umożliwiły sprawne dostosowanie dotychczasowych rozwiązań w zakresie płatności bezpośrednich, wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez EFRROW, wspólnej organizacji rynków rolnych oraz monitorowania i kontroli WPR do nowych warunków i zapewnienie ciągłości różnych form wsparcia w ramach polityki rolnej UE w 2014 roku. Przepisy przejściowe na rok 2014 określały zasady kontynuowania i finansowania już podjętych zobowiązań prawnych wobec beneficjentów PROW , jak również podejmowania nowych zobowiązań w zakresie niektórych instrumentów wsparcia w roku Zgodnie z przyjętymi wcześniej rozwiązaniami, na bieżąco podejmowane są działania na rzecz zapewnienia spójności pomiędzy PROW a pozostałymi instrumentami rozwoju społeczno gospodarczego, wdrażanymi w ramach NSRO. Na poziomie wdrożeniowym realizowane są kontrole krzyżowe operacji, mające na celu uniknięcie przypadków finansowania tej samej operacji z różnych funduszy (tzw. podwójne finansowanie ). Szczegółowe omówienie w/w zagadnień ujęto w treści niniejszego rozdziału. Komitet Koordynacyjny Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata Komitet Koordynacyjny Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata został powołany na podstawie zarządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego Nr 6 z dnia 11 kwietnia 2007 r. Do jego zadań należy m.in. monitorowanie realizacji Narodowej Strategii Spójności, a także poszczególnych programów operacyjnych, monitorowanie spójności realizowanych polityk w zakresie Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej i polityki spójności. Przewodniczącym Komitetu jest Minister Infrastruktury i Rozwoju. W pracach Komitetu uczestniczą przedstawiciele administracji rządowej, samorządowej oraz partnerzy społeczni i gospodarczy. Strona 17

18 W 2014 r. odbyły się trzy posiedzenia Komitetu (9 stycznia, 24 lipca i 15 grudnia) podczas których przedstawiono informacje dotyczące wdrażania funduszy w 2013 r., przedstawiono stan realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz programów operacyjnych na lata oraz zaprezentowano stan przygotowań do nowej perspektywy finansowej Podsumowano też negocjacje programów polityki spójności na lata z Komisją Europejską oraz omówiono założenia systemu koordynacji wdrażania Funduszy Europejskich na najbliższe lata. Grupa robocza ds. koordynacji i komplementarności Grupa robocza ds. koordynacji i komplementarności została utworzona na podstawie uchwały nr 26 Komitetu Koordynacyjnego Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata z dnia 17 grudnia 2008 r. Do zadań Grupy należy, w szczególności: koordynacja działań realizowanych w ramach programów operacyjnych na lata dofinansowywanych ze środków polityki spójności, Wspólnej Polityki Rolnej, Wspólnej Polityki Rybackiej oraz działań finansowanych ze środków krajowych w ramach polityki rozwoju; monitorowanie komplementarności wdrażania działań poszczególnych programów operacyjnych w ramach NSRO, Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej w obszarach interwencji dotyczących m.in. przedsiębiorczości, innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, społeczeństwa obywatelskiego, społeczeństwa informacyjnego, środowiska, rozwoju zasobów ludzkich, zatrudnienia, transportu, kultury, turystyki, B+R, rozwoju obszarów wiejskich; analiza kwestii o charakterze horyzontalnym w ramach NSRO i opracowywanie spójnych propozycji rozwiązań do zastosowania w systemie realizacji NSRO. W skład grupy wchodzą przedstawiciele administracji rządowej, samorządowej oraz partnerzy społeczno-gospodarczy. W 2014 r. posiedzenia Grupy roboczej ds. koordynacji i komplementarności w ramach Komitetu Koordynacyjnego NSRO na lata odbyły się dwukrotnie. Omawiano zagadnienia dotyczące m.in. zastosowania w Polsce zintegrowanego podejścia do rozwoju. W tym kontekście omówiono m.in.: przykłady podejścia zintegrowanego zidentyfikowane w ramach badania ewaluacyjnego pn.: Ocena prób zastosowania podejścia zintegrowanego w Polsce i wybranych krajach w okresie programowania oraz wnioski w kontekście obecnego Strona 18

19 i przyszłego okresu programowania i aktualne ustalenia dotyczące realizacji w Polsce dwóch instrumentów rozwoju terytorialnego - Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) oraz Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (RLKS). Tematem wiodącym drugiego spotkania był wybór przedsięwzięć komplementarnych, gdzie omówiono wyniki badania ewaluacyjnego pn. "Ocena komplementarności projektów realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata oraz projektów realizowanych w województwie pomorskim w ramach Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej oraz Rybackiej", a także poruszono kwestię wyboru projektów w formule ZIT. Kontrole krzyżowe Zgodnie z przepisami rozporządzenia Komisji (WE) nr 65/2011, kontrole administracyjne obejmują w szczególności kontrole krzyżowe. Kontrola administracyjna obejmuje wszystkie elementy, których kontrola za pomocą środków administracyjnych jest możliwa i stosowna. Biorąc pod uwagę powyższe, kontrole krzyżowe przeprowadza się na etapie wniosków o przyznanie pomocy oraz wniosków o płatność. Ich celem jest m.in. wykrywanie i eliminowanie podwójnego finansowania operacji z różnych źródeł krajowych lub wspólnotowych. Kontrole krzyżowe w ramach PROW wykonywane są w szczególności na podstawie Porozumienia o współpracy zawartego 7 lipca 2009 r. (zmienionego aneksem nr 1 z dnia 29 czerwca 2010 r. oraz aneksem nr 2 z dnia 15 marca 2012 r.), pomiędzy Ministrem Rozwoju Regionalnego, Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Prezesem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w celu zapewnienia skutecznej i efektywnej kontroli krzyżowej wydatków rozliczanych w ramach programów operacyjnych NSRO , PROW oraz PO Ryby (zwanego dalej Porozumieniem). Na podstawie Porozumienia o współpracy podmioty wdrażające PROW mają dostęp do narzędzia informatycznego wspierającego wykonywanie kontroli krzyżowych Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK 07-13, nadzorowanego przez MIiR (kontrole krzyżowe z programami operacyjnymi w ramach NSRO) oraz aplikacji RYBY (kontrole krzyżowe z działaniami Programu Operacyjnego Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich ). Zgodnie z informacjami przekazanymi przez podmioty wdrażające, w 2014 r. przeprowadzono na podstawie Porozumienia sprawdzenia/wystąpienia, w tym 391 pogłębionych kontroli w związku z uzasadnionym podejrzeniem próby uzyskania przez beneficjenta podwójnego sfinansowania tego samego wydatku (kontrole na podstawie 1 ust. 12 Porozumienia). W 2009 r. zawarto również porozumienie pomiędzy ARR a ARiMR, którego przedmiotem jest udostępnianie przez ARR na rzecz ARiMR danych podmiotów wnioskujących o dofinansowanie Strona 19

20 inwestycji objętych pomocą w ramach Krajowego Programu Restrukturyzacji, wdrażanego przez ARR oraz realizujących działania i projekty objęte PROW i innymi programami pomocowymi, wdrażanymi przez ARiMR. Kontrole krzyżowe w ramach PROW przeprowadzane są także na podstawie danych dotyczących instrumentów innych niż PROW (SPO Restrukturyzacja( ), SAPARD, SPO Rybołówstwo( ), kredyty preferencyjne, pomoc finansowa dla uznanych organizacji producentów owoców i warzyw na dofinansowanie funduszu operacyjnego z tytułu realizacji programu operacyjnego, pomoc finansowa dla wstępnie uznanych grup producentów owoców i warzyw na pokrycie części kwalifikowalnych kosztów inwestycji ujętych w zatwierdzonym planie dochodzenia do uznania). Dane te są zawarte w systemach informatycznych ARiMR np. (OFSA, SAPRO, ZSZiK) oraz informacjach przekazywanych przez bank kredytujący. Szerzej o systemach informatycznych ARiMR napisano w rozdziale IV. W roku sprawozdawczym w wyniku kontroli krzyżowych dotyczących PROW wykryto 14 przypadków podwójnego finansowania operacji. Przypadki te dotyczyły operacji realizowanych w ramach działań 121 Modernizacja gospodarstw rolnych (7 przypadków), 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej (6 przypadków) oraz 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju (1 przypadek). Do końca okresu sprawozdawczego ARiMR nie stwierdziła problemów w zakresie realizacji zapisów Porozumienia o współpracy. Strona 20

21 II. PRZEBIEG REALIZACJI PROW II. 1. PODSTAWY PRAWNE Podstawą prawną funkcjonowania PROW w Polsce jest ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. z 2013 r. poz. 173). Szczegółowe warunki i tryb przyznawania pomocy w ramach poszczególnych działań Programu regulują odpowiednie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wykaz tych rozporządzeń znajduje się w załączniku nr 1 do sprawozdania. Ponadto ustawa z dnia 22 września 2006 r. o uruchamianiu środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych na finansowanie wspólnej polityki rolnej (Dz. U. z 2012 r. poz. 1065) określa właściwość organów w zakresie uruchamiania środków pochodzących m.in. z EFRROW oraz zasady uruchamiania tych środków w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1290/2005. Strona 21

22 Tysiące II. 2. REALIZACJA PROW Ogółem w ramach Programu do końca 2014 r. złożono wniosków o przyznanie pomocy, z czego w ramach: Osi 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego wniosków; Osi 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich wniosków; Osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej wniosków; Osi 4 LEADER wniosków; Pomocy technicznej wniosków. Do końca okresu sprawozdawczego zatwierdzono do realizacji operacji, z czego w ramach: Osi 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego ; Osi 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich ; Osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej ; Osi 4 LEADER ; Pomocy technicznej Do końca 2014 r. zakontraktowano ponad 97% budżetu Programu. Wykres II 1 Liczba złożonych wniosków oraz zawartych umów/ wydanych decyzji ,9 209, , , , , , , , , , , , , , , złożone wnioski zawarte umowy / wydane decyzje Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 22

23 Do końca 2014 r. zrealizowano płatności w kwocie ,28 zł (ponad 84% budżetu Programu), z czego w ramach: Osi 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego ,96 zł, w tym w 2014 r ,75 zł (tj. około 84% budżetu osi); Osi 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich ,48 zł, w tym w 2014 r ,85 zł (tj. ponad 95% budżetu osi); Osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej ,37 zł, w tym w 2014 r ,00 zł (tj. ponad 73% budżetu osi); Osi 4 LEADER ,47 zł, w tym w 2014 r ,58 zł (tj. ponad 62% budżetu osi); Pomocy technicznej ,00 zł, w tym w 2014 r ,11 zł (tj. blisko 72% budżetu osi). Wykres II -2 Zrealizowane płatności - % wykorzystania środków EFRROW, wg działań 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Renty strukturalne ONW Wspieranie gospodarstw niskotowarowych Zalesianie Program rolnośrodowiskowy Różnicowanie Odnowa i rozwój wsi Modernizacja gospodarstw rolnych Korzystanie z usług doradczych Grupy producentów rolnych Przywracanie potencjału produkcji rolnej Ułatwianie startu młodym rolnikom Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej Pomoc Techniczna Podstawowe usługi Systemy jakości żywności Zwiększanie wartości dodanej Szkolenia zawodowe Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju Poprawianie i rozwijanie infrastruktury Działania informacyjne i promocyjne Wdrażanie projektów współpracy Razem PROW ,56% 43,43% 38,23% 101,93% 99,99% 99,97% 98,18% 91,11% 88,07% 87,72% 82,77% 82,41% 81,70% 77,95% 75,89% 74,12% 71,84% 71,75% 69,38% 66,91% 65,55% 64,38% 64,30% 60,26% 84,05% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 23

24 Dotychczasowy poziom zaawansowania realizacji Programu należy uznać za satysfakcjonujący. Systematycznie zwiększa się poziom wypłat na rzecz beneficjentów, a dane dotyczące składanych i zatwierdzanych do realizacji wniosków wskazują, że budżet PROW zostanie zrealizowany. W tabeli nr II-1 i na mapach nr II-1, II-2 oraz II-3 ujęto informacje podsumowujące realizację Programu w poszczególnych województwach. Z informacji tych wynika, że największe łączne transfery środków przypadały na województwo mazowieckie i województwo wielkopolskie, co stanowi konsekwencję wielkości tych województw oraz zastosowanych mechanizmów podziałów środków PROW W celu zilustrowania wielkości transferów dla poszczególnych województw odniesiono je do użytków rolnych (mapa nr II-2) oraz do liczby mieszkańców obszarów wiejskich (mapa nr II-3). Biorąc pod uwagę wielkość środków przypadających średnio na 1 ha użytków rolnych za województwo o najwyższej absorpcji należy uznać województwo podlaskie. Województwo podlaskie zajmuje także najwyższą pozycję pod względem wysokości wsparcia z PROW w przeliczeniu na 1 mieszkańca obszarów wiejskich. Strona 24

25 Rozkład przestrzenny realizowanych operacji w ramach poszczególnych działań PROW przedstawiono w poniższej tabeli Tabela II 1 Liczba realizowanych operacji w ramach poszczególnych działań PROW wg województw Województwo Działanie * * 142* 211/212* 214* * w przypadku działań wieloletnich (113, 132, 142, 211/212, 214 i 221/223) dane dotyczą beneficjentów Źródło : opracowanie własne na podstawie danych ARiMR 221/223 * /322 / Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małoposkie Mazowieckie Opolskie Podkarpckie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Cały kraj 22 Ogółem Strona 25

26 Mapa II-1 Zrealizowane płatności w ramach PROW ujęcie wojewódzkie* * zestawienie nie obejmuje działania 111, 133 oraz Pomocy technicznej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 26

27 Mapa II-2 Zrealizowane płatności w ramach PROW w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych wg województw* * zestawienie nie obejmuje działania 111, 133 oraz Pomocy technicznej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 27

28 Mapa II-3 Zrealizowane płatności w ramach PROW w przeliczeniu na 1 mieszkańca obszarów wiejskich wg województw* * zestawienie nie obejmuje działania 111, 133 oraz Pomocy technicznej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 28

29 W dalszej części niniejszego sprawozdania przedstawiono stan realizacji poszczególnych działań Programu oraz Pomocy technicznej (rozdział II.2 oraz IV.4), a informacje szczegółowe zamieszczono w załącznikach nr 2, 3, 4 oraz w tabelach monitorowania. Przy opisie wybranych działań PROW zaprezentowano przykłady zrealizowanych projektów. Strona 29

30 OŚ 1: POPRAWA KONKURENCYJNOŚCI SEKTORA ROLNEGO I LEŚNEGO DZIAŁANIE SZKOLENIA ZAWODOWE DLA OSÓB ZATRUDNIONYCH W ROLNICTWIE I LEŚNICTWIE Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,65 64,38 W ramach działania Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie do końca 2014 r. zatwierdzono do realizacji 122 operacje na łączną kwotę ,84 zł. Do końca 2014 r. w ramach działania zrealizowano 84 operacje, w ramach których przeprowadzono szkoleń. Kwota wypłaconej pomocy dla zakończonych operacji wyniosła ,87 zł, a łącznie wydatkowano ,24 zł., w tym w 2014 r. wypłacono ,38 zł. Zrealizowane szkolenia dotyczyły następujących zakresów: minimalnych wymagań wzajemnej zgodności dla gospodarstw rolnych, tzw. crosscompliance szkolenia; zastosowania mikrokomputerów i programów komputerowych w usprawnieniu zarządzania gospodarstwem rolnym i leśnym ; ekonomiki i zarządzania gospodarstwem rolnym lub produkcją leśną ; upowszechniania standardów jakościowych w produkcji rolniczej i leśnej 695; upowszechniania nowoczesnych technologii w rolnictwie i leśnictwie 256; upowszechniania zasad proekologicznych metod produkcji rolniczej, a w szczególności integrowanej produkcji rolniczej i rolnictwa ekologicznego - 225; poprawy jakości i higieny produkcji - 137; podejmowania nowych, rynkowo zorientowanych kierunków produkcji rolnej szkolenia. W szkoleniach brało udział uczestników (70% zakładanej wartości docelowej wskaźnika), w tym mężczyzn i kobiet. Beneficjenci ostateczni (osoby zatrudnione w rolnictwie i leśnictwie) mogli uczestniczyć w więcej niż jednym szkoleniu organizowanym w ramach działania 111. W przeprowadzonych do końca 2014 r. szkoleniach wzięło udział unikalnych uczestników. W opinii niemal 96% uczestników przeprowadzone szkolenia były adekwatne do ich oczekiwań. Strona 30

31 DZIAŁANIE UŁATWIANIE STARTU MŁODYM ROLNIKOM Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,33 75,89 W ramach działania Ułatwianie startu młodym rolnikom do końca 2014 r. wydano decyzje o przyznaniu pomocy na kwotę zł, zaś płatności otrzymało beneficjentów (82% wartości zakładanej na cały okres programowania) na kwotę zł, w tym w 2014 r. na kwotę zł. W ogólnej liczbie beneficjentów 17% stanowiły kobiety. Łączna powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstw prowadzonych przez beneficjentów działania wynosi ha, co stanowi ponad 75% zakładanej wartości docelowej. Średnia docelowa powierzchnia gospodarstw, które otrzymały wsparcie w ramach działania wynosi 16,33 ha i jest większa (o blisko 56%) od średniej krajowej, która w 2014 r. wynosiła 10,48 ha. Inwestycje zrealizowane przez młodych rolników (zgodnie z informacjami przekazanymi w sprawozdaniach z realizacji biznesplanu, składanych po upływie 3 lat od dnia realizacji płatności końcowej) dotyczyły m.in.: zakupu: maszyn rolniczych, narzędzi rolniczych, urządzeń oraz środków transportu (innych niż ciągniki) wykorzystywanych do produkcji roślinnej 9 438; elementów wyposażenia, elementów maszyn, narzędzi, wyposażenia dodatkowego 6 005; maszyn, narzędzi, urządzeń i wyposażenia wykorzystywanych do produkcji zwierzęcej 2 173; ciągników rolniczych 1 926; sztuk zwierząt gospodarskich; budowy lub modernizacji: budynków gospodarczych o powierzchni ponad 105 tys. m 2 (z czego obory stanowią 45% ogólnej powierzchni); 13,4 tys. m 3 zbiorników na gnojówkę i gnojowicę; 13,9 tys. m 2 powierzchni płyt obornikowych; założenia 656 ha powierzchni sadów lub plantacji wieloletnich. Strona 31

32 Dominującym kierunkiem produkcji w gospodarstwach objętych pomocą były: produkcja mieszana (uprawy i hodowla) 41%; uprawy polowe 37%; chów i hodowla bydła mlecznego 11%. Pod względem powierzchni gospodarstw, prowadzonych przez młodych rolników, którzy otrzymali wsparcie, największą część stanowią gospodarstwa mieszczące się w przedziale 10,48 ha -15 ha (40%), ha (21%). W przypadku 19% młodzi rolnicy zobowiązali się do powiększenia powierzchni gospodarstwa do poziomu co najmniej średniej krajowej (10,48 ha) 2. Natomiast pod względem wielkości ekonomicznej, pomoc otrzymywały najczęściej gospodarstwa: do 4 ESU 34%; od 4 ESU do mniej niż 6 ESU 22%. Prawie 22% (5 510) gospodarstw młodych rolników to gospodarstwa przekazane im przez osoby ubiegające się o rentę strukturalną. 2 Gospodarstwo młodego rolnika musi docelowo osiągnąć powierzchnię równą średniej krajowej, średnia krajowa wielkość gospodarstwa w Polsce wynosi ha Strona 32

33 Mapa II-4 Zrealizowane płatności w ramach działania Ułatwianie startu młodym rolnikom w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 33

34 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania Ułatwianie startu młodym rolnikom Wyposażenie gospodarstwa w urządzenia rolnicze służące uprawom sadowniczym. Województwo: Zachodniopomorskie Gmina: Sianów Całkowity koszt projektu: zł Wysokość dofinansowania: zł Rolnik posiada gospodarstwo o powierzchni 15 ha użytków rolnych na terenie gminy Sianów. Na części tych gruntów rozwijana jest towarowa plantacja borówki wysokiej. Rolnik zrealizował projekt, który polegał na zakupie specjalistycznego urządzenia do przeprowadzania zabiegów zamgławiania, 5000 szt. krzewów borówki wysokiej oraz rozdrabniacza do koszenia w międzyrzędziach. W wyniku realizacji projektu nastąpiło zwiększenie wielkości plantacji o 2 ha nowych nasadzeń. Zakupione urządzenie pozwoliło zminimalizować niekorzystne oddziaływanie niesprzyjających warunków pogodowych, gdyż nawet krótkotrwałe przemarznięcie krzewów borówki wysokiej w czasie kwitnienia może spowodować nieodwracalne straty w plonach, a co za tym idzie w dochodach z gospodarstwa. Dzięki zrealizowanej operacji gospodarstwo wzmocniło swoją konkurencyjność. Strona 34

35 DZIAŁANIE RENTY STRUKTURALNE Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % * 101,93 * W przypadku działania % zakontraktowania został wyliczony na podstawie prognoz ARiMR Do końca 2014 r. łącznie wydano decyzji o przyznaniu renty strukturalnej dla wniosków złożonych w ramach wszystkich naborów (w 2007, 2008 i 2010 r.). Założony wskaźnik rezultatu dotyczący liczby beneficjentów, którzy złożyli wnioski o przyznanie pomocy w latach 2007, 2008 i 2010, został osiągnięty na poziomie blisko 98%. Najwięcej wydanych decyzji, pod względem wysokości świadczeń, dotyczyło przyznania renty strukturalnej w podstawowej kwocie (44%) oraz renty z dodatkiem z tytułu przekazania gospodarstwa o powierzchni większej niż 10 ha osobie w wieku poniżej 40 lat (39%). Spośród wszystkich przyznanych świadczeń, 17% przypadków dotyczy renty z dodatkiem na współmałżonka. Łącznie w ramach działania rolnicy przekazali gospodarstwa o powierzchni ha, co stanowi prawie 90% wartości określonej w PROW Spośród przekazanych gospodarstw 45,5% zostało przekazanych na powiększenie innego gospodarstwa, a 54,5% na rzecz następcy. Średni wiek rolników przejmujących gospodarstwa wynosił ponad 31 lat. Od początku realizacji działania Renty strukturalne do końca 2014 r. wypłacono łącznie ,68 zł dla beneficjentów, w tym w ramach zobowiązań z PROW ,28 zł dla beneficjentów. W 2014 r. wypłacono ,75 zł, w tym w ramach zobowiązań z PROW ,52 zł. Strona 35

36 DZIAŁANIE KORZYSTANIE Z USŁUG DORADCZYCH PRZEZ ROLNIKÓW I POSIADACZY LASÓW Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,99 82,41 Do końca 2014 r. w ramach działania Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów wydano decyzje przyznające pomoc na łączną kwotę ,97 zł. Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano płatności dla beneficjentów na kwotę ,53 zł, w tym w 2014 r. na kwotę ,95 zł. Kwota ta stanowiła refundację kosztów usług doradczych (ok. 68% zakładanej wartości docelowej). W ogólnej liczbie beneficjentów działania blisko 14% stanowiły kobiety. Najwięcej usług doradczych zrealizowanych zostało w zakresie: kompleksowej oceny gospodarstwa rolnego w zakresie spełniania wymogów wzajemnej zgodności i kompleksowej oceny gospodarstwa rolnego w zakresie spełniania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy po usług; opracowania planu dostosowania gospodarstwa rolnego do zasad bezpieczeństwa i higieny pracy usług; zdrowia publicznego ludzi, zdrowia zwierząt oraz zdrowotności roślin, a także identyfikacji i rejestracja zwierząt usług; ochrony środowiska w gospodarstwach położonych poza obszarami NATURA usługi; dobrostanu zwierząt usług; opracowania planu działalności rolnośrodowiskowej usługi doradcze; dobrej kultury rolnej zgodnej z wymogami ochrony środowiska usług. Strona 36

37 Mapa II-5 Zrealizowane płatności w ramach działania Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 37

38 DZIAŁANIE 121- MODERNIZACJA GOSPODARSTW ROLNYCH Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,70 82,77 Do końca 2014 r. w ramach działania Modernizacja gospodarstw rolnych zatwierdzono do realizacji operacji na łączną kwotę ,53 zł. Do końca okresu sprawozdawczego w ramach działania zrealizowano operacje (60% zakładanej wartości docelowej wskaźnika) w gospodarstwach. Kwota udzielonej pomocy dla zakończonych operacji wyniosła ,87 zł. Łącznie do końca 2014 r. wydatkowano ,88 zł, w tym w 2014 r ,28 zł. Spośród beneficjentów - osób fizycznych, blisko 17% stanowiły kobiety. Dzięki zrealizowanym operacjom m.in. zakupiono: 196,7 tysięcy sztuk maszyn rolniczych, narzędzi, urządzeń do produkcji roślinnej oraz środków transportu (innych niż ciągniki) do produkcji roślinnej; 143,4 tys. sztuk elementów wyposażenia, elementów maszyn, narzędzi, wyposażenia dodatkowego; 45,1 tys. sztuk maszyn, narzędzi, urządzeń i wyposażenia do produkcji zwierzęcej; 41,3 tys. ciągników. Ponadto wybudowano lub zmodernizowano m.in.: budynki gospodarcze o powierzchni ponad 3 441,7 tys. m 2 (z czego 47% łącznej powierzchni stanowią szklarnie wraz z wyposażeniem); ponad 569,2 tys. m 2 powierzchni służących produkcji i sprzedaży bezpośredniej w gospodarstwach rolniczych; 114,5 tys. m 3 zbiorników na gnojówkę i gnojowicę; 93,1 tys. m 2 powierzchni płyt obornikowych. Na podstawie ankiet monitorujących 3 badany jest wzrost łącznej wysokości dochodu brutto z prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwach objętych pomocą. Dane z Wypełniony formularz ankiety monitorującej beneficjenci działania składają w terminie: - do 31 stycznia drugiego roku kalendarzowego liczonego od roku otrzymania płatności ostatecznej w przypadku osób fizycznych; - najpóźniej do 30 dni roboczych po zakończeniu roku obrotowego następującego po roku obrotowym, w którym otrzymali płatność ostateczną w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Strona 38

39 ankiet przekazanych do końca 2014 r. wskazują, że łączny wzrost wysokości dochodu brutto z prowadzonej działalności wyniósł około 2 mld 882 mln zł. Według danych z ankiet w gospodarstwach w efekcie zakończonych operacji zostały wprowadzone nowe produkty lub techniki produkcji. Najwięcej operacji zostało zrealizowanych w gospodarstwach, w których głównym kierunkiem produkcji były: chów i hodowla bydła mlecznego 36% łącznej liczby zakończonych operacji; uprawa polowa 25%; produkcja mieszana 12%; chów i hodowla trzody chlewnej 11%. Największą część wspieranych gospodarstw stanowią gospodarstwa o powierzchni ha (27% operacji), ha (21%) oraz ha (20%). Spośród wszystkich zrealizowanych operacji, na kwotę ,90 zł dotyczyło restrukturyzacji gospodarstw prowadzących produkcję mleka, zgodnie z celem określonym w tzw. nowych wyzwaniach art. 16 a rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005. Strona 39

40 Mapa II-6 Zrealizowane płatności w ramach działania Modernizacja gospodarstw rolnych w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 40

41 Przykłady operacji zrealizowanych w ramach działania Modernizacja gospodarstw rolnych Wyposażenie gospodarstwa w urządzenia służące pasiece pszczelej Województwo: Lubelskie Gmina: Dubienka Całkowity koszt projektu: ,96 zł Wkład beneficjenta: ,46 zł Wysokość dofinansowania: ,50 zł Rolnik jest właścicielem gospodarstwa o powierzchni 14,38 ha posiadającego certyfikat ekologiczny na terenie gminy Dubienka. W gospodarstwie znajdowała się pasieka pszczela z podstawowym sprzętem pszczelarskim. Głównym celem inwestycji była poprawa sytuacji w zakresie warunków higieny i bezpieczeństwa produkcji miodu. Przedmiotem inwestycji był zakup 100 sztuk uli wielokorpusowych typu Dadant wraz z dennicami w ilości 150 szt., miodarki do odwirowania ramek, stołu do odsklepiania ramek, dekrystalizatora miodu, agregatu prądotwórczego oraz wózka paletowego do załadunku uli. Projekt przyczynił się do ulepszenia organizacji pracy przy pasiece. Dzięki zrealizowanej operacji powiększyła się wydajność oraz oferta czysto odmianowych miodów. Strona 41

42 Poprawa organizacji pracy i jakości pozyskiwanego mleka Województwo: Dolnośląskie Gmina: Marciszów Całkowity koszt projektu: zł Wkład beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł Rolnik z gminy Marciszków prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni około 70 ha specjalizujące się w produkcji mleka. Realizacja projektu polegała na zakupie maszyn i urządzeń rolniczych oraz hali udojowej. W ramach inwestycji zakupiono paszowóz, rozrzutnik obornika, kosiarkę, halę udojową typu Rybia ość oraz schładzalnik do mleka. Powyższa inwestycja wpływa korzystnie na możliwości produkcji wysokiej jakości pasz, a co za tym idzie produktu finalnego jakim jest mleko. Hala udojowa i schładzalnik do mleka w znacznym stopniu zredukowały nakłady siły roboczej, zapewniły poprawę warunków higieny produkcji oraz poprawę bezpieczeństwa pracy. Strona 42

43 DZIAŁANIE ZWIĘKSZANIE WARTOŚCI DODANEJ PODSTAWOWEJ PRODUKCJI ROLNEJ I LEŚNEJ Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,09 65,55 Do końca 2014 r. w ramach działania Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej podpisano umów na łączną kwotę ,20 zł. Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano operacje (co stanowi ok. 45% wartości docelowej wskaźnika), dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła ,38 zł. Łącznie do końca 2014 r. wydatkowano ,88 zł, w tym w 2014 r ,46 zł. Całkowita wartość zrealizowanych inwestycji wyniosła ,88 zł. W ramach zakończonych operacji wsparciem objęto 996 przedsiębiorstw (ponad 78% wartości docelowej). Najczęściej wspierano małe i średnie przedsiębiorstwa (odpowiednio 354 i 348 przedsiębiorstw). W ramach 323 spośród zakończonych operacji wprowadzone zostały nowe produkty, procesy lub technologie produkcji (55% zakładanej wartości docelowej wskaźnika), a innowacyjne operacje zostały zrealizowane w 304 przedsiębiorstwach (120% wartości docelowej wskaźnika). Na podstawie ankiet monitorujących 4 badany jest wzrost rentowności sprzedaży oraz wzrost wartości dodanej brutto we wspartych przedsiębiorstwach. Dane uzyskane z 927 ankiet złożonych do końca 2014 r. wykazały średni wzrost rentowności sprzedaży o 6% oraz łączny wzrost wartości dodanej brutto o 2 mld 21 mln zł. 4 Wypełniony formularz ankiety monitorującej beneficjenci działania składają w terminie: - do 31 stycznia drugiego roku kalendarzowego liczonego od roku otrzymania płatności ostatecznej w przypadku osób fizycznych; - najpóźniej do 30 dni roboczych po zakończeniu roku obrotowego następującego po roku obrotowym, w którym otrzymali płatność ostateczną w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Strona 43

44 Mapa II-7 Zrealizowane płatności w ramach działania Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 44

45 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej Modernizacja istniejącego zakładu przetwórstwa mięsnego Województwo: Kujawsko - pomorskie Gmina: Pruszcz Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł Celem beneficjenta była poprawa konkurencyjności firmy poprzez poprawienie parametrów handlowych (trwałości produktów i dostosowanie do sprzedaży w ladach samoobsługowych) oraz obniżenie kosztów ogrzewania wody technicznej poprzez odzysk ciepła. W ramach operacji założono posadzki przemysłowe i instalację chłodniczą w nowo wybudowanych pomieszczeniach magazynowych, instalację węzła ciepłej wody użytkowej oraz zakupiono maszyny, które są uzupełnieniem wyposażenia hali produkcji wędlin i urządzenia do pakowania i sprzedaży. Realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia możliwości produkcyjnych firmy, zaś nowo zakupione maszyny wpłynęły na poprawę warunków pracy. Dzięki zainstalowaniu instalacji służącej do odzysku ciepła z instalacji chłodniczej ograniczono pobór energii, przez co projekt ten pozytywnie wpływa na środowisko. Maszyna pakująca w folii tłoczonej Instalacja węzła ciepłej wody Strona 45

46 DZIAŁANIE POPRAWIANIE I ROZWIJANIE INFRASTRUKTURY ZWIĄZANEJ Z ROZWOJEM I DOSTOSOWYWANIEM ROLNICTWA I LEŚNICTWA Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,35 44,56 Schemat I Scalanie gruntów Do końca 2014 r. zakończono realizację 34 operacji na łączną kwotę ,79 zł, w tym 2 operacje na kwotę ,46 zł dotyczące dofinansowania operacji z poprzedniego okresu programowania. W zrealizowanych operacjach uczestniczyło gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni ,7 ha. Łączna liczba działek ewidencyjnych wchodzących w skład gospodarstw rolnych uczestniczących w postępowaniach scaleniowych zmniejszyła się do poziomu 65% pierwotnej liczby działek. Łącznie w ramach schematu I wydano 110 decyzji przyznających wsparcie (31% zakładanej wartości docelowej wskaźnika) na kwotę ,10 zł. Zatwierdzone do realizacji operacje umożliwią scalenie łącznie 91,2 tys. ha gruntów, w tym ponad 82,6 tys. ha gruntów rolnych oraz prawie 8,6 tys. ha gruntów leśnych. Schemat II Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Do końca okresu sprawozdawczego zakończono realizację 348 operacji (40% wartości docelowej wskaźnika) na kwotę ,72 zł. Spośród wszystkich zrealizowanych operacji, 289 dotyczyło melioracji wodnych podstawowych, 58 operacji - melioracji wodnych szczegółowych, natomiast 1 operacja dotyczyła urządzeń melioracji wodnych kompleksowych (melioracje podstawowe + szczegółowe). W efekcie realizacji operacji dotyczących melioracji wodnych podstawowych: objęto ochroną przeciwpowodziową powierzchnię 129,4 tys. ha użytków gruntowych; ukształtowano przekrój podłużny i poprzeczny oraz układ poziomego koryta cieku naturalnego na długości 430 km; wybudowano m.in.: wały przeciwpowodziowe o długości prawie 220 km; kanały o długości ponad 58 km; Strona 46

47 budowle piętrzące, budowle upustowe, stopnie wodne oraz obiekty służące do ujmowania wód 201 obiektów; siedem zbiorników wodnych o objętości ponad 7 mln m 3 ; 37 km dróg dojazdowych, niezbędnych do właściwego użytkowania obszarów zmeliorowanych; wyremontowano m.in.: przekrój podłużny i poprzeczny oraz układ poziomego koryta cieku naturalnego na długości ponad 168 km; wały przeciwpowodziowe o długości ponad 39 km; kanały o długości ponad 48 km. Natomiast dzięki operacjom zrealizowanym w zakresie melioracji wodnych szczegółowych: objęto ochroną przeciwpowodziową powierzchnię 1,16 tys. ha użytków gruntowych; zagospodarowano po raz pierwszy zmeliorowane łąki i pastwiska o powierzchni ponad 46 ha; wybudowano m.in.: rowy o długości około 303 km; sieć drenarską o długości ponad 3 tys. km; rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m o długości 136 km. Łącznie w ramach schematu II wydano 705 decyzji przyznających wsparcie, w tym 613 dotyczących melioracji podstawowych (w tym 64 operacje związane z retencjonowaniem wód), 91 dotyczących melioracji szczegółowych (w tym 2 operacje związane z retencjonowaniem wód) oraz jedną decyzję dotyczącą melioracji kompleksowych. Kwota pomocy przyznanej w ramach wydanych decyzji wynosi ,71 zł. Spośród wszystkich wydanych decyzji przyznających wsparcie, 66 decyzji na kwotę ,58 zł dotyczyło operacji związanych z realizacją tzw. nowych wyzwań tj. operacji realizujących cele sformułowane zgodnie z ustaleniami dokonanymi podczas przeglądu WPR [art. 16 a rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005]. Łączna kwota płatności zrealizowanych do końca 2014 r. w ramach działania Poprawianie i rozwijanie infrastruktury ( ) wyniosła ,73 zł, w tym w 2014 r ,25 zł. Strona 47

48 Mapa II-8 Zrealizowane płatności w ramach działania Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa - schemat I Scalanie gruntów w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 48

49 Mapa II-9 Zrealizowane płatności w ramach działania Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa - schemat II Gspodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 49

50 DZIAŁANIE PRZYWRACANIE POTENCJAŁU PRODUKCJI ROLNEJ ZNISZCZONEGO W WYNIKU WYSTĄPIENIA KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH ORAZ WPROWADZENIE ODPOWIEDNICH DZIAŁAŃ ZAPOBIEGAWCZYCH Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,15 77,95 Do końca 2014 r. w ramach działania Przywracanie potencjału ( ) podpisano umów na łączną kwotę ,32 zł. Do końca 2014 r. w ramach działania zrealizowano operacje. Kwota udzielonej pomocy dla zakończonych operacji wyniosła ,97 zł. Łączna kwota zrealizowanych płatności w ramach działania do końca okresu sprawozdawczego wyniosła ,70 zł, w tym w 2014 r. zrealizowano płatności na kwotę ,90 zł. Największa część operacji dotyczyła wsparcia gospodarstw zniszczonych w wyniku powodzi (35%) i gradu (34%). Innymi najczęstszymi przyczynami zniszczeń we wspartych gospodarstwach były: ujemne skutki przezimowania oraz deszcz nawalny. Pomoc została przyznana gospodarstwom o łącznej powierzchni ha użytków rolnych, co stanowi ponad 106 % docelowej wartości wskaźnika. Dzięki zrealizowanym operacjom m.in. zakupiono: 65,3 tys. sztuk elementów wyposażenia, elementów maszyn, narzędzi, wyposażenia dodatkowego; 23,7 tys. sztuk maszyn rolniczych, narzędzi, urządzeń do produkcji roślinnej oraz środków transportu (innych niż ciągniki) do produkcji roślinnej; ciągniki. Ponadto wybudowano lub zmodernizowano m.in.: budynki gospodarcze o powierzchni 469 tys. m 2 (z czego ponad 10% łącznej powierzchni stanowią szklarnie wraz z wyposażeniem); 206 tys. m 2 placów manewrowych. Odtworzono także 1,93 tys. ha powierzchni sadów lub plantacji wieloletnich. Do końca 2014 r. w ramach działania Przywracanie potencjału ( ) podpisano umów na łączną kwotę ,32 zł. Strona 50

51 Mapa II-10 Zrealizowane płatności w ramach działania Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 51

52 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych Zakup materiału szkółkarskiego na odtworzenie sadu gruszowego Województwo: Kujawsko-pomorskie Gmina: Mrocza Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł Rolnik z gminy Mrocza posiada gospodarstwo rolne o powierzchni ok. 25 ha. Produkcja sadownicza jest dominującą w gospodarstwie. W zimie 2012 r. spadki temperatur spowodowały wymrożenie roślin sadowniczych. Wymarzły drzewa jabłoni i grusz w różnym wieku na powierzchni 4,83 ha. Rolnik zrealizował projekt, którego celem było przywrócenie produkcyjności gospodarstwa. W ramach dofinansowanego projektu założono sad gruszowy z odmian General Leclerc i Konferencja co umożliwi utrzymanie produkcji na dotychczasowym poziomie. Dzięki realizacji projektu została odtworzona wieloletnia plantacja. Strona 52

53 DZIAŁANIE UCZESTNICTWO ROLNIKÓW W SYSTEMACH JAKOŚCI ŻYWNOŚCI Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,81 66,91 Ze względu na specyfikę działania, producenci rolni po złożeniu wniosków o przyznanie pomocy otrzymują decyzje w sprawie przyznania pomocy, a następnie w trakcie kolejnych pięciu lat objetych wsparciem, mają prawo do składania wniosków o płatność na podstawie których wydawane są decyzje o przyznaniu płatności, które uprawniją do otrzymania wsparcia. Do końca 2014 r. ze środków działania 132 skorzystało producentów, co stanowi 173% docelowej wartości wskaźnika. Kwota zrealizowanych płatności wyniosła ,47 zł, w tym w 2014 r. kwota ta wyniosła ,40 zł. Zdecydowana większość płatności w ramach działania, tj. blisko 90%, zrealizowana została dla uczestników systemu rolnictwa ekologicznego (w rozumieniu rozporządzenia Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.U. L 198 z , str. 1, z późn. zm.), a także w rozumieniu rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz. Urz. UE L 189 z r. str. 1, z późn. zm.). Do końca okresu sprawozdawczego zakończono realizację operacji. Największy odsetek decyzji (76%) dotyczył wytwarzania produktów z grupy owoce, warzywa i zboża świeże lub przetworzone. Ponadto, pomoc najczęściej przyznawana była producentom: produktów pochodzenia zwierzęcego - jaj, produktów mlecznych (z wyłączeniem masła) 9%; mięsa świeżego i podrobów - 5,5%. Strona 53

54 Mapa II-11 Zrealizowane płatności w ramach działania Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 54

55 DZIAŁANIE DZIAŁANIA INFORMACYJNE I PROMOCYJNE Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,25 43,43 W ramach działania 133 do końca okresu sprawozdawczego zakończono realizację 24 operacji na kwotę zł. Do końca 2014 r. kwota zrealizowanych płatności w ramach działania wyniosła ,11 zł, w tym w 2014 r ,51 zł. Wsparte działania informacyjno-promocyjne dotyczyły produktów: wytwarzanych w ramach systemu Gwarantowana Tradycyjna Specjalność: miody pitne, wielkopolski ser smażony; wytwarzanych w ramach systemu Jakość Tradycja: majonez, masło wielkopolskie, gzik wielkopolski, ser pleśniowy, masło i twaróg chmielnicki, twaróg i krajanka z ziemi dobrzyńskiej oraz chleb żytni tradycyjny; wytwarzanych w ramach systemu Integrowana Produkcja: jabłka; wytwarzanych w ramach systemu Rolnictwo ekologiczne: sok aroniowy. Do końca 2014 r. w ramach działania podpisano łącznie 32 umowy na kwotę ,80 zł. Strona 55

56 DZIAŁANIE WSPIERANIE GOSPODARSTW NISKOTOWAROWYCH (zobowiązania z okresu ) W okresie sprawozdawczym kontynuowane były 5-letnie wypłaty pomocy w działaniu Wspieranie gospodarstw niskotowarowych w ramach zobowiązań PROW Od początku finansowania działania ze środków PROW (tj. od I półrocza 2008 r.) do końca 2014 r. zrealizowano płatności dla beneficjentów na łączną kwotę ,94 zł, w tym w 2014 r. na kwotę ,40 zł. Realizacja płatności na rzecz beneficjentów w ramach omawianego działania została już zakończona. Strona 56

57 DZIAŁANIE GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % * 81,70 * W przypadku działania % zakontraktowania został wyliczony na podstawie prognoz ARiMR Ze względu na specyfikę działania, zarejestrowane grupy producentów rolnych, po złożeniu wniosków o przyznanie pomocy finansowej, otrzymują decyzje w sprawie przyznania pomocy. W trakcie pięcioletniego okresu objętego wsparciem, grupy producentów rolnych mają prawo do składania pięciu wniosków o płatność, na podstawie których wydawane są decyzje o przyznaniu płatności, w oparciu o które otrzymują wsparcie. Do końca okresu sprawozdawczego wydano decyzje przyznające pomoc dla grup producentów rolnych. Do końca 2014 r. zrealizowano płatności na kwotę ,80 zł (w tym zobowiązania z poprzedniego okresu programowania na kwotę ,50 zł). Realizacja płatności na rzecz beneficjentów w ramach zobowiązań z PROW została zakończona w 2013 r. W 2014 r. zrealizowano płatności na kwotę ,47 zł. Wśród grup producentów rolnych, które uzyskały wsparcie w ramach PROW , największą część stanowią grupy zorganizowane w ramach następujących kategorii produktów i grup produktów: ziarna zbóż i nasiona roślin oleistych 808 decyzji przyznających płatność dla 313 grup producentów rolnych; drób żywy, mięso lub jadalne podroby drobiowe 624 dla 302 grup; świnie żywe i mięso wieprzowe 593 dla 304 grup; ziarna zbóż 256 dla 105 grup; nasiona roślin oleistych 225 dla 83 grup; mleko krowie, owcze lub kozie 214 dla 105 grup. Wartość uzyskanego obrotu przez grupy producentów rolnych, które otrzymały płatności w ramach PROW wynosi 20 mld 953 mln zł, a wartość netto produkcji sprzedanej wynosi 20 mld 41 mln zł. 5 Wartość obrotu dotyczy produktu rolnego, w odniesieniu do którego uznana została grupa. Strona 57

58 Średnia wartość obrotu uzyskanego przez grupę producentów rolnych wynosi blisko 15,11 mln zł. Mapa II-12 Zrealizowane płatności w ramach działania Grupy producentów rolnych w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 58

59 [tys.] OŚ 2: POPRAWA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I OBSZARÓW WIEJSKICH DZIAŁANIE 211, WSPIERANIE GOSPODAROWANIA NA OBSZARACH GÓRSKICH I INNYCH OBSZARACH O NIEKORZYSTNYCH WARUNKACH GOSPODAROWANIA (ONW) Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane na podstawie decyzji (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,85 99,99 6 Dla wniosków złożonych do końca okresu sprawozdawczego wydano decyzji w sprawie przyznania płatności ONW na ogólną kwotę ok ,8 mln zł. Wykres II-3 Liczba złożonych wniosków oraz wydanych decyzji w ramach działania 211, 212 w podziale na województwa Wnioski złożone Wydane decyzje Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR 6 Wyższy procent wykorzystania alokacji na środkach wypłaconych w ramach działania Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) niż procent wykorzystania alokacji na środkach zakontraktowanych, wynika z faktu, iż procent środków zakontraktowanych obliczany jest na podstawie wydanych decyzji. Wydane decyzje uwzględniają pomniejszenia dotyczące zwrotów z tytułu nienależnie lub nadmiernie pobranych środków. Jednocześnie procent środków wypłaconych obliczany jest na podstawie kwot zapotrzebowanych przez ARiMR do wypłacenia i nie uwzględnia środków w ramach decyzji, a które mogą być windykowane lub zostały windykowane. Strona 59

60 Do końca okresu sprawozdawczego, w ramach wydanych decyzji w sprawie przyznania płatności ONW dla wniosków złożonych w kampaniach od 2007 r. do 2014 r., wsparciem objęto gospodarstw rolnych znajdujących się na gruntach wyznaczonych jako obszary ONW. Wartość ta w ok. 121% realizuje założenia przyjęte w Programie. Na wysokość wskaźnika dotyczącego liczby gospodarstw, którym udzielono wsparcia ma wpływ fakt, iż w ramach działania realizowane są płatności dla rolników, którzy przejęli w posiadanie gospodarstwa, co powoduje, że w kolejnych latach realizacji PROW następuje wymiana części beneficjentów. W związku z powyższym następuje wzrost skumulowanej ich liczby przy równoczesnym spadku liczby składanych rocznie wniosków. Na podstawie wydanych decyzji w sprawie przyznania płatności ONW pomoc finansowa została skierowana głównie (ok. 91%) do gospodarstw położonych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania typu nizinnego (strefy nizinnej I i II). Ok. 6% zrealizowanego wsparcia finansowego w ramach działania trafiło do gospodarstw zakwalifikowanych do obszarów ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami. Pozostałe ok. 3% zrealizowanej kwoty płatności przekazano gospodarstwom znajdującym się na gruntach wyznaczonych jako ONW typu górskiego. Spośród wszystkich gospodarstw, które otrzymały wsparcie w ramach działania, ok. 22% ( ) znajduje się na obszarach Natura Największą grupę beneficjentów działania (ok. 98%) stanowią gospodarstwa o powierzchni poniżej 50 ha. Ich powierzchnia stanowi ok. 79% ogólnego areału użytków rolnych wspieranych w ramach działania. Średnia kwota wsparcia na hektar powierzchni użytków rolnych wyniosła 189,27 zł na rok. Wsparciem w ramach działania objętych zostało ,80 ha użytków rolnych, co w ok. 93% realizuje zakładaną wartość wskaźnika powierzchni objętej wsparciem. Kwota zrealizowanych płatności w ramach działania Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) do dnia 31 grudnia 2014 r. wyniosła łącznie ok ,8 mln zł 8, z czego w 2014 r. zrealizowano płatności na kwotę ok. 638,5 mln zł. 7 Liczba unikalnych beneficjentów - w ogólnej liczbie niepowtarzających się beneficjentów uwzględniono producentów rolnych, którzy przynajmniej raz w ramach kampanii uzyskali decyzję w sprawie przyznania płatności ONW. 8 Ponadto z budżetu PROW dla działania 211,212 realizowanego w ramach PROW zrealizowano płatności w kwocie ok. 660,6 mln zł. Strona 60

61 Mapa II-13 Zrealizowane płatności w ramach działania Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstwie danych ARiMR Strona 61

62 [tys.] DZIAŁANIE PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY (PŁATNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWE) Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane na podstawie decyzji (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % * 91,11 * W przypadku działania % zakontraktowania został wyliczony na podstawie prognoz ARiMR Dla złożonych wniosków nowych i kontynuacyjnych w ramach PROW wydano decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową na ogólną kwotę ok ,5 mln zł 9. Ponadto dla wniosków kontynuacyjnych w ramach PROW wydano decyzje przyznające płatność rolnośrodowiskową na ogólną kwotę ok ,5 mln zł. Łączna kwota z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową dla złożonych wniosków w ramach PROW oraz wniosków kontynuacyjnych w ramach PROW wyniosła ok ,0 mln zł. Kwota środków zagospodarowanych przewidzianych do wypłat z budżetu PROW wynosi ok ,4 mln zł, co stanowi 100% 10 limitu przeznaczonego na realizację tego działania. Wykres II-4 Liczba złożonych wniosków nowych oraz wydanych decyzji w ramach działania 214 w podziale na województwaz Wnioski złożone Wydane decyzje Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARiMR 9 Kwota wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową dla wniosków nowych i kontynuacyjnych jest sumą kwot wynikającą z wydanych decyzji dla poszczególnych kampanii. 10 Wykorzystanie limitu środków uwzględnia kwoty wydanych decyzji oraz kwoty szacowanych zobowiązań wynikających z podjętych zobowiązań wieloletnich możliwych do sfinansowania z budżetu PROW Strona 62

63 W ramach PROW na podstawie wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wsparciem objęto gospodarstw (ok. 67% wartości docelowej wskaźnika). Łącznie wsparciem objęto: powierzchnię wynoszącą ,67 ha użytków rolnych (ok. 159% zakładanej wartości docelowej), podczas gdy wielkość fizycznego obszaru objętego wsparciem rolnośrodowiskowym 11 wyniosła ,98 ha, co stanowi ok. 186% zakładanej wartości docelowej; sztuk fizycznych zwierząt w gospodarstwach (22 691,53 DJP), co stanowi ok. 69% wartości docelowej wskaźnika. Do dnia 31 grudnia 2014 r. w ramach: pakietu 1 Rolnictwo zrównoważone - zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok ,8 mln zł. Powierzchnia wsparcia, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła ,32 ha, co stanowi 733,97% wartości docelowej wskaźnika, dla gospodarstw, co stanowi ok. 579% wartości docelowej; pakietu 2 Rolnictwo ekologiczne - zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok ,3 mln zł. Powierzchnia wsparcia, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła ,74 ha, co stanowi ok. 136% wartości docelowej wskaźnika, dla gospodarstw, co stanowi ok. 118% wartości docelowej. W ramach pakietu największym zainteresowaniem cieszył się wariant 2.1 Uprawy rolnicze (dla których zakończono okres przestawiania) ok. 40% kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu; pakietu 3 Ekstensywne trwałe użytki zielone - zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok. 552,7 mln zł. Powierzchnia wsparcia, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła ,08 ha trwałych użytków zielonych, co stanowi ok. 147% wartości docelowej wskaźnika, dla gospodarstw; pakietu 4 Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok. 513,5 mln zł. Powierzchnia wsparcia, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła ,77 ha trwałych użytków zielonych, co stanowi ok. 74% wartości docelowej wskaźnika, dla gospodarstw. W ramach pakietu największym zainteresowaniem cieszył się wariant 4.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków ok. 92 % kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu; 11 Bez sumowania powierzchni objętej jednoczesnym wsparciem w ramach niewykluczających się pakietów. Strona 63

64 pakietu 5 Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok. 731,3 mln zł. Powierzchnia wsparcia, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła ,65 ha trwałych użytków zielonych, co stanowi ok. 50% wartości docelowej wskaźnika, dla gospodarstw, co stanowi ok. 10% wartości docelowej wskaźnika. W ramach pakietu największym zainteresowaniem cieszył się wariant 5.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków ok. 92% kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu. W związku z realizacją nowych wyzwań, wynikających z art. 16a rozporządzenia Rady (WE) 1698/2005, w ramach pakietu 5 zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok. 165,7 mln zł, co stanowi ok. 23% kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu 5. W ramach nowych wyzwań pomoc została przekazana na rzecz gospodarstw (co stanowi ok. 313% wartości docelowej), a wsparciem w ramach pakietu objęto powierzchnię ,03 ha, co stanowi 17-krotne przekroczenie zakładanej wartości docelowej wskaźnika; pakietu 6 Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie - zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok. 87,7 mln zł. Powierzchnia wsparcia, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła ,99 ha, co stanowi ok. 430% wartości docelowej wskaźnika, dla gospodarstw. W ramach pakietu największym zainteresowaniem cieszył się wariant 6.1. Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych ok. 73 % kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu; pakietu 7 Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie - zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok. 142,9 mln zł. Liczba wspieranych gospodarstw, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową, wyniosła Liczba zwierząt gospodarskich objętych wsparciem w ramach pakietu 7 wynosi sztuk fizycznych (średniorocznie), co stanowi ok. 69% wartości docelowej wskaźnika. W ramach pakietu największym zainteresowaniem cieszył się wariant 7.3. Zachowanie lokalnych ras owiec ok. 42% kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu; pakietu 8 Ochrona gleb i wód - zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok ,0 mln zł. Powierzchnia wsparcia, wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła ,97 ha, co stanowi ok. 84% wartości docelowej wskaźnika, dla gospodarstw, co stanowi ok. 62% wartości docelowej. W ramach pakietu największym zainteresowaniem cieszył się wariant 8.3. Międzyplon ścierniskowy ok. 61% kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu; pakietu 9 Strefy buforowe - zrealizowano płatności rolnośrodowiskowe na kwotę ok. 1,7 mln zł. Liczba wspieranych gospodarstw wynikająca z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wyniosła 174, co stanowi ok. 87% wartości Strona 64

65 docelowej. Długość stref buforowych wyniosła mb, przez co wskaźnik długości stref buforowych objętych wsparciem w ramach pakietu 9 został zrealizowany w ok. 89%. W ramach pakietu największym zainteresowaniem cieszył się wariant 9.2. Utrzymanie 5-metrowych stref buforowych ok. 53 % kwoty zrealizowanych płatności w ramach pakietu. Ponadto na podstawie wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową w ramach PROW , które przeszły w ciężar budżetu PROW (EFRROW), do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano dla gospodarstw płatności na kwotę ok ,6 mln zł. Łącznie wsparciem objęto: powierzchnię wynoszącą ,16 ha użytków rolnych, podczas gdy wielkość fizycznego obszaru objętego wsparciem rolnośrodowiskowym 12 wyniosła ,49 ha; liczbę zwierząt w gospodarstwach sztuk fizycznych. Łączna kwota zrealizowanych płatności w ramach działania Program rolnośrodowiskowy (Płatności rolnośrodowiskowe), dla zobowiązań podjętych w ramach PROW i PROW , do końca 2014 r. wyniosła ok ,6 mln zł, w tym ok ,0 mln zł dla PROW oraz ok ,6 mln dla PROW Bez sumowania powierzchni objętej jednoczesnym wsparciem w ramach niewykluczających się pakietów. Strona 65

66 Mapa II-14 Zrealizowane płatności w ramach działania Program rolnośrodowiskowy w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstwie danych ARiMR Strona 66

67 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania 214 Program rolnośrodowiskowy Województwo: Kujawsko-Pomorskie Gmina: Łabiszyn Wartość całkowita operacji za lata : 183,4 tys. zł Wysokość dofinansowania ze środków EFRROW: 141,6 tys. zł W gospodarstwie ekologicznym, od roku 2004 w ramach programu rolnośrodowiskowego PROW beneficjent realizował pakiet S02 Rolnictwo ekologiczne. W ramach PROW beneficjent uczestniczył w programie rolnośrodowiskowym od 2008 do 2012 r. realizując: Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone na powierzchni 28,94 ha; Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne wariant 2.1. Uprawy rolnicze dla których zakończono okres przestawiania, na powierzchnia 40,73 ha upraw; Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne wariant 2.3. Trwałe Użytki Zielone dla których zakończono okres przestawiania, na powierzchnia 36,29 ha. O doborze pakietów i wariantów zadecydowały możliwości oraz uwarunkowania gospodarstwa. Powierzchnia ogólna gospodarstwa wynosi 81,69 ha, z czego 78,26 ha to użytki rolne. Przed rokiem 2004 gospodarstwo zajmowało się intensywną produkcją rolną. Potrzeba produkcji żywności wysokiej jakości oraz ochrona środowiska skłoniły rolnika do przestawienia swojego gospodarstwa na system rolnictwa ekologicznego. Gospodarstwo nastawione jest głównie na hodowlę bydła mięsnego rasy HEREFORD. Zwierzęta żywione są paszami ekologicznymi wyprodukowanymi w obrębie gospodarstwa takimi jak: sianokiszonki z koniczyny, lucerny i trawy. Mając na uwadze właściwości gleby, odpowiedni wzrost roślin rolniczych oraz aspekty środowiskowe, w płodozmianie stosuje się uprawy roślin motylkowatych w postaci wsiewek oraz z mieszankami traw. Uprawy rolnicze obejmują m.in: żyto ozime, owies, mieszanki traw, koniczyny i lucerny z przeznaczeniem na sianokiszonkę, oraz jęczmień ozimy z wsiewką traw, lucerny i koniczyny. W produkcji roślinnej stosowany jest 4 letni płodozmian uwzględniający wsiewki i międzyplony w postaci roślin wysokobiałkowych takich jak: seradela, koniczyna i lucerna. Wsiewki i międzyplony przeznaczone są na zielony nawóz, co pozwala na poprawę Strona 67

68 struktury gleby. Stanowią one źródło azotu dla profilu glebowego, pozwalając tym samym ograniczyć wypływ biogenów do wód powierzchniowych. Nawożenie w gospodarstwie odbywa się na bazie kompostu otrzymywanego z obornika pochodzącego od bydła utrzymywanego we własnym gospodarstwie. W 2013 roku w ramach PROW beneficjent w swoim gospodarstwie rozpoczął kolejne 5-cio letnie zobowiązanie realizując Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne na łącznej powierzchni 82,95 ha. fot. ARiMR Strona 68

69 DZIAŁANIE 221, ZALESIANIE GRUNTÓW ROLNYCH ORAZ ZALESIANIE GRUNTÓW INNYCH NIŻ ROLNE Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane na podstawie decyzji (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % * 98,18 * W przypadku działania 221/223 - % zakontraktowania został wyliczony na podstawie prognoz ARiMR Ogółem dla wniosków nowych wydano decyzji przyznających pomoc na zalesianie na kwotę ok. 293,9 mln zł. Ponadto złożono wniosków o wypłatę pomocy na zalesianie (wnioski kontynuacyjne) na kwotę ok. 282,9 mln zł. Jednocześnie do końca okresu sprawozdawczego złożono wniosków o wypłatę pomocy na zalesianie (wnioski kontynuacyjne) w ramach PROW na kwotę ok. 417,6 mln zł, które przeszły w ciężar budżetu PROW (EFRROW). Wykres III-5 Liczba złożonych wniosków nowych oraz wydanych decyzji w ramach działania 221, 223 w podziale na województwa Wnioski złożone Wydane decyzje Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARiMR 13 W związku z wprowadzeniem w 2013 r. wspólnego wniosku dotyczącego premii kontynuacyjnych dla dokonanych zalesień w różnych latach, podana liczba wniosków kontynuacyjnych jest liczbą spraw (jeden wniosek mógł dotyczyć kilku spraw zalesień). 14 W związku z wprowadzeniem w 2013 r. wspólnego wniosku dotyczącego premii kontynuacyjnych dla dokonanych zalesień w różnych latach, podana liczba wniosków kontynuacyjnych jest liczbą spraw (jeden wniosek mógł dotyczyć kilku spraw zalesień). Strona 69

70 Schemat I - zalesianie gruntów rolnych Do końca 2014 r. w ramach schematu I wydano decyzji 15 przyznających pomoc na zalesianie. Na podstawie wydanych decyzji oraz wniosków kontynuacyjnych zrealizowano płatności w kwocie ok. 518,4 mln zł dla beneficjentów (ok. 67% wartości docelowej wskaźnika). Wydane decyzje przyznające pomoc dotyczyły zalesienia gruntów rolnych na powierzchni ,17 ha, w wyniku którego powstały uprawy leśne: iglaste (sadzonki iglaste pokrywają ponad 75% zalesionej powierzchni) 28%; liściaste (sadzonki liściaste pokrywają ponad 75% zalesionej powierzchni) 12%; mieszane 60%. Spośród ogólnej powierzchni zalesionych gruntów rolnych ,78 ha znajduje się na obszarach wyznaczonych jako ONW. Powierzchnia ta stanowi 75% zalesionych gruntów rolnych w ramach schematu I. Schemat II - zalesianie gruntów innych niż rolne Do końca 2014 r. w ramach schematu II wydano decyzji 16 przyznających pomoc na zalesianie. Na podstawie wydanych decyzji oraz wniosków kontynuacyjnych zrealizowano płatności w kwocie ok. 20,4 mln zł dla beneficjentów (ok. 16% wartości docelowej wskaźnika). Wydane decyzje przyznające pomoc dotyczyły zalesienia gruntów innych niż rolne na powierzchni 2 905,56 ha, w wyniku którego powstały uprawy leśne: iglaste (przewaga gatunków iglastych powyżej 75% powierzchni) 25%; liściaste (przewaga gatunków liściastych powyżej 75% powierzchni) 46%; mieszane 29%. Spośród ogólnej powierzchni zalesionych gruntów innych niż rolne 2 327,13 ha znajduje się na obszarach wyznaczonych jako ONW. Powierzchnia ta stanowi 80% zalesionych gruntów innych niż rolne w ramach schematu II. 15 Decyzje dotyczą nowych wniosków. 16 Decyzje dotyczą nowych wniosków. Strona 70

71 Ogółem w ramach działania (Schemat I oraz Schemat II) wsparto beneficjentów 17, co stanowi ok. 47% wartości docelowej, zalesiono powierzchnię ,73 ha, co stanowi ok. 54% wartości docelowej. Średnia powierzchnia zalesienia na podstawie wydanych decyzji wynosi 2,35 ha w przypadku Schematu I oraz 1,50 ha w przypadku Schematu II. Ponadto sfinansowano płatności kontynuacyjne wynikające z zobowiązań podjętych w PROW Do końca okresu sprawozdawczego ww. płatności dotyczyły powierzchni ,26 ha, co stanowi ok. 118% wartości docelowej. Podział upraw leśnych założonych w ramach PROW : iglaste (przewaga gatunków iglastych powyżej 75% powierzchni) 23%; liściaste (przewaga gatunków liściastych powyżej 75% powierzchni) 11%; mieszane 66%. Średnia powierzchnia zalesienia PROW wynosi 4,42 ha. Kwota zrealizowanych płatności w ramach działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne do końca 2014 r. wyniosła łącznie ok. 936,9 mln zł, w tym ok. 538,8 mln zł, dla beneficjentów 18 w ramach PROW oraz ok. 398,1 mln zł dla beneficjentów (ok. 108% wartości docelowej) w ramach zobowiązań W 2014 r. zrealizowano płatności na kwotę ok. 142,0 mln zł, z czego ok. 90,6 mln zł dla zobowiązań podjętych w ramach PROW oraz ok. 51,4 mln zł dla zobowiązań podjętych w ramach PROW Liczba beneficjentów jest sumą beneficjentów realizujących Schemat I i Schemat II. 18 Liczba unikalnych beneficjentów dla działania. Strona 71

72 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne Województwo: Podkarpackie Gmina: Strzyżów Wartość całkowita operacji za rok 2014: 80 tys. zł Wysokość dofinansowania ze środków EFRROW: 64 tys. zł Beneficjent dokonał zalesienia na gruntach rolnych wiosną 2014 roku. Operacja polegała na zalesieniu sosną i świerkiem obszaru o powierzchni 8,2 ha oraz zastosowaniu grodzenia całej tej powierzchni. Beneficjent dodatkowo na powierzchni zalesionej wprowadza nasadzenia w celu przyciągnięcia zwierząt i ptaków, tak aby miały na tym obszarze jak najlepsze warunki do zasiedlania i bytowania. fot. ARiMR Strona 72

73 DZIAŁANIE ODTWARZANIE POTENCJAŁU PRODUKCJI LEŚNEJ ZNISZCZONEGO PRZEZ KATASTROFY ORAZ WPROWADZANIE INSTRUMENTÓW ZAPOBIEGAWCZYCH Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane na podstawie zawartych umów (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,72 71,84 Do końca 2014 r. w ramach działania Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych zostały podpisane 425 umowy na łączną kwotę ok. 542 mln zł, co stanowi ok. 100% wykorzystania dostępnego limitu środków, w tym: 169 umów w ramach Schematu I - Działania odtwarzające; 235 umów w ramach Schematu II - Działania zapobiegawcze; 21 umów dotyczących realizacji inwestycji związanych ze Schematem I i II (łącznie). Wykres IV -6 Liczba złożonych wniosków oraz zawartych umów w ramach działania 226 w podziale na województwak Wnioski złożone Zawarte umowy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 73

74 Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano 311 operacji, dla których kwota udzielonej pomocy (wartość wydatków refundowanych) wyniosła ok. 381 mln zł. Operacje te dotyczyły: odtworzenia lasów na powierzchni ,35 ha (ok. 30% zakładanej wartości docelowej wskaźnika), w tym lasów zniszczonych w wyniku katastrof naturalnych i klęsk żywiołowych na powierzchni ,47 ha i lasów zniszczonych w wyniku pożarów na powierzchni 5 552,88 ha; działań zapobiegawczych, związanych z przeciwdziałaniem zagrożeniu pożarowemu w lasach o powierzchni ,23 ha, co stanowi ok. 7% zakładanej wartości docelowej wskaźnika. Operacje związane z odtworzeniem lasów oraz działaniami zapobiegawczymi w zdecydowanej większości zostały zrealizowane na obszarze lasów publicznych (blisko 100% powierzchni lasów). Pozostałe obszary leśne o łącznej powierzchni 111,28 ha znajdowały się na terenach prywatnych. Ze względu na typ inwestycji zrealizowano 577 różnych projektów (ok. 62% zakładanej wartości docelowej wskaźnika), które dotyczyły: budowy, przebudowy lub remontu połączonego z modernizacją dróg leśnych 233; pielęgnacji upraw, młodników i drzewostanów 67; działań mających na celu ochronę lasu przed szkodliwymi czynnikami biotycznymi 65; odnowienia powierzchni leśnych i przebudowy drzewostanów 63; przygotowania gleby pod odnowienia, przebudowy, poprawki i uzupełnienia 53; wykonania melioracji agrotechnicznych 46; budowy, przebudowy lub remontu połączonego z modernizacją budowli oraz obiektów małej architektury 28; wykonania poprawek i uzupełnień w uprawach leśnych 22. W związku z zakończonymi do końca 2014 r. operacjami: zagospodarowano lasy na powierzchni 7 600,83 ha; odtworzono lasy na powierzchni 2 673,57 ha; wybudowano lub zmodernizowano dojazdy (drogi) pożarowe o długości 1 257,60 km; wybudowano lub zmodernizowano drogi leśne o długości 250,28 km; wybudowano, przebudowano lub wyremontowano budowle oraz obiekty małej architektury 10 sztuk; unowocześniono infrastrukturę techniczną w 13 punktach obserwacyjnych; wybudowano 6 zbiorników do celów gaśniczych. Strona 74

75 Do końca 2014 r. w ramach działania Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych zrealizowano płatności dla 191 beneficjentów, z tytułu realizacji 321 operacji, w łącznej kwocie ok. 390,4 mln zł. Strona 75

76 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych Województwo: Łódzkie, Świętokrzyskie Gmina: Żarnów, Aleksandrów, Przedbórz, Fałków Wartość całkowita operacji: 4 mln zł Wysokość dofinansowania ze środków EFRROW: 3,2 mln zł Celem operacji było odnowienie powierzchni leśnych zniszczonych przez wiatr oraz przebudowa dróg leśnych w celu wzmocnienie systemu ochrony przeciwpożarowej lasów. W ramach schematu I zrealizowano operacje mające na celu odtworzenie potencjału przyrodniczego i produkcyjnego lasów uszkodzonych w wyniku wiatru - poprzez odnowienie powierzchni leśnych, pielęgnowanie gleby w uprawach leśnych oraz ochronę lasu przed zwierzyną w miejscach zagrożonych (Leśnictwo: Józefów, Reczków, Skórnice, Fałków). Zagospodarowanie gruntów dotyczyło ponad 234 ha powierzchni leśnych państwowych (w tym odnowienia na ponad 181 ha) i gruntów leśnych niepaństwowych lasów zniszczonych w wyniku działania wiatru na powierzchni 12 ha. W ramach schematu II zrealizowano operacje mające na celu wzmocnienie systemu ochrony przeciwpożarowej lasów poprzez przebudowę dróg leśnych wyznaczonych w Planie Urządzenia Lasu jako dojazdy pożarowe w Leśnictwach: Józefów, Papiernia, Reczków, Fałków o łącznej długości 22,92 km. Zrealizowana operacja ma pozytywny wpływ na ochronę środowiska, zabezpieczenie przeciwpożarowe lasów, rozwój turystyki, rekreacji, edukacji przyrodniczej. fot. ARiMR Strona 76

77 OŚ 3: JAKOŚĆ ŻYCIA NA OBSZARACH WIEJSKICH I RÓŻNICOWANIE GOSPODARKI WIEJSKIEJ DZIAŁANIE RÓŻNICOWANIE W KIERUNKU DZIAŁALNOŚCI NIEROLNICZEJ Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,71 88,07 Do końca okresu sprawozdawczego w ramach działania beneficjentów zrealizowało operacji (93% zakładanej wartości docelowej wskaźnika), dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła ,01 zł. Średnia wartość pomocy wyniosła zł / na operację. Łącznie wypłacono do końca 2014 r ,02 zł, w tym w 2014 r ,56 zł. W łącznej liczbie beneficjentów działania 25% stanowiły kobiety. Zrealizowane operacje dotyczyły najczęściej: usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa operacja (70%); usług dla ludności operacji (10%); usług turystycznych oraz usług związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem operacji (7 %); realizacji robót i usług budowlanych lub instalacyjnych 919 operacji (6%); sprzedaży hurtowej 258 operacji (2%); sprzedaży detalicznej 226 operacji (2%); rzemiosła i rękodzielnictwa 160 operacji (1%). Na podstawie ankiet monitorujących 19 badany jest wzrost łącznej wysokości dochodu brutto z prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwach objętych pomocą. Dane z ankiet przekazanych do końca 2014 r. wskazują, że łączny wzrost wysokości dochodu brutto z prowadzonej działalności wyniósł ponad 142 mln zł. 19 Wypełniony formularz ankiety monitorującej beneficjenci działania składają w terminie: - do 31 stycznia drugiego roku kalendarzowego liczonego od roku otrzymania płatności ostatecznej w przypadku osób fizycznych; - najpóźniej do 30 dni roboczych po zakończeniu roku obrotowego następującego po roku obrotowym, w którym otrzymali płatność ostateczną w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Strona 77

78 Ponadto, według danych z ankiet monitorujących, beneficjenci działania utworzyli pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich, w tym stałych oraz sezonowych. Do końca 2014 r. w ramach działania Różnicowanie ( ) zatwierdzono do realizacji operacji na łączną kwotę ,40 zł. Mapa II-15 Zrealizowane płatności w ramach działania Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 78

79 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Zakup wyposażenia zakładu fryzjerskiego w celu podniesienia standardu świadczonych usług Województwo: Małopolskie Gmina: Szczucin Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł Celem projektu realizowanego w gminie Szczucin było rozwinięcie prowadzonej dotychczas działalności gospodarczej. Projekt obejmował wyposażenie zakładu fryzjerskiego przez zakup między innymi myjni fryzjerskiej, foteli fryzjerskich oraz innego drobnego sprzętu fryzjerskiego jak maszynki do strzyżenia, suszarki, prostownice. Lepsze zaplecze pozwoliło na wyższą jakość świadczonych usług i przyczyniło się do pozyskania nowych klientów oraz zatrzymania obecnych w lokalnym zakładzie fryzjerskim. Dzięki dokonanym zakupom w ramach projektu możliwe stało się świadczenie usług zgodnie z zapotrzebowaniem klientów. Ponadto, realizacja operacji pozwoliła na stworzenie nowych miejsc pracy. Strona 79

80 DZIAŁANIE TWORZENIE I ROZWÓJ MIKROPRZEDSIĘBIORSTW Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,53 64,30 Do końca okresu sprawozdawczego w ramach działania zrealizowano operacje, dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła ,78 zł. Całkowita wartość zrealizowanych inwestycji wyniosła ,32 zł. Średnia wartość pomocy wyniosła zł /na operację. Łącznie do końca 2014 r. wypłacono ,00 zł, w tym w 2014 r ,88 zł. Informacje przekazywane przez beneficjentów wraz z wnioskiem o płatność ostateczną wskazują, że do końca 2014 r. w ramach zrealizowanych operacji stworzono 15,2 tys. nowych miejsc pracy (liczba nowych etatów utworzonych w wyniku zrealizowanych operacji). Spośród beneficjentów - osób fizycznych, 28% stanowiły kobiety. Nowoutworzone mikroprzedsiębiorstwa stanowią 26% łącznej liczby mikroprzedsiębiorstw objętych pomocą w ramach działania, pozostałe operacje dotyczyły rozwoju już istniejących firm. Na podstawie ankiet monitorujących 20 badany jest wzrost łącznej wartości dodanej brutto ze wspieranej działalności w przedsiębiorstwach objętych pomocą. Dane z ankiet przekazanych do końca 2014 r. wskazują, że łączny wzrost łącznej wartości dodanej brutto z prowadzonej działalności wyniósł ponad 574,04 mln zł. Udzielone w ramach działania wsparcie dotyczyło najczęściej prowadzenia następujących rodzajów działalności: usługi dla ludności zrealizowanych operacji; roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne 2 427; usługi dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa 1 720; sprzedaż detaliczna 671; sprzedaż hurtowa 649; usługi turystyczne oraz związane ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem 581; rzemiosło lub rękodzielnictwo Wypełniony formularz ankiety monitorującej beneficjenci działania składają w terminie: - do 31 stycznia drugiego roku kalendarzowego liczonego od roku otrzymania płatności ostatecznej w przypadku osób fizycznych; - najpóźniej do 30 dni roboczych po zakończeniu roku obrotowego następującego po roku obrotowym, w którym otrzymali płatność ostateczną w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Strona 80

81 Do końca 2014 r. w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw zatwierdzono do realizacji operacji na łączną kwotę ,66 zł. Mapa II-16 Zrealizowane płatności w ramach działania Tworzenie i rozwoju mikroprzedsiębiorstw w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 81

82 Przykłady operacji zrealizowanych w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Zakup kosiarek do wykaszania poboczy dróg oraz przestrzeni między drzewami Województwo: Opolskie Gmina: Kluczbork Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł Celem projektu realizowanego przez przedsiębiorcę z gminy Kluczbork było rozwinięcie prowadzonej działalności. W ramach projektu zakupiono kosiarkę bijakową tylno-boczną do wykaszania poboczy oraz przestrzeni między drzewami, wykaszarkę bijakową wysięgnikową oraz przyczepę, która służy między innymi do wywozu skoszonej trawy. Zakup specjalistycznego sprzętu pozwolił rozwinąć działalność i zwiększyć ilość kontraktów związanych z zagospodarowaniem terenów zielonych leżących bezpośrednio przy drogach publicznych. Dzięki realizacji projektu przedsiębiorstwo stało się bardziej konkurencyjne na rynku oraz zapewniono nowe miejsca pracy. Strona 82

83 Modernizacja parku maszynowego Województwo: Opolskie Gmina: Pakosławice Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł Celem projektu realizowanego przez przedsiębiorcę z gminy Pakosławice było zwiększenie konkurencyjności firmy. W ramach projektu zakupiono 2 zestawy do zrywki drewna, w skład których wchodzą ciągnik oraz przyczepa specjalistyczna do zrywki drewna. Dzięki realizacji projektu przedsiębiorstwo stało się bardziej konkurencyjne na rynku. Zwiększyła się efektywność i jakość wykonywanych usług. Poprawiło się bezpieczeństwo wykonywanych prac (wcześniej załadunek drewna odbywał się ręcznie). W ramach realizacji inwestycji zatrudnienie zwiększyło się o 2 etaty. Strona 83

84 DZIAŁANIE PODSTAWOWE USŁUGI DLA GOSPODARKI I LUDNOŚCI WIEJSKIEJ Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,07 69,38 Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano operacji, dla których kwota udzielonej pomocy ze środków EFRROW wynosiła ,38 zł. Łącznie do końca 2014 wypłacono ,62 zł, w tym ze środków EFRROW ,28 zł, z czego w 2014 r. wypłacono ,94 zł, w tym ze środków EFRROW ,70 zł. Zdecydowana większość operacji dotyczyła gospodarki wodno-ściekowej (2 737 operacji). Zrealizowano także m.in. 303 operacje z zakresu tworzenia systemu zbioru, segregacji lub wywozu odpadów komunalnych, a także 92 operacje dotyczące wytwarzania lub dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych. Dzięki zrealizowanym operacjom: wybudowano 18,8 tys. km sieci wodociągowej i kanalizacyjnej z wyłączeniem przyłączy (61% zakładanej wartości docelowej wskaźnika); wykonano prawie 43 tys. sztuk kanalizacji zagrodowych; wybudowano 485 oczyszczalni ścieków; utworzono system zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych, który umożliwia zagospodarowanie 252 tys. ton śmieci; stworzono możliwość wytwarzania 152 MW energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności z wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy (40% zakładanej wartości docelowej wskaźnika); zmodernizowano 127 targowisk (62,25% zakładanej wartości docelowej wskaźnika) oraz wybudowano 53 targowiska (65,43% zakładanej wartości docelowej wskaźnika). Do końca 2014 r. w ramach działania zostało podpisanych umowy na kwotę środków EFRROW ,18 zł. Strona 84

85 Mapa II-17 Zrealizowane płatności w ramach działania Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 85

86 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej Budowa systemu poboru i dystrybucji wody Województwo: Lubelskie Gmina: Wierzbica Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł W celu poprawy warunków życia mieszkańców gminy Wierzbica zrealizowano projekt polegający na budowie 64 km sieci wodociągowej z wykonaniem 346 szt. przyłączy wodociągowych. Poprzez budowę sieci zredukowane zostało ryzyko zachorowań powodowanych przez wykorzystywanie do celów spożywczych zanieczyszczonych mikrobiologicznie wód podziemnych. Uregulowanie gospodarki wodnej w gminie pozwoliło na podniesienie wartości terenów inwestycyjnych przeznaczonych pod turystykę, mieszkalnictwo, przemysł i rekreację oraz poprawę prowadzenia działalności gospodarczej. Dzięki realizacji inwestycji nastąpiła poprawa infrastruktury technicznej związanej z zapotrzebowaniem w wodę. Strona 86

87 DZIAŁANIE 313, 322, ODNOWA I ROZWÓJ WSI Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane EFRROW Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,56 87,72 Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano operacji, dla których kwota udzielonej pomocy ze środków EFRROW wyniosła ,55 zł. Łącznie do końca 2014 r. wypłacono ,73 zł, w tym ze środków EFRROW wypłacono ,37 zł, z czego w 2014 r. zrealizowano płatności na łączną kwotę ,62 zł, w tym ze środków EFRROW na kwotę ,75 zł. Pomoc finansowa udzielona została na realizację inwestycji w zakresie: budowy, przebudowy, remontu lub wyposażenia obiektów infrastruktury publicznej operacji; zaspokajania potrzeb społecznych w zakresie turystyki operacji; zachowania dziedzictwa kulturowego 629 operacji; zaspokajania potrzeb społecznych w zakresie sportu i rekreacji 207 operacji. Do końca 2014 r. operacje zrealizowało beneficjentów (33% zakładanej wartości docelowej wskaźnika). Dominującą grupą beneficjentów działania są gminy (2 008). Ponadto wsparcie zostało udzielone: osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym działającym na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, innym kościołom i związkom wyznaniowym o gwarancjach wolności sumienia i wyznania 649 beneficjentów; instytucjom kultury, dla których organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego 504 beneficjentów; organizacjom pozarządowym mającym status organizacji pożytku publicznego 73 beneficjentów. Dzięki zrealizowanym operacjom m.in.: wybudowano, zmodernizowano lub wyposażono: 3,9 tys. budynków pełniących funkcje rekreacyjne, sportowe i społeczno-kulturalne, w tym świetlic i domów kultury; 2,5 tys. obiektów sportowych, placów zabaw, miejsc rekreacji; Strona 87

88 198 km ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych; 950 obiekty małej architektury; 391 terenów zielonych, parków i innych miejsc wypoczynku; odnowiono: 555 elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków i cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków; 91 budynków wpisanych do rejestru zabytków lub objęte wojewódzką ewidencją zabytków, użytkowane na cele publiczne; zagospodarowano 99 zbiorników i cieków wodnych w celu rekreacji lub poprawy estetyki miejscowości; ukształtowano obszarów sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne. Do końca 2014 r. w ramach działania zostało podpisanych umów na kwotę środków EFRROW ,59 zł. Strona 88

89 Mapa II-18 Zrealizowane płatności w ramach działania Odnowa i rozwój wsi w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 89

90 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania Odnowa i rozwój wsi Rozbudowa przystani jachtowej w Gąsierzynie Województwo: Zachodniopomorskie Gmina: Stepnica Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania w ramach EFRROW: zł Gmina Stepnica zrealizowała projekt polegający na rozbudowie przystani jachtowej nad Zalewem Szczecińskim. Rozbudowa polegała na przedłużeniu linii cumowniczej obecnego nabrzeża przez wykonanie pomostu drewnianego o szerokości 3 m. Po przedłużeniu sumaryczna długość linii cumowniczej wynosi 40 m. Dodatkowo zagospodarowano teren przystani poprzez wykonanie nawierzchni utwardzonej oraz oświetlenie terenu latarniami parkowymi. Wykonano też punkt poboru wody bieżącej oraz dwa miejsca rekreacyjne. Projekt jest odpowiedzią na oddolną inicjatywę mieszkańców Gąsierzyna. Dzięki realizacji projektu stworzono atrakcyjne miejsce spędzania wolnego czasu dla mieszkańców gminy Stepnica i przebywających na jej terenie turystów. Strona 90

91 Oś 4 - LEADER W ramach osi Leader 335 lokalnych grup działania realizuje lokalne strategie rozwoju na łącznym obszarze 291,3 tys. km 2 zamieszkałym przez ponad 18 mln ludzi. Do końca 2014 r. w ramach osi Leader zostało podpisanych umów na kwotę ,47 zł. Kwota zrealizowanych płatności do końca okresu sprawozdawczego wyniosła łącznie ,47 zł, z czego w 2014 r. zrealizowano płatności na kwotę ,79 zł. Mapa II-19 Zrealizowane płatności w ramach osi IV Leader w ujęciu wojewódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 91

92 DZIAŁANIE WDRAŻANIE LOKALNYCH STRATEGII ROZWOJU Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,32 60,26 W ramach działania podpisano umów na łączną kwotę ,76 zł. Do końca 2014 r. zrealizowano operacji. MAŁE PROJEKTY Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano operacji (91% zakładanej wartości docelowej wskaźnika), dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła ,40 zł. Łącznie do końca 2014 r. wypłacono ,12 zł. Średnio na realizację 1 tzw. małego projektu udzielono pomoc w wysokości zł. Zrealizowane operacje dotyczyły: organizacji imprez kulturalnych, rekreacyjnych lub sportowych operacji; remontu lub wyposażenia świetlic wiejskich 3 424; budowy, odbudowy lub oznakowania małej infrastruktury turystycznej 3 323; utworzenia lub zmodernizowania bazy informacji turystycznej oraz stron internetowych, przygotowania i wydania publikacji 1 463; kultywowania miejscowych tradycji, obrzędów i zwyczajów Dzięki tym operacjom: wybudowano, odbudowano lub przebudowano: obiektów małej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej; wyremontowano lub odrestaurowano świetlic wiejskich oraz innych obiektów pełniących ich funkcje; 518 obiektów wpisanych do rejestru zabytków lub objętych ewidencją zabytków; 395 obiektów małej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej; utworzono 522 miejsca pracy. Spośród beneficjentów - osób fizycznych, 45% stanowiły kobiety. Do końca 2014 r. w ramach tzw. małych projektów zostały podpisane umowy. Strona 92

93 OPERACJE Z ZAKRESU DZIAŁANIA RÓŻNICOWANIE W KIERUNKU DZIAŁALNOŚCI NIEROLNICZEJ Do końca okresu sprawozdawczego beneficjentów zrealizowało operacji, dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła ,26 zł. Średnio na realizację jednej operacji udzielono pomoc w wysokości zł. Łącznie do końca 2014 wypłacono ,06 zł. Zrealizowane operacje dotyczyły najczęściej: usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa 861 operacji (62%); usług dla ludności 194 operacji (14%); usług turystycznych oraz usług związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem 167 operacji (12%). W łącznej liczbie beneficjentów 25% stanowiły kobiety. Do końca 2014 r. zatwierdzono do realizacji operacji. OPERACJE Z ZAKRESU DZIAŁANIA TWORZENIE I ROZWÓJ MIKROPRZEDSIĘBIORSTW Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano 708 operacji, dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła zł. Średnio na realizację jednej operacji udzielono pomoc w wysokości zł. Łącznie do końca 2014 wypłacono ,30 zł. Udzielone w ramach działania wsparcie dotyczyło najczęściej prowadzenia następujących rodzajów działalności: usługi dla ludności 262 zrealizowane operacje; roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne 118; usługi turystyczne oraz związane ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem 113. Nowoutworzone mikroprzedsiębiorstwa stanowią 30% łącznej liczby mikroprzedsiębiorstw objętych pomocą w ramach działania, pozostałe operacje dotyczą rozwoju firm już istniejących. Do końca 2014 r. w ramach zrealizowanych operacji stworzono nowych miejsc pracy (liczba nowych etatów utworzonych bezpośrednio w wyniku zrealizowanych operacji, zgodnie z dokumentami przedstawianymi przez beneficjentów wraz z wnioskiem o płatność ostateczną). Spośród beneficjentów - osób fizycznych, 31% stanowiły kobiety. Strona 93

94 Do końca 2014 r. zatwierdzono do realizacji operacje. OPERACJE Z ZAKRESU DZIAŁANIA ODNOWA I ROZWÓJ WSI Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano operacji, dla których kwota udzielonej pomocy ze środków EFRROW wyniosła ,96 zł. Operacje zrealizowało różnych beneficjentów (w tym gminy). Łącznie do końca 2014 r. wypłacono ze środków EFRROW ,03 zł. Pomoc finansowa udzielona została na realizację inwestycji w zakresie: budowy, przebudowy, remontu lub wyposażenia obiektów infrastruktury publicznej operacje; zaspokajania potrzeb społecznych w zakresie turystyki 1 519; zachowania dziedzictwa kulturowego 310; zaspokajania potrzeb społecznych w zakresie sportu i rekreacji 266. W efekcie zrealizowanych operacji m.in.: wybudowano, zmodernizowano lub wyposażono: 2,9 tys. budynków pełniących funkcje rekreacyjne, sportowe i społecznokulturalne, w tym świetlic i domów kultury; 2,5 tys. obiektów sportowych, placów zabaw, miejsc rekreacji; 511 km ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych; 894 obiekty małej architektury; 224 tereny zielone, parki i inne miejsca wypoczynku; odnowiono: 243 elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków i cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków; 78 budynki wpisane do rejestru zabytków lub objęte wojewódzką ewidencją zabytków, użytkowane na cele publiczne; zagospodarowano 99 zbiorników i cieków wodnych w celu rekreacji lub poprawy estetyki miejscowości; ukształtowano obszarów sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne. Do końca 2014 r. zatwierdzono do realizacji operacji. Strona 94

95 Przykład operacji zrealizowanej w ramach działania 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju Zwiększenie możliwości i oferty firmy poprzez zakup profesjonalnej maszyny i oprogramowania Województwo: Małopolskie Gmina: Krościenko Całkowity koszt projektu: zł Wkład Beneficjenta: zł Wysokość dofinansowania: zł Celem projektu było zwiększenie dochodu firmy oraz stworzenie miejsc pracy na terenach wiejskich. Zrealizowany projekt odpowiada warunkom przyznania pomocy w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw. W ramach projektu zakupiono profesjonalną hafciarkę przemysłową wraz z zestawem do haftu na czapkach oraz oprogramowanie do projektowania haftu. Realizacja projektu przyczynia się do promocji wielowiekowej tradycji regionalnego haftu przy użyciu najnowocześniejszych środków. Projekt ten jest innowacyjny na skalę regionu Pienin i Gorców i odpowiada na potrzeby turystów i mieszkańców w zakresie dostępności do odzieży i przedmiotów góralskich lub stylizowanych. Strona 95

96 DZIAŁANIE WDRAŻANIE PROJEKTÓW WSPÓŁPRACY Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,93 38,23 Do końca okresu sprawozdawczego w ramach działania Wdrażanie projektów współpracy : przygotowano 77 projektów współpracy, w tym 44 projekty współpracy międzyregionalnej i 33 projekty międzynarodowe; zrealizowano 104 projektów współpracy (52% zakładanej wartości docelowej wskaźnika), w tym 90 projektów międzyregionalnych i 14 projektów międzynarodowych. Kwota zrealizowanych płatności do końca 2014 r. wyniosła ,94 zł, w tym w 2014 r ,83 zł. Projekty były najczęściej kierowane do następujących grup docelowych: lokalnych mieszkańców 16% projektów; turystów 14%; młodzieży 11%; organizacji pozarządowych, w tym LGD 10%; tzw. lokalnych liderów 10%; kobiet 8%; mężczyzn 7%. Do końca okresu sprawozdawczego zawarto 458 umów na łączną kwotę ,15 zł, dotyczące przygotowania 77 projektów i realizacji 212 projektów współpracy. Strona 96

97 DZIAŁANIE FUNKCJONOWANIE LOKALNEJ GRUPY DZIAŁANIA, NABYWANIE UMIEJĘTNOŚCI I AKTYWIZACJA Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,59 74,12 Łącznie w ramach działania zatwierdzono do realizacji 993 operacje na łączną kwotę ,56 zł. Kwota zrealizowanych płatności do końca 2014 r. wyniosła ,43 zł, z czego w 2014 r. wypłacono ,36 zł. Do końca okresu sprawozdawczego w ramach operacji zrealizowanych lub będących w trakcie realizacji wykonano zadań z zakresu: wydarzeń o charakterze promocyjnym oraz szkoleń lokalnych liderów zadań; informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR zadań; szkolenia kadr biorących udział we wdrażaniu LSR zadań; badań nad obszarem objętym LSR zadań. Do końca okresu sprawozdawczego w szkoleniach dla kadr biorących udział we wdrażaniu LSR i szkoleniach przeprowadzonych dla potencjalnych beneficjentów w ramach aktywizowania społeczności lokalnej wzięło udział ponad 203 tys. osób. Do końca 2014 r. lokalne grupy działania udzieliły wsparcia doradczego ponad 102 tys. podmiotom w zakresie przygotowania wniosku o przyznania pomocy na realizację operacji w ramach działania 413 PROW (296% zakładanej wartości docelowej wskaźnika) Dane dotyczące stanu realizacji tego wskaźnika nie obejmują operacji realizowanych w ramach pierwszego naboru wniosków. Strona 97

98 II.3. Windykacja należności W 2014 r. w ramach PROW ARiMR prowadziła spraw niewindykowanych 22 i windykacyjnych, z czego: sprawy, które zostały zarejestrowane w 2014 r.; spraw, które zostały zarejestrowane przed dniem 1 stycznia 2014 r.; ,21 należność główna; ,47 odsetki; ,41 koszty windykacji. Sprawy te dotyczyły działań: 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom 171 sprawy; 113 Renty strukturalne spraw; 114 Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów 1 sprawa; 121 Modernizacja gospodarstw rolnych - 26 spraw; 123 Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej - 20 spraw; 141 Zobowiązań z okresu dla działania Wspieranie gospodarstw niskotowarowych spraw; 142 Grupy producentów rolnych 6 spraw; 211 Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich o niekorzystnych warunkach gospodarowania spraw; 212 Wspieranie gospodarowania na obszarach innych o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) spraw; 214 Program rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe) sprawy; 221 Zalesianie gruntów rolnych sprawy; 223 Zalesianie gruntów innych niż rolne - 11 spraw; 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej 10 spraw; 312 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 31 spraw; 313 Odnowa i rozwój wsi Zachęcanie do prowadzenia działalności związanej z turystyką 1 sprawa; 322 Odnowa i rozwój wsi Odnowa i rozwój wsi 1 sprawa; 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju 7 spraw; 431 Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja - 1 sprawa. 22 Sprawy niewindykowane to takie należności, w których nie została wydana decyzja o ustaleniu kwoty do zwrotu ze względu na dokonanie wpłaty przez beneficjenta. Strona 98

99 II.4. Zestawienia dotyczące realizacji finansowej Programu W załącznikach do niniejszego sprawozdania zawarto następujące zestawienia: Finansowe wykonanie Programu w ramach osi i działań oraz w ramach Pomocy technicznej do końca 2014 r. (załącznik nr 4 do sprawozdania); Zestawienie wydatków kwalifikowalnych i niekwalifikowalnych poniesionych przez beneficjentów w ramach osi i działań oraz w ramach Pomocy technicznej do dnia 31 grudnia 2014 r. (załącznik nr 5 do sprawozdania); Zestawienie wartości płatności zrealizowanych na rzecz beneficjentów i odpowiadającego im współfinansowania krajowego dla osi i działań oraz w ramach Pomocy technicznej od początku realizacji Programu do końca 2014 r. (załącznik nr 6 do sprawozdania). Strona 99

100 III. PODSUMOWANIE DZIAŁALNOŚCI W ZAKRESIE BIEŻĄCEJ OCENY III.1. SYSTEM USTALONY DLA ZAPEWNIENIA BIEŻĄCEJ OCENY Zadania związane z oceną bieżącą spoczywają na Instytucji Zarządzającej PROW. W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi jednostką odpowiedzialną za przeprowadzanie ocen w 2014 r. był Wydział Ewaluacji i Polityki Spójności w Departamencie Rozwoju Obszarów Wiejskich. Jednostka prowadziła oceny samodzielnie lub zlecała je jednostkom zewnętrznym. W realizację zadań z zakresu ocen zaangażowana jest Grupa Zarządzająca Ewaluacją. Opis systemu oceny oraz zadania Grupy Zarządzającej Ewaluacją zostały szczegółowo opisane w rocznych sprawozdaniach z realizacji PROW z poprzednich lat. III.2. PODJĘTA DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE OCENY BIEŻĄCEJ W 2014 roku, w ramach oceny bieżącej zrealizowane zostały następujące badania ewaluacyjne, dotyczące PROW : 1. Ocena efektów wsparcia udzielonego w ramach działania 142 Grupy producentów rolnych Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ) Badanie zostało zrealizowane przez firmę WYG PSDB sp. z o.o. Główne wnioski z przeprowadzonego badania: Wsparcie GPR miało pozytywny wpływ na poprawę organizacji produkcji, dostosowanie oferty GPR do wymogów rynkowych w zakresie jakości produktów oraz wielkości partii dostarczanego surowca, wspólne dostarczanie produktów do odbiorców oraz tworzenie wspólnych zasad dotyczących informacji o produktach. Wymiernymi efektami wsparcia były także m.in. poprawa organizacji funkcjonowania grup, finansowe bezpieczeństwo sprzedaży oraz stabilność finansowa grup. Wspólna sprzedaż produktów, zakupy oraz inwestycje stanowią kluczowe uwarunkowania wymiernych efektów funkcjonowania grupy; Wsparcie uzyskane w ramach działania 142 PROW było przez beneficjentów wykorzystane na realizację zróżnicowanych celów. Środki te zostały przeznaczone głównie na sfinansowanie składników majątku trwałego oraz zakupy obrotowych środków produkcji. Wspólne inwestycje materialne zostały uznane za kluczowy czynnik poprawiający trwałość GPR. Te kierunki wykorzystania wsparcia poprawiły zdolność grup do samodzielnego rozwiązywania problemów rynkowych oraz planowania długofalowego rozwoju; Strona 100

101 Jedną z barier tworzenia grup jest mentalność rolników, ich niechęć do współpracy wynikająca z braku zaufania do sąsiada. Siła oddziaływania tej bariery maleje, gdy grupa zaczyna funkcjonować i rolnicy zaczynają dostrzegać wymierne korzyści ze współpracy; GPR zainteresowane są konsolidacją z innymi grupami, mniej przyjmowaniem we własne struktury nowych członków. Na trwałość funkcjonowania grup mają wpływ wspólne inwestycje w aktywa materialne, sukcesy grupy, rosnąca pozycja negocjacyjna oraz pojawienie się wymiernych efektów produkcyjnych i ekonomicznych w gospodarstwach członków; Wsparcie finansowe stanowi kluczową motywację do funkcjonowania w grupie - jest to podstawowy czynnik determinujący zrzeszanie się w GPR; Wyniki badań wykazały niewielkie zróżnicowanie w zakresie efektów wsparcia w poszczególnych branżach. Podobna zależność wystąpiła w przypadku relacji pomiędzy poziomem przychodów ze sprzedaży a efektami wsparcia- zróżnicowanie wskazań było także nieznaczne. Jednocześnie można zaobserwować pewną zależność pomiędzy liczbą członków grupy i skalą efektów wsparcia. Wraz ze wzrostem liczby członków grupy ich przedstawiciele wskazują na większą liczbę pozytywnych skutków wykorzystania środków pozyskanych w ramach działania 142. Na podstawie wypracowanych wniosków sformułowano następujące rekomendacje: Utrzymanie analogicznej konstrukcji działania w nowej perspektywie finansowej tj. zasad wsparcia. Ewentualnie do rozważenia pozostaje kwestia zróżnicowania kierunków wsparcia GPR w sektorach o różnym stopniu konsolidacji, co pozwoliłoby na rozwój jakościowy GPR oraz dalszą poprawę organizacji sektora pierwotnej produkcji rolnej w tym poziomą i pionową integrację rolników; Doprecyzowanie dokumentacji szczególnie w zakresie możliwych kierunków wydatkowania środków w ramach przedmiotowego działania, w tym także poprzez określenie przykładowego katalogu kosztów kwalifikowanych; Stworzenie możliwości bardziej elastycznego wykorzystania środków w zależności od etapu rozwoju GPR, specyfiki branży i ewentualne umieszczenie zapisu zawierającego możliwość sfinansowania procesu wdrożenia kluczowych dla beneficjentów programów rozwojowych; Intensyfikacja działań edukacyjnych wśród rolników dotyczących idei grup oraz korzyści jakie są związane z funkcjonowaniem w grupie, łącznie z promowaniem katalogu dobrych praktyk w tym zakresie. W szczególności istotne jest podnoszenie kwalifikacji osób, które mogłyby pełnić rolę animatorów tworzenia grup; Rozważenie możliwości finansowania działań mających na celu podwyższanie wartości dodanej oferty grup. Strona 101

102 Ponadto, w 2014 roku, ze względu na trwające prace nad przygotowaniem do wdrożenia instrumentów wsparcia w okresie badania bezpośrednio dotyczyły PROW Ocena ex ante PROW Badanie zostało zrealizowane przez Konsorcjum w składzie: Ecorys sp. z o.o., Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa PIB. Ewaluator ex ante został zaangażowany w proces oceny od wczesnej fazy programowania PROW Proces ewaluacji ex-ante miał charakter partycypacyjny. Ewaluator dokonywał analizy i oceny kolejnych wersji Programu. Propozycje ewaluatora, dotyczące modyfikacji projektowanych rozwiązań, rozważane były przez Instytucję Zarządzającą i w miarę możliwości uwzględniane w toku bieżącej pracy nad Programem. W całym okresie realizacji oceny ewaluator: Pozostawał w stałym, bieżącym kontakcie z IZ. Organizowane były spotkania robocze w celu dwustronnej wymiany informacji, wypracowania wspólnych rozwiązań lub wyjaśnienia kwestii niezrozumiałych; Dokonywał bieżącej oceny poszczególnych elementów przygotowywanego projektu programu oraz formułował opinie, zalecenia i rekomendacje; Uczestniczył w organizowanych dyskusjach i spotkaniach dotyczących opracowania PROW ; Współpracował z wykonawcą Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko PROW Celem współpracy było uspójnienie wniosków i rekomendacji oraz uwzględnienie wyników SOOŚ w raporcie końcowym z ewaluacji ex-ante. Najważniejsze rekomendacje przedstawione przez ewaluatora w okresie realizacji oceny: Analiza SWOT nie wskazuje jednoznacznie najważniejszych mocnych i słabych stron oraz zagrożeń i szans, w tym w szczególności dotyczących rolnictwa i pozarolniczego rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich. Zalecamy wprowadzić zasadnicze zmiany mając na uwadze wiodącą rolę funkcji gospodarczych rolnictwa, agrobiznesu i obszarów wiejskich, a nie funkcji środowiskowych i klimatycznych. Z obecnego opisu nie wynika, że na podstawie analizy SWOT zostały zidentyfikowane potrzeby. Analiza SWOT została poprawiona, zgodnie z zaleceniami ewaluatora, pod kątem jej spójności, przejrzystości i adekwatności zidentyfikowanych na podstawie diagnozy charakterystyk. Uwzględniono również zalecenie odpowiedniego przedstawienia wyników analizy SWOT w obszarze rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich; Strona 102

103 Zidentyfikowane potrzeby wydają się logiczne i dobrze uzasadnione. Jednakże ich kształt merytoryczny nie we wszystkich elementach jest wynikiem przeprowadzonej analizy SWOT. Uwaga została przedyskutowana i wypracowano wspólne stanowisko ewaluatora z IZ. Poprawiono zapisy w taki sposób, aby potrzeby jasno wynikały z analizy SWOT; Marginalizacja w projekcie PROW instrumentarium związanego ze wspieraniem pozarolniczego rozwoju wsi i tworzeniem nowych miejsc pracy. Ze względu na ograniczony budżet konieczne jest ukierunkowanie programu na najważniejsze cele. Program jest ukierunkowany głównie na poprawę konkurencyjności rolnictwa. Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości realizowane będzie w ramach Leader. Środki na rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich zostały zapewnione w odpowiednich programach Polityki Spójności. 3. Prognoza oddziaływania na środowisko PROW Badanie zostało zrealizowane przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa PIB. Podstawą prawną opracowania Prognozy oddziaływania na środowisko projektu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (ustawa OOŚ), która zawiera transpozycję do prawodawstwa polskiego dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Celem prognozy oddziaływania na środowisko była kompleksowa ocena wpływu realizacji zapisów projektu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach (PROW ) na poszczególne elementy środowiska. Oceniono również możliwość występowania oddziaływań skumulowanych oraz zastosowania rozwiązań alternatywnych i ewentualnych działań kompensacyjnych. 4. Realizacja celów przekrojowych środowisko, przeciwdziałanie zmianom klimatu, przystosowanie się do zmian klimatu w ramach działań inwestycyjnych Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Badanie zostało zrealizowane przez Instytut Technologiczno-Przyrodniczy z siedzibą w Falentach. Celem ekspertyzy było wskazanie jakiego rodzaju operacje w ramach wybranych działań (lub poddziałań) inwestycyjnych PROW można uznać za realizujące cele środowiskowe, oraz zasad wyboru operacji uwzględniających cele środowiskowe. Strona 103

104 Wykonawca w ramach ekspertyzy: określił, jakie rodzaje operacji realizowane w ramach poszczególnych działań inwestycyjnych, realizując cel główny danego działania, mogą dodatkowo przyczyniać się do realizacji celów przekrojowych PROW w zakresie środowiska lub łagodzenia zmiany klimatu lub przystosowania się do tych zmian; przedstawił propozycje kryteriów wyboru operacji pod kątem wpływu tych operacji na środowisko, łagodzenie zmian klimatu lub przystosowanie się do tych zmian; przedstawił sposób oceny operacji pod względem ich wpływu na realizację celów przekrojowych. 5. Monitoring efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego Wykonawca: Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach. Monitoring efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego realizowany jest przez Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w ramach Programu Wieloletniego pt.: Standaryzacja i monitoring przedsięwzięć środowiskowych, techniki rolniczej i rozwiązań infrastrukturalnych na rzecz bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Głównym założeniem ww. monitoringu jest zbadanie wpływu programu rolnośrodowiskowego na środowisko przyrodnicze. Przedmiotem monitoringu są elementy środowiska przyrodniczego, do których wprost odwołują się zapisy programu czyli siedliska przyrodnicze, ornitofauna oraz krajobraz. Prowadzony monitoring bada wpływ wymogów programu rolnośrodowiskowego na stan populacji ptaków oraz siedlisk. Efekty przyrodnicze wdrażania programu rolnośrodowiskowego realizowanego jako działanie w ramach PROW monitorowane są od roku 2011, chociaż jeszcze w roku 2010 został zrealizowany projekt pilotażowy mający na celu opracowanie i przetestowanie metodyki monitoringu. Pierwsze kompleksowe wyniki i wnioski wynikające z monitoringu środowiskowego znane będą pod koniec 2015 r., choć wyniki cząstkowe zostały już wykorzystane w trakcie prac mających na celu przygotowanie i konsultowanie PROW Planuje się kontynuację monitoringu w ramach kolejnego Programu Wieloletniego ITP w latach , także w odniesieniu do pakietów 4 i 5 Działania rolno-środowiskowoklimatycznego. Strona 104

105 III.3 ZBIERANIE DANYCH Dane na potrzeby ocen zbierane są w ramach systemu monitorowania PROW Funkcjonujący system monitorowania programu zapewnia zbieranie wszystkich wskaźników produktu i rezultatu określonych we Wspólnych Ramach Monitorowania i Oceny (CMEF). Zgodnie z art. 81 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 określono również dodatkowe wskaźniki dla PROW Wskaźniki te zostały wybrane z uwzględnieniem ich użyteczności dla monitorowania postępów finansowych i rzeczowych programu. Należy także podkreślić, że zakres danych dotyczących wskaźników, w tym efektów rzeczowych zrealizowanych operacji, przedstawianych w ramach tabel monitorowania, stanowiących załącznik do sprawozdań, jest znacznie szerszy i bardziej uszczegółowiony niż zestaw wskaźników określonych w Programie. Źródłem danych dla wskaźników są dokumenty składane przez beneficjentów PROW : wnioski o udzielenie pomocy, wnioski o płatność oraz ankiety monitorujące, które składane są po zakończeniu operacji i służą przede wszystkim do mierzenia wskaźników rezultatu. Ponadto, na potrzeby poszczególnych badań ewaluacyjnych w zależności od tematyki ewaluacji przez wykonawców ewaluacji realizowane są badania ilościowe i jakościowe wśród odpowiednich interesariuszy programu (beneficjentów, instytucji zaangażowanych we wdrażanie programu itd.). Strona 105

106 III.4 NAWIĄZYWANIE KONTAKTÓW PRZEZ OSOBY UCZESTNICZĄCE W OCENIE Współpraca z Europejską Siecią Ewaluacyjną Przedstawiciele IZ uczestniczyli w zorganizowanych w 2014 r., posiedzeniach Europejskiej Sieci Ekspertów ds. Ewaluacji Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich. Przedstawiciele IZ brali aktywny udział w warsztatach organizowanych przez Evaluation Helpdesk. Współpraca z jednostkami administracji publicznej w zakresie ewaluacji Kontynuowana jest współpraca z Krajową Jednostką Oceny. W roku 2014 współpraca dotyczyła m.in. uzgodnień w zakresie wspólnego podejścia do ewaluacji w ramach Umowy Partnerstwa oraz możliwości koordynacji zadań z zakresu ewaluacji w przyszłym okresie programowania. W 2014 r. pracownicy jednostki ewaluacyjnej MRiRW uczestniczyli w spotkaniach i konferencjach, na których prezentowane były wyniki badań ewaluacyjnych. Kontynuowana jest współpraca z Głównym Urzędem Statystycznym w zakresie przekazywania danych statystycznych niezbędnych do monitorowania wskaźników bazowych PROW Strona 106

107 IV. DZIAŁANIA PODEJMOWANE W CELU ZAPEWNIENIA JAKOŚCI I SKUTECZNOŚCI REALIZACJI PROGRAMU IV.1. Organizacja systemu monitorowania Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 (art. 79) PROW podlega stałemu monitorowaniu. Podstawowe założenia organizacji systemu monitorowania PROW zostały określone w ustawie z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. z 2013 r. Nr 173). Zgodnie z art. 7 ww. ustawy, podmioty wdrażające (samorządy województw, ARiMR, ARR oraz FAPA - jako podmiot, któremu Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi powierzył zadania na podstawie umowy) zobowiązane są do pozyskiwania, gromadzenia i opracowywania danych związanych z wykonywaniem przez nie zadań Instytucji Zarządzającej. Zakres oraz tryb i terminy przekazywania sprawozdań z wykonywania przez podmioty wdrażające zadań Instytucji Zarządzającej zostały określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie zakresu sprawozdań dotyczących realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata oraz trybu i terminów przekazywania tych sprawozdań (Dz. U. z 2014 r. poz. 427). Samorządy województw, ARR i FAPA, zostały zobligowane do przekazywania sprawozdań z wykonywania przez nie zadań Instytucji Zarządzającej do ARiMR. ARiMR gromadzi i opracowuje dane pozyskane od pozostałych podmiotów wdrażających, następnie przekazuje je do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Informacje dotyczące realizacji PROW są przekazywane w postaci sprawozdań bieżących (tygodniowych oraz miesięcznych) i sprawozdań okresowych (półrocznych oraz rocznych). Wzory tych sprawozdań zostały przygotowane przez IZ, a następnie włączone do Książek procedur monitorowania i sprawozdawczości obowiązujących odrębnie dla poszczególnych podmiotów wdrażających. Zgodnie z wytycznymi zawartymi w CMEF, przy uwzględnieniu specyfiki poszczególnych działań w Programie zostały zdefiniowane wskaźniki monitorowania. Wskaźniki służą do mierzenia postępów, efektywności i skuteczności realizacji Programu w odniesieniu do jego celów. Monitoring prowadzony jest na podstawie zdefiniowanych wskaźników finansowych oraz wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania. Dane dla celów monitoringu są gromadzone na poziomie operacji, działań i osi. Jeśli jest to wskazane, monitorowany jest udział kobiet i mężczyzn w działaniach Programu. Strona 107

108 Czynności związane z monitorowaniem realizacji wdrażanych działań, gromadzeniem danych oraz przygotowaniem wymaganych procedurami sprawozdań dotyczących wdrażania PROW prowadzi ARiMR. Źródłem danych wejściowych dla sprawozdań jest dokumentacja prowadzona przez jednostki zaangażowane w realizację PROW (biura powiatowe ARiMR, oddziały regionalne ARiMR, komórki organizacyjne Centrali ARiMR, podmioty wdrażające dla zadań delegowanych) oraz bazy danych systemów informatycznych. Informacje niezbędne do przygotowania sprawozdań w ramach PROW w ARiMR gromadzone są w systemach informatycznych: w aplikacji PROW , ZSZiK, PROW, Gepard, Rejestr Gospodarstw oraz systemach finansowo - księgowych tj. Oracle E-Business Suite oraz Oracle Business Intelligence. Informacje niezbędne do przygotowania sprawozdań z Pomocy technicznej gromadzone są w sposób manualny, w aplikacji MS Excel. Mając na uwadze konieczność przeprowadzania analiz oraz przekazywania sprawozdań w zakresie kontroli na miejscu, w trakcie kampanii kontrolnej prowadzony jest monitoring kontroli na miejscu, przy wykorzystaniu aplikacji SKNM, usprawniającej bieżący monitoring liczby przeprowadzonych kontroli na miejscu oraz stwierdzonych nieprawidłowości w ramach działań: Renty strukturalne, Program rolnośrodowiskowy oraz Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne. Dodatkowo od kwietnia 2011 r. prowadzony jest monitoring ilościowy wykonania kontroli w ramach wszystkich mechanizmów pomocowych, w których wykonywane są czynności kontrolne w Systemie Analityczno-Raportowym (SAR). W sytuacji braku możliwości pozyskania informacji w sposób systemowy lub ze względu na ich specyfikę (dane jakościowe), dane z poszczególnych komórek organizacyjnych ARiMR, koordynujących poszczególne procesy, są pozyskiwane manualnie. W przypadku zadań delegowanych, informacje niezbędne do przygotowania sprawozdań gromadzone są przez samorządy województw, ARR, FAPA, które są odpowiedzialne za ich zebranie, weryfikację i przekazanie do ARiMR. Czynności związane z monitorowaniem realizacji wdrażanych działań, gromadzeniem danych dotyczących wdrażania Programu oraz przygotowaniem wymaganych procedurami sprawozdań prowadzi wydzielona komórka organizacyjna (np. samodzielne stanowisko ds. monitoringu i sprawozdawczości). Ponadto został udostępniony system informatyczny OFSA PROW DD, wspierający obsługę działań delegowanych. Strona 108

109 Komitet Monitorujący Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Komitet Monitorujący Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (KM PROW ) działa zgodnie z art. 77 i art. 78 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005. Został on powołany Zarządzeniem nr 8 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 maja 2007 r. Szczegółowy zakres prac Komitetu określa regulamin określony uchwałą nr 1 z dnia 4 września 2007 r. w sprawie przyjęcia Regulaminu Komitetu Monitorującego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata W 2014 r. odbyły się 3 posiedzenia KM PROW Wypełniając postanowienia dotyczące zakresu prac KM PROW , Instytucja Zarządzająca podczas każdego z posiedzeń przedstawiła oraz poddała pod dyskusje stan realizacji Programu. 1. W dniu 11 kwietnia 2014 r. odbyło się XV posiedzenie Komitetu Monitorującego PROW Na posiedzeniu ww. Komitetu podjęto następujące uchwały: Uchwałę dotyczącą zatwierdzenia zmian tabel finansowych Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Uchwała ta przewidywała zwiększenie budżetów działań: Modernizacja gospodarstw rolnych o kwotę 200 mln euro, Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych o kwotę 25 mln euro oraz Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej" o ok. 83, 8 mln euro. Środki finansowe zostały przesunięte z działań: Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów - 8 mln euro, Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności - 5 mln euro, Działania informacyjne i promocyjne - 4 mln euro, Wspieranie gospodarstw niskotowarowych 1,1 mln euro, Program rolnośrodowiskowy 70 mln euro, Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne 60 mln euro, Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 120 mln euro oraz Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) 30 mln euro; Uchwałę dotyczącą zmian w działaniu Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych poprzez wprowadzenie schematu pomocy kierowanego do gospodarstw rolnych - producentów trzody chlewnej z obszarów dotkniętych skutkami wystąpienia ASF u dzików; Uchwałę dotyczącą zmiany kryteriów wyboru operacji dla działania Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych. W związku z planowanym Strona 109

110 wprowadzeniem nowego schematu wsparcia określono zasady wyboru operacji w ramach tego schematu. Preferowane będą operacje realizowane w gospodarstwach prowadzących produkcję trzody chlewnej na większą skalę. 2. W dniu 25 czerwca 2014 r. odbyło się XVI posiedzenie Komitetu Monitorującego PROW Na posiedzeniu ww. Komitetu odbyła się dyskusja na temat stanu realizacji PROW Poinformowano, że dotychczas zakontraktowano 68,6 mld zł, co stanowi ponad 95 % alokacji Programu i zrealizowano płatności na łączną kwotę 55,92 mld zł, w tym 42,21 mld zł EFRROW, co stanowi blisko 77% alokacji EFRROW. Natomiast na koniec okresu sprawozdawczego (do końca 2013 r.) zakontraktowano blisko 91% alokacji Programu i zrealizowano płatności w kwocie blisko 52 mld zł, w tym 39,28 mld zł EFRROW, co stanowi ponad 71% alokacji EFRROW. W trakcie posiedzenia poinformowano również o stanie realizacji poszczególnych działań Programu w kontekście terminu zakończenia płatności na rzecz beneficjentów Programu, upływającego r. KM PROW przyjął również uchwały, które dotyczyły: zmiany kryteriów wyboru operacji w działaniu Modernizacja gospodarstw rolnych oraz zmian technicznych w opisie działań Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności oraz Działania informacyjne i promocyjne. Podczas posiedzenia omówiono również wyniki zrealizowanych badań ewaluacyjnych. Poinformowano również, że wyniki badań dostępne są na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW). 3. W dniu 9 września 2014 r. odbyło się XVII posiedzenie Komitetu Monitorującego PROW Na posiedzeniu ww. Komitetu podjęto następujące uchwały: Uchwałę dotyczącą zatwierdzenia zmian tabel finansowych Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Uchwała ta przewidywała zwiększenie budżetów działań: Ułatwienie startu młodym rolnikom o kwotę 23 mln euro oraz Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej" o 17,25 mln euro; Uchwałę dotyczącą zmian w działaniu Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej polegających na uwzględnieniu wsparcia projektów związanych z inwestycjami w odnawialne źródła energii (OZE); Uchwałę w sprawie modyfikacji kryteriów wyboru projektów dla działania Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Podstawowe usługi dla gospodarki Strona 110

111 i ludności wiejskiej przyjętych Uchwałą Nr 10 z dnia oraz Uchwałą Nr 12 z dnia r. w wyniku zmian w opisie działania; Uchwałę dotyczącą zmian w działaniu Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych poprzez zmniejszenie minimalnej wartości strat w majątku trwałym gospodarstwa z 10 tys. zł do 5 tys. zł; Uchwałę w sprawie zmian w działaniu Program rolnośrodowiskowy. Zmiany wynikają z konieczności dostosowania wymogów Programu rolnośrodowiskowego (PROW ) do ram prawnych nowego okresu programowania (PROW ); Uchwałę w sprawie zmian w działaniu Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne. Zmiana wynika z potrzeby dokonania aktualizacji treści Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , w zakresie zmiany stawki premii zalesieniowej, wypłacanej w ramach działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne do zalesionych gruntów rolnych uprawnionych do płatności bezpośrednich w 2015 r., zgodnie z art. 32 ust. 2 lit. b) (ii) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1307/2013. Wszystkie uchwały KM PROW są publikowane na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod adresem: PROW Strona 111

112 IV.2. Zmiany PROW w 2014 roku W 2014 roku, w oparciu o przepisy rozporządzenia Komisji (WE) nr 1974/2006, Instytucja Zarządzająca PROW , dwukrotnie przekazała Komisji Europejskiej propozycje zmian Programu. 1. Dnia 15 kwietnia 2014 r. Instytucja Zarządzająca PROW przesłała Komisji Europejskiej pierwszy pakiet zmian Programu. Przedkładany projekt zmian PROW dotyczył: realokacji środków finansowych do działań: Modernizacja gospodarstw rolnych, Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych oraz Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej" z działań: Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów, Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności, Działania informacyjne i promocyjne, Wspieranie gospodarstw niskotowarowych, Program rolnośrodowiskowy, Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne, Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw oraz Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) ; Wprowadzenia schematu pomocy kierowanego do gospodarstw rolnych - producentów trzody chlewnej w działaniu Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych ; Zmiany Załącznika 15: Tabela pomocy państwa, którą należy dołączyć do każdego programu rozwoju obszarów wiejskich. Komisja Europejska zatwierdziła proponowane zmiany w dniu r. (pismo znak: ZF/JW./ldz. D(2014) ). 2. Dnia 23 września 2014 r. Instytucja Zarządzająca PROW przesłała Komisji Europejskiej drugi pakiet zmian Programu. Przedkładany projekt zmian PROW dotyczył: Relokacji środków finansowych do działań: Ułatwianie startu młodym rolnikom oraz Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej z działania Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa w ramach Schematu II Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi ; Strona 112

113 Zmiany w działaniu Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych poprzez zmniejszenie minimalnej wartości strat w majątku trwałym gospodarstwa z 10 tys. zł na 5 tys. zł; Zmian technicznych w działaniach Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności oraz Działania informacyjne i promocyjne w zakresie podstawy prawnej dla krajowego systemu jakości integrowana produkcja (IP) oraz przepisów o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych, a także rolnictwa ekologicznego; Zmiany w działaniu Program rolnośrodowiskowy. W związku z koniecznością dostosowania wymogów Programu rolnośrodowiskowego (PROW ) do ram prawnych nowego okresu programowania (PROW ), zaistniała potrzeba dokonania zmian w wymogach Pakietu 8. Ochrona gleb i wód oraz w stawkach płatności dla wariantów 9.3 Utrzymanie 2-metrowych miedz śródpolnych i 9.4 Utrzymanie 5-metrowych miedz śródpolnych w ramach pakietu 9. Strefy buforowe; Ponadto, w ramach pakietu 8. Ochrona gleb i wód wskazano warianty 8.2 Międzyplon ozimy i 8.3 Międzyplon ścierniskowy, jako praktyki równoważne do jednej z praktyk zazielenienia, tj. dywersyfikacji upraw, rolnik będzie miał możliwość wyboru i uznania realizacji ww. wariantów jako praktyki równoważnej. W takim przypadku stawki płatności dla wariantów 8.2 i 8.3 będą odpowiednio zmniejszone; Jeżeli rolnik nie zaakceptuje takiego dostosowania (stawki płatności i zmiana wymogów) to będzie mógł zrezygnować z kontynuowania zobowiązania, bez konieczności zwrotu pobranych płatności; Zmiany w działaniu Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne. Zmiana wynika z potrzeby dokonania aktualizacji treści Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , w zakresie zmiany stawki premii zalesieniowej, wypłacanej w ramach działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne do zalesionych gruntów rolnych uprawnionych do płatności bezpośrednich w 2015 r. zgodnie z art. 32 ust. 2 lit. b) (ii) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1307/2013; Zmiany w działaniu Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej polegające na uwzględnieniu wsparcia projektów związanych z inwestycjami w odnawialne źródła energii (OZE). Komisja Europejska zatwierdziła proponowane zmiany w dniu r. (pismo znak: ZF/JW/lvdz D(2014)41816). Strona 113

114 IV.3. Podsumowanie głównych problemów napotkanych podczas zarządzania Programem W niniejszym rozdziale opisane zostały główne problemy, które wystąpiły w 2014 r. podczas wdrażania Programu, a także najważniejsze działania zaradcze. Ponadto, w załączniku nr 1 do sprawozdania znajduje się pełne zestawienie nowelizacji przepisów krajowych dotyczących Programu, w tym rozporządzeń wdrożeniowych dla poszczególnych działań PROW, natomiast w rozdziale IV.2 omówiono zmiany dokumentu programowego zatwierdzone przez Komitet Monitorujący i przedłożone Komisji Europejskiej. Działanie Ułatwianie startu młodym rolnikom W 2014 r. została wprowadzona zmiana w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania. W ramach nowelizacji rozporządzenia zwiększono kwotę pomocy z 75 tys. zł do 100 tys. zł. Ponadto, dokonano skrócenia terminów w procedurze przyznawania pomocy, co umożliwiło przyznawanie pomocy również osobom, które w dniu złożenia wniosku prowadziły działalność rolniczą w gospodarstwie dłużej niż 12 miesięcy (maksymalnie 15 miesięcy), oraz wydawanie decyzji o przyznanie pomocy przed upływem 18 miesięcy od dnia rozpoczęcia przez wnioskodawcę prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwie, zgodnie z przepisami prawa UE. W celu usprawnienia procesu obsługi wniosków o przyznanie pomocy, skrócono terminy m.in. na usunięcie przez wnioskodawcę braków formalnych we wniosku (z 21 dni do 7 dni) oraz na dokonanie przez wnioskodawcę zmian we wniosku (z 45 do 20 dni od dnia zakończenia terminu składania wniosków). W ramach warunków przyznawania pomocy określono minimalną liczbę punktów przyznawanych na podstawie kryteriów wyboru. Wnioski, które otrzymały mniej punktów, nie mogły zostać przyjęte do finansowania. Dokonano również rewizji sankcji określonych w przepisach krajowych, wprowadzając bardziej proporcjonalne zasady ich ustalania. Ponadto, w związku z występującymi trudnościami z realizacją zobowiązania do uzupełnienia wykształcenia w terminie 3 lat od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu pomocy, spowodowanymi m.in. zmianą w systemie oświaty, rozszerzono listę kategorii siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności innych niż wymienione w przepisach rozporządzenia nr 1974/2006, w przypadku wystąpienia których zwrot pomocy nie jest wymagany - dodano okoliczności wynikające z cyklu nauczania w danym typie szkoły lub terminu egzaminu zawodowego, niezależne od beneficjenta, skutkujące nieuzupełnieniem wykształcenia w wymaganym terminie. W takim przypadku, uzupełnienie wykształcenia powinno nastąpić nie później niż w terminie 9 miesięcy od dnia upływu ustalonego terminu. Strona 114

115 Działanie Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów W 2014 r. została wprowadzona zmiana w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania. Celem zmiany było umożliwienie rozliczenia wydatków działania w okresie kwalifikowalności Programu, tj. do końca roku Przedmiotowa nowelizacja rozporządzenia określiła maksymalny termin, do upływu którego możliwe jest złożenie wniosku o płatność ostateczną, tj. 30 czerwca 2015 r. oraz wprowadziła zmiany w zakresie wyznaczania terminu naboru wniosków w roku Ponadto, w odpowiedzi na pojawiające się sygnały o nieprawidłowościach w świadczeniu i rozliczaniu usług doradczych przez prywatne akredytowane podmioty doradcze kontynuowano działania naprawcze podjęte już w 2012 r. Działania te miały na celu wzmocnienie systemu kontroli w zakresie spełniania przez akredytowane podmioty doradcze warunków do udzielenia im akredytacji i warunków dotyczących sposobu i jakości świadczenia usług doradczych objętych akredytacją, a także wzmożenie kontroli na miejscu (u rolnika), w celu zbadania każdego przypadku pod kątem wystąpienia nieprawidłowości w odniesieniu do niewłaściwie świadczonej usługi doradczej. Działanie Modernizacja gospodarstw rolnych W 2014 r. została wprowadzona zmiana w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania. W ramach nowelizacji wprowadzono dodatkowe kryteria wyboru operacji, dotyczące przede wszystkim środowiska naturalnego. Zmienione kryteria wyboru miały zastosowanie do wniosków o przyznanie pomocy, które zostały przyjęte do finansowania w wyniku realokacji zwiększającej budżet działania. Ustalono również minimalną liczbę punktów wnioski, które uzyskały mniejszą liczbę punktów niż minimalna, nie były przyjmowane do finansowania. Ponadto, w celu usprawnienia procesu obsługi wniosków, skrócono z 21 dni do 14 dni terminu na usunięcie przez wnioskodawcę braków we wniosku o przyznanie pomocy oraz zniesiono możliwość występowania przez wnioskodawcę z prośbą do ARiMR o przedłużenie terminu wykonania określonej czynności w toku postępowania w sprawie przyznania pomocy, np. dokonania uzupełnienia wniosku. Skrócono również termin na wniesienie przez wnioskodawcę prośby o przywrócenie terminu wykonania czynności w toku postępowania w sprawie przyznania pomocy (z 45 dni do 14 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia). Działanie Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) W 2014 została wprowadzona zmiana w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach Strona 115

116 działania. Nowelizacja wynikała z konieczności dostosowania obowiązujących regulacji krajowych do przepisów UE. Zmiana dotyczyła nowych zobowiązań prawnych podejmowanych w 2014 r. i polegała na odstąpieniu od warunku kwalifikowalności, jakim było zobowiązanie do prowadzenia działalności rolniczej na obszarze o niekorzystnych warunkach gospodarowania przez przynajmniej 5 lat od pierwszej wypłaty ONW. Działanie Program rolnośrodowiskowy W roku 2014 zostały wprowadzone zmiany w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania. Dotyczyły one m.in.: Zmniejszenia wielkości zobowiązań wieloletnich generowanych przez nabór w 2014 r. poprzez m.in. wprowadzenie mechanizmu degresywności i limitów wspieranej powierzchni; Wprowadzenia zmian w zasadach wdrażania Pakietu 2. Rolnictwo ekologiczne; Dostosowania przepisów w sprawie minimalnych wymogów dotyczących stosowania środków ochrony roślin do przepisów ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. poz. 455); Wydłużenia terminu przewidzianego na zawiadomienie kierownika biura Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o zastąpieniu zwierzęcia objętego zobowiązaniem w przypadku realizacji zobowiązania w ramach Pakietu 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie; Wprowadzenia mechanizmu usprawniającego terminowe dokonywanie przez rolników czynności polegającej na dostarczaniu kierownikowi biura powiatowego ARiMR dokumentów przewidzianych dla wariantu drugiego Pakietu 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. Działanie Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne W roku 2014 zostały wprowadzone zmiany w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania. Nowelizacja miała na celu przede wszystkim doprecyzowanie obowiązujących przepisów w zakresie postępowania w przypadku stwierdzonych niezgodności. Ponadto wydłużono termin na złożenie wniosku o pomoc przez przejmującego grunty objęte zobowiązaniem zalesieniowym z 35 dni do 3 miesięcy oraz doprecyzowano przepisy związane z przekwalifikowaniem zalesionego gruntu na grunt leśny. Działanie Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych Strona 116

117 W ramach nowelizacji rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania wydłużono termin, do kiedy mogą być kontraktowane środki w ramach tego działania z 31 grudnia 2013 r. na 31 grudnia 2014 r. Wprowadzone zmiany zapewniły właściwe wydatkowanie środków zgodnie z zasadą N + 2, co jest szczególnie istotne biorąc pod uwagę niezbędny czas na realizację operacji i obsługę wniosków o przyznanie płatności w ramach tego działania. Roczne spotkanie przeglądowe PROW za rok 2014 Zgodnie z art. 83 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w dniu 13 stycznia 2015 r. odbyło się roczne spotkanie przeglądowe PROW Podczas spotkania omówiono m.in. kwestie dotyczące: poziomu błędów; sprawozdania z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich za 2013 rok; Krajowego Planu Strategicznego; postępu w realizacji PROW ; modyfikacji PROW wysłanej przez stronę polską w dniu 24 września 2014 r. Podczas spotkania zostały również omówione kwestie dotyczące przyszłego okresu programowania W związku z planowanym przeglądem bieżącej sytuacji dotyczącej poziomu błędów, Komisja Europejska poprosiła o przekazanie korekty krajowego planu działań w sprawie wskaźnika błędu. Skorygowany plan został przekazany KE w dniu 16 marca 2015 r. Strona 117

118 IV.4. Wykorzystanie Pomocy technicznej przez podmioty zaangażowane w realizację Programu Limit środków dla działania PROW [EUR] Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone (EFRROW) publiczne ogółem środki EFRROW % % ,96 71,75 Wnioski o przyznanie pomocy technicznej przyjmowane były od dnia 11 marca 2009 r. do 18 sierpnia 2014 r. Nabór wniosków miał charakter ciągły. Do końca okresu sprawozdawczego wpłynęło wniosków na kwotę ,26 zł, z czego w ramach: Schematu I wniosków na kwotę ,44 zł; Schematu II 570 wniosków na kwotę ,64 zł; Schematu III wniosków na kwotę ,18 zł. W okresie objętym sprawozdaniem w ramach Pomocy technicznej wpłynęły wnioski na łączną kwotę ,67 zł, z czego w ramach: Schematu I 456 wniosków na kwotę ,64 zł; Schematu II 171 wniosków na kwotę ,00 zł; Schematu III 657 wniosków na kwotę ,03 zł. Do końca 2014 r. podpisano umów na kwotę ,68 zł, co stanowi 89,97% limitu przeznaczonego na realizację Pomocy technicznej, z czego w ramach: Schematu I umów na kwotę ,00 zł; Schematu II 509 umów na kwotę ,68 zł; Schematu III umowy na kwotę ,00 zł. W okresie sprawozdawczym podpisano umów na kwotę ,00 zł 23. Do końca okresu objętego sprawozdaniem do Centrali ARiMR wpłynęły wnioski o płatność na kwotę ,63 zł. Zrealizowano na rzecz 22 beneficjentów płatności na kwotę ,00 zł, z czego w ramach: Schematu I płatności na kwotę ,74 zł, w tym w okresie sprawozdawczym 274 płatności na kwotę ,69 zł; 23 Informacje dotyczące realizacji Pomocy technicznej w okresie sprawozdawczym w rozdziale IV.2 sprawozdania okresowego za 2013 r. zostały wyliczone jako różnica danych w ujęciu kumulatywnym na dzień 31 grudnia 2013 r. i na dzień 31 grudnia 2012 r. Podana kwota nie zawiera aneksów zawartych w 2013 r. Strona 118

119 Schematu II płatności na kwotę ,90 zł, w tym w okresie sprawozdawczym 92 płatności na kwotę ,51 zł; Schematu III płatności na kwotę ,36 zł, w tym w okresie sprawozdawczym 388 płatności na kwotę ,91 zł. W okresie sprawozdawczym kwota zrealizowanych płatności wyniosła ,55 zł. Efekty realizacji Pomocy technicznej Do końca 2014 r. zakończono realizację operacji. Schemat I Wzmocnienie systemu zarządzania, monitorowania, wdrażania, kontroli i oceny stopnia realizacji Programu: sfinansowano ponad 17 tys. etatów dla prawie 24 tys. pracowników 24 ; zakupiono jednostek sprzętu komputerowego; sfinansowano ponad 240 tys. szkoleń krajowych, 629 kursów językowych, 271 studiów podyplomowych, 111 szkoleń zagranicznych oraz 71 zagranicznych wizyt studyjnych i staży; wykonano kontroli; wykonano 218 ekspertyz i 1 audyt; zakupiono 466 sztuk systemów informatycznych; sfinansowano 27 posiedzeń Komitetu Monitorującego oraz 27 posiedzeń grup roboczych KM; zakupiono 20 środków transportu; sfinansowano 3 oceny realizacji Programu. Schemat II Działania informacyjne i promocyjne: opracowano oraz wydano sztuki materiałów informacyjnych (w tym publikacji) oraz sztuki materiałów promocyjnych (w tym gadżetów); sfinansowano działania promocyjne w mediach; zorganizano konferencji, spotkań promocyjno-informacyjnych dla uczestników; przygotowano tablic lub znaków informacyjnych; zrealizowano 108 szkoleń krajowych dla pracowników zajmujących się działaniami informacyjnymi i promocyjnymi; zakupiono 28 jednostek sprzętu komputerowego; 24 Dane ujęte narastająco od początku wdrażania pomocy technicznej, opracowane w oparciu o informacje przekazane przez beneficjentów w ramach wniosków o płatność. Strona 119

120 sfinansowano 40,79 etatów dla 61 pracowników (oprócz pracowników zatrudnionych w punktach informacyjnych) oraz 27,36 etatów dla 28 pracowników w punktach informacyjnych 25 ; sfinansowano 4 studia podyplomowe dla pracowników zajmujących się działaniami informacyjnymi i promocyjnymi. Schemat III Stworzenie i utrzymanie krajowej sieci obszarów wiejskich (KSOW): na potrzeby stworzenia i utrzymania struktury KSOW: przeprowadzono 311 szkoleń krajowych; sfinansowano 732,91 etatów dla 949 pracowników 23 ; zakupiono 117 jednostek sprzętu komputerowego; sfinansowano 306 spotkań dotyczących KSOW, 26 zagranicznych wizyt/staży studyjnych, 32 kursy językowe i 6 studiów podyplomowych; wydano 500 broszur i publikacji. na potrzeby realizacji planu działania KSOW: opracowano oraz wydano sztuk materiałów informacyjno - promocyjnych (w tym publikacji) oraz sztuk materiałów informacyjno - promocyjnych (w tym gadżetów reklamowych); zorganizowano konferencji, spotkań promocyjno-informacyjnych dla uczestników; sfinansowano wizyt w krajach Unii Europejskiej oraz 175 krajowych wizyt studyjnych; zorganizowano 650 targów/wystaw; wykonano 83 ekspertyzy i analizy. 25 Dane ujęte narastająco od początku wdrażania pomocy technicznej, opracowane w oparciu o informacje przekazane przez beneficjentów w ramach wniosków o płatność. Strona 120

121 IV.4.1 Wykorzystanie Pomocy technicznej przez Instytucję Zarządzającą Do końca 2014 r. Instytucja Zarządzająca złożyła 301 wniosków o przyznanie pomocy technicznej na kwotę ,01 zł, w tym w okresie sprawozdawczym 76 wniosków na kwotę zł. Podpisano 268 umów na kwotę zł, w tym w okresie sprawozdawczym 51 umów na kwotę zł. Podpisane umowy dotyczyły: wzmocnienia systemu zarządzania, monitorowania, kontroli i oceny stopnia realizacji Programu 126 umów na kwotę zł, w tym w okresie sprawozdawczym - 21 umów na kwotę zł; stworzenia i utrzymania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich 104 umowy na kwotę zł, w tym w okresie sprawozdawczym 23 umowy na kwotę zł; wdrożenia sprawnego i efektywnego funkcjonowania systemu informacji i promocji PROW oraz następnego okresu programowania 38 umów na kwotę zł, w tym w okresie sprawozdawczym - 7 umów na kwotę zł. Do końca okresu sprawozdawczego Instytucja Zarządzająca zakończyła realizację 241 operacji na kwotę ,55 zł. W okresie sprawozdawczym dokonano rozliczenia 52 operacji na kwotę zł. Wykres IV-1 Struktura operacji zrealizowanych przez instytucję zarządzającą w ramach Pomocy technicznej PROW % 48% 15% Schemat I Schemat II Schemat III Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR Strona 121

122 IV.4.2 Wykorzystanie Pomocy technicznej przez podmioty wdrażające Podmioty wdrażające PROW do końca 2014 r. złożyły wniosków o przyznanie pomocy technicznej na kwotę ,38 zł, w tym w okresie sprawozdawczym wnioski na kwotę ,95 zł. Do końca okresu sprawozdawczego podpisano umów na kwotę ,68 zł, w tym w okresie sprawozdawczym umów na kwotę zł. Podpisane do końca okresu sprawozdawczego umowy dotyczyły: stworzenia i utrzymania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich umów na kwotę zł, w tym w okresie sprawozdawczym umów na kwotę zł; umożliwienia sprawnego funkcjonowania podmiotów odpowiedzialnych za zarządzanie, wdrażanie, kontrolę, monitoring i ocenę PROW umów na kwotę zł, w tym w okresie sprawozdawczym umów na kwotę zł; wdrożenia sprawnego i efektywnego funkcjonowania systemu informacji i promocji PROW oraz następnego okresu programowania 471 umów na kwotę ,68 zł, w tym w okresie sprawozdawczym umów na kwotę zł. Do końca okresu sprawozdawczego podmioty wdrażające zakończyły realizację operacji na kwotę ,68 zł. W okresie sprawozdawczym dokonano rozliczenia 674 operacji na kwotę zł. Wykres IV-2 Struktura operacji zrealizowanych przez podmioty wdrażające w ramach Pomocy technicznej PROW % 50% 15% Schemat I Schemat II Schemat III Źródło: opracowanie własne na podstawie dane ARiMR Strona 122