SYSTEM EKONOMICZNY SYSTEM EKONOMICZNY GOSPODARKA KAPITALISTYCZNA GOSPODARKA NATURALNA STRUKTURA SYSTEMU EKONOMICZNEGO

Transkrypt

1 SYSTEM EKONOMICZNY SYSTEM EKONOMICZNY zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego STRUKTURA SYSTEMU EKONOMICZNEGO sfera realna (zasoby i strumienie): przestrzeń geograficzna, zasoby naturalne materialna baza produkcji (budowle, maszyny, linie komunikacyjne itp.), ludność i zmiany w jej strukturze materialna i niematerialna działalność gospodarcza - proces wytwarzania dóbr i usług konsumpcyjnych i produkcyjnych, rzeczowe, finansowe i osobowe czynniki wytwórcze zaangażowane w produkcji, formy nierównowagi w gospodarce (inflacja, niedobory, bezrobocie itp.) sfera organizacyjna rodzaje podmiotów gospodarczych występujące w gospodarce własności alokacja gestii decyzyjnej. sfera regulacji - wzajemne oddziaływania decydentów i wykonawców zadań: normy prawne które są nakazami i zakazami zewnętrznymi, normy wewnętrzne, czyli nakazy i zakazy moralne. SYSTEM EKONOMICZNY Gospodarka naturalna (tradycyjna) Gospodarka kapitalistyczna czysty kapitalizm społeczna gospodarka rynkowa Gospodarka nakazowo-rozdzielcza socjalizm Komunizm Gospodarki mieszane GOSPODARKA NATURALNA grupa ludzi stanowi jednostki konsumpcyjne i produkcyjne wytwarzające samodzielnie wszystkie niezbędne do zaspokojenia swoich potrzeb dobra brak własności podstawą są zwyczaje i tradycje. zmiany w technologii gospodarki lub w stosunkach ekonomicznych dokonują się powoli. GOSPODARKA KAPITALISTYCZNA dominacja własności prywatnej i swoboda transferu praw własności, swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, sprawnie działające instytucje obsługujące rynek, integralność rynku, czyli wzajemne uzależnianie się od siebie rynków, konkurencja między podmiotami. 1

2 SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA (ordoliberalizm) rynek jest podstawą ładu gospodarczego ale jest ukierunkowane na wspieranie sprawniejszych, efektywniejszych i silniejszych podmiotów, zadaniem państwa dbałość o zapewnienie warunków dla wolnej konkurencji ale też zapewnienie jakości życia odpowiadającej godności osoby ludzkiej rozstrzyganie konfliktów społecznych dokonuje się na gruncie prawa i na podstawie umowy społecznej wynegocjowane zasady w ramach umowy społecznej powinny być istotnym składnikiem aktywnej polityki gospodarczej państwa i jego programu rozwoju społeczno-gospodarczego realizacja tych programów nie powinna naruszać reguł efektywności ekonomicznej. GOSPODARKA NAKAZOWO- ROZDZIELCZA dominującą rolę odgrywa własność publiczna, istnieje sektor spółdzielczy i ewentualnie prywatny w ograniczonym zakresie, centralizacja zarządzania gospodarką i planowaniem, brak konkurencyjności, nierynkowa alokacja zasobów polegająca na centralnym rozdzielnictwie materiałów, surowców, środków produkcji, środków finansowych, dewiz; gospodarka niedoboru; izolacja gospodarki od tendencji światowych, ukryte bezrobocie biurokracja i zhierarchizowane instytucje. GOSPODARKA NIEDOBORU brak określonego asortymentu, przede wszystkim związana z niewłaściwym kształtowaniem się cen urzędowych głównie na artykuły spożywcze i pierwszej potrzeby, które to ceny często nie pokrywały kosztów ich produkcji. KONWERGENCJA GOSPODARCZA zbliżanie się gospodarek (upodabnianie) gospodarki mieszane. dominują własność prywatna i rynkowa alokacja zasobów, część zasobów znajduje się w rękach państwa i samorządów, istnieje interwencja państwa w życie gospodarcze TYPY GOSPODAREK MIESZANYCH wolnorynkowy kapitalizm anglo-amerykański kontynentalny kapitalizm europejski, socjokapitalizm (Niemcy, Francja, Szwajcaria) kapitalizm nordycki (Norwegia, Szwecja, Dania, Finlandia) rozwinięty kapitalizm państwowy (Singapur) dualne gospodarki rynkowe z dominacją autokratycznego państwa (Chiny, Rosja, Indie, ZEA, Arabia Saudyjska) KAPITALIZM ANGLOAMERYKAŃSKI podstawą do oceny gospodarki są kryteria efektywnościowe każdy jest kowalem własnego losu działanie samoczynnych mechanizmów rynkowych powszechna komercjalizacja odrzucenie interwencjonizmu państwowego odchodzenie od nadmiaru funkcji opiekuńczych państwo jako: strażnik ustroju i praworządności norm, regulator polityki pieniężno-kredytowej W ZASADZIE TYP WYŁĄCZNIE HISTORYCZNY PO WIELKIM KRYZYSIE

3 KAPITALIZM NADREŃSKI liberalna gospodarka zapewniająca sprawiedliwość społeczną względny egalitaryzm odrzucanie ingerencji państwa w bieżące funkcjonowanie gospodarki, negowanie przesocjalizowania państwa szeroki zakres świadczeń społecznych gwarantowanych przez państwo KAPITALIZM SKANDYNAWSKI powszechny, rozbudowany system świadczeń socjalnych, dość niska stopa bezrobocia, dominacja własności prywatnej w gospodarce wyjątkowo wysoki udział redystrybucji w dochodzie narodowym (ponad 60%), KAPITALIZM PAŃSTWOWY wolność gospodarcza preferowanie przedsiębiorców niskie płace zapewniają niskie koszty wytwarzania i wzrost konkurencyjności światowej wysoka stopa inwestycji autokratyzm państwa, ingerencja wspomagająca rozwój gospodarki (eksportu, inwestycji rozwojowych) ekspansja eksportowa, agresywna strategia opanowywania rynków zagranicznych INGERENCJA PAŃSTWA W GOSPODARKĘ ZALETY RYNKU WOLNOKONURENCYJNEGO brak trwałych nadwyżek i niedoborów rynkowych (eliminuje możliwość występowania marnotrawstwa zasobów), optymalna z punktu widzenia wykorzystania stojących do dyspozycji zasobów ilość dóbr i usług, które w sposób optymalny zaspokajają potrzeby, zmiana warunków rynkowych powoduje samoczynne uruchomienie procesów dostosowywania wielkość produkcji do potrzeb, głosowanie pieniędzmi przez konsumentów, bardzo duża innowacyjność gospodarki. WADY RYNKU WOLNOKONURENCYJNEGO nieefektywność: doskonałej konkurencja nie ma, a gospodarka ma naturalną skłonność do monopolizacji, niedoskonała informacja, ograniczona mobilność czynników wytwórczych istnieją koszty zewnętrzne( społeczne), brak zainteresowania przedsiębiorców pewnymi dziedzinami życia gospodarczego, nieefektywna alokacji zasobów i obniżenia dobrobytu społecznego, konsumpcja dóbr negatywnych niestabilność gospodarcza- cykle koniunkturalne 3

4 MOTYWY INTERWENCJI PAŃSTWA niedoskonałość mechanizmu rynkowego, efektywność mikroekonomiczna nie zawsze prowadzi do efektywności makroekonomicznej istnienie dóbr publicznych polityczny mechanizm sprawowania władzy DOBRA PUBLICZNE (czyste) Konsumpcja jest nierywalizacyjna, Konsumpcja jest nieeliminacyjna, Konsumenci ukrywają swoje prawdziwe zapotrzebowanie Problem gapowicza (free rider) DOBRA PUBLICZNE (sensu largo) Dobra finansowane w całości lub części z funduszy publicznych: czyste dobra publiczne (sensu stricto) dobra społeczne Zakres dóbr publicznych sensu largo nie jest wyraźnie określony (zależy od polityków) DOBRA SPOŁECZNE ze względu na cechy fizyczne mogłyby być właściwie dobrami prywatnymi; wytwarza się je dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały sfinansowane z funduszy publicznych na skutek prowadzenia polityki społecznej są dostępne dla całego społeczeństwa są produkowane, aby umożliwić konsumpcję osobom, których dochody mogłyby uniemożliwić lub ograniczać ich nabycie, gdyby były alokowane na zasadach rynkowych ochrona zdrowia, edukacja. HAZARD MORALNY wada dostarczania dóbr społecznych przez państwo polega na (negatywnym w skutkach) podejmowaniu przez jednostki nadmiernego ryzyka w przypadku, gdy liczą one na pomoc państwa EFEKTY ZEWNĘTRZNE efekty przecieku występują, gdy jednostki narzucają innym koszty lub korzyści, za które inni nie otrzymują właściwej zapłaty, ani nie ponoszą właściwych kosztów. POZYTYWNE( korzyści zewnętrznych) NEGATYWNE- (zewnętrzne straty) 4

5 NIEDOSKONAŁA KONKURENCJA Konkurencja - proces, w którym podmioty rynkowe współzawodniczą ze sobą w zawieraniu transakcji rynkowych a żaden nie ma wpływu na warunki tej wymiany Konkurencja niedoskonała pojedynczy przedsiębiorca wywiera wpływ na cenę danego dobra. Monopol NIEDOSKONAŁA INFORMACJA jedna ze stron wymiany posiada więcej informacji, niż druga. Problem ceny używanych samochodów FLUKTUACJE GOSPODARCZE życie gospodarcze nigdy nie pozostają w bezruchu. Ciągły ruch do rozkwitu do recesji Czy aby na pewno państwo powinno? państwo nie prowadzi rachunków kosztów i korzyści, działa nieefektywnie, wzrasta konsumpcja dóbr publicznych, obniża się skłonności do przedsiębiorczości, ograniczanie wolności indywidualnej podmiotów gospodarczych. działania państwa są nieskuteczne, bo zanim coś zauważymy, to już się to dzieje (działania państwa są zawsze spóźnione w stosunku do przeciwników działań podmiotów). Funkcje państwa alokacyjna korygowanie alokacji dokonywanej przez rynek: dostarczanie dóbr publicznych, kontrola monopoli naturalnych, przeciwdziałanie monopolizowaniu gospodarki, ochrona konsumenta, redystrybucyjna zmiana podziału dochodów ukształtowanego przez rynek, pomoc społeczna dla najbiedniejszych, stabilizacyjna łagodzenie przebiegu cykli koniunkturalnych np. obniżenie podatków podczas recesji, bank centralny podczas recesji może zwiększyć ilość pieniądza w gospodarce, adaptacyjna - dostosowywanie metod i środków do uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Ile państwa w gospodarce? Szkoła klasyczna (neoliberalna) gospodarka (rynek) w długim okresie doprowadzi do równowagi i neutralności pieniądza państwo nie powinno ingerować w gospodarkę, a pieniądz nie odgrywa jako odrębny instrument istotnej roli Keynes owska (interwencjonizm) Gospodarka z natury jest niestabilna i wymaga pomagania - stosowania instrumentów polityki gospodarczej w celu wyeliminowania bezrobocia (zwiększanie wydatków budżetowych) i inflacji (zmniejszanie wydatków budżetowych) 5

6 Ile państwa w gospodarce? Szkoła monetarna Gospodarka z natury jest stabilna Szkoła podażowa Ważne jest zarządzanie podażą i bodźce do pracy, oszczędzania i inwestowania wykorzystanie redukcji stóp podatkowych, co wzmocni motywację ludzi do pracy, oszczędzania i inwestowania Szkoła racjonalnych oczekiwań Polityka makroekonomiczna jest jałowa ludzie mając informację o zamierzonych posunięciach rządu zawczasu dostosują swoje działania do tych posunięć, w rezultacie czego nic się nie zmieni Marksizm Aktywność państwa we wszystkich dziedzinach gospodarki CELE INTERWENCJONIZMU ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. NARZĘDZIA INTERWENCJONIZMU inwestycje państwowe pozwalające zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne); dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja; protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego; prawo (antymonopolowe, ochrona konsumenta); płatności transferowe, polityka monetarna; polityka fiskalna. REGULACJA państwowe narzędzie kontroli nad przemysłem. polityka gospodarcza DEREGULACJA zmniejszenie oddziaływania państwa na ekonomiczną sferę kraju 6