Historia Starożytnego Bliskiego Wschodu. 1. spotkanie. Rok akademicki 2015/2016

Transkrypt

1 Historia Starożytnego Bliskiego Wschodu 1. spotkanie Rok akademicki 2015/2016 uwagi wstępne i organizacyjne wykład z elementami konwersatorium: mam nadzieję na ciekawe spotkania, z wymianą spostrzeżeń, informacji, uwag praca indywidualna (przygotowania materiałów, praca zaliczeniowa), na koniec: egzamin pismeny spis lektur w załączniku na każde zajęcia atlas historyczny regionu albo mapy. Obecność nieobowiązkowa nie karzę za nieobecność, ale lepszą oceną nagradzam obecnych na zajęciach. STUDIA SAMODZIELNE! Wykłady to nie lekcje, tylko pomoc w samodzielnych poszukiwaniach CEL zajęć: 1. wprowadzenie w tematykę, a nie kompletny wykład całości materiału 2. uczymy się pytać, wątpić, szukać rozwiązań studiujemy razem! Każdy ma swoje silne strony uzupełniamy się 3. przyjmujemy za możliwe wszystkie rozwiązania, dopóki nie udowodnimy, że są błędne uczymy się elastyczności myślenia metodycznie łamiemy schematy inaczej nie dokona się żadnego odkrycia (ktoś kto chodzi wytyczonymi ścieżkami nigdy nie dojdzie tam, gdzie nie byli już inni) 4. każdy ma prawo się mylić 5. uczymy się bronić, krytykować, przyjmować krytykę swoich wypowiedzi 6. uczymy się mówić (sensownie) i (kulturalnie) przedstawiać swoje racje ZAŁOŻENIA: 1. zaczynamy od zera 2. nie ma jedynych słusznych odpowiedzi 3. mamy czas od każdego z Państwa zależy jak go wykorzysta w życiu ponosi się konsekwencje własnych decyzji potem grupa się nie liczy 4. jeśli są/pojawią się problemy, pytania, propozycje proszę zgłaszać, będziemy szukać odpowiedzi/rozwiązań kontakt ze mną.

2 Wymagania do zaliczenia semestru zimowego: Historia Starożytnego Bliskiego Wschodu Historia ROK I wykład 2016/2017 dr hab. prof. US Piotr Briks Podstawowym wymogiem przystąpienia do egzaminu z wykładu jest zaliczenie ćwiczeń. Ocena z wykładu wystawiana jest na podstawie zebranych w ciągu semestru punktów, które otrzymuje się za: obecność i aktywność na zajęciach (wykład: obecność +2, nieobecność 0 bez względu na przyczynę. Można otrzymać dodatkowe punkty za przygotowanie i aktywność na zajęciach) kolokwia i wejściówki w ciągu semestru pracę pisemną lub prezentację multimedialną maksymalnie 15 pkt temat do konsultacji z prowadzącym, termin do (prace oddane po tym terminie nie będą uwzględniane) prace można przygotowywać parami (w takim wypadku można otrzymać maksymalnie 10 pkt na osobę). egzamin końcowy: od 10 do maksymalnie +30 pkt egzamin jest obowiązkowy dla wszystkich, nieobecność na egzaminie = 10 pkt. Żeby otrzymać punkty za egzamin trzeba prawidłowo odpowiedzieć na więcej niż połowę z 30 pytań. 3 XII 2016 (sobota) wyjazd do Pergamonu (Vorderasiatisches Museum w Berlinie) 6 pkt. do zaliczenia semestru z historii starożytnej konieczne jest wcześniejsze zaliczenie w ramach ćwiczeń tabeli chronologicznej oraz mapy regionu (wg dołączonej listy) do dnia Osoby, które zaliczą chronologię i mapę do końca listopada otrzymają dodatkowo 6 pkt (3+3) zaliczenie w ramach ćwiczeń. Ocena z przedmiotu jest wypadkową oceny z ćwiczeń i wykładów ocena końcowa wyliczana jest na podstawie zebranych w ciągu semestru punktów: 30 dst 35 dst + 40 db 45 db + 50 bdb Liczba zebranych punktów dostępna będzie w zakładce Punktacja na stronie (na tej stronie także inne informacje dotyczące wykładów). mój briks@op.pl proszę o: przynoszenie na każde zajęcia atlasu historycznego regionu (lub map).

3 Kluczowe wydarzenia historii Starożytnego Bliskiego Wschodu Tabela nie jest dogmatem chętnie wprowadzę ewentualnie zaproponowane zmiany Data (przed Chr.) ok Wydarzenie Mityczny Menes czasem utożsamiany z Narmerem założył I dynastię egipską, zwaną też tynicką od stolicy państwa egipskiego w Thinis W Mezopotamii okres Dżemdet Nasr ostatnia faza okresu predynastycznego Okres wczesnodynastyczny w Sumerze. ok Panowanie Dżosera w Egipcie (pochowany w wybudowanym przez Imhotepa kompleksie, do którego należała pierwsza w Egipcie piramida schodkowa) Okres staroakadyjski Okres panowania Sargona Akadyjskiego. Zjednoczył on Mezopotamię i utworzył pierwsze w historii imperium. Władzę w Akadzie przejął wnuk Sargona, Naram-Sin. Rozgromił on powstanie w miastach Sumeru i Akadu, walczył w Asyrii i Kurdystanie Okres Gutejski w Mezopotamii Ostatni król Gutejczyków został pokonany przez niezależnego władcę Ur: Utuhengala Okres neosumeryjski (III dynastia z Ur). Ukształtowała się forma zigguratu Mentuhotepa II, zjednoczył Egipt dając początek okresowi Średniego Państwa. ok ok ok Imperium III dynastii z Ur rozpadło się pod naporem Elamitów i rosnących w siłę Amorytów z rejonu środkowego Eufratu. Na tron Egiptu wstąpił Sesostris III, najwybitniejszy władca okresu Średniego Państwa. Nawiązał on dalekosiężne kontakty handlowe m.in. z Babilonią i ośrodkami wzdłuż wybrzeży Morza Czerwonego. Na tron Babilonii wstąpił Hammurabi co rozpoczyna rozkwit tego państwa. Ogłosił on słynny kodeks praw, a w roku 1695 zniszczył Mari, asyryjskie miasto handlowe nad Eufratem. Hyksosi opanowali Dolny i Środkowy Egipt. Sprawowali tam rządy jako przedstawiciele XV i XVI dynastii. Labarnas, władca z Kussar zjednoczył państwo Hetytów. Władca Teb Amazis I wypędził Hyksosów i podporządkował sobie Nubię. Był on założycielem XVIII dyn. (początek okresu Nowego Państwa) Władca Hetycki Mursilis I zdobył i zniszczył Babilon Po śmierci Totmesa II władzę przejęła jego żona Hatszepsut. Wzniosła swoją świątynię grobową w Deir el-bahari. Faraon Totmes III objął samodzielne rządy. Podbił Syrię i po wielkim zwycięstwie pod Megiddo nad koalicją królów syryjskich dotarł ze swymi wojskami aż do Eufratu. Po śmierci Amenhotepa III władzę przejął jego syn Amenhotep IV, który w 1359 wyniósł Atona do rangi najwyższego boga w państwie i wkrótce zmienia

4 1279 XIII/XII w. też swoje imię na Echnaton. Zbudował swoją stolicę w Amarna (obecnie: Tell el-amarna). Jego syn Tutenchamon przywrócił w 1336 tradycyjne kulty egipskie. Na tron Egiptu wstąpił Ramzes II. Wznosił nowe miasta i monumentalne świątynie jak w Abu Simbel czy Rammaseum. Idąc w ślady Setiego I toczył kampanie wojenne w Syrii przeciw Hetytom. W roku 1275 stoczył wielką bitwę pod Kadesz a w 1259 zawarł pokój z Hattusilisem III (pierwszy udokumentowany traktat pokojowy). Ekspansja tzw. Ludów Morza. Podbiły państwo Hetytów, spustoszyły Lewant i zaatakowały Egipt. W 1190 zwyciężone przez Ramzesa III Elamici zdobyli i spustoszyli Babilon będący pod panowaniem Kasytów. ok XI/X w. 969 Nabuchodonozor I został królem Babilonii. Przejął on kontrolę nad Elamitami, jednak po jego śmierci kraj ponownie traci na znaczeniu. Na tron Asyrii wstąpił Tiglatpilesar I. Pod jego rządami Asyria stała się mocarstwem. Umarł faraon Ramzes XI co stanowiło kres Nowego Państwa i rozpoczynało Trzeci Okres Przejściowy. Początki państwowości Izraela Hiram I ( ), władca Tyru, doprowadził miasto do rozkwitu. W 814 żeglarze z Tyru założyli Kartaginę. 909 Początek państwa nowoasyryjskiego pod przywództwem Adadnirari III ok. 860 Sarduri I założył państwo Urartu 722 Sargon II zdobywa Samarię i deportuje jej mieszkańców. ok Za panowania Midasa Frygia osiągnęła szczyt swej potęgi. Wspólnie z Urartu odparła ataki asyryjskie. Ok. 695 Traccy Kimmeryjczycy zniszczyli państwo Frygijskie Senacheryb, król asyryjski, walczył przeciwko Medii, Urartu i wyruszył do Syrii. Ustanowił stolicę swego państwa w Niniwie. W 689 Senacheryb zdobył i zniszczył Babilon Za panowania Asarhadona Asyria osiągnęła największy zasięg terytorialny. W 671 zajął on Egipt i uczynił go prowincją swojego państwa. Wywodzący się z aramejskich Chaldejczyków, Nabopolasar został królem Babiloni i rozpoczął kampanię przeciw Asyrii. Koalicja króla Medii Kyaksaresa i Babilończyków zdobyła Aszur i Niniwę kładąc kres państwu asyryjskiemu.

5 ok Alyattes został królem Lidii, która za jego panowania osiąga największy zasięg terytorialny. Właśnie tam bite są pierwsze monety. Bitwa pod Karkemisz. Nabuchodonozor II pokonał faraona Necho II. Imperium nowobabilońskie znajdowało się u szczytu swojej potęgi. W 597 Nabuchodonozor II zdobył Judę. Po spisku Sedecjasza zniszczył Jerozolimę i przesiedlił elitę jej mieszkańców do Babilonii. Cyrus II Wielki został królem Persów i rozciągnął swoją władzę na większość obszaru Bliskiego Wschodu. W 550 podporządkował Medię; w 546 podbił Lidię rządzoną przez Krezusa. W 539 pokonał księcia babilońskiego Bel-szarusura (Baltazara) i zezwolił uprowadzonym Izraelitom na powrót do ojczyzny. Na tron Persji wstąpił Dariusz I. Założył on Persepolis, wyprawił się na Scytów a także prowadził (wraz z synem Kserksesem) wojny z greckimi polis. Egipt uniezależnił się od panowania perskiego. Dynastie XXVIII, XXIX i XXX były ostatnimi lokalnymi dynastiami. Początek wyprawy Aleksandra III Wielkiego do Persji. W wyniku wielkich bitew pod Issos (333) i Gaugamelą (331) podbił całe państwo Achemenidów, zajął Egipt oraz podjął wyprawę do Indii. 13 VI umarł Aleksander III. Rozpoczął się wieloletni okres konfliktów pomiędzy dowódcami armii Aleksandra o panowanie nad poszczególnymi częściami imperium nazywany Wojnami diadochów. Ostatecznie Ptolemeusze przejęli panowanie nad Egiptem, Seleucydzi nad Azją, a Antygonidzi nad Tracją, Macedonią, Kapadocją, Frygią, Pamfilią i Licją. Bitwa pod Ipsos (Frygia). Najważniejsza bitwa wojen diadochów. Zginął Antygon I, Lizymach zyskał Azję Mniejszą, a Seleukos Syrię. Państwo tego ostatniego stało się największą z hellenistycznych monarchii. Mitrydates I został królem Partii. Za jego panowania państwo to znacznie zyskało na znaczeniu m.in. przez podbicie prawie całej Mezopotamii (do 141) Antioch IV Epifanes zrabował świątynię Jerozolimską i spróbował narzucić Izraelitom kult Zeusa Olimpijskiego. Doprowadziło to do wybuchu powstania Machabeuszy. Powstanie zakończyło się przyznaniem Judei niezależności przez Demetriusza II Nikatora w roku 142 p.n.e. Władcą Pontu został Mitrydates VI Eupator. Doprowadził on do znacznego wzrostu znaczenia tego państwa m.in. przez zajęcie Królestwa Bosforańskiego. Toczone przez niego trzy wojny z Rzymem prowadzą jednak do upadku Pontu i wcieleniu go do Imperium Romanum. Pompejusz Wielki zdetronizował ostatniego z Seleucydów, Antiocha XIII i wcielił resztki jego państwa jako prowincję Syrię. Pokonał też ostatecznie Mitrydatesa VI z Pontu. Pompejusz zdobył Jerozolimę i zatwierdził Jana Hyrkana II na stanowisku arcykapłana. Judea stała się państwem klientelnym Rzymu. Marek Antoniusz i Kleopatra VII popełniają samobójstwo. Egipt został wcielony do Imperium Romanum.

6 Geografia starożytnego Wschodu Aleksandria (egipska) Anatolia Asyria Aszkelon Aszur Ateny Babilon Baszan/Golan Berea Betlejem Bizancjum Cezarea Nadmorska Chaldea Charan Chasor Cypr Damaszek Dan Edom Efez Egipt Ejlat Ekbatana Eufrat (rzeka) Fenicja Filistea Galilea Gaza Hajfa Haran Hattusa (obecnie k. Boğazkale w Anatolii/Turcja) Idumea Iran Irak Izrael J. Galilejskie Jerozolima Jerycho Jezioro Galilejskie Jordan (rzeka) Jordania Kalchu Kanaan Kapadocja Karkemisz Kartagina Konstantynopol Korynt Kraj Medów Kreta Liban Morze Martwe Macedonia Malta Mari (obecnie w Syrii) Masada Megiddo Mekka Memfis Mezopotamia Milet Mira (Turcja) Moab Mykeny Nazaret Negew Nil Niniwa Olimp Olimpia Palestyna Palmira Peloponez Persepolis Persja Pustynia Judzka Qumran Rodos Rzym Samaria (Sebastija) Sippar Smyrna Sparta Suza Synaj Syria Teby (Egipt) Tel Amarna Tessaloniki (Saloniki) Troja Tuszpa (obecnie k. miasta i jeziora Wan/Turcja) Tyberiada Tygrys (rzeka) Tyr Ugarit (obecnie: Ras Szmra w Syrii) Ur Chldejskie Wergina (Vergina)

7 Bibliografia do historii starożytnego Wschodu Albright W. F., Archeologia Palestyny, Warszawa 1964 Andrzejewski T., Opowiadania egipskie, Warszawa 1958 Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1982 Baines J., Málek J., Wielkie kultury Świata: Egipt, Warszawa 1996 Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów, Warszawa 1973 Bieliński P., Starożytny Bliski Wschód. Od początków gospodarki rolniczej do wprowadzenia pisma, Warszawa 1985 Boyce M., Zaratusztrianie, Łódź 1988 Bright J., Historia Izraela, Warszawa 1994 Cerny J., Religia starożytnych Egipcjan, Warszawa 1974 Contenau G., Życie codzienne w Babilonii i Asyrii, Warszawa 1963 Daumas F., Od Narmera do Kleopatry, Warszawa 1973 Davies W. V., Egipskie hieroglify, Warszawa 1998 Dąbrowa E., Józefowicz-Dzielska M., Wybór tekstów źródłowych do ćwiczeń z historii starożytnej, Uniwersytet Jagielloński, Skrypty Uczelniane nr 316, Kraków 1979 Diringer D., Alfabet, czyli klucz do dziejów ludzkości, Warszawa 1972 Drioton E., Egipt faraonów, Warszawa 1970 Garelli P., Asyriologia, Warszawa 1998 Gembala A., Historia starożytnego Wschodu, Warszawa 1958 Grant M., Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991 Grimal N., Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2004 Gurney O. R., Hetyci, Warszawa 1970 Jaczynowska M., Musiał D., Stępień M., Historia starożytna, Warszawa 2006 Joannes F., Historia Mezopotamii w I tys. przed Chrystusem, Poznań 2007 Klengel H., Hetyci i ich sąsiedzi, Warszawa 1972 Kramer S. N., Historia zaczyna się w Sumerze, Warszawa 1963 Kuckenburg M., Pierwsze słowo. Narodziny mowy i pisma, Warszawa 2006 Laessoe J., Ludy Asyrii, Warszawa 1972 Lipińska J., Koziński W., Cywilizacja miedzi i kamienia, Warszawa 1977 Lipińska J., Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980 Lipiński E., Szkice z dziejów aramejskich, Poznań 2000 Lynch J. M. (red.), Sumer - miasta Edenu, Warszawa 1997 Łukaszewicz A., Świat papirusów, Warszawa 2001 Łyczkowska K., Szarzyńska K., Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981 Masom C., Alexander P. (oprac.), Świat Biblii, Warszawa 1991 Meuszyński J., Odkrywanie Mezopotamii, Warszawa 1977 Michałowski K., Nie tylko piramidy, Warszawa 1974 Mieroop M. Van De, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu, ok p.n.e., Kraków 2008 Mierzejewski A., Zapisane na glinie, Warszawa 1979 Moscati S., Kultura starożytnych ludów semickich, Warszawa 1963 Moscati S., Świat Fenicjan, Warszawa 1968 Myśliwiec K., Pan Obydwu Krajów. Egipt w I tysiącleciu p.n.e., Warszawa 1993 Myśliwiec K., Święte znaki Egiptu, Warszawa 1992 Olmstead A. T., Dzieje imperium perskiego, Warszawa 1973 Parrot A., Biblia i świat starożytny, Warszawa 1968 Parrot A., Wśród zabytków Samarii i Judei, Warszawa 1971 Pellegrino Ch., Powrót do Sodomy i Gomory. Biblia w świetle archeologii, Wa-wa 1998 Popko M., Huryci, Warszawa 1992

8 Popko M., Ludy i języki starożytnej Anatolii, Warszawa 1999 Rachet G., Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1994/1998 Roaf M., Wielkie Kultury Świata: Mezopotamia, Warszawa 1998 Rogerson J., Wielkie Kultury Świata: Świat Biblii, Warszawa 1996 Roux G., Mezopotamia, Warszawa 1998 Saggs H. W., Wielkość i upadek Babilonii, Warszawa 1973 Schneider T., Leksykon faraonów, Warszawa 2001 Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, praca zbiorowa, przełożył ks. W. Chrostowski, Warszawa 1994 Walker C.B. F., Pismo klinowe, Warszawa 1998 Warzecha J., Dawny Izrael, Warszawa 1995 Wildung D., Egipt. Od czasów prehistorycznych do rzymskich, Warszawa 1998 Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności, Wrocław 1987 Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009 strony internetowe: polska.pl (baza danych doktoratów i prac habilitacyjnych)