STAN SANITARNY URZĄDZEŃ DO ZAOPATRYWANIA W WODĘ, JAKOŚĆ WODY PRZEZNACZONEJ DO SPOśYCIA PRZEZ LUDZI

Transkrypt

1 STAN SANITARNY URZĄDZEŃ DO ZAOPATRYWANIA W WODĘ, JAKOŚĆ WODY PRZEZNACZONEJ DO SPOśYCIA PRZEZ LUDZI 1. Wstęp Podstawę oceny jakości wody przeznaczonej do spoŝycia stanowiły wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz. U. z 2007r. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Ostatnia zmiana tego przepisu przeprowadzona w kwietniu 2010r. miała na celu dostosowanie przepisu krajowego do prawa unijnego, tj. dyrektywy 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzą monitoring kontrolny i przeglądowy, pobierając próbki wody do badań laboratoryjnych, z ustalonych miejsc poboru i na podstawie otrzymanych wyników badań dokonują oceny jej przydatności do spoŝycia przez ludzi. Jednak to głównie producenci wody muszą prowadzić wewnętrzną kontrolę jej jakości, z częstotliwością uzgodnioną z organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej, bowiem zobowiązani są zapewnić wszystkim swoim odbiorcom wodę bezpieczną dla zdrowia i o właściwych parametrach. Woda przeznaczona do zbiorowego zaopatrzenia ludności w województwie kujawskopomorskim jest uzyskiwana z dwóch rodzajów ujęć: wody podziemnej oraz wody powierzchniowej, przy czym zdecydowaną większość spośród wszystkich ujęć w regionie stanowią ujęcia podziemne. Wodą z ujęć powierzchniowych są zasilane 2 wodociągi: dla miasta Bydgoszczy i Torunia. W ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych województwa w roku 2010 znajdowało się 446 wodociągów zbiorowego zaopatrzenia w wodę, w tym 114 urządzeń produkujących poniŝej 100m 3 wody na dobę, 287 produkujących od 100 do 1.000m 3 wody na dobę, 40 od do m 3 wody na dobę oraz 5 od do m 3 wody na dobę. Liczba urządzeń według ewidencji za rok 2010 w tym skontrolowanych odpowiadająca wymaganiom Liczba urządzeń dostarczających wodę nie odpowiadająca wymaganiom Załącznika nr 1 ogółem nie odpowiadająca wymaganiom Załącznika nr 2 ogółem nie odpowiadająca wymaganiom Załącznika nr 3 ogółem ogółem w tym pod względem bakteriologicznym Liczba ludności zaopatrywanej w wodę (w tys.) w powiecie odpowiadającą wymaganiom nie odpowiadającej wymaganiom A. Wodociągi zbiorowego zaopatrzenia w wodę Wodociągi o produkcji [m 3 /d] < ,414 5, ,865 91, ,738 76, ,331 0 >

2 2. Zaopatrzenie ludności w wodę Podstawowymi urządzeniami zaopatrzenia ludności miast i wsi w wodę przeznaczoną do spoŝycia są wodociągi publiczne. W 2010r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, realizując bieŝący nadzór sanitarny nad tymi obiektami, skontrolowały na terenie województwa 440 urządzeń wodociągowych, co stanowi 98,7% wszystkich urządzeń ujętych w ewidencji. W 2010r. w województwie odnotowano dalszą poprawę ilościowego zaopatrzenia ludności w wodę, wynikającą głównie z rozbudowy juŝ istniejących sieci wodociągowych o prawie 200 km oraz podłączenia do nich nowych miejscowości i osad na terenie województwa (ok przyłączy). Dokonywano równieŝ wymiany sieci z rur stalowych i Ŝeliwnych na rury z PE i PVC. W skali województwa najwyŝszy odsetek urządzeń do zaopatrzenia ludności w wodę stanowią wodociągi o produkcji od 100 do 1.000m 3 /dobę 64,3% i wodociągi o produkcji mniejszej niŝ 100m 3 /dobę 25,6%. Wodociągi o większej produkcji stanowią zdecydowanie mniejszy udział procentowy i tak urządzenia o produkcji od do m 3 /dobę to 9,0%, a najmniejszy tj. 1,1% produkujące od do m 3 /dobę. Odsetek wodociągów o danej produkcji dobowej [m 3 /dobę] zaopatrujących mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego 64,3% 9,0% 1,1% 25,6% < Wodociągi o znacznej produkcji (powyŝej m 3 /dobę) mają największy udział w zaopatrzeniu w wodę mieszkańców miast. W ewidencji pozostaje, podobnie jak w latach poprzednich 5 wodociągów. Zaopatrują one największe miasta regionu Bydgoszcz, Toruń, Włocławek, Grudziądz oraz Inowrocław, dostarczając wodę ok. 865,331 tys. mieszkańcom. Ujmują one wody podziemne i w części powierzchniowe (ujęcia na rzece Brdzie dla wodociągu w Bydgoszczy i na rzece Drwęcy dla wodociągu w Toruniu). Wodociągi o produkcji od do m 3 /dobę spełniają natomiast najwaŝniejszą rolę w zaopatrzeniu w wodę ludność małych i średnich miast oraz większych miejscowości na terenach wiejskich. Dostarczają one wodę 455,278 tys. mieszkańcom. Ich stan liczbowy w stosunku do ubiegłego roku (39) nieznacznie uległ zmianie i wynosi obecnie 40, bowiem w grupie tej ujęto wodociąg publiczny w Więcborku w powiecie sępoleńskim, który zwiększył swoją dobową produkcję wody. Trzecią grupę wodociągów, a zarazem najliczniejszą 287 tj. 64,3% wszystkich znajdujących się w ewidencji powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych, stanowią wodociągi o produkcji od m 3 /dobę. W 2010r. skontrolowano 285 tj. 99,3% wszystkich obiektów tej grupy. Z wody dostarczanej przez te wodociągi korzystało 632,154 tys. mieszkańców województwa. Najwięcej tych wodociągów znajduje się na terenie powiatów: Ŝnińskiego (26), świeckiego (25), bydgoskiego (24), a najmniej takich urządzeń posiadają powiaty: aleksandrowski i wąbrzeski po 7 oraz golubsko-dobrzyński i sępoleński po 6.

3 Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w 2010r. zewidencjonowano równieŝ 114 wodociągów o produkcji mniejszej niŝ 100m 3 /dobę. Odsetek ludności województwa kujawsko-pomorskiego zaopatrywanej przez wodociągi o danej produkcji dobowej [m 3 /dobę] 43,1% 22,7% 2,8% 31,5% < Z wody wodociągowej korzystało ogółem 2009,574 tys. (97%) mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego. Wodę dobrą, spełniającą wymogi sanitarne dostarczało 85,9% (w 2009r. 87%) skontrolowanych wodociągów, zaopatrując w nią 91,3% mieszkańców województwa (w 2009r. 93%). W porównaniu z rokiem 2009 odsetek ten obniŝył się o 1,7%. Woda niespełniająca wymagań określonych w przepisach prawnych dostarczana była przez 14,1% (w 2009r. w 13%) skontrolowanych (440) wodociągów i zaopatrywała 8,7% ludności (173,226 tys.) w 2009r. 0,7%. Procentowy udział ludności zaopatrywanej w wodę dobrej jakości przez poszczególne grupy wodociągów kształtował się następująco: do m 3 /dobę wynosił 100% do m 3 /dobę wynosił 83% 100 do 1.000m 3 /dobę wynosił 85,6% < 100m 3 /dobę wynosił 90,5%. Jak wynika z powyŝszych danych wodę dobrej jakości produkują przede wszystkim największe wodociągi, zdecydowanie gorzej przedstawia się jakość wody produkowana przez mniejsze urządzenia wodociągowe. Przyczyn takiego stanu naleŝy upatrywać w większych moŝliwościach finansowych duŝych przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, zapewnieniu przez nie fachowej obsługi oraz właściwej eksploatacji urządzeń, a takŝe stosowaniu bardziej zaawansowanych procesów uzdatniania wody.

4 Liczba ludności województwa kujawsko-pomorskiego zaopatrywanej przez wodociągi o danej produkcji dobowej w wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom sanitarnym. Liczba ludności [tys.] ,4% ,8% ,5% < Produkcja dobowa wody [m 3 /d] Liczba ludności zaopatrywana w wodę nieodpowiadającom wymaganiom Liczba ludności zaopatrywana w wodę odpowiadającom wymaganiom Analizując zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spoŝycia na terenie poszczególnych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego naleŝy zauwaŝyć, Ŝe z wody dobrej jakości w 100% korzystali mieszkańcy powiatów brodnickiego, golubsko-dobrzyńskiego, nakielskiego (98,7%) i tucholskiego (98,6%). NajwyŜszy odsetek ludności zaopatrywanej w wodę kwestionowaną pod względem sanitarnym odnotowano w powiatach: rypińskim (40,8%), lipnowskim (35,9%) i aleksandrowskim (31,8%).

5 Odsetek mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego, korzystających z wody odpowiadającej i nieodpowiadającej wymaganiom sanitarnym. 3. Analiza przekroczeń wskaźników mikrobiologicznych w wodzie przeznaczonej do spo- Ŝycia przez ludzi Zapewnienie bezpiecznego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spoŝycia zaleŝy od wykorzystania zasobów chronionych, o wysokiej jakości wód podziemnych, albo teŝ od odpowiednio dobranych i stosowanych procesów uzdatniania wody, które warunkują usuwanie z niej organizmów chorobotwórczych oraz innych zanieczyszczeń i nie mają negatywnego wpływu na zdrowie ludzi. Procesy te powinny zapewnić konsumentom wodę o wysokiej jakości pod względem mikrobiologicznym, bowiem woda przeznaczona do konsumpcji i uŝywania w gospodarstwie domowym nie moŝe zawierać organizmów chorobotwórczych przenoszonych drogą wodną, a zwłaszcza mikroorganizmów bytujących zwykle w odchodach ludzkich i zwierząt stałocieplnych, które wskazują na obecność w wodzie zanieczyszczeń typu kałowego (Escherichia coli, Enterokoki). Zanieczyszczenie mikrobiologiczne wody niesie za sobą powaŝne konsekwencje zdrowotne, dlatego tak istotne znaczenie ma kontrola jakości wody w tym zakresie. Dopuszczalne wartości wskaźników mikrobiologicznych zostały określone w załączniku nr 1A i nr 3A do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi.

6 W celu dokonania oceny jakości wody przeznaczonej do spoŝycia w tym zakresie wykonano badań dla tych parametrów, z czego 2,9% (w ,3%) była kwestionowana. W większości były to okresowe przekroczenia, które nie wpływały na negatywną ocenę końcową, jednakŝe wskazywały na nieodpowiednio prowadzone procesy uzdatniania wody, wtórne zanieczyszczenia po jej uzdatnianiu lub inne przyczyny, wpływające na jej skaŝenie mikrobiologiczne. W przypadkach przekroczeń dopuszczalnych wartości wskaźnika - bakterii grupy coli skutkowały one obostrzeniami w uŝytkowaniu wody. W przypadkach stwierdzanych sporadycznie przekroczeń wskaźników E. coli i Enterokoków, przeprowadzone niezwłocznie badania kontrolne nie potwierdzały jednak tego zanieczyszczenia. Liczba przekroczeń wybranych wskaźników mikrobiologicznych w poszczególnych powiatach województwa kujawsko-pomorskiego Powiat Enterokoki Escherichia coli aleksandrowski 4 2 brodnicki 1 2 chełmiński 1 0 grudziądzki 0 1 inowrocławski 5 2

7 mogileński 6 4 radziejowski 0 5 włocławski 1 7 Ŝniński Analiza przekroczeń parametrów fizykochemicznych w wodzie przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi Zanieczyszczenia chemiczne na ogół nie powodują ostrych skutków zdrowotnych, są sytuowane niŝej w hierarchii aniŝeli mikrobiologiczne, których skutki są nagłe i rozległe. Problemy związane z zawartymi w wodzie przeznaczonej do spoŝycia związkami chemicznymi wynikają głównie z ich zdolności do wywoływania niepoŝądanych skutków zdrowotnych po dłuŝszym okresie spoŝywania zanieczyszczonej wody, bowiem tylko nieliczne z nich powodują ostre problemy zdrowotne. Mogą one natomiast wpływać na jej wygląd, zapach, czy smak, a na tej podstawie najczęściej konsument ocenia jakość wody. SłuŜą teŝ do określenia prawidłowości prowadzenia procesów uzdatniania i dystrybucji wody. Podstawowe wymagania chemiczne, jakim powinna odpowiadać woda zostały określone w załączniku nr 2, a dodatkowe wymagania fizykochemiczne i organoleptyczne w załączniku nr 3B cytowanego wyŝej rozporządzenia. W załączniku nr 2 rozporządzenia określone są najwyŝsze dopuszczalne stęŝenia parametrów chemicznych o istotnym znaczeniu bezpieczeństwa wody dla zdrowia konsumentów. W przypadku przekroczenia najwyŝszego dopuszczalnego stęŝenia któregokolwiek z tych parametrów, podmioty produkujące wodę mogą wystąpić do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej o wyraŝenie zgody na udzielenie odstępstwa na przekroczony parametr chemiczny, pod warunkiem, iŝ przekroczenie to nie będzie stanowić potencjalnego zagroŝenia dla zdrowia ludzkiego, a podmiot przedstawi plan działań naprawczych. W 2010r. nie udzielono Ŝadnego odstępstwa na przekroczenie jakiegokolwiek parametru chemicznego z tego załącznika. Na podstawie przeprowadzonych badań laboratoryjnych wody do spoŝycia w 2010r. obserwowano (podobnie jak w 2009r.) pojedyncze przypadki przekroczenia wartości parametrów takich jak: bor, fluorki, nikiel, chrom, rtęć, nie potwierdzone jednak dalszymi badaniami. Wobec czego, nie miały one wpływu na ogólną ocenę przydatności wody do spoŝycia. W kwietniu 2010r. nastąpiła nowelizacja rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi, w związku z czym w załączniku nr 5 (parametry objęte monitoringiem kontrolnym) nie uwzględniono Ŝelaza i manganu. Nie zwalnia to jednak przedsiębiorców od monitorowania tych parametrów w kontroli wewnętrznej oraz utrzymywania ich na dopuszczalnym poziomie, gdyŝ są to najbardziej uciąŝliwe parametry wód podziemnych. W związku z powyŝszym ujmuje się badania tych parametrów w monitoringu kontrolnym wszędzie tam, gdzie obecność tych zanieczyszczeń pojawia się często lub występuje przez dłuŝszy czas. W roku sprawozdawczym spośród skontrolowanych i przebadanych urządzeń wodociągowych 61 (13,9%) dostarczało wodę nieodpowiadającą wymaganiom tego załącznika. Są to głównie wodociągi, których produkcja dobowa wody kształtuje się do 1.000m 3. NajwyŜszy odsetek tych urządzeń odnotowano w powiatach: lipnowskim (46%), grudziądzkim (36%), inowrocławskim (20%) Najczęściej stwierdzono w nich przekroczenia 3 parametrów: manganu, mętności i Ŝelaza. Powiat Mangan Mętność śelazo aleksandrowski brodnicki bydgoski chełmiński golubsko-dobrzyński grudziądzki inowrocławski lipnowski mogileński nakielski radziejowski rypiński sępoleński

8 Powiat Mangan Mętność śelazo świecki toruński tucholski wąbrzeski włocławski Ŝniński Liczba przekroczeń wybranych wskaźników fizykochemicznych w poszczególnych powiatach województwa kujawsko-pomorskiego

9 W poniŝszej tabeli przedstawiono liczbę przekroczeń wartości normatywnych dla wybranych parametrów z załącznika nr 2 i nr 3B w roku 2010 na obszarze województwa. Nazwa badanego parametru Liczba badań Liczba przekroczeń Procentowa ilość prób z przekroczeniami Mangan ,61% Mętność ,72% śelazo ,76% Azotyny ,36% Chlor wolny ,27% Utlenialność nadmanganianowa ,15% Barwa ,82% Amonowy jon ,75% Ogólny węgiel organiczny ,50% Suma trichloroetenu i tetrachloroetenu ,54% Sód ,44% Chlorki ,29% Bor ,23% Fluorki ,22% Nikiel ,22% Chrom ,22% Azotany ,13% W roku 2010 najwięcej przekroczeń odnotowano w odniesieniu do manganu, którego dopuszczalne wartości zostały przekroczone w 12,61% wykonanych analiz, w zakresie parametrów mętności 8,72%, a Ŝelaza 5,76%. Liczba przekroczeń tych parametrów rosła wraz ze zmniejszającą się dobową produkcją wody oraz wahaniami jej ciśnienia w sieci wodociągowej. Jednocześnie naleŝy zaznaczyć, Ŝe obecność w wodzie manganu i Ŝelaza wpływa niekorzystnie na jej właściwości organoleptyczne, takie jak barwa i smak oraz stanowi równieŝ istotny problem eksploatacyjny, bowiem ich związki mogą powodować powstawanie osadów w systemach wodociągowych. Natomiast wysoka mętność chroni mikroorganizmy występujące w wodzie przed działaniem dezynfekcyjnym i moŝe pobudzić wzrost bakterii, dlatego utrzymanie jej na niskim poziomie ma waŝne znaczenie dla jakości wody pod względem mikrobiologicznym. Stwierdzane najczęściej przekroczenia związków manganu wahały się w granicach od 51 do 680 µg/l, natomiast Ŝelaza w granicach od 201 do 4000 µg/l. NajwyŜszą liczbę przekroczeń manganu stwierdzono w powiatach: lipnowskim, bydgoskim, grudziądzkim i toruńskim, a najmniejszą w golubsko-dobrzyńskim i tucholskim. Natomiast w przypadku mętności największą w powiatach: inowrocławskim, bydgoskim, nakielskim i lipnowskim, a najmniejszą w powiatach rypińskim, wąbrzeskim i chełmińskim. śelaza największą w powiatach: bydgoskim, świeckim i toruńskim, lipnowskim i inowrocławskim a najmniejszą w powiatach: chełmińskim, rypińskim, wąbrzeskim i Ŝnińskim. Z przeprowadzonych w 2010r. analiz laboratoryjnych wynika, Ŝe w mniejszym stopniu jakość wody była niezadowalająca, z uwagi na zmienioną barwę (1,82%). Jest to parametr ściśle związany z obecnością w wodzie Ŝelaza, manganu i innych metali, które są naturalnymi składnikami wody. Barwa wody zaleŝy teŝ od produktów korozji, a takŝe moŝe być ubocznym wynikiem uzdatniania wody, czy teŝ efektem jej zanieczyszczenia przez ścieki przemysłowe. W ciągu roku notowane takŝe przekroczenia dopuszczalnych norm dotyczyły zawartości jonu amonowego, utlenialności, a w wodzie z wodociągu w Aleksandrowie Kujawskim takŝe sodu. Z powyŝszych względów wodę dopuszczono do spoŝycia warunkowo, poprzedzając te decyzje oceną wielkości ryzyka dla zdrowia ludzi. Opracowali: Danuta Konieczka Paweł Redmer