1. Treść Mapy Sozologicznej Polski w skali 1: Prof. dr hab. Stefan Żynda (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) 2.

Transkrypt

1 Lista referatów 1. Treść Mapy Sozologicznej Polski w skali 1: Prof. dr hab. Stefan Żynda (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) 2. Treść mapy Hydrograficznej Polski w skali 1: dr Renata Graf (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) 3. Wykorzystanie bazy danych hydrograficznych do celów naukowych dr hab. Elżbieta Bajkiewicz- Grabowska (Politechnika Warszawska) 4. Praktyczne wykorzystanie map tematycznych dla potrzeb gospodarki mgr inż. Krzysztof Owsianik (WODGiK Wrocław) mgr inż. Stanisław Cerkaski (WODGiK Poznań) mgr inż. Wojciech Krzywnicki (WODGiK Szczecin) 5. Możliwości wykorzystania mapy glebowej w skali 1: dla potrzeb Mapy Hydrograficznej i Mapy Sozologicznej w skali 1: Tomasz Stuczyński (IUNG Puławy) 6. Rola i miejsce baz danych tematycznych SOZO i HYDRO w krajowej infrastrukturze danych przestrzennych dr Robert Olszewski (Politechnika Warszawska) 7. Analiza danych przestrzennych zgromadzonych w bazach tematycznych SOZO i HYDRO z wykorzystaniem różnych narzędzi GIS dr Robert Olszewski (Politechnika Warszawska) 8. Interaktywny portal internetowy GUGiK poświęcony bazom SOZO i HYDRO opracowanym w technologii ArcIMS dr Paweł Kowalski (Politechnika Warszawska) 9. Zasady konwersji starszych opracowań map tematycznych oraz łączenie arkuszy w większe obiekty mgr Tomasz Berus 10. Mechanizmy tworzenia i edycji obrazu kartograficznego mgr Tomasz Berus

2

3 Lista referatów 1. Treść Mapy Sozologicznej Polski w skali 1: Prof. dr hab. Stefan Żynda (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) 2. Treść mapy Hydrograficznej Polski w skali 1: dr Renata Graf (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) 3. Wykorzystanie bazy danych hydrograficznych do celów naukowych dr hab. Elżbieta Bajkiewicz- Grabowska (Politechnika Warszawska) 4. Praktyczne wykorzystanie map tematycznych dla potrzeb gospodarki mgr inż. Krzysztof Owsianik (WODGiK Wrocław) mgr inż. Stanisław Cerkaski (WODGiK Poznań) mgr inż. Wojciech Krzywnicki (WODGiK Szczecin) 5. Możliwości wykorzystania mapy glebowej w skali 1: dla potrzeb Mapy Hydrograficznej i Mapy Sozologicznej w skali 1: Tomasz Stuczyński (IUNG Puławy) 6. Rola i miejsce baz danych tematycznych SOZO i HYDRO w krajowej infrastrukturze danych przestrzennych dr Robert Olszewski (Politechnika Warszawska) 7. Analiza danych przestrzennych zgromadzonych w bazach tematycznych SOZO i HYDRO z wykorzystaniem różnych narzędzi GIS dr Robert Olszewski (Politechnika Warszawska) 8. Interaktywny portal internetowy GUGiK poświęcony bazom SOZO i HYDRO opracowanym w technologii ArcIMS dr Paweł Kowalski (Politechnika Warszawska) 9. Zasady konwersji starszych opracowań map tematycznych oraz łączenie arkuszy w większe obiekty mgr Tomasz Berus 10. Mechanizmy tworzenia i edycji obrazu kartograficznego mgr Tomasz Berus

4 Prof. dr hab. Stefan Żynda Instytut Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Ul. Dzięgielowa Poznań TREŚĆ MAP SOZOLOGICZNYCH W SKALI 1: Mapa sozologiczna jest mapą tematyczną przedstawiającą stan środowiska przyrodniczego w danym momencie czasu oraz przyczyny i skutki - tak negatywnych jak i pozytywnych przemian zachodzących w środowisku pod wpływem różnego rodzaju procesów, w tym przede wszystkim działalności człowieka, a także sposoby ochrony naturalnej wartości tego środowiska. Mapa adresowana jest głównie do instytucji i urzędów ochrony środowiska życia ludzkiego oraz decydentów i planistów na szczeblach: regionalnym, powiatowym i gminnym. Stanowi źródłowe opracowanie kartograficzne do sporządzania map sozologicznych w skalach mniejszych oraz innych pokrewnych map tematycznych. Jest szczególnie przydatna w planowaniu przestrzennym w zakresie waloryzacji środowiska geograficznego, dla wielu potrzeb gospodarki. Opracowuje się ją na podstawie specjalistycznego kartowania terenowego, przy wykorzystaniu całego zestawu dostępnych materiałów archiwalnych. Wytyczne techniczne K 3.6. Mapa sozologiczna w skali 1: zostały opublikowane w 1990 roku. Po siedmiu latach w 1997 wydane zostały znowelizowane wytyczne pt. System informacji o terenie Mapa Sozologiczna Polski skala 1: w formie analogowej i numerycznej Wytyczne techniczne K 3.6, a najnowsza ich wersja, przystosowana do nowego prawodawstwa związanego z przyjęciem Polski do Unii Europejskiej, opublikowana została w 2005 roku, pt. GIS-4 MAPA SOLOGICZNA POLSKI W SKALI 1 : WYTYCZNE TECHNICZNE. Od roku 1997 mapa sozologiczna realizuje podstawowe funkcje GIS: wprowadza dane, przechowuje je, umożliwia ich uzupełnianie i aktualizację, oraz stanowi źródło informacji o stanie zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska przyrodniczego, narzędzie do badania i diagnozowania jego stanu w aspekcie ilościowym, systematyzującym i prognostycznym. Może być wykorzystana do opracowywania syntetycznych wskaźników stanu środowiska przyrodniczego różnych jednostek przestrzennych, a jej wersja numeryczna daje możliwość pozyskiwania, gromadzenia i wizualizacji danych geograficznych przy permanentnej aktualizacji bazy danych odnosząc ją do dokumentu, jakim jest mapa sozologiczna wykonana w określonym momencie czasu, o co powinny zadbać głównie władze samorządowe. Na treść mapy sozologicznej składają się następujące informacje uszeregowane w kilku poziomach: 1. Formy ochrony środowiska przyrodniczego, 2. Degradacja komponentów środowiska przyrodniczego, 3. Przeciwdziałanie środowiska przyrodniczego, 4. Rekultywacja środowiska przyrodniczego, 5. Nieużytki. 6. Oznaczenia uzupełniające. Do każdego arkusza mapy sporządza się komentarz umieszczony na odwrocie mapy, zawierający istotne informacje w postaci tabel, wykresów, mapek i opisów, ułatwiających odbiór treści mapy i będący jej uzupełnieniem.

5 dr Renata Graf Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu TREŚĆ MAPY HYDROGRAFICZNEJ POLSKI W SKALI 1: Istotnym problemem w ocenie stanu i przekształceń środowiska przyrodniczego jest pozyskanie niezbędnych zbiorów danych (mapy tematyczne, systemy geoinformacyjne), które wykorzystywane są na etapie wnioskowania i interpretacji przestrzennej wybranych cech elementów środowiska przyrodniczego. W tym zakresie duże znaczenie posiadają informacje dotyczące struktury i funkcjonowania środowiska wodnego, w tym głównie uwarunkowań obiegu wody oraz zasobności wodnej obszaru w skali zarówno lokalnej, jak i regionalnej. Mapą tematyczną, o dużym znaczeniu utylitarnym jest Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1: , która przedstawia w "syntetycznym ujęciu warunki obiegu wody w powiązaniu ze środowiskiem przyrodniczym, jego zainwestowaniem i przekształceniem" (Wytyczne techniczne GIS-3, 2005). W referacie przedstawiono krótki zarys historii oraz stan obecny i perspektywy edycji prezentowanej mapy. Zinterpretowano treść tematyczną mapy, na którą składają się następujące poziomy informacyjne: topograficzne działy wodne, wody powierzchniowe, wypływy wód podziemnych, wody podziemne pierwszego poziomu, przepuszczalność gruntów, zjawiska i obiekty gospodarki wodnej i punkty hydrometryczne pomiarów stacjonarnych. Dodatkowo omówiono również komentarz znajdujący się na odwrocie mapy. Zwrócono uwagę na aspekt czasowy i przestrzenny informacji zawartych w treści mapy hydrograficznej, co daje szerokie możliwości jej wykorzystania, zarówno w odniesieniu do jednostek hydrograficznych (zlewnia, dorzecze), jak i administracyjnych (województwo, powiat, gmina) czy obszarów chronionych (parki narodowe, parki krajobrazowe) Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1: , jako źródło informacji o środowisku wodnym, umożliwia pozyskiwanie danych w zakresie identyfikacji jednostek (np. zlewnia, dorzecze) i obiektów hydrograficznych (np. sieć rzeczna, zbiorniki wodne) oraz odwzorowanie stanu chwilowego stosunków wodnych danego obszaru, właściwych dla okresu kartowania terenowego. Baza danych numerycznych mapy hydrograficznej jest podstawą do interpretacji zagadnień obiegu wody, bilansu i zasobności wodnej danego obszaru, sposobu użytkowania zasobów wodnych i ich ochrony. W referacie podkreślono znaczenie mapy hydrograficznej w wersji numerycznej, która tworzy cenny zbiór danych wykorzystywanych w analizie przestrzennej i czasowej zjawisk oraz procesów hydrologicznych zachodzących na tle i w powiązaniu z pozostałymi elementami środowiska przyrodniczego. Rejestracja aktualnego stanu stosunków wodnych, zawarta w treści mapy, stanowi punkt wyjścia do prognozowania przyszłych zmian i określenia kierunków przekształceń środowiska wodnego, co ma istotne znaczenie dla potrzeb planowania, kierowania i zarządzania oraz ochrony środowiska przyrodniczego. Zwrócono również uwagę na możliwość sporządzania na bazie danych Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1: , map hydrograficznych w skalach większych lub mniejszych, pokrewnych map tematycznych (mapa sozologiczna) czy map pochodnych np. podatności środowiska wodnego na wpływy antropogeniczne. Poza tym, w odniesieniu do systemu płytkich wód podziemnych, zaprezentowano sposób przetworzenia zbioru danych z mapy hydrograficznej, ich integracji z bazami danych innych map tematycznych i modeli matematycznych filtracji oraz ich zastosowanie w systemie podatności wód podziemnych na zanieczyszczenie. Informacje te mogą zostać wykorzystane w szerszym zakresie np. w badaniach studialnych dotyczących funkcjonowania i przemian środowiska przyrodniczego.

6 dr hab. Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska Zakład Kartografii Wydział Geodezji i Kartografii Politechnika Warszawska WYKORZYSTANIE BAZY DANYCH HYDROGRAFICZNYCH DO CELÓW NAUKOWYCH Mapa hydrograficzna zawiera podstawowe informacje o obiektach hydrograficznych (ciekach, zbiornikach, bagnach, źródłach) i ich zlewniach. Treść tej mapy pozwala poznać obieg wody w zlewniach i procesy nim rządzące. Specjalista jest w stanie ocenić zasoby wodne obszaru przedstawionego na mapie i wskazać, jakie są prawidłowości w alimentowaniu tych zasobów. Może też wykazać, jakie należy podjąć kroki, aby poprawić jakość zasobów wodnych. Mapa hydrograficzna umożliwia też ocenę stopnia antropogenicznego przekształcenia hydrosfery i zasobów wodnych. W niniejszej prezentacji podano kilka przykładów wykorzystania treści mapy hydrograficznej do badań naukowych. Jednym z nich jest analiza struktury sieci hydrograficznej. Układ sieci rzecznej w zlewni i liczba cieków tworzących tę sieć nie są przypadkowe; są one tworem nieustannie powtarzającego się procesu obiegu wody w zlewni, określonego wielkością opadu i efektywnością odpływu podziemnego. Sposób wykształcenia sieci rzecznej wskazuje na drogi krążenia wody w zlewni; odgrywa zatem istotną rolę w kształtowaniu i stałości odpływu. Informacja o sieci rzecznej zawarta w bazie danych hydrograficznych umożliwia ocenę organizacji tej sieci. Podstawą takiej oceny jest uporządkowanie cieków w całym systemie rzecznym polegające na przyporządkowaniu odcinkowi cieku liczby, która określa jego rząd, wynikający z położenia danego odcinka w rozpatrywanym systemie drenażu powierzchniowego. Taka klasyfikacja sieci wodnej pozwala uzyskać w miarę obiektywne i mierzalne dane o sieci rzecznej oraz dane opisujące stopień fragmentacji zlewni. Mając dane ilościowe o sieci rzecznej można m.in.: ustalić zależności regionalne między powierzchnią zlewni (A) a długością cieków ją drenujących (L); analizować tempo rozwoju sieci rzecznej, czyli stopień wypełnienia przez tę sieć zlewni; szukać regionalnych prawidłowości w wykształceniu sieci rzecznej, które są uwarunkowane budową geologiczną, rzeźbą terenu i czynnikami inicjującymi jej powstanie; określić zależność między parametrem opisującym sieć rzeczną (np. wymiarem fraktalnym) a przepływami charakterystycznymi (przykłady z Polski Północno-Wschodniej). Z bazy danych hydrograficznych można korzystać przy ocenie dynamiki zjawisk wodnych. Dołączając do niej informacje np. o powierzchni jezior z różnych lat można prowadzić analizy dotyczące zmian jeziorności wybranego obszaru (przykład z Gostynińskiego Parku Krajobrazowego). Dane o głębokości występowania zwierciadła wód podziemnych (czyli o hydroizobatach) pozwalają ocenić miąższość strefy aeracji jej znajomość jest niezbędna w wielu opracowaniach naukowych, m.in. przy wyznaczaniu stref ochronnych wód podziemnych, stref ich zagrożenia, w pracach melioracyjnych, przy zabudowie terenu. Mapa hydroizobat wraz z cyfrowym modelem terenu pozwala na wykreślenie mapy hydroizohips, a ta jest podstawą wyznaczania: podziemnego działu wodnego (czyli zlewni podziemnych), stref drenażu i alimentacji wód podziemnych, oceny związków hydraulicznych wód podziemnych z wodami powierzchniowymi itp. Mając mapę hydroizohips i numeryczny model terenu można też prognozować jakie zmiany w środowisku przyrodniczym spowoduje podniesienie poziomu wody np. w jeziorze w wyniku planowanej inwestycji. Mapy hydrograficzne są też wykorzystywane przy wszelkiego rodzaju waloryzacjach środowiska przyrodniczego. Przykładem jest waloryzacja podatności zlewni na uruchamianie ładunku biogenów.

7 mgr inż. Krzysztof Owsianik WODGiK Wrocław PRAKTYCZNE WYKORZYSTANIE MAP TEMATYCZNYCH DLA POTRZEB GOSPODARKI. 1. Obiektowa Mapa Sozologiczna Polski w skali 1: W 2000 roku zakończone zostało opracowanie arkuszowej mapy sozologicznej województwa dolnośląskiego w postaci analogowej i numerycznej (format MapInfo). Obszar województwa dolnośląskiego pokrywa 90 arkuszy mapy w skali 1: w układzie Cały okres opracowania tej mapy, który rozpoczął się w 1997 roku, a zakończył w 2000, miał wpływ na jej wygląd i aktualność. W 1997 roku opracowane zostały pierwsze 22 arkusze mapy sozologicznej dla obszaru byłego województwa wałbrzyskiego według starych wytycznych technicznych z 1990 roku. Kolejne 32 arkusze opracowane zostały w 1998 roku już według znowelizowanych w 1997 r. Wytycznych Technicznych K-3.6. Mapa sozologiczna w skali 1: z uwzględnieniem nowej, numerycznej formy mapy. W 2000 roku Wydział Geodezji i Kartografii, zakończył opracowanie mapy sozologicznej. Powstało 33 brakujące arkusze mapy. W tym 23 arkusze w formie analogowej i numerycznej oraz 10 arkuszy tylko w postaci numerycznej, ponieważ arkusze te swym zasięgiem obejmują tereny graniczne z Niemcami i Czechami z niewielką ilością treści po polskiej stronie. Brakujące arkusze mapy drukowane są zainteresowanym na zamówienie w Wojewódzkim Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej we Wrocławiu. Opracowanie mapy sozologicznej na podstawie dwóch różnych wytycznych technicznych spowodowało, że powstały różnice w zakresie treści oraz w wyglądzie znaków i sygnatur przedstawiających te same zjawiska na mapie. Dodatkowo na arkuszach opracowanych przed 1999 rokiem, granice administracyjne stały się nie aktualne ze względu na zmianę podziału administracyjnego Polski z dnia 1 stycznia 1999 roku. W celu ujednolicenia pod względem redakcyjnym, a także uporządkowania zakresu treści i aktualizacji granic administracyjnych, mapa sozologiczna została poddana w 2000 roku częściowej modernizacji. W efekcie końcowym otrzymaliśmy jednorodną, obiektową mapę sozologiczna terenu województwa dolnośląskiego z aktualnymi granicami administracyjnymi pozyskanymi z zasobu WODGiK we Wrocławiu. Mapa w takiej postaci pozwala na analizowanie oraz drukowanie dowolnego obszaru np. powiatu, gminy, kilku złączonych gmin, bezpośrednio przez wybór z całej mapy województwa dolnośląskiego. 2. Obiektowa mapa Hydrograficzna Polski w skali 1: W 2002 roku zakończone zostało wykonanie mapy hydrograficznej, która jest drugą po mapie sozologicznej bazą tematyczną opracowaną dla całego obszaru województwa dolnośląskiego. Okres opracowania wszystkich arkuszy mapy rozpoczął się w 1998 roku, zakończył w 2002 roku, wykonaniem 20 ostatnich arkuszy. W tym samym roku wszystkie arkusze mapy hydrograficznej poddano częściowej modernizacji. W tym przypadku przede wszystkim skupiono się na przejściu z postaci arkuszowej na obiektową i aktualizacji granic administracyjnych, ponieważ całość tej mapy opracowana została według wytycznych technicznych K-3.4 z 1997 roku. 3. Aktualizacja wybranych warstw tematycznych i transformacja z układu 1942 na 1992 W 2004 roku WODGiK zlecił aktualizację wybranych warstw tematycznych mapy sozologicznej i hydrograficznej oraz transformację tych map do obowiązującego układu Z mapy sozologicznej wybrano następujące warstwy: granica państwa, granice województwa, granice powiatów, granice gmin, jakość wód powierzchniowych w punktach pomiarowych, oczyszczalnie ścieków, zrzuty ścieków, emitory przemysłowe, zbiorcze emitory przemysłowe, miejscowości posiadające kanalizację, parki narodowe, parki krajobrazowe, otuliny parków narodowych lub krajobrazowych, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo krajobrazowe, rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne. Z mapy hydrograficznej były to warstwy: granice administracyjne, granice gmin, jakość wód powierzchniowych w punktach pomiarowych, oczyszczalnie ścieków, zrzuty ścieków, zasięg kanalizacji. Zaktualizowane mapy zarówno w formie numerycznej jak i redakcyjnej (obraz kartograficzny) z wszystkimi elementami w 2005 roku przetransformowane zostały do układu Pozwoliło to rozszerzyć sposób udostępniania tych map odbiorcom oraz zharmonizować z innymi bazami tematycznymi opracowanymi w systemach GIS znajdującymi się w zasobie wojewódzkim. 4. Stan obecny - udostępnianie Obecnie mapa sozologiczna i hydrograficzna są podstawowymi urzędowymi bazami tematycznymi, w zasobie WODGiK we Wrocławiu, które są jednolite pod względem odwzorowania, skali i oprogramowania, w jakim zostały opracowane. Wykonanie modernizacji zarówno mapy sozologicznej i hydrograficznej w dużym

8 stopniu zwiększyło funkcjonalność korzystania z tych map, a także pozwoliło rozszerzyć formy udostępniania ich odbiorcom (klientom)wodgik. W zależności od życzenia kupującego, mapy (po ostatniej aktualizacji i transformacji) udostępniane są w układzie 1942, jak i w układzie Mapy te cieszą się dużym zainteresowanie zarówno wśród instytucji jak i odbiorców indywidualnych. Bardzo bogata treść mapy sozologicznej i hydrograficznej sprawiła, że korzystają z nich m.in. instytucje zajmujące się ochroną środowiska, planowaniem przestrzennym, gospodarką wodną, a także środowiska naukowe. Praktyczne przykłady wykorzystania tych map to: jako materiały źródłowe do opracowania planów zagospodarowania przestrzennego (miejscowych i w skali regionu), jako źródło danych do opracowania planów urządzeniowo-rolnych gmin i wsi w postaci numerycznej, do opracowania studium ochrony przed powodzą zlewni rzek, do opracowania programów zagospodarowania i ochrony wód rzek, do wykonania planów gospodarki odpadami dla powiatów, przy opracowywaniu programów ochrony środowiska dla powiatów, mapę hydrograficzną wykorzystano do opracowania Metodycznych podstaw narodowego planu zintegrowanego rozwoju gospodarki wodnej i wiele innych. Aby rozszerzyć udostępnianie i zwiększyć sprzedaż map tematycznych promuje się je i zachęca do korzystania z nich przez: Internet ( wydając Informator Wydziału Geodezji i Kartografii i WODGiK, prezentacje zasobu na konferencjach, konwentach starostów, spotkaniach geodetów powiatowych, zebraniach dyrektorów wydziałów Urzędu Marszałkowskiego, pokazy dla radnych Sejmiku Województwa, pokazy w siedzibie WODGiK dla studentów, uczniów oraz zainteresowanych nabyciem przedstawicieli różnych instytucji i firm, wyjazdy do gmin i powiatów. Dobra współpraca z ośrodkami naukowymi Wrocławia tj. Uniwersytetem Wrocławskim, Akademią Rolniczą oraz Politechniką Wrocławską przyczyniają się do propagowania zasobu wojewódzkiego wśród kadry naukowej i studentów oraz realizacją nowych opracowań tematycznych.

9 mgr inż. Stanisław Cerkaski WODGiK Poznań PRAKTYCZNE WYKORZYSTANIE MAP TEMATYCZNYCH DLA POTRZEB GOSPODARKI W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM. Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Poznaniu jest w posiadaniu pełnego pokrycia mapą hydrograficzną w skali 1: w wersji analogowej i numerycznej wykonanej w programie Map Info, oraz 73% pokrycia mapą sozologiczną również w wersji analogowej i numerycznej przy czym do końca 2006 roku biorąc pod uwagę otwarte zlecenia Ośrodek będzie dysponował pełnym kompletem map sozologicznych dla Wielkopolski. Wbrew wcześniejszym obawom, że mapy te będą przedmiotem niewielkiego zainteresowania okazało się, że istnieje na nie bardzo duży popyt. Ośrodek nasz stara się spopularyzować te mapy pośród instytucji zajmujących się planowaniem przestrzennym i projektami zagospodarowania terenu co spowodowało wzrost zainteresowania danymi map tematycznych. Pełnym kompletem map hydrograficznych połączonym w jedną bazę dysponuje między innymi Wielkopolskie Biuro Planowani Przestrzennego Przestrzennego Poznaniu, i Biuro Projektów Melioracji Wodnych. Istnieje również zapotrzebowanie części powiatów na dane z map hydrograficznych i sozologicznych w postaci wydruków, lub plików rastrowych. Najbardziej wszechstronnie dane z tych map wykorzystuje Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, które zainteresowało się mapami hydrograficznymi jeszcze w postaci analogowej w układzie 1965 zaś obecnie wykorzystuje wersję numeryczną w układzie Dane te wykorzystywane są w szerokim zakresie dla opracowań ogólnych i szczegółowych, gdzie stanowią źródło wiedzy dla konstruowania map ekofizjograficznych, oraz opracowania i korekty planów miejscowych i regionalnych. Biuro Planowania Przestrzennego dane z map tematycznych traktuje jako ważny element konstrukcji własnych map dotyczących między innymi: Map ochrony przyrody, zasobów przyrodniczych,ochrony wód powierzniowych z wkorzystaniem: wodnych obszarów bifurkacyjnych, sieci rzecznej województwa, zlewni, zbiorników wodnych naturalnych i sztucznych takich jak jeziora podpiętrzone, zbiorniki zaporowe, stawy hodowlane oraz zbiorniki o innych funkcjach użytkowych. Wykorzystano także warstwy dotyczące terenów podmokłych stałych i okresowych, przerzutu wód, polderów a w pewnych wypadkach również punkty hydrometryczne pomiarów stacjonarnych (posterunki wodowskazowe). Map wód podziemnych na których uwzględniono elementy wypływu wód podziemnych, przepuszczalność gruntów, głębokość zalegania wód gruntowych, zasięgi odwodnień, leje depresyjne, strefy ochronne ujęć wód podziemnych itp. Na podstawie analizy map hydrograficznych uwzględniono istnienie zbiorników wodnych nie ujętych w Atlasie Jezior Polskich, oraz biorąc pod uwagę, że nazewnictwo na tych mapach jest konsultowane z Komitetem Standaryzacji Nazw Geograficznych dokonano weryfikacji nazw miejscowości i innych obiektów będących treścią opracowań w WBBP. Dla przykładu wykorzystując elementy mapy tematycznej WBPP opracowało między innymi plany zagospodarowania doliny Noteci, Drawieńsko-Notecką krainę Turystyczną, studium funkcjonalo- przestrzenne doliny Warty, czy Studium Rozwoju Aglomeracji Poznańskiej,gdzie obok studiów rozwoju turystycznego, kierunków rozwoju gospodarczego uwzględniono korzystając z map hydrograficznych i sozologicznych takie elementy jak system retencjonowania wód, ochrona jakości wód, ochrona przeciwpowodziowa czy gospodarka ściekowa. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego uważa elementy map tematycznych za bardzo pomocne w opracowaniach zagadnień gospodarki przestrzennej i szeroko pojętej ochrony przyrody ułatwiające ustalenie zasięgu elementów krajobrazowych i wpływu działalności człowieka na środowisko naturalne. Podkreślić należy fakt, że wszystkie elementy ochrony przyrody począwszy od zasięgu parku narodowego a skończywszy na elementach takich jak użytki ekologiczne czy pomniki przyrody są zgromadzone w jednym opracowaniu, co ułatwia i skraca prace nad tworzeniem dalszych analiz. WBPP wykorzystuje również w dużym stopniu elementy treści map sozologicznych dla opracowań ekofizjograficznych mających na celu ustalenie stref zagrożonych degradacją, stref szczególnej ochrony przed zanieczyszczeniami gleb i atmosfery.

10 Daje to możliwość wyznaczenia optymalnych lokalizacji stref zabudowy mieszkaniowej, terenów rekreacyjno- turystycznych, terenów chronionych oraz stref gdzie występuje zagrożenie wynikające z zanieczyszczeń środowiska, czy też warunków geograficznych np. niebezpieczeństwa powodzi,skażenia gleb czy skażenia atmosferycznego. Drugą instytucją posiadającą pełne dane numeryczne mapy hydrograficznej jest Biuro Projektów Melioracji Wodnych w Poznaniu. W tej instytucji wykorzystuje się bazę numeryczną do typowych prac projektowych z zakresu melioracji i gospodarki wodnej szczególnie przy projektowaniu sieci odwadniających, nawodnień, oraz projektowaniu urządzeń hydrotechnicznych ze szczególnym uwzględnieniem skutków inwestycji wodnych na gospodarcze wykorzystanie gruntów, jak również na środowisko naturalne. Ostatnio pojawiło się zainteresowanie powiatowych jednostek zajmujących się planowaniem szczegółowym i projektowaniem inwestycji na swoim terenie. Stwierdzić należy, że kluczową rolę w propagowaniu przydatności map tematycznych dla wszelkich działań gospodarczych na szczeblu powiatu mają Wojewódzkie Ośrodki Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, a to ze względu na słabszą znajomość treści tych map w Powiatowych Ośrodkach Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej i ich przydatności w planowaniu regionalnym. Bardzo często podczas zakupu map topograficznych w różnych skalach przez pracowników starostw powiatowych,lub lokalnych biur projektów,pracownicy Ośrodka starają się zainteresować posiadanymi mapami tematycznymi prezentując ich treść i możliwości ich wykorzystania zazwyczaj z pozytywnym skutkiem. Jedyna różnica w sposobie ich wykorzystania polega na sprzedaży map w postaci analogowej lub rastrowej, gdyż na potrzeby władz powiatowych wystarczy kilka godeł map w skali 1: lub wygenerowanie z bazy mapy jednostkowej dla jednostki administracyjnej. WODGiK w Poznaniu posiada narządzie w postaci programu Administrativ manager (zabezpieczony kluczem USB) pozwalające na tworzenie baz numerycznych dla województwa, powiatu i gminy z pominięciem podziału na sekcje w układzie Wyposażenie WODGiK w skaner i ploter OCE TCS 400 pozwala na utworzenie plików rastrowych wysokiej rozdzielczości lub wydruków takich map jednostkowych o jakości nie odbiegającej od profesjonalnych druków mapowych. W momencie otrzymania reszty zamówionych map sozologicznych i uzyskania pełnego pokrycia tą mapą całej Wielkopolski, narzędzie do generowania tych map w układzie podziału administracyjnego zostanie również zamówione. Bardzo dobrze układa się współpraca WODGiK z poznańskimi uczelniami, szczególnie z Wydziałem Geografii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Wydziałem Melioracji Akademii Rolniczej w Poznaniu. Ośrodek nasz na potrzeby tych uczelni sprzedał część baz map hydrograficznych i sozologicznych, które wykorzystywane są na potrzeby dydaktyczne. Zaowocowało to częstymi wizytami w naszym Ośrodku całych grup studenckich, którym nasi pracownicy nie tylko prezentują posiadany zasób geodezyjny, ale również starają się pokazać technologię i sposób obsługi oprogramowania służącego do tworzenia i użytkowania numerycznych baz danych. Pracownikom naukowym i studentom staramy się także wskazać planowane kierunki rozwoju systemów baz danych co absolwentom tych uczelni ułatwi orientację w aktualnych zadaniach służby geodezyjnej po podjęciu pracy zawodowej. Mamy nadzieję, że stały kontakt z uczelnią i grupą wykładowców opiekujących się kierunkiem Geoinformacja, pozwoli na rozpowszechnianie informacji o mapach tematycznych właśnie w formie numerycznej. Po zorganizowaniu tegorocznych wykładów w ośrodku znalazło się grono studentów chcących wykorzystać tą bazę przy pisaniu prac magisterskich. W Wojewódzkim Ośrodku Dokumentacji geodezyjnej i Kartograficznej na podstawie warstw ramka_pw z poszczególnych arkuszy stworzono mapy poglądowe o zasobie zarówno map hydrograficznych, jak i sozologicznych czy też topograficznych w skalach 1: do 1: Trwa praca nad stworzeniem interaktywnej strony internetowej. Warstwy z połączonego obiektu tj.: gminy, powiaty, województwo, cieki_n, cieki_bn i drogi wykorzystano (po niewielkiej modyfikacji) do stworzenia bazy, którą zamierza się włączyć w System Informacji o Terenie. Wykorzystanie wyżej wymienionych warstw pozwoli na samodzielną orientację potencjalnego klienta urzędu np.: o położeniu arkuszy map tematycznych i topograficznej w skali 1: na tle podziału administracyjnego województwa, czy wybór arkuszy położonych w dorzeczu określonego cieku. Jedno z ostatnich zleceń dotyczyło wykorzystania warstw mapy sozologicznej dla Przeglądarki Miejskiej miasta Poznania. Zleceniodawca był zainteresowany wybranymi elementami tj. drogi, koleje, cieki, miejscowości czy granice różnych form ochrony przyrody. Posiadanie w zasobie właśnie mapy sozologicznej pozwoliło w sposób szybki i wyczerpujący zaspokoić potrzeby składającego zamówienie.

11 Połączenie w jedną, spójną bazę danych mapy sozologicznej i zastosowanie do niej narzędzi przygotowanych do mapy hydrograficznej pozwalających na wydzielenie z połączonych warstw tematycznych obiektów w ramach poszczególnych jednostek administracyjnych (gminy czy powiaty) jeszcze bardziej usprawni pracę nad wykorzystaniem tych map. Na dzień dzisiejszy dokonuje się tego wydzielenia ręcznie (korzystając z podstawowych narzędzi MapInfo). Podsumowując im będzie większe grono użytkowników map tematycznych, tym łatwiej będzie nam, urzędnikom nadzorować tą bazę. Bo to właśnie głosy od użytkowników są w stanie jednoznacznie zweryfikować jakość i wartość tych map. Wszelkie narzędzia pozwalające na sprawdzanie zawartości bazy pod względem topologicznym nie zastąpią weryfikacji merytorycznej od osób znających dany teren i wykorzystujących ową bazę dla własnych potrzeb. Ośrodek nasz zaczyna obecnie wdrażać nowy system map branżowych dotyczących szczegółowej sieci melioracyjnej na terenie Województwa Wielkopolskiego. Prace te wykonywane są zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie prowadzenia ewidencji wód, urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów. Tworzenie zasobu tych informacji spowodowało wzrost zainteresowania instytucji związanych z gospodarką wodną mapami hydrograficznymi i wzrost ich sprzedaży dla Powiatowych Zarządów Melioracji Wodnych. Jest to jednak temat wykorzystywany do celów statystycznych i podatkowych,w którym baza danych hydrograficznych stanowi tylko element pomocniczy przy tworzeniu map branżowych.

12 mgr inż. Wojciech Krzywnicki Kierownik WODGiK Szczecin PRAKTYCZNE WYKORZYSTANIE MAP TEMATYCZNYCH DLA POTRZEB GOSPODARKI Definicje map tematycznych Mapy tematyczne (Sozologiczna i Hydrograficzna) przedstawiają na tle podkładu topograficznego w skali 1: następujące elementy: HYDROGRAFICZNA - chwilowy stan i warunki obiegu wody w powiązaniu ze środowiskiem przyrodniczym, SOZOLOGICZNA - stan środowiska przyrodniczego oraz przyczyny i skutki tak negatywnych jak i pozytywnych - przemian zachodzących w środowisku pod wpływem różnego rodzaju procesów, w tym przede wszystkim działalności człowieka a także sposoby ochrony naturalnych wartości tego środowiska Treść map tematycznych (mapa + komentarz) Sozologiczna - formy ochrony środowiska przyrodniczego, degradacja komponentów środowiska przyrodniczego, przeciwdziałanie degradacji środowiska przyrodniczego, rekultywacja środowiska przyrodniczego, nieużytki, oznaczenia uzupełniające. Hydrograficzna - topograficzne działy wodne, wody powierzchniowe, wypływy wód podziemnych, wody podziemne pierwszego poziomu, przepuszczalność gruntów, zjawiska i obiekty gospodarki wodnej, punkty hydrometryczne pomiarów stacjonarnych Cennym dodatkiem do części graficznej map tematycznych jest komentarz (na odwrocie mapy) zawierający istotne informacje w postaci tabel, wykresów, mapek i opisów ułatwiających odbiór treści mapy i będących jej uzupełnieniem. Możliwości wykorzystania map tematycznych w świetle prawodawstwa polskiego Prawodawstwo polskie nie przewiduje wykorzystania wprost urzędowych map tematycznych. Po przeszukaniu serwisu prawnego nie ma żadnego aktu prawnego, w którym byłaby bezpośrednio przywołana Mapa Sozologiczna Polski lub Mapa Hydrograficzna Polski. Kim są odbiorcy map tematycznych z WODGiK Odbiorcami tymi są: 1. Urzędy administracji państwowej lub samorządowej (wydziały w tych urzędach) zajmujące się ochroną środowiska 2. Biura planowania przestrzennego działające na rzecz urzędów administracji samorządowej 3. Pozostałe przedsiębiorstwa zajmujące się wykonywaniem opracowań związanych z planowaniem przestrzennym i ochroną środowiska. 4. Uczelnie związane z szeroko pojętą ochroną środowiska, Praktyczne wykorzystanie map tematycznych przez ich odbiorców 1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. 2. Prognozy oddziaływania na środowisko dotycząca miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, 3. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, 4. Programy ochrony środowiska - sporządzane przez jednostki samorządu terytorialnego Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony Środowiska. 5. Opracowania ekofizjograficzne sporządzane na potrzeby projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy lub województwa, Podsumowanie I - Atuty map tematycznych: 1. Numeryczna (bazodanowa) mapa w systemie GIS, która pozwala jednocześnie tworzyć dowolne kompozycje warstw tematycznych zarówno z Mapy Sozologicznej jak i Hydrograficznej, 2. Uzupełniający komentarz do każdego arkusza mapy, 3. Aktualność najstarsza nie ma jeszcze 5 lat, 4. Ciągłe pokrycie obszaru (na razie tylko południowo-zachodniej Polski), 5. Odniesienie przestrzenne prezentowanych zjawisk. II - Bariery wykorzystania map tematycznych: 1. Znikoma część produktów planistycznych przekazywanych jest zleceniodawcy w postaci cyfrowej w systemach GIS, 2. Niewiele urzędów administracji publicznej w Polsce wykorzystuje oprogramowanie GIS,

13 3. Skala urzędowych map tematycznych 1:50 000, gdzie wszelkiego rodzaju opracowania dla gmin wykonuje się w skalach 1: :25 000, 4. Niewystarczające wykorzystanie oprogramowania GIS przez biura planistyczne i architektoniczne wykonujące opracowania przedstawione w referacie, 5. Niejednorodna struktura baz numerycznych sporządzanych według różnych wytycznych i na różnym podkładzie topograficznym,

14 dr inż. Robert Olszewski Zakład Kartografii Wydział Geodezji i Kartografii Politechnika Warszawska ROLA I MIEJSCE BAZ DANYCH TEMATYCZNYCH GUGIK W KRAJOWEJ INFRASTRUKTURZE DANYCH PRZESTRZENNYCH Z początkiem września 2005 r. ujrzały światło dzienne długo oczekiwane Wytyczne Techniczne GUGiK: GIS-3 Mapa Hydrograficzna Polski 1: oraz GIS-4 Mapa Sozologiczna Polski 1: Równocześnie na stronie WWW CODGiK został umieszczony serwis internetowy zawierający metadane o cyfrowych opracowaniach tematycznych wykonywanych na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Interesujące jest nie tylko to jakie zmiany wprowadza nowa wersja wytycznych, lecz przede wszystkim możliwośc integracji cyfrowych danych tematycznych z opracowywanymi równolegle bazami danych referencyjnych TBD i VMAP poziomu drugiego. Polska SDI Koncepcja budowy krajowej infrastruktury danych przestrzennych (ang. Spatial Data Infrastructure SDI) w Polsce zakłada opracowanie kilku baz danych przestrzennych gromadzących podstawowe dane referencyjne (topograficzne lub ogólnogeograficzne) i będących zarazem swoistą kanwą geometryczną dla pochodnych opracowań tematycznych. Budowa racjonalnej koncepcji SDI w Polsce wymaga nie tylko opracowania wiarygodnych baz referencyjnych, lecz także harmonizacji opracowywanych przez różne instytucje baz tematycznych. Oczywiste jest przy tym, iż źródłem danych topograficznych dla opracowań tematycznych powinny być państwowe systemy referencyjne. Aktualizowaną obecnie na podstawie ortofotomapy bazę VMap L2 (a w przyszłości tzw. Bazę Danych Topograficznych drugiego poziomu) należałoby zatem przyjąć za źródło danych topograficznych dla wszystkich realizowanych obecnie w Polsce opracowań tematycznych. Bazy danych tematycznych w Polsce Kartografia tematyczna rozwija się w Polsce od kilkudziesięciu lat, ale dopiero w latach 90. XX wieku nastąpiło znaczne przyspieszenie w tej dziedzinie. Niemal jednocześnie rozpoczęto opracowywanie pięciu baz danych tematycznych i wydawanych na ich podstawie seryjnych map w skali 1:50 000, przedstawiających różne elementy zagadnień geośrodowiskowych. Opracowania te, realizowane przez trzy państwowe instytucje (Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Państwowy Instytut Geologiczny oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej), docelowo obejmą swym zasięgiem powierzchnię całego kraju. Obecnie opracowywane są bazy danych tematycznych: Mapa sozologiczna Polski GUGiK, Mapa hydrograficzna Polski GUGiK, Mapa geologiczno-gospodarcza Polski (MGGP) PIG, Mapa hydrogeologiczna Polski (MHP) PIG, Mapa geośrodowiskowa Polski (MGP) PIG, Mapa podziału hydrograficznego Polski IMGW. Istotą opracowań tematycznych GUGiK, PIG i IMGW rozumianych nie tylko jako mapy analogowe, lecz przede wszystkim jako bazy danych przestrzennych jest możliwość prowadzenia złożonych analiz wykorzystujących narzędzia GIS. Z punktu widzenia użytkownika danych tematycznych istotna jest zatem możliwość integracji danych przestrzennych pochodzących z wielu źródeł zewnętrznych. Zastosowanie odmiennych źródeł bazowych danych topograficznych lub też zastosowanie odmiennych technik wektoryzacji wykorzystywanych map analogowych sprawia obecnie, iż obiekty geometryczne modelujące te same obiekty topograficzne (np. rzeki) w bazach danych przestrzennych GUGiK, PIG i IMiGW różnią się istotnie. Bezpośrednia integracja tych danych jest praktycznie niemożliwa. Opracowanie spójnej w skali kraju bazy referencyjnej i przyjęcie jej jako źródła danych topograficznych pozwoli na rozwiązanie tego problemu. Ponadto częściowa przynajmniej harmonizacja modeli pojęciowych baz danych tematycznych opracowywanych przez wspomniane instytucje pozwoliłaby na wdrożenie koncepcji systemu interoperacyjnego umożliwiającego wspólne użytkowanie i analizę zróżnicowanych danych. Bazy danych tematycznych realizowane na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii (sozologiczna i hydrograficzna) przez wiele lat opracowywane były na podkładzie cywilnej mapy topograficznej w skali 1: W 2004 r. nowelizacja merytoryczna (zmiana modelu pojęciowego i zasad redakcji wersji analogowej) baz danych tematycznych GUGiK wiązała się także ze zmianą podstawowych danych referencyjnych. Współcześnie opracowywane bazy danych sozologiczna i hydrograficzna oparte są na danych topograficznych pochodzących z cyklu technologicznego VMapy poziomu drugiego.

15 dr inż. Robert Olszewski Zakład Kartografii Wydział Geodezji i Kartografii Politechnika Warszawska ANALIZA DANYCH PRZESTRZENNYCH ZGROMADZONYCH W BAZACH TEMATYCZNYCH SOZO I HYDRO Z WYKORZYSTANIEM RÓŻNYCH NARZĘDZI GIS Cyfrowa rewolucja technologiczna, jaka dokonała się w ostatnich latach, znacząco ułatwiła powszechny dostęp do informacji, także przestrzennej. Możliwość wymiany doświadczeń pomiędzy przedstawicielami pozornie odległych dziedzin wiedzy spowodowała zarazem gwałtowny rozwój całej nauki. Kartografia, podobnie jak inne nauki interdyscyplinarne, rozwija się zarówno na podstawie własnej bazy metodologicznej i teoretycznej jak również pod wpływem osiągnięć innych dyscyplin. Dobrze ugruntowane pojęcie klasycznej mapy analogowej zastępowane jest obecnie przez bazę danych przestrzennych wizualizowaną na ekranie komputerowym. Współczesna geoinformatyka rozróżnia przy tym cyfrowe modelowanie kartograficzne zorientowane na prowadzenie analiz przestrzennych (ang. analysys oriented) oraz zorientowane na jakość prezentacji kartograficznej (ang. cartographic oriented). Z pierwszym sposobem modelowania związane jest pojęcie numerycznego modelu krajobrazu (ang. digital landscape model - DLM), z drugim zaś numerycznego modelu kartograficznego (ang. digital cartographic model - DCM). Bazy danych tematycznych GUGiK opracowywane są zgodnie z tak określonym sposobem modelowania danych przestrzennych. Pojęciu modelu kartograficznego odpowiada przy tym tzw. obraz kartograficzny, zaś modelu krajobrazowego mapa numeryczna. Baza danych SOZO i HYDRO opracowywana jest jako zestaw warstw tematycznych zapisywanych w formacie *.tab formacie macierzystym systemu MapInfo. Rozwój współczesnej technologii informatycznej i idące w ślad za nim udoskonalenia systemów informacji przestrzennej pozwalają jednak na prowadzenie złożonych analiz przestrzennych w dowolnym środowisku narzędziowym GIS, np. GeoMedia (Intergraph) lub ArcGIS (ESRI). Stosunkowo proste jest także opracowanie narzędzi informatycznych rozszerzających standardowe możliwości pakietów GIS o predefiniowane zapytania przestrzenne SQL do bazy danych tematycznych SOZO i HYDRO.

16 dr inż. Paweł J. Kowalski Zakład Kartografii Wydział Geodezji i Kartografii Politechnika Warszawska INTERAKTYWNY PORTAL INTERNETOWY GUGIK POŚWIĘCONY BAZOM SOZO I HYDRO OPRACOWANY W TECHNOLOGII ARCIMS Przeznaczenie i zawartość serwisu Serwis internetowy zawiera informacje o Mapie Hydrograficznej oraz Mapie Sozologicznej Polski 1: wydawanych przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Podstawowe elementy serwisu to: witryna internetowa (dokumenty opisowe i ilustracje), serwis kartograficzny (serwer map i bazy danych), pomoc techniczna (materiały i aplikacje pomocnicze). Witryna internetowa, podzielona na dwa główne działy: hydrografia i sozologia, zawiera informacje opisowe o każdej mapie, zakres treści, historię kolejnych edycji i stan obecny. Znajdują się tutaj także wskazówki pomocne podczas korzystania z serwisu kartograficznego (przeglądarki map). Na głównej stronie serwisu umieszczono wykaz aktualnych informacji o wydarzeniach, aktualizacjach serwisu i modyfikacjach narzędzi. Przeglądarka map hydrograficznych oraz bliźniacza przeglądarka map sozologicznych umożliwiają wyszukiwanie i wyświetlanie arkuszy wg zadanych kryteriów: układu współrzędnych, rodzaju podkładu, wykonawcy i roku publikacji. Podkładem ogólnogeograficznym dla map skorowidzowych są wybrane warstwy Bazy Danych Ogólnogeograficznych w skali 1: : jednostki administracyjne (województwa i powiaty), miejscowości, hydrografia, drogi i koleje. Dobór zakresu treści map odbywa się automatycznie w zależności od skali wyświetlania. Użytkownik może także interaktywnie włączać i wyłączać poszczególne warstwy tematyczne. Ważnym elementem witryny, przeznaczonym przede wszystkim dla wykonawców map tematycznych, jest dział informacji technologicznych, w którym znajdują się opisy oraz odnośniki do pomocniczych aplikacji wykorzystywanych w podczas redakcji i cyfrowej reprodukcji arkuszy. Istotną rolę pełni formularz zapytania, który ułatwia formułowanie pytań i sugestii dotyczących systemu opracowania map a także funkcjonowania serwisu internetowego. Budowa i funkcjonowanie serwisu Projektowanie witryny internetowej będącej trzonem serwisu objęło: określenie zawartości i struktury witryny, definiowanie schematu nawigacji i układu stron, redagowanie stron, elementów graficznych i funkcyjnych oraz publikację. Po wstępnej publikacji przeprowadzono testy użyteczności witryny, optymalizację i niezbędne zmiany projektowe. Biorąc pod uwagę przewidywany zakres użytkowania serwisu wykorzystano tradycyjne techniki redagowania stron WWW (HTML + JavaScript). Zaletami takiego podejścia były: szybkość realizacji, uniwersalność oprogramowania serwera internetowego i łatwość obsługi po stronie klienta. Drugi kartograficzny poziom serwisu zbudowany jest w oparciu o technologię internetowego serwera map ArcIMS (firmy ESRI). Wstępnym etapem przygotowania serwisu była kompilacja metadanych map tematycznych i bazy danych ogólnogeograficznych. Kolejne zadania realizowane już w środowisku ArcIMS to: redakcja map przeglądowych i map skorowidzów, uruchomienie serwisu mapowego (HTML Viewer oraz opcjonalnie wersji Java) i opracowanie interfejsu przeglądarki map. Wybór technologii serwera map opierał się na przewidywanych korzyściach zeń płynących, w tym przede wszystkim: wysokiej jakości opracowań kartograficznych, skalowalności i elastyczności architektury. Podstawy obsługi Pomimo zastosowania najprostszej metody publikacji map, jaka istnieje w środowisku ArcIMS, a mianowicie serwisu rastrowego (HTML Viewer), zakres funkcjonalny przeglądarki map jest bogaty: włączanie / wyłączanie warstw tematycznych i ogólnogeograficznych wyświetlenie legendy mapy i mapy przeglądowej powiększanie / pomniejszanie i przesuwanie widoku mapy selekcja obiektów linią, poligonem, buforem wokół innych obiektów definiowanie zapytań wg określonych warunków wyświetlenie informacji opisowej dla wybranych obiektów pomiar odległości na mapie drukowanie mapy Jednocześnie uzyskano niezbędną przejrzystość i uniwersalność przekazu. Dla początkujących użytkowników przeglądarki przygotowano krótkie scenariusze realizacji zapytań do bazy danych tj. wybierania

17 obiektów i uzyskiwania informacji opisowych. System pomocy obejmuje także komentarze wyświetlane w sekcji stopki strony oraz etykietki narzędzi i opisy odnośników (hiperłączy). Perspektywy rozwoju Jak każdy serwis internetowy omawiana witryna wymaga stałej aktualizacji. Tempo i zakres modernizacji wynika przede wszystkim z przebiegu procesu wydawniczego i ewolucji bazy metainformacji o mapach. Dalsza rozbudowa serwisu jest uzależniona od potrzeb Departamentu Geodezji, Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej GUGiK oraz bieżących potrzeb użytkowników serwisu. W najbliższym czasie przewidywane jest utworzenie listy najczęściej zadawanych pytań (FAQ), ale możliwości rozwoju są praktycznie nieograniczone. Możliwe jest w przyszłości utworzenie katalogu map tematycznych i specjalistycznych (regionalnych czy lokalnych) opracowań pochodnych. W celu popularyzacji urzędowych map tematycznych serwis może być dostosowany dla użytkowników nie związanych profesjonalnie z geodezją i kartografią poprzez opcjonalne uproszczenie interfejsu oraz np. opracowanie popularnonaukowego przewodnika po kartografii tematycznej. Kolejnym niezwykle ważnym etapem rozwoju serwisu byłoby włączenie go do internetowego portalu geoinformacyjnego GUGiK (zarówno witryny ogólnodostępnej internetowej, jak i sieci wewnętrznej, resortowej).

18 mgr Tomasz Berus ZASADY KONWERSJI STARSZYCH OPRACOWAŃ MAP TEMATYCZNYCH ORAZ ŁĄCZENIE ARKUSZY W WIĘKSZE OBIEKTY Wstęp Problematyka, której dotyczy prezentowany w tytule temat jest bardzo szeroka. Nie sposób w stosunkowo krótkim czasie przedstawić wszystkich jej niuansów. Postaram się więc zaprezentować praktyczny obraz operacji konwersji, w zakresie pozyskiwania warstw mapy numerycznej, z położeniem nacisku na zakładany końcowy rezultat. Poniżej przedstawiam w skrócie główne tematy, które zostaną poruszone. Planowany końcowy rezultat Co użytkownik otrzyma? W odpowiedzi na to pytanie zostanie przedstawiona przyjęta koncepcja odpowiedniego zapisywania informacji o pochodzeniu danych i zakresu uzyskanych informacji oraz rola dodatkowych warstw uzupełniających, na których umieszczane są elementy niemające swojej kontynuacji w aktualnych wytycznych. Zalecenia / rady Czyli informacja o tym, na co należy zwracać bacznie uwagę podczas konwersji (lub zaraz po jej zakończeniu), aby nie dopuścić do sytuacji, w której w wyjściowej mapie numerycznej nie będzie wszystkich możliwych do pozyskania informacji. Elastyczność procesu konwersji Wyjaśnienie znaczenia oraz roli szablonów konwersji przedstawienie powodu, dla którego wprowadzono takie rozwiązanie. Komunikaty w procesie konwersji W procesie pozyskiwania danych program informuje użytkownika o wszystkich wykonywanych prze siebie operacjach i o wykrytych nieprawidłowościach. Komunikaty te, uzupełnione o specjalistyczne zestawienia, jako całość, mają dać użytkownikowi pełen wgląd w proces konwersji. Ważne jest więc, aby osoba korzystająca z narzędzia miała podstawowe rozeznanie w przyjętej koncepcji raportowania. Łączenie arkuszy Projekty opracowywania spójnego, numerycznego obrazu dla większego niż jedna sekcja, czy pojedyncze opracowanie obszaru wymaga często skorzystania ze starszych opracowań. W takiej sytuacji oprócz samej konwersji arkuszy konieczne jest przeprowadzenie operacji scalania aktualnych opracowań ze starszymi. Wymaga to przyjęcia pewnych zasad obowiązujących podczas łączenia stykających się obiektów.

19 mgr Tomasz Berus MECHANIZMY TWORZENIA I EDYCJI OBRAZU KARTOGRAFICZNEGO Wstęp Proces tworzenia obrazu kartograficznego map tematycznych (sozologicznych i hydrograficznych) został w ostatnim okresie wsparty poprzez wprowadzenie mechanizmów automatycznej konwersji zawartości wybranych warstw mapy numerycznej. Mechanizmy te zostały zaszyte w dedykowanej do tego celu aplikacji. Przygotowane przeze mnie wystąpienie ma na celu przedstawienie ogólnego spojrzenia na wspomagany automatycznymi procedurami proces tworzenia i edycji obrazu kartograficznego. Poniżej, w skrócie, zamieszczam główne tematy, które zostaną poruszone. Czym jest i jak powstaje obraz kartograficzny? W odpowiedzi na to pytanie zostanie wyjaśniona koncepcja obrazu kartograficznego z przedstawieniem zalet powierzchniowej reprezentacji znaków. Dodatkowo zaprezentowane zostaną trzy zasadnicze etapy prac, które doprowadzają do powstania obrazu kartograficznego w finalnej postaci. Wspomaganie procesu tworzenia obrazu kartograficznego Jak już na wstępnie zostało powiedziane, opracowana aplikacja wspomaga proces tworzenia obrazu kartograficznego. Narzędzie to dostarcza dwóch ścieżek dochodzenia do celu: transformacja w trybie cały arkusz, konwersja w trybie wybrany obiekt/y. Oba powyższe tryby zostaną omówione pod kątem założeń przyjętych podczas ich opracowywania, różnic pomiędzy nimi występujących oraz zakładanymi metodami ich wykorzystania. Wstępna redakcja na warstwach mapy numerycznej W przyjętej metodologii tworzenia obrazu kartograficznego wprowadziłem dodatkowy mechanizm wstępnej redakcji. Pozwala on m.in. na uproszczenie przyszłych prac redakcyjnych, poprzez wykonanie wstępnych czynności, na wybranych obiektach, jeszcze na poziomie mapy numerycznej. Oczywiście cały proces jest odseparowany od bazowego zestawu warstw mapy numerycznej, tak aby żadne zmiany nie miały na jej postać wpływu. Idea tego mechanizmu zostanie zaprezentowana na konkretnym przykładzie. Zalecenia na co szczególnie zwracać uwagę Każdy wspomagany zautomatyzowanymi procedurami proces transformacji posiada swoje czułe punkty. Przyszły użytkownik powinien o nich wiedzieć, gdyż mogą one znacząco wpłynąć na ostateczny rezultat wykonywanych prac. Przedstawię najważniejsze krytyczne punkty i wyjaśnię przyczyny ich występowania.