Próba oceny wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym na skłonność do oszczędzania osób fizycznych

Transkrypt

1 Tomasz Rólczyński Próba oceny wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym na skłonność do oszczędzania osób fizycznych Wstęp Pogarszająca się sytuacja w sektorze finansów publicznych w Polsce spowodowała, iż w ostatnim półroczu nastąpiły spore zmiany w polskim systemie emerytalnym, a kolejne są już planowane. Decyzje te będą istotnie wpływały na przyszłą wysokość emerytur. Prognozy dokonane przez ekonomistów [zob. np. W. Wojciechowski, 2011 s.2] wskazują, iż wprowadzone zmiany będą skutkowały zmniejszeniem się poziomu emerytur wypłacanych w przyszłości. Oznacza to potrzebę dodatkowego zabezpieczania się na starość. Osoby fizyczne będą musiały, jeśli jeszcze tego nie zrobiły, wybrać z dość szerokiego wachlarza możliwości odpowiednie dla siebie dodatkowe, dobrowolne zabezpieczenie emerytalne. Jednak czy będą mogły tego dokonać? Czy sytuacja finansowa danego gospodarstwa domowego pozwoli na dodatkowe wydatki? Czy świadomość polskiego społeczeństwa jest na takim poziomie, aby niejednokrotnie zrezygnować z bieżącej konsumpcji na rzecz dodatkowego gromadzenia środków finansowych na życie na emeryturze? Celem artykułu jest zbadanie tendencji wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym na skłonność do szczędzenia osób fizycznych. Aby osiągnąć ten cel przeprowadzono badanie ankietowe wśród osób z wyższym wykształceniem zakładając, że powinny one posiadać szerszą wiedzę związaną z systemem emerytalnym, a także mieć możliwość dokonywania dodatkowych oszczędności z myślą o zabezpieczeniu emerytalnym. 1. System emerytalny w Polsce wybrane aspekty Reforma systemu emerytalnego wprowadzona w 1999r. miała za zadanie zwiększenie bezpieczeństwa tegoż systemu poprzez wypłatę świadczeń z różnych źródeł. Podstawowym narzędziem zastosowanym w funkcjonującym od 1999r. systemie emerytalnym są indywidualne konta emerytalne 2. Konta zarządzane są przez dwa typy instytucji: niewykorzystujący rynków finansowych Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz wykorzystujące rynki finansowe Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Podział składki między te dwa typy kont jest jednym z najważniejszych narzędzi zwiększających bezpieczeństwo powszechnego systemu emerytalnego. Dla osób, które chcą dodatkowo oszczę- * Dr, Katedra Metod Ilościowych, Wydział Finansów i Zarządzania, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu, tomasz_rolczynski@o2.pl 2 W ramach obowiązkowego systemu emerytalnego (a nie Indywidualnego Konta Emerytalnego IKE jako dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego)

2 284 Tomasz Rólczyński dzać jeszcze na swoją starość utworzono filar trzeci, w ramach, którego Polacy mogą gromadzić dodatkowy kapitał wykorzystując nie tylko szeroki wachlarz dostępnych na rynku produktów finansowych, ale także inwestycje rzeczowe, które stały się w ostatnim czasie znaczącą alternatywą dla inwestycji finansowych. Istotne znaczenie dla systemu emerytalnego funkcjonującego w Polsce ma demografia. Starzejące się polskie społeczeństwo, wydłużenie przeciętnego trwania życia nie sprzyja systemowi emerytalnemu. Według Prognozy ludności na lata opracowanej przez GUS, przeciętna Polka w roku 2035 będzie żyła 82,9 lat, a przeciętny Polak 77,1 lat. Oznacza to, że czas przebywania na emeryturze będzie dłuższy niż obecnie (z każdym rokiem będzie się wydłużał), zatem zgromadzony kapitał będzie musiał wystarczyć na dłuższy czas. Jeżeli wiek przechodzenia na emeryturę nie ulegnie zmianie (nie wydłuży się okres aktywności zawodowej, szczególnie dla kobiet), przeciętna Polka spędzi na emeryturze niespełna 23 lata, a Polak 12,1 lat. Tak duża dysproporcja między czasem przebywania na emeryturze pomiędzy kobietą a mężczyzną powodować będzie zdecydowanie niższą emeryturę dla kobiet niż dla mężczyzn. Dodatkowo jeszcze krótszy okres (o pięć lat) aktywności zawodowej kobiet oraz urlopy macierzyńskie i wychowawcze spowodują zebranie niższego kapitału przez kobiety. Nie bez znaczenia pozostaje także prognozowana liczba urodzeń. Według GUS począwszy od roku 2012 liczba urodzeń będzie systematycznie zmniejszała się osiągając w 2035 r. wielkość 272,5 tys., a więc o blisko 30% mniej niż w roku Wydłużanie się przeciętnego trwania życia przy jednoczesnym niskim poziomie dzietności będzie miało odzwierciedlenie w niekorzystnych zmianach w strukturze wieku ludności. W perspektywie najbliższych dwudziestu kilku lat nastąpi gwałtowny proces starzenia się polskiego społeczeństwa[szerzej: Prognoza ludności na lata opracowana przez GUS, str.152]. Zmiany te spowodują zmniejszenie się ludności w wieku produkcyjnym, co oznaczać będzie niższe środki finansowe odprowadzane w ramach ubezpieczeń społecznych (w tym emerytalnych). Doprowadzi to do kolejnych problemów z możliwością obsługi emerytów i rencistów przez system ubezpieczeń społecznych. Niestety brak polityki prorodzinnej w Polsce zapewne istotnie wpłynie na urzeczywistnienie się prognozy GUS. Komisja Nadzoru Finansowego podaje, że według prognoz Unii Europejskiej[za KNF: The 2009 Ageing Report: economic and budgetary projections for the EU 27 Member States ( ), The Economic Policy Committee (AWG) & The European Commission (DG ECFIN), 2009 r.] stosunek przeciętnej emerytury do średniej pensji w polskiej gospodarce może spaść z 56% w 2007 r. do 31% w 2060 r. Szacuje się także, iż emerytura wypłacana z dwóch obowiązkowych filarów (ZUS i OFE) będzie za ok. 35 lat o ponad połowę niższa od ostatniego miesięcznego wynagrodzenia osoby przechodzącej na emeryturę stopa zastąpienia brutto może spaść z 63,2% w 2006 r. do 47,5% w 2046 r. (przy czym jest to średnia stopa zastąpienia dla kobiet i mężczyzn, a wiadome

3 Próba oceny wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym 285 jest, że dla kobiet będzie niższa niż dla mężczyzn) [Szerzej: Cztery kroki do wyższej emerytury, KNF ( r.)]. Mając świadomość powyższego nie należy mieć wątpliwości, iż w zasadzie każdy Polak powinien już od początku swojej aktywności zawodowej myśleć o emeryturze. Poza kwestią demograficzną istotnym czynnikiem wpływającym na wysokość przyszłej emerytury jest stopa inflacji. Przekroczenie celu inflacyjnego Rady Polityki Pieniężnej powodować będzie znaczne obniżenie zysków z inwestycji, a w skrajnych przypadkach nawet do obniżenia siły nabywczej pieniądza przy inwestycjach bezpiecznych (np. obligacjach, lokatach bankowych). Dlatego też postawa osób inwestujących na przyszłą emeryturę nie powinna być bierna. W zależności od wysokości stopy inflacji, a także podstawowych stóp procentowych NBP, sytuacji na giełdzie papierów wartościowych, polityka inwestycyjna powinna być zmienna i dostosowana do danej sytuacji. Oczywiście, nie każda osoba posiada taką umiejętność, dlatego też wyspecjalizowane instytucje oferują przejęcia na siebie zarządzania środkami finansowymi osób fizycznych na przyszłą emeryturę w ramach odpowiednich produktów finansowych. Nie bez znaczenia jest także bezrobocie. W przypadku niektórych grup zawodowych, mieszkańców mniejszych miast lub wsi, ryzyko bezrobocia może być większe. Osoby narażone na ryzyko bezrobocia mogą mieć większe zahamowania nie tylko w podjęciu decyzji o oszczędzaniu na przyszłą emeryturę, ale także obawy o zachowaniu ciągłości tego oszczędzania, mimo, iż na rynku są produkty, w których można zawiesić na pewien okres regularne oszczędzanie. 2. Zmiany w polskim systemie emerytalnym Od 1 maja 2011r. zostały wprowadzone ważne zmiany w polskim systemie emerytalnym. Składka na ubezpieczenie emerytalne pozostaje bez zmian (19,52% podstawy wymiaru), jednak podział jej znacząco uległ zmianie. Według art. 22 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, od 1 stycznia 2017r. 3,5% podstawy wymiaru składki będzie odprowadzana do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego, a w międzyczasie podział składki będzie następujący: - 2,3% podstawy jej wymiaru za okres od r. do r., - 2,8% za okres od do r., - 3,1% za okres od do r., - 3,3% za okres od r. do r. Natomiast pozostała część tj. 3,8 % podstawy wymiaru składki będzie ewidencjonowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na subkoncie (od 1 stycznia 2017r.), a w międzyczasie będzie się zmieniało jak poniżej: - 5% podstawy jej wymiaru za okres od r. do r., - 4,5% za okres od do r., - 4,2% za okres od do r., - 4% za okres od r. do r.

4 286 Tomasz Rólczyński Środki finansowe na subkoncie w ZUS będą waloryzowane, a wskaźnik rocznej waloryzacji środków na tym subkoncie będzie równy średniorocznej dynamice wartości produktu krajowego brutto w cenach bieżących za okres ostatnich 5 lat poprzedzających termin waloryzacji [art.40c Ustawy o Systemie Ubezpieczeń Społecznych]. Od 1 stycznia 2012r. na rynku polskim pojawi się nowy produkt związany z dobrowolnym oszczędzaniem na emeryturę Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. Ten sposób oszczędzania oferowały będą fundusze inwestycyjne, podmioty prowadzące działalność maklerską (a więc domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską), zakłady ubezpieczeń na życie, banki, dobrowolne fundusze emerytalne, utworzone przez powszechne towarzystwo emerytalne [Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych ]. Ponadto otwarte fundusze emerytalne będą mogły zmieniać swoją politykę inwestycyjną, gdyż limity na udział danych aktywów w portfelu inwestycyjnym uległy i nadal będą ulegać zmianie. Jedna z najważniejszych zmian dotyczy możliwości lokowania w akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym, a także notowanych na regulowanym rynku giełdowym prawach poboru, prawach do akcji oraz obligacjach zamiennych na akcje tych spółek oraz akcjach narodowych funduszy inwestycyjnych. Wartość wymienionych aktywów nie może przekraczać 42,5% wartości aktywów otwartego funduszu emerytalnego w okresie od dnia 1 maja do dnia 31 grudnia 2011r. i będzie się zwiększać sukcesywnie aż osiągnie poziom 88% wartości aktywów od 1 stycznia do 1grudnia 2033r [Rozporządzenie Rady ministrów z dnia 26 kwietnia 2011r. w sprawie określenia maksymalnej części aktywów otwartego funduszu emerytalnego, jaka może zostać ulokowana w poszczególnych kategoriach lokat ]. Zmiana ta ma pozwolić otwartym funduszom emerytalnym na uzyskiwanie wyższych stóp zwrotu z zainwestowanego kapitału, przy założeniu, iż sytuacja gospodarcza kraju będzie sprzyjała. Można przypuszczać także, że zmiana ta ma być pewną rekompensatą, za mniejsze wpływy do otwartych funduszy emerytalnych. Jednak dyskusyjna pozostaje kwestia bezpieczeństwa, która to jest podstawową cechą każdego systemu emerytalnego. Ostatni kryzys finansowy z 2008r. pokazał, że otwarte fundusze emerytalne funkcjonujące na rynku polskim były wrażliwe na zmiany na rynkach finansowych. Jeszcze na koniec września 2007r. trzyletnia średnia ważona stopa zwrotu wypracowana przez otwarte fundusze emerytalne wynosiła 52,497%, a na koniec marca 2009r. trzyletnia średnia ważona stopa zwrotu wypracowana przez otwarte fundusze emerytalne wyniosła tylko % [ dostęp dnia ]. Pozytywną informacją, jest to, że na koniec marca 2011r. omawiana stopa wyniosła 15,177%. 3. Analiza wyników ankiety Celem badania ankietowego jest próba oceny tendencji wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym skłonność do szczędzenia osób fizycznych. An-

5 Próba oceny wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym 287 kieta została przeprowadzona w kwietniu i maju 2011 roku wśród słuchaczy studiów podyplomowych trzech wrocławskich uczelni wyższych. Istotny jest fakt, że były to osoby posiadające wykształcenie wyższe, a studia podyplomowe dotyczyły różnych dziedzin ekonomii, a więc można przyjąć założenie, że świadomość ekonomiczna ankietowanych jest wyższa niż przeciętna w społeczeństwie. Ponadto przyjęto, że osoby z wyższym wykształceniem są predysponowane do osiąganie wyższych niż przeciętne zarobków, jeśli nie w chwili obecne, to w przyszłości. Próba badawcza liczyła 150 osób, a dobór próby nie był doborem losowym, co stanowiło świadome zamierzenie autora z wyżej wymienionych powodów. Rysunek 1. Struktura ankietowanych według wieku Źródło: Opracowanie własne Strukturę wiekową ankietowanych przedstawia rysunek 1. Większość badanych (63%) stanowią osoby do 35 roku życia. Biorąc pod uwagę fakt, iż ankietowani byli studentami studiów podyplomowych jest to zgodne z oczekiwaniami, ponieważ osoby w tym wieku są skoncentrowane na podnoszeniu swoich kwalifikacji zawodowych. Większości ankietowanych do osiągnięcia wieku emerytalnego zostało najmniej 30 lat pracy. Z jednej strony istnieje niebezpieczeństwo, że stosunkowo długi okres dzielący ankietowanych od wieku emerytalnego nie skłania do myślenia o odkładaniu środków finansowych na przyszłą emeryturę, a z drugiej samo podnoszenie kwalifikacji zawodowych powinno wiązać się z awansem zawodowym, a co za tym idzie wzrostem wynagrodzenia oraz wynikającymi z tego większymi możliwościami oszczędzania (inwestowania) środków finansowych. Badaniu została poddana subiektywna ocena sytuacji finansowej ankietowanych. Ankietowani mieli możliwość wyboru jednego spośród czterech wariantów odpowiedzi. Swoją sytuację finansową mogli określić jako: złą nie wystarcza na wszystkie podstawowe potrzeby, przeciętną wystarcza na podstawowe potrzeby, lecz na dodatkowe już nie, dobrą wystarcza na podstawowe potrzeby, ale na dodatkowe w ograniczonej liczbie,

6 288 Tomasz Rólczyński bardzo dobrą wystarcza na podstawowe i dodatkowe potrzeby bez ograniczeń. Rysunek 2. Struktura ankietowanych według subiektywnej sytuacji finansowej Źródło: Opracowanie własne Spośród ankietowanych [zob. rysunek 2.] większość stanowią osoby, które swoją bieżącą sytuację finansową oceniają jako dobrą (62%) lub bardzo dobrą (6%). Tylko 3% badanych ocenia swoją sytuację finansową jako złą, a 29% jako przeciętną. Rysunek 3. Struktura ankietowanych ze względu na znajomość zmian w systemie emerytalnym Źródło: opracowanie własne Istotne z punktu widzenia celu pracy było określenie stopnia znajomości zmian zachodzących w systemie emerytalnym. Wśród badanych 98% wiedziało, że zachodzą zmiany w systemie emerytalnym, przy czym 48% badanych uznało, że dobrze orientuje się w zachodzących zmianach, a 50% badanych wie, że zmiany zachodzą, ale nie orientują się w nich dobrze [ zob. rysunek 3]. Należy podkreślić, że ocena znajomości zmian była oceną subiektywną i nie była ona weryfikowana w badaniu. Czynnikiem powodującym chęć dodatkowego odkładania środków finansowych z myślą o kresie emerytalnym może być przeświadczenie, że przyszła

7 Próba oceny wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym 289 emerytura, po wprowadzeniu zmian w systemie emerytalnym, będzie niższa niż w przypadku, gdyby zmiany nie zostały wprowadzone. W dalszej analizie nie są uwzględnione osoby, które nie słyszały o zmianach w systemie emerytalnym. Spośród pozostałych osób 66% uważa, że zmiany systemie emerytalnym negatywnie wpłyną na wysokość emerytur, które uzyskają w przyszłości. Można uznać, że wyraża to również negatywny stosunek tych osób do zmian zachodzących w systemie emerytalnym. 29% badanych uznała, że zmiany nie wpłyną na wysokość emerytur, 1% badanych uważa, że po zmianach w systemie emerytalnym emerytury będą wyższe. 4% ankietowanych nie miało zdania na temat wpływu zmian w systemie emerytalnym na wysokość przyszłych emerytur. Rysunek 3. Struktura ankietowanych ze względu na ocenę wpływu zmian w systemie emerytalnym na wysokość przyszłej emerytury Źródło: opracowanie własne Tablica 1. Struktura ankietowanych ze względu na rodzaj posiadanego zabezpieczenia emerytalnego Rodzaj zabezpieczenia Liczba ankietowanych z posiadających emerytalnego dodatkowe zabezpieczenie emerytalne IKE 7 PPE 4 Plan oszczędnościowo-emerytalny 6 Ubezpieczenie z fund. kapitałowym 29 Inne 16 Źródło: Opracowanie własne Wśród osób, które słyszały o zmianach lub osób, które znają zmiany, 37% posiada dodatkowe zabezpieczenie emerytalne. Rodzaje posiadanych dodatkowych zabezpieczeń emerytalnych wśród ankietowanych przedstawia tablica 1. Największa liczba ankietowanych posiada ubezpieczenie z funduszem kapitałowym (29 osób), indywidualne konto emerytalne (7 osób), plan oszczędnościowo emerytalny (6 osób), pracowniczy program emerytalny (4 osoby). Szesnaście osób wskazało na posiadanie innego zabezpieczenia na przyszłą emeryturę. Praktycznie we wszystkich przypadkach innym zabezpieczeniem emerytalnym były nieruchomości, które ankietowani kupowali w celach spekulacyjnych lub na wynajem.

8 290 Tomasz Rólczyński Również wśród osób, które o zmianach słyszały lub, które uważają, że je znają zweryfikowano ich zamiary dotyczące odkładania dodatkowych środków z myślą o emeryturze poza ewentualnie już gromadzonymi [ zob. rysunek 4]. Wśród nich 45% badanych zamierza jeszcze dodatkowo gromadzić środki z myślą o wykorzystaniu ich w wieku emerytalnym. Co istotne 22% badanych chciałoby takie środki odkładać, ale ich obecna sytuacja finansowa na to nie pozwala. Należy przypuszczać, że poprawa sytuacji finansowej spowoduje, że osoby te zaczną oszczędzać (inwestować) środki finansowe, a więc nastąpi wzrost oszczędności osób fizycznych. 11% ankietowanych nie zamierza dodatkowo oszczędzać środków finansowych z myślą o emeryturze, a 22% nie jest jeszcze zdecydowanych. Nie zweryfikowano w badaniu jakie czynniki będą brane pod uwagę przez osoby, które należą do grupy osób niezdecydowanych, przy podejmowaniu decyzji o odkładaniu dodatkowych środków. Może występować sytuacji, że środki gromadzone w obecny sposób są według tych osób wystarczające. Rysunek 4. Struktura odpowiedzi na pytanie dotyczące zamiaru odkładania dodatkowych środków finansowych w celu wykorzystania ich w wieku emerytalnym (poza ewentualnie już gromadzonymi) Źródło: opracowanie własne Tablica 2. przedstawia wyniki odpowiedzi na temat rodzaju inwestycji, jaki zamierzają dokonać osoby, które chcą dodatkowo odkładać środki w celu wykorzystania ich w okresie emerytalnym. Jak można zauważyć dominują dwa rodzaje inwestycji, a mianowicie systematyczne odkładanie środków na koncie bankowym oraz dokonywanie inwestycji na rynku kapitałowym. Chęć systematycznego odkładania środków na koncie bankowym wynikać może z bezpieczeństwa oraz prostoty takiego sposobu inwestowania. Wymaga jednak systematyczności i świadomości oszczędzającego. Inwestowanie na rynku kapitałowym może być pewnego rodzaju rekompensatą dla ankietowanych, wynikającą z redukcji części składki trafiającej do otwartych funduszy emerytalnych. Pamiętać, bowiem należy, że ankietowani posiadali wykształcenie wyższe, a studia podyplomowe dotyczyły różnych obszarów ekonomii, przez co można oczekiwać, że ich świadomość ekonomiczna oraz wiedza ekonomiczna jest wyższa niż przeciętna w społeczeństwie. Grupa 10 osób zamierza inwestować

9 Próba oceny wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym 291 w sposób inny i znowu deklarowane były inwestycje w nieruchomości, czyli kupno ziemi i mieszkań w celach spekulacyjnych lub mieszkań na wynajem. Tablica 2. Struktura ankietowanych ze względu na rodzaj inwestycji, jaką zamierzają podjąć z myślą o zabezpieczeniu emerytalnym Rodzaj "inwestycji" liczba ankietowanych zamierzających oszczędzać IKE 8 PPE 2 Plan oszczędnościowo-emerytalny 5 systematyczne odkładanie środków na koncie bankowym (lokacie) 23 dokonywanie inwestycji na rynku kapitałowym (indywidualnie lub poprzez fundusze inwestycyjne) 28 inny 10 Źródło: Opracowanie własne Zakończenie Istnieje przekonanie wśród ankietowanych, że wysokość emerytury po zmianach w systemie emerytalnym będzie niższa (może to również świadczyć o negatywnym nastawieniu do zmian systemie emerytalnym). Stanowić to może jednocześnie czynnik skłaniający do oszczędzania na przyszłą emeryturę. Mimo chęci, jaką podkreślają ankietowani, do oszczędzania na emeryturę niespełna ¼ osób stwierdza, że ich sytuacja finansowa nie daje możliwości dobrowolnego dodatkowego oszczędzania na emeryturę. Wśród grupy osób, które zamierzają dodatkowo zabezpieczać się na przyszłą emeryturę są takie, które rozważają inwestycje w aktywa niefinansowe (głównie nieruchomości). Zmiany w systemie emerytalnym spowodować mogą wzrost zainteresowania inwestycjami indywidualnymi, również na rynku kapitałowym, na co wskazują wyniki przeprowadzonego badania ankietowego. Może się to z kolei przyczynić do jego rozwoju. Niestety, nie można odpowiedzieć dzisiaj na pytanie, czy inwestycje indywidualne zrekompensują mniejsze możliwości inwestycyjne otwartych funduszy emerytalnych na rynku kapitałowym i wpłyną istotnie jego dalszy rozwój. Literatura 1. Cztery kroki do wyższej emerytury, KNF ( r.), 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 26 kwietnia 2011 w sprawie określenia maksymalnej części aktywów otwartego funduszu emerytalnego, jaka może zostać ulokowana w poszczególnych kategoriach lokat, Dz. U. nr 50, poz The 2009 Ageing Report: economic and budgetary projections for the EU 27 Member States ( ), The Economic Policy Committee (AWG) & The European Commission (DG ECFIN), 2009 r. 4. Ustawa o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem syste-

10 292 Tomasz Rólczyński mu ubezpieczeń społecznych, Dz.U. nr 75, poz. 398, ustawa z dn. 25 marca 2011 r. 5. Ustawy o Systemie Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U Nr 137 poz Waligórska M., Nowak L., Prognoza ludności na lata , GUS, Departament Badań demograficznych, Warszawa 2009, 7. Wojciechowski W., Straty zamiast korzyści, czyli prawdziwe skutki trwałej redukcji składek do II filara emerytalnego, FOR, Warszawa 2011 {dostęp elektroniczny] 8. Załącznik Ankieta Ankieta jest anonimowa, a materiał w niej zawarty zostanie wykorzystany do celów naukowych w zbiorczych zestawieniach statystycznych. Wypełnienie jej zajmie Państwu niewiele czasu, a dostarczy wiele cennych i istotnych informacji. Serdecznie proszę o jej wypełnienie i z góry dziękuję za poświęcony przez Państwa czas. INSTRUKCJA: Proszę o zakreślenie odpowiednich kratek. Niektóre pytania mogą wymagać zakreślenia więcej niż jednej odpowiedzi. 1. Jak ocenia Pan/Pani bieżącą sytuacje finansową swojego gospodarstwa domowego? zła (nie wystarcza na wszystkie podstawowe potrzeby) przeciętna (wystarcza na podstawowe potrzeby, lecz na dodatkowe potrzeby już nie) dobra (wystarcza na podstawowe potrzeby, na dodatkowe potrzeby, ale w ograniczonej liczbie) bardzo dobra (wystarcza na podstawowe potrzeby i na dodatkowe potrzeby bez ograniczeń) 2. Czy w ciągu najbliższego roku przewiduje Pan/Pani, że sytuacja finansowa gospodarstwa domowego: pogorszy się poprawi się pozostanie bez zmian 3. Czy gromadzi Pan/Pani środki finansowe z myślą o okresie emerytalnym poza obowiązkowymi filarami systemu emerytalnego?: Tak Nie 4. Czy zna Pan/Pani zmiany zachodzące obecnie w systemie emerytalnym: Nic o tym nie wiem Słyszałem/łam, ale nie orientuję się dobrze Znam zmiany i uważam, że je rozumiem 5. Czy uważa Pan/Pani, że zmiany w systemie emerytalnym wpłyną na wysokość Pana/Pani przyszłej emerytury? Będzie wyższa, taka sama (porównywalnej wysokości), Będzie niższa 6. Czy posiada Pan/Pani obecnie inne zabezpieczenie emerytalne? tak, nie 7. Jeśli tak to jest to: IKE (Indywidualne Konto Emerytalne), PPE (Pracowniczy Program Emerytalny), plan oszczędnościowo-emerytalny ubezpieczenie na życie z funduszem kapitałowym inne, jakie? Czy w zawiązku ze zmianami w systemie emerytalnym ma Pan/Pani zamiar zacząć dodatkowo jeszcze odkładać środki finansowe w celu wykorzystania ich w okresie emerytalnym (poza ewentualnie już posiadanymi)?: Tak, Nie, Nie wiem Chciałbym, ale moja obecna sytuacja finansowa na to nie pozwala 9. Jeśli na poprzednie pytanie była odpowiedź twierdząca, to w jaki sposób zamierza Pan/Pani dodatkowo odkładać środki finansowe na okres emerytalny: IKE (Indywidualne Konto Emerytalne), PPE (Pracowniczy Program Emerytalny), plan oszczędnościowo-emerytalny systematycznie odkładać pieniądze na koncie bankowym/lokacie dokonywać inwestycji na rynku kapitałowym (poprzez np. fundusze inwestycyjne lub indywidualnie) inne, jakie Metryczka Wiek: lat, lat, lat, lat, lat, lat, lat Płeć: kobieta, mężczyzna

11 Próba oceny wpływu zmian w polskim systemie emerytalnym 293 Streszczenie Pogarszająca się sytuacja w sektorze finansów publicznych w Polsce spowodowała, iż w najbliższym czasie nastąpią radykalne zmiany w polskim systemie emerytalnym. Ostatecznie, zmiany te będą miały przełożenie na przyszłą wysokość emerytur. Prognozy ekonomistów pokazują, że wprowadzenie zmian będzie skutkowało zmniejszeniem poziomu emerytur wypłacanych w przyszłości. Oznacza to, że osoby fizyczne same będą musiały zadbać o uzbieranie odpowiedniego kapitału na życie na emeryturze. Na rynku polskim znajduje się wiele produktów, które umożliwiają oszczędzanie środków finansowych na przyszłość. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie: czy zmiany w polskim systemie emerytalnym wpłyną na większą skłonność do szczędzenia osób fizycznych. Influence of changes in Polish pension system on propensity to save (Summary) The deteriorating situation in the public finance sector in Poland caused changes that will affect future pensions in the Polish system. Economists' forecasts show that these changes will result in the reduction of pensions paid in the future, which means that people will have to take care of fund for life during retirement themselves. That will force people to check on the variety of products that allow them to save money available in the Polish market. The article attempts to answer the question whether the changes in the Polish pension system will influence higher tendency the individuals to save their money.