PRAWIDŁOWE I WADLIWE POSTAWY WYCHOWAWCZE RODZICÓW I KONSEKWENCJE ŻYCIOWE.

Transkrypt

1 PRAWIDŁOWE I WADLIWE POSTAWY WYCHOWAWCZE RODZICÓW I KONSEKWENCJE ŻYCIOWE Sposób zachowania dziecka i kształtowanie się jego osobowości uzależnione są w dużej mierze od zaspakajania względnie niezaspokajania potrzeb. Zaspakajanie potrzeb fizycznych, fizycznych przede wszystkim psychicznych zależyodjakości uczuciowego stosunku do dziecka, czyli od postaw wychowawczych rodziców. Nasuwa się pytanie, co nazywamy postawą wychowawczą rodziców. rodziców literaturze poświęconej temu zagadnieniu postawę wychowawczą określa się jako nabytą strukturę poznawczo dążeniowo afektywną ukierunkowującą zachowanie się rodziców wobec dziecka 1 Każda postawa zawiera trzy składniki: myślowy, działania i uczuciowy. Postawa nie jest więc tylko mniemaniem o dziecku, że jest takie czy inne. Zawiera ładunek uczuciowy, który wyznacza sposób zachowania rodziców wobec dziecka. Sposób zachowania, oraz to co o nim mówią, pozwala poznać ich postawę rodzicielską. 2 Wśród postaw wychowawczych rodziców wyróżnia się właściwe, sprzyjające rozwojowi kształtowaniu się osobowości dziecka, oraz niewłaściwe, przyczyniające się do powstania zaburzeń w zachowaniu dziecka. 1. PRAWIDŁOWE POSTAWY WYCHOWAWCZE RODZICÓW KONSEKWENCJE ŻYCIOWE. Prawidłowe postawy rodzicielskie powstają w oparciu o umiejętność nawiązywania właściwego kontaktu z dzieckiem. Kontakt ten jest uwarunkowany zrównoważeniem emocjonalnym i dojrzałością osobową rodziców. Rodzice kochają je i okazują mu swą miłość. Przyjmują dowody uczuć dziecka i są wyczuleni na jego potrzeby. Postępowanie rodziców nie może jednak mieć w sobie elementów przesadnej koncentracji, musi być konsekwentne. Do prawidłowych postaw rodzicielskich należą: akceptacja, współdziałanie, rozumna swoboda i uznanie. W zachowaniu rodziców obserwujemy nie tylko jedną z wymienionych postaw, lecz zależnie od sytuacji- współdziałanie, wyrażanie uznania aktywności wynikającej z akceptacji dziecka i jego poczynań. 3 Rodzice przyjmują dziecko takim jakim ono jest. Akceptują jego wygląd zewnętrzny, rozwój umysłowy, jego zalety i wady. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko. Chowają je, ale także ganią za określone zachowania. Rodzice dopuszczają też uczuciową niezależność dziecka. Ich akceptacja ułatwia dziecku osiągnięcie poczucia bezpieczeństwa i zadowolenia z siebie. 4 Akceptacja dziecka przez rodziców, ich ciepły stosunek do niego i podtrzymywanie psychiczne w formie otuchy, zachęty wpływają korzystnie na jego rozwój emocjonalny, społeczny i umysłowy. 5 1 M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, s.33, Warszawa Tamże s M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża, Psychologia wychowawcza, społeczna i kliniczna, Warszawa 1979 s Tamże s. 194, por. M. Ziemska dz. Cyt. s M. Ziemska, Rodzina i dziecko, Warszawa 1980 s

2 Współdziałanie z dzieckiem, świadczące o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą ipracą dziecka, a takżewciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców domu odpowiednio do jego możliwości rozwojowych. Współdziałających z dzieckiem rodziców cechuje aktywność nawiązywaniu wzajemnych kontaktów. W niemowlęctwie to wrażliwość rodziców na bodźce ze strony dziecka czujność na oznaki nawiązywania kontaktu przez dziecko. W miarę dorastania dziecka wzrasta u rodziców gotowość wyjaśniania, a więc rozszerzają oni wiadomości u dziecka, a później wskazują na potrzeby zdobywania wiedzy samemu. Znajdują przyjemność nie tylko we wspólnym wykonywaniu czynności, ale i we wzajemnej wymianie uwag, obserwacji, zadań. 6 Rozumna swoboda Dziecko w miarę przechodzenia przez nowe fazy rozwoju coraz bardziej oddala się fizycznie od rodziców, rodziców przy tym rozbudowuje się świadoma więź psychiczna między rodzicami a dzieckiem i rodzice darzą je większym zaufaniem. W miarę dorastania dają coraz szerszy zakres swobody i pozwalają na zabawę, pracę z dala od nich. Mimo dużej swobody potrafią utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w takim zakresie w jakim to jest pożądane. Rozumna swoboda nie może przekształcić się w swobodę niczym nieograniczoną. 7 Uznanie praw dziecka Uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych, bez przeceniania i niedoceniania jego woli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, dostosowującsię przy tym do poziomu fazy rozwojowej w jakim się ono znajduje. Pozwalają mu na odpowiedzialność za własne czyny, działanie, a nawet oczekują dojrzałego zachowania. Przejawiają w ten sposób szacunek dla jego indywidualności. Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Stosują także szeroko wyjaśnienie i tłumaczenie, a więc intelektualne sposoby oddziaływania, a nie narzucanie czy wymuszanie. Są gotowi do podawania wyjaśnień, uzasadnień przekazywanych wymagań czy kar, a więcmają tendencję do oparcia dyscypliny na wzajemnych ustaleniach na racjonalnych podstawach. Dziecko wie, czego oczekują rodzice od niego, a te oczekiwania są na miarę jego możliwości. 8 Ogólnie można powiedzieć, żerodziceprzejawiający właściwe postawy wobec dziecka chętnie otaczają je troskliwą opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, mają dużo cierpliwości i gotowości tłumaczenia i wyjaśniania. Łatwo nawiązują kontakt z dzieckiem, który jest oparty na uczuciu wzajemnej sympatii i zrozumienia. Rodzice o prawidłowych postawach są zdolni do obiektywnej oceny dziecka na skutek odpowiedniego, umiarkowanego dystansu wobec niego i akceptacji jego osoby. 9 Jeśli idzie o konsekwencje prawidłowych postaw wychowawczych rodziców wobec dzieci to akceptacja sprzyja kształtowaniu się zdolności do nawiązywania trwałej więzi emocjonalnej, do przywiązania oraz zdolności do wyrażania uczuć, dziecko jest wesołe, przyjacielskie, miłe, usłużne, współczujące, odważne. Postawa współdziałania powoduje, że dziecko staje się ufne wobec rodziców, zwraca się do 6 M. Ziemska, dz. Cyt. s. 58, por. M. Przetacznikowa, G. Makiełło- Jarża, dz. Cyt. s. 195, por. J.Pielkowa, dz. Cyt.,s.60 7 Tamże, s Tamże, s Tamże, s. 59 2

3 nich po rady i pomoc, jest zadowolone z pracy, z rezultatów własnego wysiłku, wytrwałe zdolne do współdziałania, do podejmowania zobowiązań, potrafi troszczyć się owłasność swoją i innych. Gdy rodzice dążą dziecko zaufaniem i swobodą może być ono zdolne do współdziałania z rówieśnikami, uspołecznione, pomysłowe, bystre, w miarę pewne siebie, łatwo przystosowujące się do różnych sytuacji społecznych. Może przejawiać dążenie do pokonywania różnych przeszkód, kończenia czynności rozpoczętych, spełnienia trudnych zadań. Przy postawie rodzicielskiej uznającej prawa dziecka w rodzinie może wyrobić sobie lojalność i solidarność wobec członków rodziny, może podejmować czynności z własnej inicjatywy, co sprzyja twórczości Wadliwe postawy wychowawcze rodziców ich konsekwencje życiowe. Niewszyscyrodziceprzejawiają właściwe postawy wychowawcze wobec dziecka. Postawa odtrącająca Są tacy rodzice, którzy odtrącają dziecko, nie lubią go, dają mu to wyraźnie odczuć. Często krytykują je, wymierzają surowe kary bez wnikania w przyczyny jego zachowania. Widzą w dziecku same złe cechy, które należytępić ostro, a w każdym jego zachowaniu dopatrują się złośliwości. Rodzice przejawiający postawę odtrącenia nie dbają o dziecko, otaczają je zakazami i poddają surowej dyscyplinie. 11 Postawa unikająca Cechuje ją ubogi stosunek uczuciowy lub obojętność uczuciowa rodziców. Obcowanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, czasem bywa odczuwane jako trudne. Kontakt z dzieckiem jest luźny albo pozorny dobry i maskowany obdarzaniem prezentami nadmierną swobodą, liberalizmem. Rodzice nie są zainteresowani jego sprawami, nie rozmawiają z nim, często nawet nie wiedzą, oczymbymożna mówić. Nieznają trosk ani radości swojego dziecka. Dziecko żyje w rodzinie swoim życiem, obok rodziców, którzy ignorują dziecko i jego problemy, a gdy ono usiłuje nawiązać z nimi kontakt, pod byle jakim pretekstem zbywają je. Często wykazują obojętność wobec niebezpieczeństw jakie mogą dziecku zagrażać. 12 Postawa nadmiernie chroniąca Stosunek do dziecka jest bezkrytyczny. Rodzice przejawiają wobec niego tzw. Ślepą miłość. Uważają iż ich dziecko jest wzorem doskonałości. Długo traktują go jak małego dzidziusia, przesadnie się nim opiekują, nie doceniają praktycznych możliwości dziecka. Ten typ postawy złożonej zawiera postawy cząstkowe, takie jak: przesadna opiekuńczość, nadmierna pobożność, rozwiązywanie za nie trudności, nie dopuszczanie do samodzielności. Dziecko jest zwalniane od obowiązków domowych, rodzice intensywnie je odżywiają, kupują mu drogie zabawki, izolują je od rówieśników, jako dzieci złych które nie są godne, aby z nimi się przyjaźnić, ukazują czyhające zewsząd niebezpieczeństwa, przed którymi tylko oni są w stanie uchronić. Bronią je przed wszelkimi zarzutami, nie oceniając obiektywnie 10 M. Ziemska, Rodzina i dziecko, dz. Cyt., s J. Pieskowa, dz.cyt,60; por M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, dz. Cyt, s Tamże, s. 61; por. M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, dz. Cyt. s. 62 3

4 sytuacji. Zapatrzeni bezgranicznie i bezkrytycznie w dziecko rodzice nie mogą obiektywnie oceniać i analizować jego postępowania i charakteru. 13 Postawa nadmiernie wymagająca Rodzice wytwarzają sobie wzór dziecka jakie pragnęli by mieć i do tego wzoru naginają wszystko, bez liczenia się zmożliwościamiumysłowymiifizycznymiwłasnegodzieckaw okresie rozwojowym w jakim się znajduje. Rodzice regulują wszelkie czynności dziecka za pomocą z góry ustalonych nakazów i zakazów, wzmacniających groźbą stopniowania kar za nieposłuszeństwo. Dziecko musi bezwzględnie podporządkować się woli rodziców, stawianych mu wymagań, nie tłumaczy się mu ich celu i wartości w życiu. Dziecko poza zajęciami w szkole ma wiele innych zajęć nie zawsze zgodnych z zainteresowaniami możliwościami intelektualnymi. Rodzice nie uznają jakichkolwiek niedociągnięć. Takiej postawie rodziców towarzyszy chłodna atmosfera uczuciowa. Uważają że, wychowanie musi być surowe, twarde i przyzwyczajać do pokonywania trudności życia. Nie uznaje się praw dziecka w rodzinie. Jest ono podporządkowane planom rodziców. 14 Konsekwencje błędnych postaw wychowawczych rodziców Badanie psychologiczne dotyczące błędnych postaw wychowawczych wskazują kierunki, w których możewystępować kształtowanie się zachowania dziecka. Postawa odtrącająca sprzyja kształtowaniu się u dziecka agresywności, nieposłuszeństwa, kłótliwości, kłamstwa, kradzieży, zahamowania rozwoju uczuć wyższy zachowania aspołecznego. Może powodować zastraszenie, bezradność, trudności w przystosowaniu się na skutek zahamowania, czasami otyłość, pozory niedorozwoju, reakcje nerwicowe. 15 Postawa unikająca kontaktu z dzieckiem może prowadzić do niezdolności nawiązywaniu trwałych więzi uczuciowych, nastawienia antagonistycznego do społeczeństwa, instytucji, zmienności w planach, niezdolności do obiektywnych ocen. Dziecko możebyć niezdolne do wytrwałości i koncentracji w nauce, nieufne, bojaźliwe, wchodzące w konflikt, agresywne, łatwo może ulec wykolejeniu. Trzymają się z dala od rodziców, traci odwagę ipewność siebie. 16 Postawa nadmiernie chroniąca zniekształca osobowość dziecka, przyzwyczaja je do niesamodzielności, wyrabia egoizm. Może powodować opóźnienie dojrzałości emocjonalnej infantylizm, opóźnienie dojrzałości społecznej, uzależnienie od matki, bierność, brak inicjatywy, niezdecydowanie lub zbytnią pewność siebie, oschłość uczuciową, wybuchowość. 17 Postawa nadmiernego wymagania sprzyja rozwojowi takich cech, jak brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje, przewrażliwienie, uległość, pobudliwość, brak zdolności do koncentracji. Dziecko może przejawiać słabe aspiracje, brak opanowania uczuciowego i być podatne na frustracje. 18 Postawy unikające, obojętne, a tym bardziej wrogie rodzice winni wyeliminować z życia rodzinnego. Wyrządzają one tak silne i trwałe szkody w rozwoju moralno społecznyn dziecka, że metody wychowawcze stosowane przez szkołę, czy ponad nią wychowawczą nie są już w stanie wypaczeń tych całkowicie usunąć. Tylkorozsądna, mądra, konsekwentna, 13 Tamże s Tamże s M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, dz, cyt. s. 64; por. J. Pieskowa, dz. Cyt, s M. Ziemska, Rodzina i dziecko, dz. Cyt, s wybuchowość. Pieskowa, dz. Cyt., s. 66; por. M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, dz. Cyt., s J.Pielakowa,dz.Cyt.,s.64;por.M.Ziemska,dz.cyt.,s.67 4

5 wymagająca, ale równocześnie wyrozumiała miłość rodziców do dziecka jest podstawowym warunkiem jego prawidłowego rozwoju. LITERATURA 1.M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa M. Ziemska, Rodzina i dziecko, Warszawa M. Przetacznikowa, G. Makiełło- Jarża, Psychologia wychowawcza, społeczna i kliniczna, Warszawa J. Pielakowa, Jak im pomóc?, Warszawa