7. BARDZO WAŻNE! Wybory. Zasady demokratycznych wyborów (przymiotniki wyborcze: wybory są równe, tajne,

Transkrypt

1 1. Komunikowanie się (werbalna- słowna) i pozawerbalna. Sposoby podejmowani wspólnych decyzji (konsensus, głosowane, decyzja lidera, ewentualnie kompromis); sposoby rozwiązywania konfliktów (negocjacje, mediacje, arbitraż, proces sądowy, głosowanie). Asertywność. 2. Życie społeczne. Zbiorowość (zbiór osób przebywających jakiś czas ze sobą, np. pasażerowie autobusu, klienci w sklepie, może między nimi dochodzić do relacji, więzi), grupa (zbiór, co najmniej 3 osób, wspólne cele, więzi, normy), społeczność (zbiorowość, którą łączą silniejsze więzi), wspólnota (społeczność jeszcze silniejszych więziach, np. parafia), rodzina (mała grupa społeczna, pierwotna i podstawowa), grupa rówieśnicza (koledzy, przyjaciele, itp.) małe grupy. Normy współżycia między ludźmi (wzajemność, odpowiedzialność, zaufanie). Społeczność szkolna (dyrekcja, nauczyciele, uczniowie, rodzice, pracownicy szkoły), samorząd uczniowski (szkolny czy klasowy reprezentacja uczniów przed dyrektorem czy nauczycielami), prawa ucznia. Role społeczne i oczekiwania (rola uczeń, syn, kolega, itd. Od ucznia oczekuje się spełniania obowiązków i odpowiedniego zachowania,; od syna posłuszeństwa, zaufania, pomocy, itd. Podziały w grupie ( my i oni ), sposoby przeciwstawienia się nietolerancji (dyskusja, zrozumienie, otwartość, tolerancja, itp.). 3. Współczesne społeczeństwo polskie warstwy społeczne (warstwa część klasy społecznej, różniąca się odmiennością interesów, poziomem wykształcenia, kwalifikacji, itd., np. robotnicy, inteligencja). Klasa społeczna podział społeczeństwa ze względu na stan majątkowy wyższa, średnia i niższa); grupy zawodowe (osoby wykonujące konkretny zawód, np. policjanci, lekarze), style życia, problemy życiowe (bezrobocie, ubóstwo, używki) i perspektywy młodych Polaków (edukacja, dobra praca). 4. Być obywatelem (obywatelstwo prawna więź osoby z państwem). Prawo ziemi (masz obywatelstwo państwa, w którym się urodziłeś, np. w USA), prawo krwi (obywatelstwo otrzymujesz po rodzicach, np. w Polsce, nadanie obywatelstwa (w Polsce nadaje je prezydent). Prawa (osobiste, polityczne, ekonomiczno-społeczne) i obowiązki (obrona ojczyzny, płacenie podatków, przestrzeganie prawa, ochrona środowiska i troska o dobro wspólne) polskiego obywatela. Cechy dobrego obywatela (historycznie i współcześnie), postawy (patriotyzm, tolerancja, troska o dobro wspólne, itp.) i cnoty obywatelskie (sprawiedliwość, uczciwość, gotowość do poświęceń, aktywność, itp.). 5. Udział obywateli w życiu publicznym. Podmioty życia publicznego - obywatele, zrzeszenia, media, politycy, partie, władza i instytucje publiczne, biznes, itp.) ich współdziałanie i konkurencja w życiu publicznym. Zasady etyczne i skutki ich łamania w życiu publicznym. Przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych ich znaczenie dla obywateli. Wpływ obywateli na decyzje władz. 6. Środki masowego przekazu. Funkcje (informacyjna, kontrolna, opiniotwórcza, kulturalna, edukacyjna, integracyjna, rozrywkowa) i znaczenie mediów w życiu (wypełniają misję zaspokajają potrzeby społeczeństwa, dostarczają informacji). Prasa, radio, Internet, TV charakterystyka. Informacja (o faktach), a komentarz (interpretacja faktu). Krytyczny odbiór reklam (media, a więc i zawarte w nich reklamy mogą manipulować odbiorcą). Sondaże opinii publicznej (informują nas o opinii publicznej, badania prowadzone są np. przez OBOP, CBOP, itp.) i ich odczytanie oraz interpretacja. Znaczenie opinii publicznej (poglądy znacznej części społeczeństwa). 7. BARDZO WAŻNE! Wybory. Zasady demokratycznych wyborów (przymiotniki wyborcze: wybory są równe, tajne, bezpośrednie i powszechne. Mogą być proporcjonalne lub większościowe. Zasady inaczej ordynacja wyborcza.) W Polsce wybieramy Prezydenta państwa (co 5 lat, najbliższe w 2015 r.), posłów i senatorów czyli wybory parlamentarne co 4 lata, najbliższe w 2015 r., wybory samorządowe w gminach, powiatach i województwach co 4 lata; najbliższe w 2014 r.; wybory do Parlamentu Europejskiego co 5 lat, najbliższe w 2014 r.) Oprócz ww. wyborów organizowane są referenda (przejaw demokracji bezpośredniej) - w sprawie wejścia Polski do UE w 2003 r. oraz w sprawie konstytucji w 1997 r. Analiza ulotek, haseł i spotów wyborczych. Obywatele mają czynne i bierne prawo wyborcze; czynne - gdy wybierają, bierne - gdy sami są wybierani.

2 8. Naród (wspólnota ludzi, którą łączy tożsamość narodowa oraz świadomość odrębności wobec innych narodów, wspólnota dziejów, język, kultura i tradycja), mniejszości narodowe (mniejszość w danym państwie ma swoje państwo, np. Białorusini, Ukraińcy, Niemcy, Ormianie ich kraj to Armenia). Co to znaczy być Polakiem? Obywatelstwo i narodowość. Czynniki jednoczące naród. Mniejszości narodowe i etniczne (mniejszość etniczna nie ma swojego państwa, np. Romowie, Karaimi, Łemkowie, Tatarzy); migranci, uchodźcy i ich prawa; Polonia Polacy i ich potomkowie mieszkający poza Polską). Repatriacja powrót do ojczyzny osób, które musiały ją opuścić lub zostały z niej wysiedlone. 9. BARDZO WAŻNE! Patriotyzm dzisiaj: więź człowieka z ojczyzną; stereotypy (uproszczone schematy myślenia o kimś lub o czymś), przykłady patriotyzmu (obrona ojczyzny, spełnianie obowiązków), nacjonalizmu (nacjonalista uważa interesy swojego narodu za ważniejsze od innych narodów; - naziści w III Rzeszy), szowinizmu (wrogość i nienawiść wobec innych narodów, próby usunięcia obcych z państwa), kosmopolityzmu ( tam ojczyzna, gdzie jest mi dobrze ); Holocaust lub Shoah zaplanowana zbrodnia przeciwko narodowi żydowskiemu w czasie II wojny. Masowa zagłada w obozach koncentracyjnych śmierć ok. 5-6 milionów osób. Patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm to postawy wobec narodu, tylko pierwsza jest pozytywna. Istnieje jeszcze rasizm, czyli brak poszanowania praw ludzi innej rasy (osób o innym kolorze skóry). 1. Państwo i władza demokratyczna: Cechy państwa (suwerenność, terytorium, obywatele, władza, prawo, aparat przymusu) i funkcje państwa (wewnętrzne i zewnętrzne; po co jest państwo?); pozycja obywatela w demokracji, autorytaryzmie (ograniczone prawa lub ich brak oraz wiele obowiązków na rzecz państwa) totalitaryzmie (ograniczone prawa lub ich brak, zwalczanie - nawet fizyczne - przeciwników władzy, wiele obowiązków na rzecz państwa); zasady: większości (większość decyduje, ale szanuje prawa mniejszości, a mniejszość musi się podporządkować), pluralizmu (pluralis liczny, mnogi; prawo do wielości różnorodności poglądów, postaw, partii, itd.), poszanowania praw mniejszości (np. mniejszości religijnej, narodowej, etnicznej, rasowej, itd.); demokracje tradycyjne: antyczna, europejska, amerykańska, polska; demokracja bezpośrednia (w konkretnym momencie coś zmieniamy referendum, wybieramy nowych posłów) lub przedstawicielska (decydują za nas wybrani nasi przedstawiciele np. w sejmie); demokracja większościowa (większość decyduje, większość głosów daje kandydatowi prawo do władzy) i konstytucyjna lub parlamentarna (państwo i władz funkcjonuje wg zasad wynikających z konstytucji). Prawa człowieka (3 generacje praw- osobiste, polityczne, społeczno-ekonomiczne). Zalety i wady demokracji. 2. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna: Konstytucja w państwie (obecna konstytucja obowiązuje od 1997 r. podpisał ją prezydent Kwaśniewski 2 kwietnia 1997 r.); zasady ustroju Polski -> suwerenność narodu (naród Polacy jest ważniejszy niż władza (suweren), ponieważ naród wybiera do władzy swoich przedstawicieli), podział władzy (władza ustawodawcza sejm i senat, władza wykonawcza prezydent oraz rząd (Rada Ministrów z premierem) oraz władza sądownicza (sądy powszechne, Trybunały), rządy prawa (praworządność, wszyscy działają na podstawie prawa), pluralizm (mnogość: poglądów, tytułów prasowych, partii politycznych, itd.). Prawa i wolności zapisane konstytucji (rozdział II konstytucji) dla przypomnienia System wyborczy i partyjny: zasady wyborów prezydenckich (5-cioprzymiotnikowe, co 5 lat) i parlamentarnych (pięcioprzymiotnikowe, co 4 lata); system dwupartyjny (dwie partie w państwie -> USA) a wielopartyjny (wiele partii, np.. w Polsce); partie polityczne obecne w Sejmie (PO, PiS, PSL, SLD, Solidarna Polska, Twój Ruch, inne); koalicja rządząca (PO oraz PSL) a opozycja (głównie PiS). 4. Władza ustawodawcza w Polsce: Zadania parlamentu (funkcje: ustawodawcza, ustrojodawcza, kreacyjna, kontrolna) i zasady funkcjonowania parlamentu (obrady na sesjach, Prezydium ustala porządek obrad;

3 parlamentarzyści pracują w komisjach, klubach i kołach); zasady tworzenia ustaw inicjatywa ustawodawcza (w tym ludowa), 3 czytania projektów ustaw, Senat może je poprawić, przyjąć lub odrzucić; prezydent ma prawo veta lub może ją skierować do Trybunału Konstytucyjnego; po podpisaniu- ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw; obrady parlamentu ->jawność obrad, głosowanie; 5. Władza wykonawcza: zadania Prezydenta RP szczegółowo- zadania rządu i sposób jego powoływania; premier, minister, administracja rządowa, służba cywilna szczegółowo Władza sądownicza: organy władzy sądowniczej (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe; Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny); niezawisłość sędziowska (sędzia podlega w sowich decyzjach ustawom i konstytucji) i dwuinstancyjność sądów (można odwołać się od orzeczenia sądu I instancji do sądu II instancji); Trybunał Stanu (sądzi polityków za naruszenie konstytucji lub ustawy) i Trybunał Konstytucyjny (orzeka o zgodności ustaw z konstytucją). 7. BARDZO WAŻNE! Samorządy i ich znaczenie: jak działa samorząd lokalny; zasady: decentralizacja (władza państwowa jest zdecentralizowana tzn. centrum rząd podzielił się władzą z niższymi jednostkami administracyjnymi pomocniczość -> to, co można zrobić w gminie czy powiecie - tego nie robi państwo; państwo może wyręczyć te jednostki (pomóc), tylko wówczas, gdy same sobie nie dadzą rady. Gmina jako wspólnota mieszkańców: zadania samorządu gminnego (zadania własne, np. budowa drogi osiedlowej; zadania zlecone przez państwo, np. sprawy meldunkowe, wydanie dowodu osobistego); wybory władz gminnych (co 4 lata w wyborach samorządowych wybieramy przedstawicieli do rady gmin, powiatów czy sejmiku wojewódzkiego oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast)., budżet gminy; podanie, druk urzędowy, urząd gminy. Samorząd powiatowy i wojewódzki: sposób wybierania tych samorządów i ich zadania; samorząd wojewódzki a wojewoda. Rada powiatu wybrana w wyborach samorządowych wybiera i odwołuje zarząd powiatu (organ wykonawczy) oraz starostę który jest przewodniczącym zarządu (wyborcy -> rada powiatu -> starosta i zarząd powiatu). Samorząd wojewódzki to sejmik województwa - tworzą go radni wybrani w wyborach bezpośrednich co 4 lata; jest to organ stanowiący odpowiada za politykę regonu. Sejmikiem kieruje przewodniczący. Zarząd województwa, na czele z marszałkiem województwa jest organem wykonawczym wybranym przez sejmik województwa (wyborcy -> sejmik województwa -> marszałek województwa oraz zarząd województwa). 8. Relacje Polski z innymi państwami: polska polityka zagraniczna wobec UE, USA i sąsiadów; obronność Polski, udział w NATO, ambasady i konsulaty. W NATO (Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego) jesteśmy od 12 marca 1999 r. NATO jest sojuszem polityczno- wojskowym, liczy 28 państw. Sekretarzem Generalnym NATO jest Anders Fogh Rasmussen. NATO prowadzi operacje pokojowe (misje), np. KFOR, ISAF. 9. BARDZO WAŻNE! Integracja europejska: cele (współpraca gospodarcza, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwo, wspólny wymiar sprawiedliwości i zwalczanie przestępczości międzynarodowej) i etapy integracji (traktat paryski z 1951/52 EWWiS; traktaty rzymskie 1957/58 EWG, Euratom; traktat z Maastricht podpisany 7 lutego 1992 r. powstanie Unii Europejskiej; ustalenie unijnego obywatelstwa; traktat z Nicei reformował Unię przed przyjęciem kolejnych państw; wszedł życie w 2003 r.; traktat z Lizbony reforma instytucji unijnych z 2007 r. ); Instytucje UE: Rada Europejska - z siedzibą w Brukseli tworzą ją przywódcy (np. prezydenci) państw członkowskich, którzy spotkają się 4 razy w roku na tzw. szczytach unijnych. Ustalają priorytety (najważniejsze zadania) Unii. Przewodniczącym Rady Europejskiej jest Herman Van Rompuy. Rada Unii Europejskiej - (RUE) wraz z PE współtworzy prawo i budżet unijny. Składa się z ministrów poszczególnych państw członkowskich, którzy oprócz działań wspólnych z PE, koordynują politykę unijną w poszczególnych dziedzinach. RUE podpisuje umowy z krajami spoza UE; koordynuje współpracę w zakresie

4 sądownictwa i policji. Ma siedzibę w Brukseli i Luksemburgu. Każdy kraj przewodniczy RUE przez pół roku. Polska przewodniczyła w RUE w II połowie 2011 r. Parlament Europejski - instytucja współodpowiedzialna za ustanawianie prawa w Unii, złożona z europarlamentarzystów (eurodeputowanych) wybranych w każdym kraju na 5 lat. (2009, 2014, itd.). Wraz z RUE dyskutuje o budżecie unijnym i wspólnie go przyjmują. Obecny budżet jest na lata Komisja Europejska - składa się z 28 komisarzy; z Polski Janusz Lewandowski. Obecnym przewodniczącym KE jest José Manuel Barroso (od 2010 r. rozpoczął drugą kadencję; został wybrany przez Radę Europejską). KE reprezentuje Unię, chroni jej interesy i wdraża politykę unijną (zarządza budżetem, egzekwuje prawo). Ma siedzibę w Brukseli i Luksemburgu. Kadencja 5 lat. KE odpowiada przed Parlamentem. Komisarze decydują kolegialnie. Budżet Unii budżet obecny jest opracowany na lata (na 6 lat), członkowie UE (mapa z podręcznika): 1. RFN, Włochy, Francja, Luksemburg, Belgia, Holandia; 2. Dania, Wielka Brytania, Irlandia; 3. Grecja; 4. Hiszpania, Portugalia; 5. Austria, Finlandia, Szwecja; 6. W 2004 r. 10 państw w tym Polska; 7. Bułgaria, Rumunia; 8. Chorwacja (od 2013 r.) -28 państw (numery oznaczają kolejność rozszerzania się wspólnoty). 10. Polska w UE: Etapy zjednoczenia z Unią: układ o stowarzyszeniu, wniosek o członkostwo, negocjacje, traktat akcesyjny (podpisany w Atenach 16 kwietnia 2003 r.), referendum unijne z 7 oraz 8 czerwca 2003 r. (za Unią; 77,45%), przystąpienie do Unii 1 maja 2004 r. Od 21 grudnia 2007 r. jesteśmy w strefie Schengen czyli w grupie państw, między którymi nie ma kontroli na granicach. Prawa (swoboda poruszania się po UE, prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do PE) i obowiązki obywatela UE (przestrzeganie prawa); wykorzystanie środków unijnych Polska otrzymuje fundusze z Unii w ramach funduszy strukturalnych oraz spójności; uczniowie korzystają z wymian międzynarodowych (Comenius, Erasmus+),. Prawo w Unii - prawo pierwotne traktaty założycielskie i akcesyjne; prawo wtórne przepisy instytucji unijnych oraz porozumienia międzynarodowe. Zasady unijne: zasada prymatu (pierwszeństwa) prawa wspólnotowego nad prawem krajowym; zasada pomocniczości (subsydiarności; patrz pkt. 7.); zasada solidarności; zasada jednolitości prawo wspólnotowe obowiązuje jednakowo we wszystkich krajach członkowskich. 11. Współpraca i konflikty międzynarodowe: ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych utworzona w 1945 r. w San Francisco, by bronić pokoju na świecie. Przeprowadza operacje pokojowe, np. w byłej Jugosławii. Ma siedzibę w Nowym Jorku. Jej organy to: Zgromadzenie Ogólne wszystkich państw, Rada Bezpieczeństwa decyduje o użyciu wojska, składa się z 5 stałych członków (Rosja, USA, Chiny Wielka Brytania, Francja), którzy muszą jednogłośnie podjąć decyzje o użyciu siły oraz 10 kadencyjnych członków, oraz Sekretariat Generalny na czele Sekretarzem Generalnym ONZ obecnie jest nim Ban Ki-moon z Korei Płd.. Z ONZ współpracują wyspecjalizowane organizacje, np. UNICEFF, WHO. Mapa najważniejszych konfliktów międzynarodowych podręcznik. 12. Problemy współczesnego świata: globalna Północ (bogate kraje, z półkuli północnej) i globalne Południe (biedne kraje, tzw. trzeciego świata ) ich sytuacja i współzależność; pomoc humanitarna; globalizacja integracja gospodarcza, kulturalna, społeczna czy polityczna na skalę światową. i jej ocena w sferze kultury, gospodarki, polityki; imigranci uchodźcy (za ochronę uchodźców odpowiada agenda ONZ UNHCR) we współczesnym świecie; terroryzm i próby jego zwalczania. 13. Praca i przedsiębiorczość: praca i przedsiębiorczość jako sposób zaspokajania potrzeb ekonomicznych; cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego, zasady organizacji pracy (cel, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów). 14. Gospodarka rynkowa (najprościej mamy prawo założyć własną, inną niż państwowa, działalność gospodarczą, tworzyć nowe miejsca pracy, jesteśmy wówczas jednym z podmiotów gospodarczych z własnym majątkiem - firmą): podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo) i związki między nimi; racjonalne i nieracjonalne gospodarowanie (zasady racjonalnego gospodarowania - minimalizacja kosztów,

5 maksymalizacja efektów); cechy gospodarki wolnorynkowej (własność prywatna środków produkcji, swoboda gospodarowania, konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość); prawo podaży i popytu (podaż ilość towaru w określonym czasie, po określonej cenie; popyt chęć zakupu towaru/usługi w określonym czasie po określonej cenie) jako regulator rynku; analiza rynku (zbadanie co może być na rynku w danym czasie z korzyścią sprzedane zainwestowane) wybranego produktu lub usługi. 15. Gospodarstwo domowe mieszkańcy każdego domu czy mieszkania, którzy dla siebie zarabiają pieniądze i je wydają: jak funkcjonuje, jakie ma dochody i wydatki; budżet gospodarstwa domowego; prawa konsumenta np. do zwrotu towaru, jego wymiany bądź naprawy pomagają konsumentom - rzecznicy praw konsumenta w miastach czy powiatach, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta - UOKiK czy Federacja Konsumentów); sposób dochodzenia praw konsumenckich. 16. Pieniądz i banki: funkcje i formy pieniądza w gospodarce wolnorynkowej; bank centralny (NBP, np. emituje pieniądze, czy obsługuje budżet państwa) i banki komercyjne; Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie handluje papierami wartościowymi - akcjami, obligacjami; oferty bankowe (konta, lokaty, kredyty, fundusze inwestycyjne); oszczędzanie i inwestowanie. 17. Gospodarka w skali pastwa: produkt krajowy brutto (PKB) od jego wysokości zależny nasza składka do UE; wzrost gospodarczy; inflacja (spadek wartości pieniądza); recesja (zastój czy spadek w gospodarce); interpretacja danych statystycznych; dochody i wydatki państwa; budżet państwa; podatki w Polsce: PIT od osób fizycznych od każdego pracującego; stawki podatkowe 18% lub 32%:, VAT podatek pośredni od towarów i usług:, CIT podatek dochodowy od osób prawnych np. firm. 18. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza: prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej (wymaga złożenia wniosku w gminie o zgodę na prowadzenie działalności, czasem wymaga koncesji); działalność przedsiębiorstwa; przychód, koszty, dochód i zysk przedsiębiorstwa; działania marketingowe (produkt, cena, miejsce, promocja); prawa i obowiązki pracownika wynikają z Kodeksu Pracy, ubezpieczenia społeczne (składki na nie są wpłacane do ZUS-u) i zdrowotne (wpłacane do NFZ-u). 19. Wybór szkoły i zawodu: dalsza edukacja w oparciu o własne preferencje i predyspozycje; zatrudnienie na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku pracy; urzędy pracy, życiorys (CV), list motywacyjny; przyczyny bezrobocia i jego skutki. 20. Etyka w życiu gospodarczym: zasady etyczne pracowników i pracodawców; szara strefa (praca na czarno, bez płacenia podatków i udokumentowania dochodów) i jej ocena; korupcja (jest nielegalna i karalna) oraz ocena jej skutków.