Obchodzony w dniach sierpnia Światowy Tydzień Wody

Transkrypt

1 Obchodzony w dniach sierpnia Światowy Tydzień Wody w roku bieŝącym obchodzony jest pod hasłem W reakcji na globalne zmiany: woda w urbanizującym się świecie (Responding to Global Changes: Water in an Urbanisising World). Wymagania dla jakości wody przeznaczonej do spoŝycia określa rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Woda jest bezpieczna dla zdrowia ludzkiego, jeŝeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasoŝytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagroŝenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stęŝeniach stanowiących potencjalne zagroŝenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie ma agresywnych właściwości korozyjnych i spełnia wymagania określone w w/w rozporządzeniu. Państwowa Inspekcja Sanitarna nadzoruje jakość wody dostarczanej konsumentom pod kątem zagroŝeń zdrowia. Bezpieczeństwo zdrowotne wody gwarantuje odpowiednia ochrona i czystość ujęć wody oraz prawidłowy system jej uzdatniania i dystrybucji. Zapewnienie bezpieczeństwa procesu ujmowania, uzdatniania i dystrybucji wody jest obowiązkiem właścicieli i zarządców urządzeń wodociągowych. Zabezpieczenie systemu zaopatrzenia w wodę przed zanieczyszczeniami jest najlepszą metodą zapewnienia bezpiecznej wody i powinno być rozwiązaniem preferowanym w stosunku do uzdatniania wody zanieczyszczonej. Jakość wody dostarczanej konsumentom przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne moŝe w niekorzystnych warunkach eksploatacji i utrzymania instalacji wodociągowej w budynkach ulec pogorszeniu. Zanieczyszczeniu wody w instalacjach wodociągowych budynków sprzyja połączenie z obcą instalacją, stagnacja wody, niewłaściwa konserwacja instalacji wodociągowej oraz materiały i wyroby stosowane w instalacjach. Celem ograniczenia zmian jakości wody w wyniku jej transportu od ujęcia do konsumenta naleŝy właściwie uŝytkować i eksploatować instalację wodociągową oraz stosować materiały lub wyroby uŝywane do uzdatniania i dystrybucji wody, które uzyskały pozytywna ocenę higieniczną właściwego inspektora sanitarnego. Podstawą do wydania przez państwowego inspektora sanitarnego oceny higienicznej jest analiza dokumentacji projektowej w tym atest higieniczny oraz wyniki badania wody pozwalające na stwierdzenie spełnienia wymagań określonych w załącznikach nr 1-4 do w/w rozporządzenia MZ. Wymagania zawarte w 18 i 19 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi dotyczą nadzoru nad wyrobami lub materiałami przeznaczonymi do kontaktu z wodą oraz wyrobami, preparatami i technologiami uŝywanymi do uzdatniania i dezynfekcji wody. Zgodnie z 113 ust.6 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z późn. zm.) wyroby stosowane w instalacji wodociągowej powinny być dobrane z uwzględnieniem korozyjności wody, tak aby nie następowało pogorszenie jej jakości oraz trwałości instalacji, a takŝe aby takich skutków nie wywoływało wzajemne oddziaływanie materiałów, z których wykonano te wyroby. Istotne jest, aby z elementów konstrukcyjnych instalacji wodociągowej nie przenikały do wody substancje takie jak miedź, ołów, nikiel. Ponadto instalacja nie moŝe powodować pogorszenia jej cech organoleptycznych. NaleŜy zwracać uwagę na atesty i certyfikaty jakie powinna posiadać armatura. Na kaŝdym opakowaniu baterii powinna znajdować się informacja o przyznanych danemu wyrobowi atestach. Bezpieczeństwo zdrowotne wody to równieŝ dbanie o właściwe utrzymanie i eksploatację instalacji ciepłej wody uŝytkowej w budynkach. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz.417z późn. zm.) w załączniku 1D określa wymagania 1

2 mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać ciepła woda. Wymagania dotyczą pałeczek Legionella sp. Bakterie z rodzaju Legionella są wszechobecne w środowisku, ale ich stęŝenia w warunkach naturalnych są tak niewielkie, Ŝe nie stanowią one Ŝadnego zagroŝenia dla zdrowia ludzkiego. Sztucznym rezerwuarem tych bakterii są systemy ciepłej wody i urządzenia wentylacyjne. Bakterie te mogą kolonizować wewnętrzne części rur z ciepłą wodą, zbiorniki na ciepłą wodę, wieŝe chłodnicze, perlatory zaworów czerpalnych (głowice natryskowe pryszniców). Pałeczki Legionella sp. rozwijają się szczególnie silnie w źle zaprojektowanych instalacjach obiektów uŝyteczności publicznej. Kotłownie zapewniające przygotowanie ciepłej wody uŝytkowej, wyposaŝa się w pojemnościowe, najczęściej pionowe podgrzewacze, niekiedy o duŝych pojemnościach. Mankamentem tego rozwiązania moŝe być nierównomierny rozkład i uwarstwienie temperatury podgrzanej wody. W dolnej i środkowej części takiego podgrzewacza temperatura bywa rzędu +35 C do +40 C, co sprzyja rozwojowi flory bakteryjnej. Jedna z podstawowych zasad dostosowania instalacji ciepłej wody do działań zmniejszających ryzyko zakaŝenia bakteriami Legionella, zapisana jest w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r., Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami - Dz. U r., Nr 56, poz.461). Zgodnie z 120 ust. 2 "Instalacja wodociągowa ciepłej wody powinna umoŝliwiać uzyskanie w punktach czerpalnych wody o temperaturze nie niŝszej niŝ 55 C i nie wyŝszej niŝ 60 C." a zgodnie z ust. 2a " Instalacja wodociągowa ciepłej wody powinna umoŝliwiać przeprowadzanie ciągłej lub okresowej dezynfekcji metodą chemiczną lub fizyczną (w tym okresowe stosowanie metody dezynfekcji cieplnej), bez obniŝania trwałości instalacji i zastosowanych w niej wyrobów. Do przeprowadzenia dezynfekcji cieplnej niezbędne jest zapewnienie uzyskania w punktach czerpalnych temperatury wody nie niŝszej niŝ 70 C i nie wyŝszej niŝ 80 C." Bakterie Legionella w temperaturach wyŝszych niŝ +60 C, nie tylko się nie namnaŝają, ale szybko giną. Przeciwdziałanie zagroŝeniom infekcyjnym spowodowanym przez bakterie Legionella wymaga przestrzegania określonych zasad postępowania zarówno w okresie projektowania i doboru urządzeń, jak równieŝ przy ich eksploatacji. Zachorowania wywołane przez pałeczki Legionella określane są jako legionelozy, a najczęściej występujące typy zachorowań to: choroba legionistów (cięŝkie zapalenie płuc) i gorączka Pontiac. Postać płucna stanowi od 3 do 8% wszystkich zachorowań wywołanych przez pałeczki Legionella. Towarzyszy jej suchy kaszel, zaburzenia w oddychaniu, temperatura powyŝej 40 C, zaburzenia świadomości. Śmiertelność pacjentów z postacią płucną legionelozy jest bardzo duŝa, wynosi od 15 do 20%, przy czym szacuje się, Ŝe postać ta występuje jedynie u ok. 2% osób naraŝonych na zakaŝenie. W przypadku gorączki Pontiac dotychczas nie zanotowano zgonów, wyleczenie następuje samoistnie po 3-5 dniach, nie występują objawy zapalenia płuc. Ta postać legionelozy występuje u ponad 90% eksponowanej populacji. Najbardziej naraŝoną grupą na wystąpienie postaci płucnej legionelozy są męŝczyźni w wieku lat oraz kobiety w wieku lat. Jakość wody przeznaczonej do spoŝycia w województwie lubelskim Województwo lubelskie zaliczane jest do grupy województw mało zasobnych w wody powierzchniowe, ale za to posiadających duŝe zasoby wód podziemnych. Podstawowym ośrodkiem wodonośnym na terenie Lubelszczyzny są utwory kredowe. Jedynie w niewielkiej południowej części województwa oraz w części północnej równie istotne znaczenie mają 2

3 osady czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Główne zbiorniki wód podziemnych na tych terenach charakteryzują się brakiem naturalnych warstw izolujących piętra wodonośne od powierzchni terenu. Jednak wody podziemne charakteryzują się dobrą jakością i zasilają 867 wodociągów (w tym 630 to wodociągi zbiorowego zaopatrzenia, a 237 to ujęcia własne placówek oświatowych, słuŝby zdrowia, domów pomocy społecznej). Region ma jeden z najniŝszych wskaźników urbanizacji w kraju jak równieŝ niski stopień uprzemysłowienia, a jednym z najwaŝniejszych działów gospodarki jest rolnictwo. W województwie są 42 miasta, w tym 4 miasta na prawach powiatów. Jakość wody przeznaczonej do spoŝycia oceniana jest na podstawie wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz.417z późn. zm.). Wykres 1. Liczby ludności i dostępność do wody w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego Zaopatrzenie mieszkańców woj. lubelskiego w wodę o kontrolowanej jakości bialski i powiat m. Biała Podlaska biłgorajski chełmski i powiat m. Chełm hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski i powiat m. Lublin łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski i powiat m. Zamość liczba mieszkańców pow iatu liczba mieszkańców pow iatu zaopatryw anych w w ode o kontrolow anej jakości Wodociągi o produkcji wody od 100 do 1000m 3 /dobę zaopatrywały około 37,13% ludności województwa, 29 wodociągów o produkcji od 1000 do m 3 /dobę 31,5%. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lublinie ( produkcja m 3 /dobę) dostarcza wodę 16,23% mieszkańców województwa. Najmniejszy udział w zaopatrzeniu ludności województwa w wodę miała najliczniejsza grupa wodociągów zbiorowego zaopatrzenia (304) o produkcji poniŝej 100m 3 /dobę, które zaopatrywały osób (8,35%). Spośród mieszkańców Lubelszczyzny, z wody o kontrolowanej jakości korzystało (91,95%) mieszkańców województwa (2008r. 89,92%). Woda dobrej jakości dostarczana była do (88,00%) osób, natomiast z wody nie spełniającej wymagań rozporządzenia M.Z. korzystało (3,94%) mieszkańców województwa lubelskiego. 3

4 Do najczęściej przekraczanych parametrów fizykochemicznych w wodzie pochodzącej z wodociągów zbiorowego zaopatrzenia były: Ŝelazo, mangan, jon amonowy, mętność i barwa. Są to parametry wskaźnikowe, które nie mają bezpośredniego wpływu na zdrowie konsumentów. Ich znaczenie jest drugorzędne, gdyŝ w głównej mierze wpływają na jakość organoleptyczną wody. śelazo i mangan naleŝą do najpowszechniej spotykanych metali w skorupie ziemskiej. śelazo moŝe być równieŝ obecne w wodzie z powodu korozji stalowych i Ŝeliwnych rur wodociągowych, ponadto sprzyja wzrostowi bakterii, które czerpią energię z utleniania jonu Ŝelazawego do Ŝelazowego i tworzą maziste osady pokrywające przewody wodociągowe. W stęŝeniach poniŝej 300µg/l zazwyczaj nie stwierdza się wyczuwalnego specyficznego smaku wody, chociaŝ juŝ takie stęŝenia mogą powodować mętnienie wody i zmianę zabarwienia. StęŜenia manganu w ilości do 100 µg/l są zazwyczaj tolerowane przez konsumentów, moŝe się jednak zdarzyć, Ŝe przy przekroczeniu tego stęŝenia wywołuje on niepoŝądany smak napojów. Obecność w wodzie manganu podobnie jak Ŝelaza, moŝe powodować powstanie w sieci dystrybucyjnej osadów, które mogą odrywać się jako czarne zawiesiny. RównieŜ niektóre mikroorganizmy odkładają w komórkach mangan, co stwarza problemy związane ze smakiem, zapachem i mętnością wody dostarczanej do sieci wodociągowej. Jon amonowy obecny w wodzie do spoŝycia nie ma bezpośredniego znaczenia zdrowotnego. MoŜe on jednak zmniejszyć skuteczność dezynfekcji wody, przyczyniać się do powstania azotynów w sieci wodociągowej, powodować nieskuteczne usuwanie manganu, a takŝe wywoływać zmiany smaku i zapachu wody, przez co moŝe zostać uznana przez konsumenta jako nieodpowiednia i nie spełniająca określonych wymagań. Zanieczyszczenie antropogeniczne wody amoniakiem moŝe stanowić wskaźnik potencjalnego zanieczyszczenia wody bakteriami, ściekami czy odchodami zwierzęcymi. Amoniak pochodzenia naturalnego nie ma bezpośredniego wpływu na zdrowie ludzi, ale w przypadku chlorowania wody nawet niska zawartość w wodzie do spoŝycia jest waŝna przede wszystkim ze względu na aspekty zdrowotne z uwagi na powstające produkty chlorowania. Barwa wody jest zwykle spowodowana obecnością barwnych substancji organicznych, które są związane z frakcją humusową gleby. W znacznym stopniu zaleŝy od zawartości Ŝelaza i innych metali, które są naturalnymi składnikami wody, jak i produktem korozji. Zmiana barwy moŝe być pierwszym wskaźnikiem zagroŝenia w związku z powyŝszym przyczyna zabarwienia wody powinna zostać wyjaśniona zwłaszcza w przypadku, gdy wystąpiła znacząca zmiana. Mętność w wodzie do spoŝycia wywoływana jest drobnymi cząstkami stałymi, które mogą znajdować się w wodzie na skutek nieodpowiedniego uzdatniania lub z powodu unoszenia się cząstek pochodzących z osadów w sieci wodociągowej. Woda o wysokiej mętności moŝe chronić mikroorganizmy przed działaniem dezynfekcyjnym i pobudzać wzrost bakterii. Dlatego we wszystkich tych wypadkach, kiedy woda jest dezynfekowana, mętność musi być na tyle niska, aby przeprowadzana dezynfekcja mogła być skuteczna. 4

5 Wykres 2. Liczba próbek wody pobranych w kierunku oznaczeń fizyko- chemicznych oraz próby zakwestionowane liczba próbek w ody pobranych w kierunku oznaczeń w skaźnikó fizyko - chemicznych liczba próbek w ody zakw estionow anych w kierunku oznazcenia w skaźnikó fizyko - chemicznych 0 Ŝelazo mangan jon amonowy Jednym z podstawowych źródeł substancji chemicznych pojawiających się w wodzie ujmowanej słuŝącej do zaopatrzenia mieszkańców w wodę przeznaczoną do spoŝycia, są substancje pochodzenia naturalnego oraz nawozy stosowane w rolnictwie. Wykres 3. Liczba próbek wody pobranych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych oraz próbek zakwestionowanych Escherichia coli Enterokoki bakterie grupy coli ogólna liczba mikroorganizmów w 22_+20 C.. ogólna liczba mikroorganizmów w 36_+20 C.. liczba próbek wody pobranych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych liczba próbek wody zakwestionowanych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych NaleŜy pamiętać równieŝ, Ŝe zasoby wodne powinny być chronione przede wszystkim przed zanieczyszczeniem odchodami ludzkimi i zwierzęcymi. SpoŜycie wody, w której stwierdzone zostały przekroczenia parametrów mikrobiologicznych w szczególności wskazujących na zanieczyszczenie jej fekaliami niesie za sobą największe ryzyko. Głównymi chorobami przenoszonymi przez wodę są dur brzuszny oraz rzadziej dur rzekomy czy inne salmonelozy, czerwonka bakteryjna i cholera. Poza wymienionymi, notuje się epidemie wodne o charakterze zakaŝeń Ŝołądkowo-jelitowych lub nieswoistych biegunek. Niewystarczająca ochrona zasobów wodnych i nieskuteczne uzdatnianie wody naraŝa społeczeństwo na ryzyko chorób przewodu pokarmowego i innych chorób zakaźnych. 5

6 W 2010r. przeprowadzono 3894 analiz w kierunku Escherichia coli z czego liczba przekroczeń stanowiła 1,36%. W przypadku 2376 analiz w kierunku Enterokoków liczba przekroczeń oscylowała na wysokości 1,35%. Z 3914 analiz wykonanych w kierunku bakterii grupy coli przekroczenia stwierdzono w 7,15% wykonanych analiz, naleŝy jednak pamiętać, iŝ nie kaŝde przekroczenie musi być związane z zanieczyszczeniem kałowym. W przypadku w/w zdarzeń po dokonaniu oceny ryzyka zdrowotnego, zanieczyszczone ujęcia czasowo wyłączano z eksploatacji, a mieszkańcom dostarczano wodę dobrej jakości z innych źródeł bądź wprowadzano ograniczenia w uŝytkowaniu wody. Na koniec 2010 roku 62 wodociągi dostarczały wodę nie spełniającą wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia. Liczba ta w stosunku do lat poprzednich uległa zmniejszeniu i tak w 2008r.byly to aŝ 94 urządzenia, natomiast w 2009r Głównymi przyczynami kwestionowania jakości wody pod względem fizykochemicznym był brak właściwego jej uzdatniania, jak równieŝ zły stan sanitarny wyeksploatowanej sieci wodociągowej. Producent wody winien zapewnić konsumentom dostawy wody w sposób ciągły w wystarczającej ilości. Jakość wody w sieci dystrybucyjnej nie powinna ulec wtórnemu pogorszeniu. Efekty przemian jakie zachodzą w sieci wodociągowej obserwuje się po pewnym czasie jej eksploatacji. Jednym z niepoŝądanych procesów jest zjawisko korozji, którego skutkiem moŝe być niszczenie instalacji wodociągowych i wtórne pogorszenie jakości wody. Korozja charakteryzuje się częściowym rozpuszczaniem materiałów uŝytych do budowy stacji uzdatniania i sieci wodociągowej, zbiorników, rur, zaworów i pomp. MoŜe prowadzić do strukturalnego zniszczenia urządzeń wodociągowych i pogorszenia jakości wody pod względem chemicznym i mikrobiologicznym. Wewnętrzna korozja rur i armatury ma bezpośredni wpływ na stęŝenie w wodzie niektórych składników, w tym kadmu, miedzi, Ŝelaza, ołowiu, cynku. W ramach eksploatacji systemu wodociągowego powinna być uwzględniona kontrola korozji, która obejmuje wiele parametrów w tym: stęŝenie wapnia, dwuwęglanów, węglanów, tlenu rozpuszczonego, ph. Szczegółowe wymagania w tym zakresie są róŝne dla róŝnych rodzajów wód i dla poszczególnych materiałów stosowanych w sieci dystrybucyjnej. Gwarancją pełnego bezpieczeństwa zdrowotnego konsumentów, zaspokojenia ich wzrastających wymagań dotyczących jakości wody jest ścisła współpraca przedsiębiorstw wodociągowych z organami państwowej inspekcji sanitarnej w zakresie prowadzonych analiz i ocen jakości wody, planowania niezbędnych działań nakierowanych na prognozowanie ewentualnych zagroŝeń i przeciwdziałanie im. Lubelski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie dr n. med. Janusz Słodziński 6