Wymagania do zaliczenia semestru zimowego:

Transkrypt

1 Wymagania do zaliczenia semestru zimowego: Religie a wojna w starożytności Studia nad wojną i wojskowością ROK I wykład 2013/2014 dr hab. prof. US Piotr Briks Ocena z przedmiotu wystawiana jest na podstawie zebranych w ciągu semestru punktów, które otrzymuje się za: obecność i aktywność na zajęciach (wykład: obecność +2, nieobecność 0 bez względu na przyczynę. Można otrzymać dodatkowe punkty za przygotowanie i aktywność na zajęciach) kolokwia i wejściówki w ciągu semestru pracę pisemną lub prezentację multimedialną maksymalnie 15 pkt temat do konsultacji z prowadzącym, termin do (prace oddane po tym terminie nie będą uwzględniane) prace można przygotowywać parami (w takim wypadku można otrzymać maksymalnie 10 pkt na osobę). egzamin końcowy: od 10 do maksymalnie +30 pkt egzamin jest obowiązkowy dla wszystkich, nieobecność na egzaminie = 10 pkt. Żeby otrzymać punkty za egzamin trzeba prawidłowo odpowiedzieć na więcej niż połowę z 30 pytań. Osoby, które zaliczą chronologię i mapę do końca października otrzymają dodatkowo 6 pkt (3+3). ocena końcowa wyliczana jest na podstawie zebranych w ciągu semestru punktów: 30 dst 35 dst + 40 db 45 db + 50 bdb Liczba zebranych punktów dostępna będzie w zakładce Punktacja na stronie (na tej stronie także inne informacje dotyczące wykładów). mój briks@op.pl proszę o: przynoszenie na każde zajęcia atlasu historycznego regionu (lub map).

2 Kluczowe wydarzenia historii Starożytnego Bliskiego Wschodu Data (przed Chr.) ok Wydarzenie Mityczny Menes czasem utożsamiany z Narmerem założył I dynastię egipską, zwaną też tynicką od stolicy państwa egipskiego w Thinis W Mezopotamii okres Dżemdet Nasr ostatnia faza okresu predynastycznego Okres wczesnodynastyczny w Sumerze. ok ok Panowanie Dżosera w Egipcie (pochowany w wybudowanym przez Imhotepa kompleksie, do którego należała pierwsza w Egipcie piramida schodkowa). Władca Lagasz E-ana-tum rozgromił Ummę i podporządkował sobie środkowy i północny Sumer Okres staroakadyjski Okres panowania Sargona Akadyjskiego. Zjednoczył on Mezopotamię i utworzył pierwsze w historii imperium. Władzę w Akadzie przejął wnuk Sargona, Naram-Sin. Rozgromił on powstanie w miastach Sumeru i Akadu, walczył w Asyrii i Kurdystanie Okres Gutejski w Mezopotamii Ostatni król Gutejczyków został pokonany przez niezależnego władcę Ur: Utuhengala Okres neosumeryjski (III dynastia z Ur). Ukształtowała się forma zigguratu Mentuhotepa II, zjednoczył Egipt dając początek okresowi Średniego Państwa. ok ok ok Imperium III dynastii z Ur rozpadło się pod naporem Elamitów i rosnących w siłę Amorytów z rejonu środkowego Eufratu. Na tron Egiptu wstąpił Sesostris III, najwybitniejszy władca okresu Średniego Państwa. Nawiązał on dalekosiężne kontakty handlowe m.in. z Babilonią i ośrodkami wzdłuż wybrzeży Morza Czerwonego. Na tron Babilonii wstąpił Hammurabi co rozpoczyna rozkwit tego państwa. Ogłosił on słynny kodeks praw, a w roku 1695 zniszczył Mari, asyryjskie miasto handlowe nad Eufratem. Hyksosi opanowali Dolny i Środkowy Egipt. Sprawowali tam rządy jako przedstawiciele XV i XVI dynastii. Labarnas, władca z Kussar zjednoczył państwo Hetytów. Władca Teb Amazis I wypędził Hyksosów i podporządkował sobie Nubię. Był on założycielem XVIII dyn. (początek okresu Nowego Państwa) Władca Hetycki Mursilis I zdobył i zniszczył Babilon Po śmierci Totmesa II władzę przejęła jego żona Hatszepsut. Wzniosła swoją świątynię grobową w Deir el-bahari. Faraon Totmes III objął samodzielne rządy. Podbił Syrię i po wielkim zwycięstwie pod Megiddo nad koalicją królów syryjskich dotarł ze swymi

3 XIII/XII w. wojskami aż do Eufratu. Po śmierci Amenhotepa III władzę przejął jego syn Amenhotep IV, który w 1359 wyniósł Atona do rangi najwyższego boga w państwie i wkrótce zmienia też swoje imię na Echnaton. Zbudował swoją stolicę w Amarna (obecnie: Tell el-amarna). Jego syn Tutenchamon przywrócił w 1336 tradycyjne kulty egipskie. Na tron Egiptu wstąpił Ramzes II. Wznosił nowe miasta i monumentalne świątynie jak w Abu Simbel czy Rammaseum. Idąc w ślady Setiego I toczył kampanie wojenne w Syrii przeciw Hetytom. W roku 1275 stoczył wielką bitwę pod Kadesz a w 1259 zawarł pokój z Hattusilisem III (pierwszy udokumentowany traktat pokojowy). Ekspansja tzw. Ludów Morza. Podbiły państwo Hetytów, spustoszyły Lewant i zaatakowały Egipt. W 1190 zwyciężone przez Ramzesa III Elamici zdobyli i spustoszyli Babilon będący pod panowaniem Kasytów. ok XI/X w. 969 Nabuchodonozor I został królem Babilonii. Przejął on kontrolę nad Elamitami, jednak po jego śmierci kraj ponownie traci na znaczeniu. Na tron Asyrii wstąpił Tiglatpilesar I. Pod jego rządami Asyria stała się mocarstwem. Umarł faraon Ramzes XI co stanowiło kres Nowego Państwa i rozpoczynało Trzeci Okres Przejściowy. Początki państwowości Izraela Hiram I ( ), władca Tyru, doprowadził miasto do rozkwitu. W 814 żeglarze z Tyru założyli Kartaginę. 909 Początek państwa nowoasyryjskiego pod przywództwem Adadnirari III ok. 860 Sarduri I założył państwo Urartu 722 Sargon II zdobywa Samarię i deportuje jej mieszkańców. ok Za panowania Midasa Frygia osiągnęła szczyt swej potęgi. Wspólnie z Urartu odparła ataki asyryjskie. Ok. 695 Traccy Kimmeryjczycy zniszczyli państwo Frygijskie Senacheryb, król asyryjski, walczył przeciwko Medii, Urartu i wyruszył do Syrii. Ustanowił stolicę swego państwa w Niniwie. W 689 Senacheryb zdobył i zniszczył Babilon Za panowania Asarhadona Asyria osiągnęła największy zasięg terytorialny. W 671 zajął on Egipt i uczynił go prowincją swojego państwa. Wywodzący się z aramejskich Chaldejczyków, Nabopolasar został królem Babiloni i rozpoczął kampanię przeciw Asyrii. Koalicja króla Medii Kyaksaresa i Babilończyków zdobyła Aszur i Niniwę kładąc kres państwu asyryjskiemu.

4 ok Alyattes został królem Lidii, która za jego panowania osiąga największy zasięg terytorialny. Właśnie tam bite są pierwsze monety. Bitwa pod Karkemisz. Nabuchodonozor II pokonał faraona Necho II. Imperium nowobabilońskie znajdowało się u szczytu swojej potęgi. W 597 Nabuchodonozor II zdobył Judę. Po spisku Sedecjasza zniszczył Jerozolimę i przesiedlił elitę jej mieszkańców do Babilonii. Cyrus II Wielki został królem Persów i rozciągnął swoją władzę na większość obszaru Bliskiego Wschodu. W 550 podporządkował Medię; w 546 podbił Lidię rządzoną przez Krezusa. W 539 pokonał księcia babilońskiego Bel-szarusura (Baltazara) i zezwolił uprowadzonym Izraelitom na powrót do ojczyzny. Na tron Persji wstąpił Dariusz I. Założył on Persepolis, wyprawił się na Scytów a także prowadził (wraz z synem Kserksesem) wojny z greckimi polis. Egipt uniezależnił się od panowania perskiego. Dynastie XXVIII, XXIX i XXX były ostatnimi lokalnymi dynastiami. Początek wyprawy Aleksandra III Wielkiego do Persji. W wyniku wielkich bitew pod Issos (333) i Gaugamelą (331) podbił całe państwo Achemenidów, zajął Egipt oraz podjął wyprawę do Indii. 13 VI umarł Aleksander III. Rozpoczął się wieloletni okres konfliktów pomiędzy dowódcami armii Aleksandra o panowanie nad poszczególnymi częściami imperium nazywany Wojnami diadochów. Ostatecznie Ptolemeusze przejęli panowanie nad Egiptem, Seleucydzi nad Azją, a Antygonidzi nad Tracją, Macedonią, Kapadocją, Frygią, Pamfilią i Licją. Bitwa pod Ipsos (Frygia). Najważniejsza bitwa wojen diadochów. Zginął Antygon I, Lizymach zyskał Azję Mniejszą, a Seleukos Syrię. Państwo tego ostatniego stało się największą z hellenistycznych monarchii. Mitrydates I został królem Partii. Za jego panowania państwo to znacznie zyskało na znaczeniu m.in. przez podbicie prawie całej Mezopotamii (do 141) Antioch IV Epifanes zrabował świątynię Jerozolimską i spróbował narzucić Izraelitom kult Zeusa Olimpijskiego. Doprowadziło to do wybuchu powstania Machabeuszy. Powstanie zakończyło się przyznaniem Judei niezależności przez Demetriusza II Nikatora w roku 142 p.n.e. Władcą Pontu został Mitrydates VI Eupator. Doprowadził on do znacznego wzrostu znaczenia tego państwa m.in. przez zajęcie Królestwa Bosforańskiego. Toczone przez niego trzy wojny z Rzymem prowadzą jednak do upadku Pontu i wcieleniu go do Imperium Romanum. Pompejusz Wielki zdetronizował ostatniego z Seleucydów, Antiocha XIII i wcielił resztki jego państwa jako prowincję Syrię. Pokonał też ostatecznie Mitrydatesa VI z Pontu. Pompejusz zdobył Jerozolimę i zatwierdził Jana Hyrkana II na stanowisku arcykapłana. Judea stała się państwem klientelnym Rzymu. Marek Antoniusz i Kleopatra VII popełniają samobójstwo. Egipt został wcielony do Imperium Romanum.

5 Geografia starożytnego Wschodu Aleksandria (egipska) Anatolia Asyria Aszkelon Aszur Ateny Babilon Baszan/Golan Berea Betlejem Bizancjum Cezarea Nadmorska Chaldea Charan Chasor Cypr Damaszek Dan Edom Efez Egipt Ejlat Ekbatana Eufrat (rzeka) Fenicja Filistea Galilea Gaza Hajfa Haran Hattusa (obecnie k. Boğazkale w Anatolii/Turcja) Idumea Iran Irak Izrael J. Galilejskie Jerozolima Jerycho Jezioro Galilejskie Jordan (rzeka) Jordania Kalchu Kanaan Kapadocja Karkemisz Kartagina Konstantynopol Korynt Kraj Medów Kreta Liban Morze Martwe Macedonia Malta Mari (obecnie w Syrii) Masada Megiddo Mekka Memfis Mezopotamia Milet Mira (Turcja) Moab Mykeny Nazaret Negew Nil Niniwa Olimp Olimpia Palestyna Palmira Peloponez Persepolis Persja Pustynia Judzka Qumran Rodos Rzym Samaria (Sebastija) Sippar Smyrna Sparta Suza Synaj Syria Teby (Egipt) Tel Amarna Tel Awiw Tessaloniki (Saloniki) Troja Tyberiada Tygrys (rzeka) Tyr Ugarit (obecnie: Ras Szmra w Syrii) Ur Chldejskie Wergina (Vergina)

6 Bibliografia do przedmiotu: Religie a wojna w starożytności Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1982 Baines J., Málek J., Wielkie kultury Świata: Egipt, Warszawa 1996 Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów, Warszawa 1973 Bieliński P., Starożytny Bliski Wschód. Od początków gospodarki rolniczej do wprowadzenia pisma, Warszawa 1985 Boyce M., Zaratusztrianie, Łódź 1988 Bright J., Historia Izraela, Warszawa 1994 Byra M., Powstanie w Judei n.e., Zabrze Carey B.T., Wojny starożytnego świata: techniki walki, Bellona 2008 Cary M., H. Hayes-Scullard, Dzieje Rzymu, Warszawa Cerny J., Religia starożytnych Egipcjan, Warszawa 1974 Contenau G., Życie codzienne w Babilonii i Asyrii, Warszawa 1963 Crepon P., Religie a wojna, Gdańsk 1995, Daumas F., Od Narmera do Kleopatry, Warszawa 1973 Garelli P., Asyriologia, Warszawa 1998 Gembala A., Historia starożytnego Wschodu, Warszawa 1958 Grant M., Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991 Green P., Aleksander Wielki, Warszawa 1978, 2002, 2004, Grimal N., Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2004 Gurney O. R., Hetyci, Warszawa 1970 Hammond N., Dzieje Grecji, Warszawa Jaczynowska M., M. Pawlak, Starożytny Rzym, Warszawa Jaczynowska M., Musiał D., Stępień M., Historia starożytna, Warszawa 2006 Joannes F., Historia Mezopotamii w I tys. przed Chrystusem, Poznań 2007 Khoury A.T., E. Grundmann, H.-P. Müller, Wojna i przemoc w religiach świata, Jedność 2006, Khoury A.T., Grundmann E., Müller H.-P. (wybór i opr.), Wojna i przemoc w religiach świata. Fakty i przyczyny, Jedność 2006 Klengel H., Hetyci i ich sąsiedzi, Warszawa 1972 Kramer S. N., Historia zaczyna się w Sumerze, Warszawa 1963 Laessoe J., Ludy Asyrii, Warszawa 1972 Lipińska J., Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980 Lipiński E., Szkice z dziejów aramejskich, Poznań 2000 Lynch J. M. (red.), Sumer - miasta Edenu, Warszawa 1997 Łyczkowska K., Szarzyńska K., Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981 Masom C., Alexander P. (oprac.), Świat Biblii, Warszawa 1991 Meuszyński J., Odkrywanie Mezopotamii, Warszawa 1977 Mieroop M. Van De, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu, ok p.n.e., Kraków 2008 Moscati S., Kultura starożytnych ludów semickich, Warszawa 1963 Moscati S., Świat Fenicjan, Warszawa 1968 Mrozewicz L., Historia powszechna: Starożytność, Poznań 1999, Myśliwiec K., Pan Obydwu Krajów. Egipt w I tysiącleciu p.n.e., Warszawa 1993 Myśliwiec K., Święte znaki Egiptu, Warszawa 1992 Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław Olmstead A. T., Dzieje imperium perskiego, Warszawa 1973 Parrot A., Biblia i świat starożytny, Warszawa 1968 Parrot A., Wśród zabytków Samarii i Judei, Warszawa 1971 Pellegrino Ch., Powrót do Sodomy i Gomory. Biblia w świetle archeologii, Wa-wa 1998

7 Popko M., Huryci, Warszawa 1992 Rachet G., Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1994/1998 Roaf M., Wielkie Kultury Świata: Mezopotamia, Warszawa 1998 Rogerson J., Wielkie Kultury Świata: Świat Biblii, Warszawa 1996 Roux G., Mezopotamia, Warszawa 1998 Saggs H. W., Wielkość i upadek Babilonii, Warszawa 1973 Schneider T., Leksykon faraonów, Warszawa Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, praca zbiorowa, przełożył ks. W. Chrostowski, Warszawa 1994 Warzecha J., Dawny Izrael, Warszawa 1995 Wildung D., Egipt. Od czasów prehistorycznych do rzymskich, Warszawa 1998 Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności, Wrocław 1987 Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009