Jak daleko moŝemy popatrzeć z Ziemi - czyli w jaki sposób podglądać powstawianie Wszechświata? Katarzyna Małek Centrum Fizyki Teoretycznej PAN
|
|
- Julia Janik
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Jak daleko moŝemy popatrzeć z Ziemi - czyli w jaki sposób podglądać powstawianie Wszechświata? Katarzyna Małek Centrum Fizyki Teoretycznej PAN
2 KsięŜyc Ziemia KsięŜyc ~ km Fot. NASA 1.3 sekundy świetlnej Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 2
3 Słońce Słońce Ziemia Słońce ~ 150 mln km Fot. NASA 8.3 minuty świetlnej Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 3
4 Układ Słoneczny Promień Układu Słonecznego ~ 5.5 godziny świetlnej Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 4
5 Wielki wóz Fot. T. Crender, S. Kohle 88 ly Mizar 81 ly Megrez 81 ly Alioth 124 ly Dubhe 79.4 ly Merak Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek ly Benatnash 83 ly Phekida
6 Droga Mleczna średnica ~ ly Fot. Pi of the Sky NASA/JPL-Caltech/R. Hurt (SSC/Caltech) Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 6
7 Galaktyka Andromedy największa i najjaśniejsza galaktyka nieba północnego widoczna przez małe lornetki Odległość od Ziemi 2.52 mln ly Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 7
8 Wszechświat ~14 mld ly Fot. HubbleSite Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 8
9 Mrugające światła kosmosu Aparatura programu Pi of the Sky umieszczona w obserwatorium Las Campanas w Chile zarejestrowała najjaśniejszy rozbłysk optyczny dobiegający do nas z głębin wszechświata. Krzysztof Urbański Rzeczpospolita Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 9
10 19 marca 2008, 7:12 czasu polskiego GRB080319B Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 10
11 GRB080319B Polski prototyp Pi of the Sky (Chile) jako pierwszy rejestruje sygnał optyczny stowarzyszony z tym błyskiem VLT (Chile) wyznacza przesunięcie ku czerwieni i odległość z= mld ly Kolejne tygodnie obserwacja widma przez dziesiątki instrumentów naziemnych Najjaśniejszy zaobserwowany przez człowieka rozbłysk Pierwsza tak dokładna analiza GRB modyfikacja istniejących teorii! Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 11
12 Gamma Ray Burst Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 12
13 Odkrycie podpisanie traktatu o zakazie prób jądrowych wystrzelenie pierwszej pary satelitów Vela wyposaŝonych w detektory gamma rozpoczęcie analizy danych, poszukiwanie koincydencji rejestracja z bez sygnatur wybuchu bomby jądrowej publikacja 16 przypadków GAMMA RAY BURST Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 13
14 Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 14
15 Pierwsze statystyki 1991 wystrzelenie Compton Gamma Ray Observatory z detektorem promieniowania gamma BATSE lokalizacja błysku ~ 1 stopień rejestracja kilku GRB dziennie: czas trwania GRB: kilka sekund kilka minut krzywe blasku: znacząco róŝniące się od siebie BRAK INFORMACJI O ODLEGŁOŚCIACH! BRAK POWTARZALNOŚCI Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 15 W LOKALIZACJI I NATURZE BŁYSKÓW
16 Wyznaczenie odległości 1996 wystrzelenie BeppoSAX wysoka precyzja wyznaczenia kierunku błysku (3 ) współpraca z obserwatoriami naziemnymi pierwsza obserwacja z wykorzystaniem teleskopów naziemnych GRB wyznaczenie przesunięcia ku czerwieni z= mld ly GRB z= mld ly POCHODZENIE POZAGALAKTYCZNE!! Początek nowej ery badań błysków γ analiza pozostawionych poświat zarówno optycznych jak i radiowych. Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 16
17 Co wiemy teraz krótkie (ułamki sekund do kilkuset sekund) promieniowanie γ pochodzące ze źródeł punktowych na niebie BATSE częstość występowania: 2-3 dziennie, unikatowe krzywe blasku, dwa typy błysków ( krótkie i długie ) jaśniejsze od reszty nieba (w widmie γ) Przesunięcie ku czerwieni odległość od źródła powyŝej 13*10 9 lat świetlnych (5 tys. razy dalej niŝ odległość Ziemia Galaktyka Andromedy) Najbardziej energetyczne zjawiska we wszechświecie wyodrębnione energia uwalniana podczas błysku równa się energii wypromieniowanej przez nasze Słońce w ciągu kilku milionów lat Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 17
18 .. a co jest jeszcze tajemnicą? Nie wiemy co jest źródłem błysków. Główne hipotezy: Kolaps ( długie ) - zapadanie masywnej gwiazdy do gwiazdy neutronowej, a następnie do czarnej dziury Merger ( krótkie ) zderzenie dwóch gwiazd neutronowych w układzie podwójnym, efekt końcowy - czarna dziura Nie wiemy gdzie zdarzy się kolejny błysk Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 18
19 Sposoby obserwacji GRB wykrywane jedynie poprzez satelity (bariera atmosferyczna) Poświaty optyczne satelity + instrumenty naziemne (sieć GCN). GŁÓWNE PYTANIE: Czy błysk optyczny jest równoczesny, czy teŝ przesunięty w czasie w stosunku do promieniowania γ? PROBLEM Z ODPOWIEDZIĄ spowodowany długim czasem reakcji instrumentów naziemnych (w stosunku do GRB) Pi of the Sky Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 19
20 Pi of the Sky Detektor Pi of the Sky Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 20
21 Projekt Pi of the Sky realizują wspólnie: Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, Warszawa Instytut Problemów Jądrowych, Warszawa i Świerk Instytut Fizyki Doświadczalnej UW Instytut Systemów Elektronicznych PW Wydział Fizyki PW Centrum Badań Kosmicznych PAN Akademia Pedagogiczna Kraków we współpracy z: prof. B. Paczyńskim (Princeton University) i dr G. Pojmańskim (Uniwersytet Warszawski, Obserwatorium Astronomiczne) Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 21
22 Cel projektu Eliminacja czasu martwego podczas obserwacji błysków optycznych stowarzyszonych z GRB oraz badanie obiektów astrofizycznych o szybkiej zmienności (1 s 1 rok): wybuchy gwiazd supernowych, wybuchy gwiazd nowych, obserwacja gwiazd zmiennych, wszelkie zjawiska optyczne o krótko czasowej skali zmienności. Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 22
23 Innowacyjna metoda obserwacji poświat optycznych stowarzyszonych z GRB Ciągły monitoring duŝego obszaru nieba Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 23
24 Pipeline REDUKCJA FOTOMETRIA lista gwiazd: (ccdx, ccdy), magnitudo ASTROMETRIA (ccdx, ccdy) (ra, dec) KATALOGOWANIE normalizacja jasności Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 24
25 Pełna wersja detektora ~100 km PARALAKSA eliminacja błysków od bliskich, poruszających się obiektów. Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 25
26 Prototyp 2 CDD, 2k x 2k pikseli montaŝ paralaktyczny migawka 10 7 cykli kamery pracują w koincydencji FoV 20 x20 rozdzielczość kątowa 36, rozdzielczość czasowa 10s, chłodzone ogniwem Peltiera, zasięg: 11 magnitudo (10s), ~13 magnitudo (20 klatek). Las Campanas Observatory, Chile VI.2004 Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 26
27 Prototyp strategia obserwacji śledzenie SWIFT oraz automatyczna reakcja na alerty GCN, dwukrotny skan całego nieba, moŝliwość sterowania przez Internet, katalogowanie danych na bieŝąco, udostępnianie ich przez WWW. Analiza danych On-line poszukiwanie błysków GRB na pojedynczych klatkach i na sumach, Off-line (działające na danych po skatalogowaniu do bazy): algorytm do wyszukiwania gwiazd nowych, poszukiwanie rozbłysków i pojaśnień, Monitoring ciekawych obiektów Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 27
28 Noc 18/19 marca 2008 r 5:42 UT - Pi of the Sky rozpoczyna obserwacje GRB080319A 6:12:47 UT Pi rozpoczyna 10s naświetlanie pierwszego zdjęcia, na którym się pojawia się GRB080319B. Algorytm rozpoznawania błysków wykrywa go automatycznie. 6:12:49 UT - Swift rejestruje prom. γ (T0) 6:12:51 UT - RAPTOR rozpoczyna obserwacje 6:13:05 UT - TORTORA filmuje sam szczyt rozbłysku 6:13:06 UT - alert z GCN o zarejestrowanym GRB 6:13:40 UT - UVOT zaczyna zbierać dane 7:13 UT VLT (Chile) mierzy zesunięcie ku czerwieni (potwierdzona przez Hobby-Eberly Telescope, Teksas) Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 28
29 GRB080319B Najjaśniejszy optycznie zaobserwowany GRB! Widoczny gołym okiem przez 40 s! Bardzo jasny w promieniowaniu γ Czas trwania (γ) 57 s Najjaśniejszy GRB w promieniowaniu X Odległość z= mld ly Najjaśniejszy obserwowany obiekt w kosmosie jaśniejszy niŝ poprzedni rekordzista SN 2005ap Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 29
30 Model mechanizmu powstawania GRB Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 30
31 Pełna krzywa blasku Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 31
32 Nowy model mechanizmu powstawania GRB arxiv: v1 [astro-ph] Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 32
33 a Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 33
34 Narodziny czarnej dziury Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 34
35 Dziękuję za uwagę Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 35
36 Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 36
37 Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 37
38 Przykłady tła Festiwal Nauki "Jak daleko.." K. Małek 38
Projekt π of the Sky. Katarzyna Małek. Centrum Fizyki Teoretycznej PAN
Projekt π of the Sky Katarzyna Małek Centrum Fizyki Teoretycznej PAN Zespół π of the Sky Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, Warszawa, Instytut Problemów Jądrowych, Warszawa i Świerk, Instytut Fizyki Doświadczalnej
Bardziej szczegółowoKosmiczne rozbłyski w odległych galaktykach. Katarzyna Małek
Kosmiczne rozbłyski w odległych galaktykach Katarzyna Małek From Stettin in the Baltic to Trieste in the Adriatic an iron curtain has descended across the Continent. Winston Churchill 5 marca 1946 Od Szczecina
Bardziej szczegółowoPi of the Sky. Roboty w poszukiwaniu błysków na niebie. Aleksander Filip Żarnecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
Pi of the Sky Roboty w poszukiwaniu błysków na niebie Aleksander Filip Żarnecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego Gdańsk, Plan prezentacji Wprowadzenie błyski gamma i strategie ich obserwacji Pi
Bardziej szczegółowoWczesna obserwacja najjaśniejszego optycznie błysku gamma GRB080319b wykonana przez detektor "Pi of the Sky"
Wczesna obserwacja najjaśniejszego optycznie błysku gamma GRB080319b wykonana przez detektor "Pi of the Sky" Marcin Sokołowski Instytut Problemów Jądrowych im. A. Sołtana Seminarium Struktura Jądra Atomowego,
Bardziej szczegółowoPi of the Sky. Aleksander Filip Żarnecki Warsztaty fizyki i astrofizyki cząstek. Warszawa, 16 października 2009
Pi of the Sky Aleksander Filip Żarnecki Warsztaty fizyki i astrofizyki cząstek Warszawa, Plan seminarium Błyski gamma Projekt Pi of the Sky błysk na który czekaliśmy 4 lata... Nasz kawałek nieba weryfikacja
Bardziej szczegółowoPoszukiwania optycznych odpowiedników błysków gamma. Marcin Sokołowski IPJ
Poszukiwania optycznych odpowiedników błysków gamma Marcin Sokołowski IPJ Plan Seminarium Błyski Gamma Odpowiednki błysków gamma ( ang. Afterglow ) Eksperymenty poszukujące afterglow-ów Eksperyment π οf
Bardziej szczegółowoNasz kawałek nieba. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD UW Pi of the Sky. Warszawa, 27 kwietnia 2009
Nasz kawałek nieba Aleksander Filip Żarnecki Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD UW Pi of the Sky Warszawa, Plan seminarium Błyski gamma Projekt Pi of the Sky błysk na który czekaliśmy 4 lata...
Bardziej szczegółowoPi of the Sky: teleskopy-roboty w poszukiwaniu kosmicznych bªysków
Pi of the Sky: teleskopy-roboty w poszukiwaniu kosmicznych bªysków Lech Wiktor Piotrowski Wydziaª Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego IFJ PAN, 26.V.2011 1 Bªyski gamma Najwa»niejsze instrumenty Dane i modele
Bardziej szczegółowoPoszukiwanie gwiazd zmiennych w eksperymencie Pi of the Sky
Poszukiwanie gwiazd zmiennych w eksperymencie Pi of the Sky Łukasz Obara Wydział Fizyki, Uniwersytet Warszawski Plan prezentacji Eksperyment Pi of the Sky Projekt GLORIA Środowisko LUIZA i zaimplementowana
Bardziej szczegółowoBadanie szybkozmiennych procesów astrofizycznych w eksperymencie π of the Sky
Badanie szybkozmiennych procesów astrofizycznych w eksperymencie π of the Sky Marcin Sokołowski Instytut Problemów Jądrowych Obrona rozprawy doktorskiej, 1 lipca 2008 Plan prezentacji : Błyski gamma Projekt
Bardziej szczegółowoD. OPIS PROJEKTU BADAWCZEGO, METODYKA BADAŃ ORAZ CHARAKTERYSTYKA OCZEKIWANYCH WYNIKÓW
D. OPIS PROJEKTU BADAWCZEGO, METODYKA BADAŃ ORAZ CHARAKTERYSTYKA OCZEKIWANYCH WYNIKÓW 1. Cel naukowy projektu (jaki problem wnioskodawca podejmuje się rozwiązać, co jest jego istotą, dokładna charakterystyka
Bardziej szczegółowoSkala jasności w astronomii. Krzysztof Kamiński
Skala jasności w astronomii Krzysztof Kamiński Obserwowana wielkość gwiazdowa (magnitudo) Skala wymyślona prawdopodobnie przez Hipparcha, który podzielił gwiazdy pod względem jasności na 6 grup (najjaśniejsze:
Bardziej szczegółowogdyby Kopernik żył w XXI w.
Elementy fizyki cząstek elementarnych Grzegorz Wrochna Kosmiczna przyszłość fizyki cząstek czyli gdyby Kopernik żył w XXI w. astronomia cząstek elementarnych (astroparticle physics) kosmiczne akceleratory
Bardziej szczegółowoCo to jest promieniowanie grawitacyjne? Szymon Charzyński KMMF UW
Co to jest promieniowanie grawitacyjne? Szymon Charzyński KMMF UW Odziaływania elementarne elektromagnetyczne silne grawitacyjne słabe Obserwacje promieniowania elektromagnetycznego Obserwacje promieniowania
Bardziej szczegółowoAnaliza danych z nowej aparatury detekcyjnej "Pi of the Sky"
Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Bartłomiej Włodarczyk Nr albumu: 306849 Analiza danych z nowej aparatury detekcyjnej "Pi of the Sky" Praca przygotowana w ramach Pracowni Fizycznej II-go stopnia pod
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO w Warszawie WYDZIAŁ MATEMATYCZNO PRZYRODNICZY SZKOŁA NAUK ŚCISŁYCH KIERUNEK FIZYKA. Katarzyna Ewa Małek
UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO w Warszawie WYDZIAŁ MATEMATYCZNO PRZYRODNICZY SZKOŁA NAUK ŚCISŁYCH KIERUNEK FIZYKA Katarzyna Ewa Małek System wyszukiwania gwiazd nowych i zmiennych w danych
Bardziej szczegółowoOdległość mierzy się zerami
Odległość mierzy się zerami Jednostki odległości w astronomii jednostka astronomiczna AU, j.a. rok świetlny l.y., r.św. parsek pc średnia odległość Ziemi od Słońca odległość przebyta przez światło w próżni
Bardziej szczegółowoMetody badania kosmosu
Metody badania kosmosu Zakres widzialny Fale radiowe i mikrofale Promieniowanie wysokoenergetyczne Detektory cząstek Pomiar sił grawitacyjnych Obserwacje prehistoryczne Obserwatorium słoneczne w Goseck
Bardziej szczegółowoW poszukiwaniu nowej Ziemi. Andrzej Udalski Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
W poszukiwaniu nowej Ziemi Andrzej Udalski Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego Gdzie mieszkamy? Ziemia: Masa = 1 M E Średnica = 1 R E Słońce: 1 M S = 333950 M E Średnica = 109 R E Jowisz
Bardziej szczegółowoBłyski gamma największe kataklizmy Wszechświata
Błyski gamma największe kataklizmy Wszechświata eksperyment π of the Sky Grzegorz Wrochna Instytut Problemów Jądrowych im. A.Sołtana http://grb.fuw.edu.pl 1 Jan Paweł II Europejskie Laboratorium Fizyki
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne: 1 Nazwa modułu Astronomia ogólna 2 Kod modułu 04-A-AOG-90-1Z 3 Rodzaj modułu obowiązkowy 4 Kierunek studiów astronomia 5 Poziom studiów I stopień
Bardziej szczegółowoFizyka jądrowa z Kosmosu wyniki z kosmicznego teleskopu γ
Fizyka jądrowa z Kosmosu wyniki z kosmicznego teleskopu γ INTEGRAL - International Gamma-Ray Astrophysical Laboratory prowadzi od 2002 roku pomiary promieniowania γ w Kosmosie INTEGRAL 180 tys km Źródła
Bardziej szczegółowoTytuł: Podróż w kosmos Autor: Aleksandra Fudali
Tytuł: Podróż w kosmos Autor: Aleksandra Fudali Wydawca i dystrybucja: Naukowe Wydawnictwo IVG Ul. Cyfrowa 6, Szczecin 71-441 POLAND www.wydawnictwoivg.pl email: biuro@wydawnictwoivg.pl Księgarnia wydawnictwa
Bardziej szczegółowoJak w Toruniu zaobserwowano najbliższe zjawisko mikrosoczewkowania grawitacyjnego
Jak w Toruniu zaobserwowano najbliższe zjawisko mikrosoczewkowania grawitacyjnego Krzysztof Czart Centrum Astronomii UMK Załęcze Wielkie, 2007-08-05 Miłośnicy >> zawodowcy Miłośnicy astronomii mają lepiej
Bardziej szczegółowoPoszukiwanie gwiazd zmiennych w eksperymencie Pi of the Sky
Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Marek Biskup Nr albumu: 181251 Poszukiwanie gwiazd zmiennych w eksperymencie Pi of the Sky Praca magisterska na kierunku FIZYKA w zakresie FIZYKA CZĄSTEK I ODDZIAŁYWAŃ
Bardziej szczegółowoCTA - obserwatorium astronomii gamma najwyższych energii
Współpraca nauki z przemysłem - projekt "Cherenkov Telescope Array" CTA - obserwatorium astronomii gamma najwyższych energii Michał Ostrowski Koordynator Polskiego Konsorcjum Projektu "Cherenkov Telescope
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne: 1 Nazwa modułu kształcenia Astronomia ogólna 2 Kod modułu kształcenia 04-ASTR1-ASTROG90-1Z 3 Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy 4 Kierunek studiów
Bardziej szczegółowoSoczewkowanie grawitacyjne
Soczewkowanie grawitacyjne Obserwatorium Astronomiczne UW Plan Ugięcie światła - trochę historii Co to jest soczewkowanie Punktowa masa Soczewkowanie galaktyk... kwazarów... kosmologiczne Mikrosoczewkowanie
Bardziej szczegółowoALMA. Atacama Large (sub)millimeter Array
Atacama Large (sub)millimeter Array Największy na świecie Interferometr Radiowy - znajdujący się na płaskowyżu Chajnantor w Chilijskich Andach na wysokości ok. 5000 m n.p.m. 66 anten o średnicy 12m i
Bardziej szczegółowoOszacowywanie możliwości wykrywania śmieci kosmicznych za pomocą teleskopów Pi of the Sky
Mirosław Należyty Agnieszka Majczyna Roman Wawrzaszek Marcin Sokołowski Wilga, 27.05.2010. Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego i Instytut Problemów Jądrowych w Warszawie Oszacowywanie
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne z głębin kosmosu
Cząstki elementarne z głębin kosmosu Grzegorz Brona Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych, Uniwersytet Warszawski 24.09.2005 IX Festiwal Nauki Co widzimy na niebie? - gwiazdy - planety - galaktyki
Bardziej szczegółowoLas Campanas Warszawskie Obserwatorium Południowe Lokalizacja teleskopu w Obserwatorium Las Campanas jest wynikiem współpracy naukowej astronomów z Obserwatorium Warszawskiego z astronomami amerykańskimi
Bardziej szczegółowoWszechświat na wyciągnięcie ręki
Wszechświat na wyciągnięcie ręki Minęło już całkiem sporo czasu, odkąd opuściłam mury I LO w Gorzowie Wlkp. Już tam wiedziałam, że będę studiować astronomię, ponieważ zawsze chciałam się dowiedzieć, jak
Bardziej szczegółowoMisja kosmiczna Gaia odkrywa swoją pierwszą supernową
Warszawa, 12 września 2014 r. Misja kosmiczna Gaia odkrywa swoją pierwszą supernową Obserwatorium kosmiczne Gaia odkryło swoją pierwszą supernową, nazwaną Gaia14aaa. W miejscu, gdzie znajduje się niepozorna
Bardziej szczegółowoOcena błędów systematycznych związanych ze strukturą CCD danych astrometrycznych prototypu Pi of the Sky
Ocena błędów systematycznych związanych ze strukturą CCD danych astrometrycznych prototypu Pi of the Sky Maciej Zielenkiewicz 5 marca 2010 1 Wstęp 1.1 Projekt Pi of the Sky Celem projektu jest poszukiwanie
Bardziej szczegółowoAtmosfera ziemska w obserwacjach promieni kosmicznych najwyższych energii. Jan Pękala Instytut Fizyki Jądrowej PAN
Atmosfera ziemska w obserwacjach promieni kosmicznych najwyższych energii Jan Pękala Instytut Fizyki Jądrowej PAN Promienie kosmiczne najwyższych energii Widmo promieniowania kosmicznego rozciąga się na
Bardziej szczegółowoZderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną
Zderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną Katarzyna Mikulska Zimowe Warsztaty Naukowe Naukowe w Żninie, luty 2014 Wszyscy doskonale znamy teorię Wielkiego Wybuchu. Wiemy, że Wszechświat się rozszerza,
Bardziej szczegółowoWszechświat: spis inwentarza. Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie
Wszechświat: spis inwentarza Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie Curtis i Shapley 1920 Heber D. Curtis 1872-1942 Mgławice spiralne są układami gwiazd równoważnymi Drodze Mlecznej Mgławice
Bardziej szczegółowoJaki jest Wszechświat?
1 Jaki jest Wszechświat? Od najmłodszych lat posługujemy się terminem KOSMOS. Lubimy gry komputerowe czy filmy, których akcja rozgrywa się w Kosmosie, na przykład Gwiezdne Wojny. Znamy takie słowa, jak
Bardziej szczegółowoEkspansja Wszechświata
Ekspansja Wszechświata Odkrycie Hubble a w 1929 r. Galaktyki oddalają się od nas z prędkościami wprost proporcjonalnymi do odległości. Prędkości mierzymy za pomocą przesunięcia ku czerwieni efekt Dopplera
Bardziej szczegółowoDziałająca przez WWW przeglądarka do plików FITS dla eksperymentu π of the Sky.
Marcin Krzysztof Mazur Działająca przez WWW przeglądarka do plików FITS dla eksperymentu π of the Sky. Praca dyplomowa inżynierska pod kierunkiem doc. dr inż. Tomasza Traczyka Instytut Automatyki i Informatyki
Bardziej szczegółowoAnaliza gwiazd zmiennych w eksperymencie Pi of the Sky PRELIMINARY!!!!!
Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Marek Biskup Nr albumu: 181251 Analiza gwiazd zmiennych w eksperymencie Pi of the Sky PRELIMINARY!!!!! Praca magisterska na kierunku FIZYKA w zakresie FIZYKA CZĄSTEK
Bardziej szczegółowoASTRONOMIA Klasa Ia Rok szkolny 2012/2013
1 ASTRONOMIA Klasa Ia Rok szkolny 2012/2013 NR Temat Konieczne 1 Niebo w oczach dawnych kultur i cywilizacji - wie, jakie były wyobrażenia starożytnych (zwłaszcza starożytnych Greków) na budowę Podstawowe
Bardziej szczegółowoRozmycie pasma spektralnego
Rozmycie pasma spektralnego Rozmycie pasma spektralnego Z doświadczenia wiemy, że absorpcja lub emisja promieniowania przez badaną substancję występuje nie tylko przy częstości rezonansowej, tj. częstości
Bardziej szczegółowoDyfrakcja to zdolność fali do uginania się na krawędziach przeszkód. Dyfrakcja światła stanowi dowód na to, że światło ma charakter falowy.
ZAŁĄCZNIK V. SŁOWNICZEK. Czas uniwersalny Czas uniwersalny (skróty: UT lub UTC) jest taki sam, jak Greenwich Mean Time (skrót: GMT), tzn. średni czas słoneczny na południku zerowym w Greenwich, Anglia
Bardziej szczegółowoSystem wyznaczania jasności gwiazd w eksperymencie Pi of the Sky
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Wydział Matematyczno Przyrodniczy Szkoła Nauk Ścisłych Kierunek Fizyka System wyznaczania jasności gwiazd w eksperymencie Pi of the Sky Katarzyna
Bardziej szczegółowoKonkurs Astronomiczny Astrolabium III Edycja 25 marca 2015 roku Klasy I III Liceum Ogólnokształcącego Test Konkursowy
Instrukcja Zaznacz prawidłową odpowiedź. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Czas na rozwiązanie testu wynosi 75 minut. 1. Przyszłość. Ludzie mieszkają w stacjach kosmicznych w kształcie okręgu o promieniu
Bardziej szczegółowoAkwizycja i przetwarzanie obrazów w systemie do profesjonalnych badań astronomicznych
Politechnika Warszawska Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych Instytut Systemów Elektronicznych Michał Jegier Nr albumu 173790 Praca dyplomowa magisterska Akwizycja i przetwarzanie obrazów w systemie
Bardziej szczegółowoAstronomiczny elementarz
Astronomiczny elementarz Pokaz dla uczniów klasy 5B Szkoły nr 175 Agnieszka Janiuk 25.06.2013 r. Astronomia najstarsza nauka przyrodnicza Stonehenge w Anglii budowla z okresu 3000 lat p.n.e. Starożytni
Bardziej szczegółowoSynteza jądrowa (fuzja) FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Synteza jądrowa (fuzja) Cykl życia gwiazd Narodziny gwiazd: obłok molekularny Rozmiary obłoków (Giant Molecular Cloud) są rzędu setek lat świetlnych. Masa na ogół pomiędzy 10 5 a 10 7 mas Słońca. W obłoku
Bardziej szczegółowoTeleskopy w Edukacji
Teleskopy w Edukacji Telescopes in Education Co to jest? Co można zobaczy ć przez teleskop o średnicy 35cm/14 cali? Jak można uczestniczy ć? Copyright 2002/3 G.S.Stachowski. Wszystkie prawa zastrzeżone.
Bardziej szczegółowoAstrofizyka promieniowania gamma najwyższych energii w IFJ PAN. Jacek Niemiec (NZ-43)
Astrofizyka promieniowania gamma najwyższych energii w IFJ PAN Jacek Niemiec (NZ-43) Astrofizyka promieniowania gamma najwyższych energii w IFJ PAN: dr Jacek Niemiec dr Michał Dyrda - badania teoretyczne
Bardziej szczegółowoZapisy podstawy programowej Uczeń: 2. 1) wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie;
Geografia listopad Liceum klasa I, poziom rozszerzony XI Ziemia we wszechświecie Zapisy podstawy programowej Uczeń: 2. 1) wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie;
Bardziej szczegółowoLVII Olimpiada Astronomiczna 2013/2014 Zadania zawodów III stopnia
Zadanie 1. LVII Olimpiada Astronomiczna 2013/2014 Zadania zawodów III stopnia Z północnego bieguna księżycowego wystrzelono pocisk, nadając mu prędkość początkową równą lokalnej pierwszej prędkości kosmicznej.
Bardziej szczegółowogdyby Kopernik żył w XXI w.
Elementy fizyki cząstek elementarnych Grzegorz Wrochna Kosmiczna przyszłość fizyki cząstek czyli gdyby Kopernik żył w XXI w. astronomia cząstek elementarnych (astroparticle physics) kosmiczne akceleratory
Bardziej szczegółowoGRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII
MODUŁ 1 SCENARIUSZ TEMATYCZNY GRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII OPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU: FIZYKA ZAKRES PODSTAWOWY WIRTUALNE LABORATORIA FIZYCZNE NOWOCZESNĄ METODĄ NAUCZANIA. PROGRAM NAUCZANIA FIZYKI
Bardziej szczegółowoCzarne dziury. Grażyna Karmeluk
Czarne dziury Grażyna Karmeluk Termin czarna dziura Termin czarna dziura powstał stosunkowo niedawno w 1969 roku. Po raz pierwszy użył go amerykański uczony John Wheeler, przedstawiając za jego pomocą
Bardziej szczegółowoWakacyjne praktyki studenckie w Obserwatorium Instytutu Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego w Białkowie (Rok akademicki 2015/2016)
Wakacyjne praktyki studenckie w Obserwatorium Instytutu Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego w Białkowie (Rok akademicki 2015/2016) Wymiar praktyk: 120 godz. Termin I turnusu: Od 1 lipca do 15 lipca
Bardziej szczegółowoOddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań.
1 Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań. Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań (sił) podstawowych: oddziaływania silne
Bardziej szczegółowoPomiary jasności nieba z użyciem aparatu cyfrowego. Tomek Mrozek 1. Instytut Astronomiczny UWr 2. Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Pomiary jasności nieba z użyciem aparatu cyfrowego Tomek Mrozek 1. Instytut Astronomiczny UWr 2. Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Jasność nieba Jasność nieba Jelcz-Laskowice 20 km od centrum Wrocławia Pomiary
Bardziej szczegółowoMIGRACJA INTERFEJSU PHP DO KATALOGU GWIAZD
UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY SZKOŁA NAUK ŚCISŁYCH Marta Mech 56862 Nauki Ścisłe MIGRACJA INTERFEJSU PHP DO KATALOGU GWIAZD Praca licencjacka
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA. Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska
Szczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska Szczegółowe wymagania edukacyjne zostały sporządzone z wykorzystaniem
Bardziej szczegółowoWstęp do astrofizyki I
Wstęp do astrofizyki I Wykład 9 Tomasz Kwiatkowski 1 grudnia 2010 r. Tomasz Kwiatkowski, Wstęp do astrofizyki I, Wykład 9 1/1 Plan wykładu Tomasz Kwiatkowski, Wstęp do astrofizyki I, Wykład 9 2/1 Odkrycie
Bardziej szczegółowoV KONKURS ASTRONOMICZNY FASCYNUJĄCE ZJAWISKA ASTRONOMICZNE (poszukiwania, obserwacje, prezentacje)
V KONKURS ASTRONOMICZNY FASCYNUJĄCE ZJAWISKA ASTRONOMICZNE (poszukiwania, obserwacje, prezentacje) Organizatorzy: 1. Stowarzyszenie Nauczycieli Fizyki Ziemi Łódzkiej, 2. Wydział Elektrotechniki, Elektroniki,
Bardziej szczegółowoWszechświat nie cierpi na chorobę Alzheimera...
Wszechświat nie cierpi na chorobę Alzheimera... Ta straszna choroba, pozbawiająca poczucia własnej tożsamości, zawieszająca człowieka niemalże w pustce niebytu - nie dotyczy Wszechświata. Ten pamięta chwilę
Bardziej szczegółowoCERRO TOLOLO INTER-AMERICAN OBSERVATORY
Lokalizacja: 87 km od miasta La Serena, region Coquimbo, Chile Położenie: 2 207 m npm Koordynaty: 30 10 10.78 S 70 48 23.49 W Organizacja: National Optical Astronomy Observatory (NOAO) USA Uruchomienie:
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa PRZESTRZEŃ I CZAS W FIZYCE NEWTONOWSKIEJ ORAZ SZCZEGÓLNEJ TEORII. 1 Grawitacja 3. 2 Geometria jako fizyka 14
Spis treści Przedmowa xi I PRZESTRZEŃ I CZAS W FIZYCE NEWTONOWSKIEJ ORAZ SZCZEGÓLNEJ TEORII WZGLĘDNOŚCI 1 1 Grawitacja 3 2 Geometria jako fizyka 14 2.1 Grawitacja to geometria 14 2.2 Geometria a doświadczenie
Bardziej szczegółowoBadania ATHENY w dziedzinie Hot and Energetic Universe mają przynieść odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania:
14.10.2016 UCIECZKA NA ATHENĘ Już za kilka lat obecne w kosmosie obserwatoria rentgenowskie najprawdopodobniej przestaną działać. Bez nich astronomowie nie będą mogli badać Wszechświata w zakresie promieni
Bardziej szczegółowoNastępnie powstały trwały izotop - azot-14 - reaguje z trzecim protonem, przekształcając się w nietrwały tlen-15:
Reakcje syntezy lekkich jąder są podstawowym źródłem energii wszechświata. Słońce - gwiazda, która dostarcza energii niezbędnej do życia na naszej planecie Ziemi, i w której 94% masy stanowi wodór i hel
Bardziej szczegółowoJowisz i jego księŝyce
Jowisz i jego księŝyce Obserwacje przez niewielką lunetkę np: Galileoskop Międzynarodowy Rok Astronomii 2009 Projekt Jesteś Galileuszem Imię i Nazwisko 1 :... Adres:... Wiek:... Jowisza łatwo odnaleźć
Bardziej szczegółowoKlasyfikacja gwiazd zmiennych na podstawie analizy danych fotometrycznych w eksperymencie Pi of the Sky
Politechnika Warszawska Wydział Fizyki Małgorzata Siudek Nr albumu: 195632 Klasyfikacja gwiazd zmiennych na podstawie analizy danych fotometrycznych w eksperymencie Pi of the Sky Classification of variable
Bardziej szczegółowoLIV Olimpiada Astronomiczna 2010 / 2011 Zawody III stopnia
LIV Olimpiada Astronomiczna 2010 / 2011 Zawody III stopnia 1. Wskutek efektów relatywistycznych mierzony całkowity strumień promieniowania od gwiazdy, która porusza się w kierunku obserwatora z prędkością
Bardziej szczegółowoAndrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 1 / 23
Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 1 / 23 Olimpiada Astronomiczna Andrzej M. Sołtan Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Warszawa Astronomia i Badania Kosmiczne
Bardziej szczegółowoPolitechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych
Politechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Mateusz Bednarski nr albumu 228973 1 Teleskop kosmiczny Teleskop wyniesiony w przestrzeń kosmiczną w celu zwiększenia precyzji lub umożliwienia
Bardziej szczegółowoObserwacja i wyniki analizy rekordowego bªysku GRB080319B
Obserwacja i wyniki analizy rekordowego bªysku GRB080319B Lech Wiktor Piotrowski Instytut Fizyki Do±wiadczalnej, Uniwersytet Warszawski Neutrina w laboratorium i kosmosie, Warszawa, 6.VI.2008 1 Odkrycie
Bardziej szczegółowoOptymalizacja rozproszonej bazy danych w eksperymencie Pi of the Sky
UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY SZKOŁA NAUK ŚCISŁYCH Michał Wójcik numer albumu : 46618 Informatyka i Ekonometria Optymalizacja rozproszonej bazy
Bardziej szczegółowoKONKURS ASTRONOMICZNY
SZKOLNY KLUB PRZYRODNICZY ALTAIR KONKURS ASTRONOMICZNY ETAP PIERWSZY 1. Jakie znasz ciała niebieskie? Gwiazdy, planety, planety karłowate, księŝyce, planetoidy, komety, kwazary, czarne dziury, ciemna materia....
Bardziej szczegółowoMikrosoczewkowanie grawitacyjne. Dr Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny Uniwersytet Wrocławski
Mikrosoczewkowanie grawitacyjne Dr Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny Uniwersytet Wrocławski Ogólna teoria względności OTW została ogłoszona w 1915. Podstawowa idea względności: nie możemy mówid o takich
Bardziej szczegółowoPoszukiwanie supernowych. Jarosław Grzegorzek
Poszukiwanie supernowych Jarosław Grzegorzek Amatorskie odkrycia supernowych w 2015 20 objects were discovered by Italian Supernovae Search Project 17 objects were discovered by Tim Puckett, Jack Newton,
Bardziej szczegółowoOptyczne odpowiedniki błysków gamma
Otyczne odowiedniki błysków gamma (Gamma Ray Bursts - GRB) Lech Wiktor Piotrowski of the Sky Plan seminarium π Historia i stan obecny badań nad GRB Obserwacje otycznych odowiedników GRB Sukcesy Problemy
Bardziej szczegółowoWykłady z Geochemii Ogólnej
Wykłady z Geochemii Ogólnej III rok WGGiOŚ AGH 2010/11 dr hab. inż. Maciej Manecki A-0 p.24 www.geol.agh.edu.pl/~mmanecki ELEMENTY KOSMOCHEMII Nasza wiedza o składzie materii Wszechświata pochodzi z dwóch
Bardziej szczegółowoGrawitacja + Astronomia
Grawitacja + Astronomia Matura 2005 Zadanie 31. Syriusz (14 pkt) Zimą najjaśniejszą gwiazdą naszego nocnego nieba jest Syriusz. Pod tą nazwą kryje się układ dwóch gwiazd poruszających się wokół wspólnego
Bardziej szczegółowoAstronomia na egzaminie maturalnym. Część 2
Astronomia na egzaminie maturalnym. Część 2 Poprzedni artykuł dotyczył zagadnień związanych z wymaganiami z podstawy programowej dotyczącymi astronomii. W obecnym będzie kontynuacja omawiania tego problemu.
Bardziej szczegółowoFIZYKA IV etap edukacyjny zakres podstawowy
FIZYKA IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych. II. Przeprowadzanie
Bardziej szczegółowoZOO galaktyk i odkrywanie egzoplanet poprzez EU-HOU w internecie. dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK
ZOO galaktyk i odkrywanie egzoplanet poprzez EU-HOU w internecie dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK Plan prezentacji Astronomia w komputerze: krótki wstęp przewodnik Galaktyczne ZOO i ZOONIVERSE
Bardziej szczegółowoEkosfery. Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 5
Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 5 Rok 017 1. Wstęp teoretyczny Badanie planet pozasłonecznych (zwanych inaczej egzoplanetami) jest aktualnie jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających
Bardziej szczegółowoTworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych
Tworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych kwarki, elektrony, neutrina oraz ich antycząstki anihilują aby stać się cząstkami 10-10 s światła fotonami energia kwarków jest już wystarczająco mała
Bardziej szczegółowoV1309 SCORPII: Tragiczny koniec układu podwójnego i narodziny nowej gwiazdy
V1309 SCORPII: Tragiczny koniec układu podwójnego i narodziny nowej gwiazdy Romuald TYLENDA Centrum Astronomiczne im. M.Kopernika, PAN Zakład Astrofizyki w Toruniu Zlot Miłośników Astronomii Barbarka,
Bardziej szczegółowoTo ciała niebieskie o średnicach większych niż 1000 km, obiegające gwiazdę i nie mające własnych źródeł energii promienistej, widoczne dzięki
Jest to początek czasu, przestrzeni i materii tworzącej wszechświat. Podstawę idei Wielkiego Wybuchu stanowił model rozszerzającego się wszechświata opracowany w 1920 przez Friedmana. Obecnie Wielki Wybuch
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji gwiazd (najpiękniejsza z teorii) dr Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Teoria ewolucji gwiazd (najpiękniejsza z teorii) dr Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego Prolog Teoria z niczego Dla danego obiektu możemy określić: - Ilość światła - widmo -
Bardziej szczegółowoGalaktyka. Rysunek: Pas Drogi Mlecznej
Galaktyka Rysunek: Pas Drogi Mlecznej Galaktyka Ośrodek międzygwiazdowy - obłoki molekularne - możliwość formowania się nowych gwiazd. - ekstynkcja i poczerwienienie (diagramy dwuwskaźnikowe E(U-B)/E(B-V)=0.7,
Bardziej szczegółowoBłyski gamma największe kataklizmy Wszechświata
Błyski gamma największe kataklizmy Wszechświata eksperyment π of the Sky Grzegorz Wrochna Instytut Problemów Jądrowych im. A.Sołtana http://grb.fuw.edu.pl 7.12.1941, Pearl Harbor Niespodziewany atak lotnictwa
Bardziej szczegółowoWędrówki między układami współrzędnych
Wykład udostępniam na licencji Creative Commons: Wędrówki między układami współrzędnych Piotr A. Dybczyński Układ równikowy godzinny i układ horyzontalny zenit północny biegun świata Z punkt wschodu szerokość
Bardziej szczegółowoAstronomia w mojej szkole
FOTON 94, Jesień 2006 65 Astronomia w mojej szkole Tomasz Skowron Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 7 w Szczecinie Jestem nauczycielem fizyki i astronomii od niedawna, bo zaledwie od trzech lat, ale już
Bardziej szczegółowoSejsmologia gwiazd. Andrzej Pigulski Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Sejsmologia gwiazd Andrzej Pigulski Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego XXXIV Zjazd Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, Kraków, 16.09.2009 Asterosejsmologia: jak to działa? Z obserwacji
Bardziej szczegółowoEmisja blazarów w wysokoenergetycznym zakresie promieniowania gamma
Emisja blazarów w wysokoenergetycznym zakresie promieniowania gamma Krzysztof Katarzyński Centrum Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu XXXIV Zjazd Polskiego Towarzystwa Astronomicznego,
Bardziej szczegółowomgr Roman Rusin nauczyciel fizyki w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 1 w Kwidzynie
Indywidualny plan nauczania z przedmiotu Fizyka, opracowany na podstawie programu,,ciekawi świata autorstwa Adama Ogazy, nr w Szkolnym Zestawie Programów Nauczania 12/NPP/ZSP1/2012 dla kl. I TL a na rok
Bardziej szczegółowo- mity, teorie, eksperymenty
Święto Uniwersytetu Warszawskiego, 27.11 11.2008 Początek Wszechświata - mity, teorie, eksperymenty Grzegorz Wrochna Instytut Problemów w Jądrowych J im. A.Sołtana Warszawa / Świerk wrochna@ipj.gov.pl
Bardziej szczegółowoCzy da się zastosować teorię względności do celów praktycznych?
Czy da się zastosować teorię względności do celów praktycznych? Witold Chmielowiec Centrum Fizyki Teoretycznej PAN IX Festiwal Nauki 24 września 2005 Mapa Ogólna Teoria Względności Szczególna Teoria Względności
Bardziej szczegółowoElementy astronomii w nauczaniu przyrody. dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011
Elementy astronomii w nauczaniu przyrody dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011 Szkic referatu Krótki przegląd wątków tematycznych przedmiotu Przyroda w podstawie MEN Astronomiczne zasoby
Bardziej szczegółowo