Ekonomia Zasoby rzadkie Podział dochodu Płatności transferowe Wydatki Państwa Krzywa możliwości produkcyjnych Prawo malejących przychodów Rynek

Transkrypt

1 Ekonomia - nauka zajmująca się badaniem rynku inaczej nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co? Jak? I dla kogo? wytwarzać Ekonomia zajmuje się dwoma podstawowymi zagadnieniami: pierwsze dotyczy zasobów rzadkich a drugie dotyczy podziału dochodów. Zasoby rzadkie to takie, na które popyt przy jego cenie równej zero przewyższa dostępną podaż Podział dochodu mówi nam o tym w jaki sposób społeczeństwo dzieli dochód między różne grupy i jednostki Płatności transferowe są to: wypłaty na rzecz pewnych osób od których w zamian nie wymaga się jakichkolwiek innych świadczeń ; przykłady to: świadczenia ze strefy zabezpieczenia społecznego takie jak: renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych Wydatki Państwa zarówno w zakresie usług publicznych (obrona zewnętrzna, służba zdrowia, oświata) jak i płatności transferowe są finansowane głównie z nakładanych podatków, choć część tych wydatków może być również finansowane z długu publicznego Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia przy każdym poziomie produkcji jednego dobra maksymalną możliwą produkcję dobra drugiego. Krzywa ta ilustruje problem substytucyjności (więcej jednego dobra za cenę zmniejszenia ilości drugiego) Prawo malejących przychodów każdy następny zatrudniony w naszej gospodarce zwiększ jej produkcję w stopniu mniejszym niż jego poprzednik Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia stojący przed społeczeństwem wybór między usługami publicznymi a dobrami prywatnymi o wyborze tym przesądzają decyzje polityczne Gospodarka o dużym udziale państwa wybierze punkt A albo B natomiast gospodarka o małym udziale państwa wybierze punkt D i E Przedstawione rozwiązanie stanowi jeden z możliwych sposobów alokacji ograniczonych zasobów. w większości gospodarek wysoko rozwiniętych mechanizm determinujący co? jak? i dla kogo? wytwarzać to działanie rynku. I II Rynek jest to miejsce gdzie spotykają się kupujący i sprzedający Rynek jest syntetycznym pojęciem określającym proces prowadzący do tego że: - decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr - decyzje przedsiębiorstw o tym co? i jak? wytwarzać - decyzje pracowników dotyczące tego jak wiele? I dla kogo? pracować zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiedniemu dostosowaniu cen Gospodarka TYPY: Gospodarka nakazowa to taka w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo. Państwowe agendy planistyczne decydują o tym co? jak? i dla kogo? się produkuje, szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Gospodarka wolnorynkowa (niewidzialnej ręki) rynki w działanie których nie ingeruje państwo noszą nazwę- wolny rynek. Jednostki w warunkach wolnego rynku kierują się swoimi własnymi celami i starają się odnosić maksymalne korzyści nie uciekając się do jakichkolwiek pomocy ani udziału państwa. Gospodarka mieszana wolny rynek stwarza warunki w których jednostki kierują się własnym interesem i nie są poddawane żadnym ograniczeniom ze strony państwa, z kolei w gospodarce nakazowej zakres swobód ekonomicznych jest bardzo ograniczony gdyż większość decyzji podejmuje rząd na szczeblu centralnym. Miedzy tymi dwoma krańcowymi przypadkami mamy do czynienia z gospodarką mieszaną. W gospodarce mieszanej państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków płatności transferowych oraz zasobów rządowych. Kontroluje również zakres w jakim jednostki mogą kierować się w swoim działaniu własnym interesem.

2 Ekonomia pozytywna - zajmuje się obiektywnym naukowym, objaśnianiem zasad funkcjonowania gospodarki. Celem ekonomii pozytywnej jest wyjaśnienie w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące podejmuje decyzje dotyczące konsumpcji produkcji i wymiany Ekonomia normatywna- dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych ma subiektywnych sądach wartościujących. Mikroekonomia analiza mikroekonomiczna bada szczegółowo bada indywidualne decyzje dotyczące poszczególnych bądź pojedynczych towarów. Makroekonomia kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości. PNB produkt narodowy brutto jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie W krajach zamożnych wydajność pracy jest znacznie większa niż w krajach biednych i skutkiem tego jest to ze kraje te otrzymują znacznie większy dochód. Różnica miedzy makro i mikroekonomia jest czymś więcej niż tylko ekonomia w małej i dużej skali. W mikro i makroekonomii stosuje się różne podejścia, aby móc panować nad prowadzoną analizą Makroekonomia zajmuje się: 1. Inflacją jest to procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen, dóbr i usług w ciągu roku - roczna stopa inflacji jest to procentowy przyrost wskaźnika cen detalicznych w stosunku do poziomu tego wskaźnika z roku poprzedniego. 2. Bezrobocie jest to liczba osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy i jednocześnie nie zatrudnionych - stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej pozostającej bez pracy - siła bezrobocia jest to liczba osób pracujących lub poszukujących pracy, nie obejmuje ona tych osób które nie poszukują pracy 3. PNB jest to miara całkowitego dochodu gospodarki narodowej, świadczy on o ilości dóbr i usług na zakup których może pozwolić sobie gospodarka jako całość ] Gospodarstwa domowe: - dysponują czynnikami produkcji które dostarczają przedsiębiorstwom - otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za dostarczone czynniki produkcji - wydają dochody na produkty i usługi wykonane przez przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa : - wykorzystują czynniki produkcji dostarczone przez gospodarstwo domowe - płacą gospodarstwom domowym za wykorzystane czynniki w produkcji - sprzedają produkty i usługi gospodarstwom domowym PKB produkt krajowy brutto jest to miara produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji Dobra finalne są to dobro nabyte przez ostatecznego użytkownika i są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe albo dobra kapitałowe zakupione przez przedsiębiorstwa Dobra pośrednie są to dobra częściowo przetworzone które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach gdzie są zużywane Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa Oszczędności są tą częścią dochodu która nie została wydana na zakup dóbr i usług Zapasy to te produkty które nie zostały przekazane gospodarstwom domowym PKB w cenach rynkowych = C (konsumpcja) + I (inwestycje)+ G( zakupy rządowe ) PKB wg. cen rynkowych jest miara produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi PKB wg. cen produkcji jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich Gospodarka otwarta jest to gospodarka współpracująca z innymi państwami Import są to te dobra które zostały wytworzone za granicą a następnie sprowadzone do kraju Eksport są to te dobra które zostały wytworzone w kraju a następnie zostały wywiezione za granicę

3 PNB jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju nie zależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą DNN dochód narodowy netto DNN = PNB w cenach czynników produkcji minus amortyzacja Amortyzacja jest to miara szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie i jest ona wynikiem zużycia ekonomicznego majątku trwałego Deflator PNB jest to stosunek nominalnego PNB do produktu narodowego brutto realnego Ruch okrężny dochodu w gospodarce: Deflator PNB nominalny - mierzy się w cenach bieżących tj. takich które istniały w okresie gdy produkowano wchodzące w skład PNB dobra i usługi PNB realny koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie Aby móc przejść od nominalnego do realnego PNB powinniśmy zastosować wskaźnik odzwierciedlający zmiany cen wszystkich dóbr i wskaźnik ten nazywamy deflatorem PNB Realny PNB jest miernikiem fizycznych rozmiarów produkcji wytworzonej w gospodarce, a roczną zmianą procentową tego wskaźnika, informuje o tempie wzrostu gospodarczego. Determinanty dochodu narodowego Produkcja potencjalna to taka wielkość produkcji którą stworzyła by gospodarka gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane. Produkcja potencjalna nie jest maksymalną produkcją jaką gospodarka mogłaby wytworzyć, a jest to produkcja jaka mogłaby być utrzymana gdyby wszystkie rynki w gospodarce znajdowały się w stanie długookresowej równowagi. Przy produkcji mniejszej od potencjalnej, przedsiębiorstwa z chęcią dostarczają taką ilość produkcji na jaką istnieje zapotrzebowanie, czyli oznacza to że faktyczne rozmiary produkcji są zdeterminowane przez popyt. Popyt globalny składa się z dwóch składników : 1. popyt konsumpcyjny Im większe są dochody rozporządzalne tym większy jest popyt konsumpcyjny, funkcja konsumpcji pokazuje poziom zamierzonej konsumpcji całkowitej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych Konsumpcja autonomiczna - oznacza konsumpcję nie związaną z poziomem dochodów Gospodarstwa domowe chcą przeznaczyć na konsumpcję autonomiczną środki nawet wtedy gdy dochód wynosi zero.

4 1 krańcowa skłonność do konsumpcji - jest to część każdej dodatkowej jednostki pieniężnej rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji 2 krańcowa skłonność do oszczędności - jest to część każdej dodatkowej jednostki pieniężnej rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost oszczędności Funkcja oszczędności mówi o zależności między oszczędnościami a dochodami 2. popyt inwestycyjny wiąże się z zamierzonym lub planowanym przez przedsiębiorstwo powiększeniem zasobów kapitału trwałego oraz stanu zapasów popyt globalny jest to suma którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy każdym poziomie dochodów Krzywa popytu globalnego: O nachyleniu linii AD decyduje 1 natomiast o przesunięciu C 1 + I Krzywa popytu globalnego jest linią prosta, której położenie zależy od punktu przecięcia się z osią AD Punkt przecięcia [odległość od (0;0)] wyznacza globalna wielkość wydatków autonomicznych (autonomiczny popyt konsumpcyjny + inwestycyjny) Dla danego poziomu popytu autonomicznego zmiany dochodu prowadza do ruchu wzdłuż krzywej AD Zadaniem krzywej AD jest pokazanie zmian w popycie wywołanych bezpośrednio przez zmiany dochodu. wszystkie inne źródła zmian popytu globalnego muszą być pokazane jako przesunięcie krzywej AD Procesy dostosowawcze prowadząc do osiągnięcia równowagi : 1. występują wtedy gdy gospodarka znajduje się na lewo od punktu E

5 - popyt globalny przewyższa zatem produkcję jeśli przedsiębiorstwa dysponują zapasami wyrobów gotowych to mogą czerpiąc z nich zwiększyć swoją sprzedaż ponad rozmiary swojej produkcji. Należy jednak zaznaczyć iż jest to nie planowane zmniejszenie zapasów. Natomiast jeżeli przedsiębiorstwa nie mogą zaspokoić globalnego popytu poprzez nie planowane zmniejszenie zapasów, wówczas klienci nie będą mogli zaspokoić swoich potrzeb. Oznacza to że obie reakcje tzn.. nieplanowane zmniejszenie zapasów oraz niezaspokojenie potrzeb klientów będą oznaczać dla przedsiębiorstwa sygnał do zwiększenia produkcji. 2. występują wtedy gdy produkcja przewyższa popyt globalny. - w takiej sytuacji przedsiębiorstwa nie mogą sprzedać całej swojej produkcji i muszą w sposób nie planowany zwiększyć poziom zapasów. Reagują one na otrzymane sygnały planując zmniejszenie poziomu produkcji. Wykres ten będzie ilustrował produkcję zapewniającą równowagę na poziomie przy którym planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom. Na prawo od punktu E gospodarstwa domowe planują oszczędzać więcej niż wynoszą planowane inwestycje. nadwyżka oszczędności i niedostateczny popyt konsumpcyjny powodują nie planowany wzrost zapasów, a przedsiębiorstwa ograniczają produkcję. Na lewo od punktu E oszczędności gospodarstw domowych są mniejsze niż wielkość planowanych inwestycji przedsiębiorstw i oznacza to że następuje wyczerpanie zapasów i wtedy przedsiębiorstwa zwiększają produkcję. Gdy popyt inwestycyjny spada krzywa popytu globalnego przesuwa się w dół. Punkt równowagi rynkowej przesuwa się z E do E Spadek popytu inwestycyjnego powoduje wielokrotnie głębszy spadek poziomu produkcji zapewniającego równowagę. Mnożnik ze względu że spadek popytu inwestycyjnego powoduje wielokrotnie głębszy spadek poziomu produkcji zapewniającego równowagę mówimy o tzw. mnożniku. Mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych

6 Paradoks zapobiegliwości Zmiana rozmiarów oszczędności jakie gospodarstwa domowe pragną poczynić przy każdym poziomie dochodu powoduje zmianę w poziomie dochodów zapewniających równowagę. Nie następuje natomiast zmiana poziomu oszczędności zapewniającego równowagę, które nadal muszą się równać zaplanowanym inwestycjom. Takie zjawisko nazywamy paradoksem zapobiegliwości. Popyt globalny, polityka fiskalna i handel zagraniczny. Polityka fiskalna - to decyzje dotyczące wydatków i podatków Polityka stabilizacyjna obejmuje działania rządu zmierzające do utrzymania poziomu produkcji tak aby PNB był blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych Deficyt budżetowy jest to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami Dług publiczny jest to suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych Podatki są proporcjonalne do dochodu Sposób oddziaływania państwa na popyt globalny Wpływ zakupów rządowych na dochód (podatki) Założenie : zakupy rządowe G są niezależne od poziomu dochodów.

7 Badając wpływ popytu inwestycyjnego, zakupów rządowych i podatku na popyt globalny widać że popyt inwestycyjny i zakupy rządowe zwiększają dochód zapewniający równowagę, natomiast podatki zmniejszają dochód zapewniający równowagę rynkową. Mnożnik zrównoważonego budżetu - oznacza że wzrost wydatków państwa powoduje zwiększanie produkcji. Mnożnik ilustruje wpływ zmian w autonomicznym popycie na dochód i produkcję na poziomie równowagi. 1 M M 1 1 t 1 M 2 1 M ' 1. przy danej krańcowej skłonności do produkcji z dochodu rozporządzalnego, zwiększenia stopy podatkowej, powoduje zmniejszenia 1, co z kolei zmniejsza wartość mnożnika. Budżetem nazywamy zapis planów wydatków i sposobów ich finansowania Budżet może dotyczyć określonej osoby przedsiębiorstwa lub państwa. Gdy podatki są proporcjonalne do 1 t

8 Budżet państwa opisuje jakie dobra i usługi rząd chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić. Zwykle rząd planuje sfinansowanie większości wydatków wpływami z podatków od osób fizycznych i prawnych. Gdy wydatki przekroczą wielkości wpływów podatkowych wówczas mamy do czynienia z deficytem budżetowym. Z kolei gdy wpływy budżetowe przekroczą wydatki to mam miejsce nadwyżka budżetowa. Deficyt = G NT Przy danym poziomie wydatków państwowych i danej stopie podatkowej nadwyżka / deficyt budżetowy zależy od wysokości dochodu. Im wyższy dochód tym niższy deficyt bądź większa nadwyżka budżetowa. Stan budżetu jest określany przez 3 wielkości.: 1. Stopę podatkową 2. Wielkość wydatków państwa 3. Poziom dochodów Przy danej stopie podatkowej wzrost zakupów rządowych będzie powodował zwiększenie poziomu dochodu zapewniającego równowagę. Do tej pory stan równowagi gospodarczej definiowaliśmy jako taki stan w którym cała wielkość zapotrzebowania czyli wielkość zamierzona jest równa faktycznej wielkości podaży, oznacza to że w stanie równowagi planowane oszczędności + planowane wydatki netto muszą się równać planowanym wydatkom państwa + planowanym inwestycjom. Planowane odpływy z ruchu okrężnego muszą być równe planowanym dopływom oznacza to że: Wzrost podatków państwowych na dobra i usługi podnosi poziom produkcji zapewniającej równowagę. Przy danej stopie podatkowej wpływy podatkowe rosną mimo to deficyt budżetowy powiększa się. Przy danej stałej stopie podatkowej podatki rosną Przy danym poziomie wydatków państwa wzrost stopy procentowej zmniejsza się, zarówno poziom równoważącego gospodarkę dochodu narodowego jak i rozmiar deficytu budżetowego. Autonomiczne stabilizatory są to takie mechanizmy w gospodarce które zmniejszają podatność produktu narodowego brutto na wstrząsy. Wstrząsami są - takie zdarzenia jak wojna - kataklizmy.- mogą one zmienić składniki łącznego popytu i przesunąć krzywą popytu.

9 Przykładami autonomicznych stabilizatorów mogą być: zasiłki dla bezrobotnych, podatek dochodowy, VAT. Automatyczne stabilizatory - mają jedną wielką zaletę działają autonomicznie co oznacza że nikt nie musi podejmować decyzji o ich uruchomieniu. Autonomiczne stabilizatory działają zawsze jednak rząd może zdecydować się na podjęcie aktywnej polityki fiskalnej, wpływając na zmiany poziomów wydatków lub stopy podatkowej. Polityka ta działa stabilizująco na poziomy popytu globalnego i przybliża gospodarkę do stanu pełnego zatrudnienia. Jeżeli uważa się że inne składniki globalnego popytu osiągnęły niemoralnie niski poziom wówczas rząd może stymulować popyt poprzez obniżanie podatków lub też zwiększanie wydatków. W odwrotnej sytuacji tzn. gdzie inne składniki łącznego popytu są wyjątkowo duże rząd może albo podnieść podatki albo zmniejszyć wydatki. Bilans handlowy wartość eksportu netto, czyli sytuacja gdy eksport jest większy od importu Export > Import = nadwyżka handlowa Import > Export = gospodarka wykazuje deficyt handlowy. Pieniądz jest to powszechnie akceptowany środek wymiany i płatności za dobra i usługi, jest on również miernikiem wartości i środkiem gromadzenia bogactwa. Funkcje pieniądza: 1. jest środkiem wymiany gdy pośredniczy w wymianie służąc do zakupu dóbr i usług, a także do spłaty długów. Ułatwia wymianę i obniża jej koszty. gdy pieniądz nie jest w stanie pełnić swojej roli pojawia się : - wymiana parterowa = towar za towar wymaga ona podwójnej zgodności potrzeb, tj. każdy z partnerów wymiany musi potrzebować to co ma do sprzedaży drugi partner. Występuje ona w warunkach wysokiej inflacji. - System reakcjonowania - jest to rozdzielnictwo dóbr według ustalonej przez rząd maksymalnej ilości dóbr i usług wykorzystując do tego celu: talony, kartki, i inne formy walutowe. 2. wynika z tego, że pieniądz jest miernikiem wartości, funkcja ta polega na określaniu cen dóbr i usług w jednostkach pieniężnych i porównaniu tych cen z cenami innych dóbr. 3. pieniądz jest środkiem gromadzenia majątku Historyczny rozwój pieniądza: 1. pierwszym etapem był pieniądz kruszcowy. Pieniądz ten miał przewagę nad innymi rzeczami ze względu na cechy: - podzielność - jednorodność - duża wartość - trwałość - 2 systemy a) system monometaliczny - jeden metal był w obiegu b) system bimetaliczny w obiegu były dwa metale (złoto i srebro), prawo Greshena - pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. 2. system waluty złotej w ramach tego etapu początkowo stosowano złote monety które charakteryzowały się określoną zawartością czystego kruszcu i ta zawartość była nazywana parytetem. oprócz tego istniał bilon którym były inne monety kruszców nie szlachetnych - banknoty były zobowiązaniem banku do wypłacenia odpowiedniej ilości złota, wraz z upływem czasu proporcje pomiędzy nominałem banknotu a równowartością w złocie, zaczęły oddalać się. - Wraz z upływem czasu następuje pojawienie się ograniczonej waluty złoty. 3. Pieniądz symboliczny były to papierowe znaki pieniężne posiadające status prawnego środka płatniczego, którego wartość nominalną ustala i gwarantuje państwo.

10 4. Pieniądz bezgotówkowy - występuje on w postaci depozytu bankowego i pieniądz ten w znacznej mierze zastąpił pieniądz gotówkowy. Podstawą są przekazy elektroniczne. Klasyfikacja zasobów pieniądza w zależności od stopnia płynności M 1 parametr = pieniężne zasoby gotówkowe + depozyty transakcyjne na rachunkach bankowych których wypłaty mogą być realizowane na kartach. M 1 oznacza wszystkie środki pieniężne M 2 = M 1 + rachunki oszczędnościowe, małe rachunki terminowe, certyfikaty depozytowe, rachunki rynku pieniężnego i inne aktywa o wysokiej płynności. M 3 = M 2 + duże salda rachunków terminowych oraz certyfikaty depozytowe na wysokie sumy. L = M 3 + inne płynne aktywa nie wymienione wcześniej takie jak : obligacje skarbowe i inne papiery handlowe. Współczesne systemy bankowe: 1. Bank centralny funkcje: - bank jest bankiem emisyjnym - jest bankiem banków - jest bankiem gospodarki narodowej (reguluje ilość pieniądza na rynku) - jest bankiem rządu (dokonuje bieżących operacji kasowych rządu) - obsługuje dług państwowy i udziela rządowi kredytów 2. Banki komercyjne gromadzą środki pieniężne, udzielają kredytów i pożyczek oraz przeprowadzają rozliczenia pieniężne. 3. banki specjalne - zajmują się gromadzeniem środków na finansowanie określonych celów 4. banki spółdzielcze są one zorganizowane na zasadzie spółdzielni i działają w oparciu o prawo spółdzielcze. 5. Kasy oszczędnościowe zajmują się gromadzeniem środków pieniężnych od ludności Rachunkowość banków Bilans jest to zestawienie aktywów i pasywów banku Aktywa: - pieniądz gotówkowy - rezerwy obowiązkowe w banku centralnym - weksle i udzielone kredyty krótkoterminowe - kredyty średnio i długo terminowe - papiery wartościowe Pasywa: - depozyty - wpłaty dewizowe - kapitały własne banku Podaż pieniądza - pojęcia podstawowe Faza monetarna H łączna ilość pieniądza gotówkowego wyemitowanego przez bank centralny. C pieniądz w obiegu poza bankowym, D suma rezerw obowiązkowej i nadwyżkowej Rezerwa obowiązkowa jest to ta część każdego depozytu bankowego którą banki muszą przekazać na rzecz banku centralnego. Rezerwy obowiązkowej banki nie mogą wykorzystać w swojej dalszej działalności Rezerwa nadwyżkowa jest to różnica pomiędzy całkowitą kwotą depozytu bankowego a rezerwą obowiązkową

11 Wkłady na żądanie stanowią wielokrotność rezerw gotówkowych banku i wielokrotność ta jest uzyskana dzięki działaniu mnożnika kreacji dodatkowego pieniądza kredytowego. Kreowanie pieniądza przez banki komercyjne: Odbywa się poprzez udzielanie przez te banki kredytów przedsiębiorstwom, wartość tych kredytów jest ograniczona przez: 1. Rezerwę obowiązkową banki komercyjne w pierwszej fazie mogą udzielić kredytu do wysokości posiadanych depozytów w pieniądzu banku centralnego pomniejszonej o rezerwę obowiązkową, w następnych latach udzielane kredyty mogą wracać do banków komercyjnych na rachunki bankowe i tworzyć nowe depozyty pomniejszone o rezerwy obowiązkowe. W wyniku wielokrotnego powtarzania się tych operacji następuje znaczne powiększenie pierwotnej sumy depozytu, czyli następuje kreacja dodatkowego pieniądza.wielokrotność powiększania w ten sposób pierwotnego depozytu określa depozytowy mnożnik reakcji pieniądza który stanowi sumę postępu geometrycznego kolejno kreowanych depozytów. M = 1 + (1-r) + (1-r) (1-r)n r wskaźnik rezerwy obowiązkowej m mnożnik depozytowy reakcji pieniądza n ilość pracy pieniądza Po uwzględnieniu sumy z gotówki w obiegu poza bankowym mnożnik reakcji pieniądza przyjmuje C 1 następującą postać : m C r 2. utrzymywane przez klientów zasoby gotówki Wykład z dnia 12,11,2003 Czynniki określające ilość pieniądza na rynku 1. czynniki podstawowe - ilość pieniądza w obiegu M ilość pieniądza na rynku V szybkość obiegu P poziom cen Y dochody - ilościowa teoria pieniądza M V P Y P Y M V Zakładając niezmienność trudno mierzalnego czynnika V, podstawowymi czynnikami określającymi ilość pieniądza w obiegu są : dochód i poziom cen. 2. czynniki pozostałe określające popyt na pieniądz : - bogactwo - stopa procentowa - oczekiwana stopa inflacji - czynniki instytucjonalne (polityka rządowa)

12 Rodzaje popytu na pieniądz 1. motyw tranzakcyjny 2. motyw przezornościowy 3. motyw spekulacyjny Krzywa popytu na pieniądz: Krzywa ta stanowi ujemną funkcję stopy procentowej. Stopa procentowa jest kosztem alternatywnym posiadania zasobu pieniężnego. Wzrost stopy procentowej zmniejsza ilość posiadanego pieniądza, natomiast wzrost dochodu oznacza większą aktywność gospodarczą co powoduje że gospodarstwa domowe utrzymują więcej pieniędzy. Wzrost dochodu powoduje przesunięcie krzywej popytu w prawo. Wzrost kosztów posiadania pieniądza MB linia obrazująca korzyści z posiadania pieniądza MC koszt posiadania pieniądza Przy stopie procentowej r 0 optymalną ilością pieniądza jest wielkość M 0 Wzrost kosztów posiadania pieniądza powoduje wzrost stopy procentowej. Wraz ze wzrostem stopy procentowej następuje mniejsze zapotrzebowanie na pieniądz. Zwiększenie korzyści z posiadania pieniądza

13 Wzrost korzyści z posiadania pieniądza powoduje wzrost zapotrzebowania na pieniądz.czyli przy stałej stopie procentowej r0 punkt E przesunie się z E do E Md krzywa popytu na pieniądz Ms podaż pieniądza Zakładając że podaż jest stała ( regulowana przez bank centralny) natomiast popyt na pieniądz zmienia się w zależności od stopy procentowej to równowaga na rynku pieniężnym wystąpi w punkcie przecięcia się krzywej popytu na pieniądz z krzywą jego podaży. Przy stopie procentowej r0 następuje nadwyżka podaży nad popytem. W przypadku punktu B występuje nadwyżka popytu ponad podaż W przypadku punktu A występuje nadwyżka podaży nad popytem Procesem dostosowawczym będzie obniżka stopy procentowej Aktywa: - należności z tytułu udzielonych kredytów a) dla budżetu kredytowego b) dla budżetu państwa - inne aktywa Pasywa: - Rezerwy pieniądza gotówkowego - Pieniądz gotówkowy w obiegu - Obowiązkowe lokaty w banku komercyjnym - Wkłady z sektora publicznego - Pozostałe pasywa Podstawowe narzędzia oddziaływania banku centralnego a podaż pieniądza 1. Wskaźnik obowiązkowej rezerwy - zmniejszenie wskaźnika rezerw obowiązkowych umożliwia bankom komercyjnym posiadanie większych depozytów, a tym samym udzielania większych kredytów. Banki komercyjne znalazły sposób obejścia tego ograniczenia przez: 1. Wydanie gwarancji na weksle przedsiębiorstwom za pomocą rezerw bankowych 2. Prowadzenie działalności kredytowej dla podmiotów krajowych za pośrednictwem banków zagranicznych a) stopy dyskontowe jest to stopa procentowa stosowana w banku centralnym przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym.

14 - zwiększenie zadłużenia banków komercyjnych w banku centralnym powoduje zwiększenie podaży na pieniądz - stosowanie stopy procentowe jako narzędzia regulacji podaży pieniądza wiąże się z wieloma problemami: podniesienie stopy dyskontowej zniechęca banki do zaciągania kredytów lecz nie jest dokładnie znany efekt tego działania. Banki mogą się zdecydować pożyczać pieniądze przy nawet bardzo wysokiej stopie dyskontowej Zmiany stopy dyskontowej mogą być w dużym stopniu kompensowane przez zmiany innych stóp procentowych. Stopa dyskontowa nie jest precyzyjnym narzędziem regulacji podaży pieniądza i dla tego bank centralny nie wykorzystuje jej tak często do regulacji podaży pieniądza. By utrzymać ją w odpowiedniej proporcji do innych stóp procentowych, lecz znacznie częściej stopa dyskontowa jest następstwem innych stóp procentowych niż ich przyczyną. Niekiedy bank centralny ucieka się do persfazji by zniechęcać banki komercyjne do zaciągania nadmiernych pożyczek co stanowi skuteczny środek, gdyż banki komercyjne starają się unikać tego rodzaju uwag instytucji kontrolnych do których zalicza się bank centralny. Operacje otwartego rynku - polegają na kupowaniu przez bank rządowych papierów wartościowych na otwartym rynku, dzięki czemu bank centralny ma możliwość ograniczania lub rozszerzania ich sumy w systemie bankowym. Z kolei gdy bank centralny sprzedaje papiery wartościowe nabywcy płacą czekiem który po spieniężeniu redukuje rezerwę w systemie co z kolei zmniejsza podaż pieniądza. Operacje otwartego rynku są preferowanym środkiem regulacji prawnych, mogą być stosowane z określoną precyzją. Operacje te są doskonale podatne na zmiany Gdy bank centralny chce zwiększyć podaż pieniądza z Ms do Ms2 to może zredukować obowiązkową rezerwę, obniżyć stopę dyskontową lub skupić rządowe papiery wartościowe. Jeżeli bank centralny chce podnieść stopę procentową to musi ograniczyć podaż pieniądza za pomocą zwiększenia rezerw budżetowych. Zwiększanie stopy procentowej za pomocą sprzedaży rządowych papierów wartościowych.

15 Rozmiary popytu pieniężnego zależą od ilości tranzakcji, które mierzy się wielkością produktu czy też dochodu.