SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KLASIE I GIMNAZJUM

Transkrypt

1 Opracowanie i prowadzenie: Teresa Sobieszuk nauczyciel wych. fiz. Gimnazjum Nr 3 W Legionowie SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KLASIE I GIMNAZJUM TEMAT: Polonez - Polski taniec narodowy. UMIEJĘTNOŚCI: Nauka podstawowego kroku, ustawienia w parze, ujęcia i położenia rąk, ukłonów, figur i prostych układów. MOTORYCZNOŚĆ: Kształtowanie koordynacji ruchowo-słuchowej oraz estetyki ruchu. WIADOMOŚCI: 1. Poznanie kanonu tańców narodowych /polonez, krakowiak, kujawiak, oberek, mazur/. Poznanie historii poloneza. 2. Umiejscowienie rozkwitu poloneza w historii Polski. 3. Określenie metrum i charakterystycznego rytmu poloneza. 4. Poznanie wybitnych kompozytorów polonezów. 5. Wysłuchanie fragmentu opisu poloneza z Pana Tadeusza A. Mickiewicza. DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE: Kształtowanie szacunku dla narodowego dziedzictwa kulturowego. Kształtowanie postawy odpowiedzialności i współdziałania w grupie. Umiejętność prezentowania układu przed publicznością. DATA I MIEJSCE: CZAS: 14 kwietnia 2003 r., sala gimnastyczna Gimnazjum Nr 3 w Legionowie. 60 min. 1

2 KLASA: I b i c dziewcząt PRZEBIEG LEKCJI: 1. Powitanie na tle muzyki poloneza 2. Poznanie kanonu tańców narodowych /polonez, krakowiak, kujawiak, oberek i mazur/ 3. Historia tańca prezentacja wiadomości przygotowanych przez poszczególne zespoły 4. Wysłuchanie fragmentów polonezów: :: Dzisiaj w Betlejem :: Michał Kleofas Ogiński ( ) Pożegnanie ojczyzny :: Fryderyk Chopin ( ) Polonez As-dur op. 53 :: Henryk Wieniawski ( ) Polonez D-dur op.4 :: Stanisław Moniuszko ( ) aria Skułoby ze Strasznego Dworu :: Tadeusz Sygietyński ( ) Polonez warszawski :: Feliks Dzierzanowski ( ) dyrygent Kapeli Ludowej Polskiego radia Polonez ludowy. Przypomnienie opisu poloneza z Pana Tadeusza A. Mickiewicza, księga XII :: Wojciech Kilar polonez z filmu Pan Tadeusz (1998) 5. Prezentacja fragmentu filmu metodycznego na video. 6. Wystukanie rytmu poloneza 7. Demonstracja kroku poloneza i położenia rąk 8. Demonstracja ustawienia w parze (trzym. pierwsze i drugie), ustalenie kierunków tańca (kier. pierwszy, kier. drugi) 9. Ćwiczenie tańca w parze ze zmianą trzymania 10. Demonstracja ukłonów partnerki i partnera 11. Ćwiczenie ukłonów 12. Demonstracja i ćwiczenie figur: para za parą, para w lewo, para w prawo, mostek, tunel, szachownica, mijanka w czwórkach, wirówka, kółeczka, łańcuszek po kole, wymiana kół, przeprowadzanie partnerki, kolumna par 13. Sprawdzenie wiadomości z lekcji /test w 4-osobowych grupach/ 2

3 14. Prezentacja przygotowanego układu do muzyki W. Kilara z filmu Pan Tadeusz w stylizowanych strojach 15. Podsumowanie lekcji, podziękowanie Polonez historia Polonez jest tańcem pochodzenia ludowego. Pierwsze wzmianki o tańcu w rodzaju poloneza pochodzą z II poł. XVI i początków XVII w., głównie z relacji cudzoziemców. Jedna z takich notatek opisuje taniec wykonany w 1574 r. podczas uroczystości koronacji Henryka III Walezego: gdy Henryk Walezy zasiadł w sali zabaw na tronie ozwały się dźwięki nieznanego tańca i przed królem przesuwać się zaczął wąż długi, wijący się w niezliczone skręty, w którym tancerze wiedli tancerki za ręce, a każda para przechodząc przed tronem, składała majestatowi ukłon głęboki. Taneczny wąż sunął powoli i majestatycznie, co kilka kroków przystawał, a wówczas mężczyźni kłaniali się partnerkom głęboko, ścierając czapkami pył spod ich stóp. Zbliżywszy się do tronu, senatorowie, dostojnicy, rycerstwo przedstawiali królowi z wielką godnością żony, po czym ciągle w rytmie uroczystego tańca rozchodzili się, para w jedną, para w drugą stronę, na boki sali. W polskiej muzyce ludowej polonez znany był pod różnymi nazwami: taniec polski, wolny, chodzony, starodawny, chmielowy, gęsi, wielki, pieszy, powolny, powolej, łażony, okrągły, staroświecki w zależności od rejonu występowania oraz od obrzędów i uroczystości na których był wykonywany. Nazwa polonez pojawia się dopiero od roku 1730 jako nazwa francuska polonaise. Wcześniej znany był pod innymi nazwami. Obok nazwy polonez utrzymywała się do początków w. dawna nazwa polski. Polonezy ludowe były utworami śpiewanymi i miały dość jednostajną budowę rytmiczną. Przykładem pierwotnej postaci poloneza są melodie kolęd W żłobie leży, Bóg się rodzi czy Dzisiaj w Betlejem. Od ludu taniec ten przejęły zaścianki szlacheckie. Typem tego rodzaju polonezów śpiewanych jest zachowany z epoki saskiej polonez Z wysokich parnasów oraz polonezy z oper St. Moniuszki Halki i Strasznego Dworu. Kolejny etap w historii poloneza to typ dworski. Tańczono go na dworach magnatów i królów majestatycznie i dostojnie z niezwykłą powagą, budzącą zdziwienie cudzoziemców. Specyficzny rytm poloneza nadaje mu właściwą posuwistość, okazałość i tryumfalny blask. Zasadniczą cechą polonezów dworskich jest ich charakter instrumentalny, w przeciwieństwie do wokalnego charakteru polonezów ludowych i zaściankowo-szlacheckich. Obraz muzyczny tańca, na który składa się model metro-rytmiczny, tempo wykonywania, cechy melodyczne a także forma i obraz ruchowy, kształtował się stopniowo a z biegiem czasu podlegał zmianom. Zespół cech muzycznych i tanecznych ukształtował się pomiędzy II połową XVIII w. a początkiem XIX w. Jest to okres największej popularności formy towarzyskiej tego tańca i artystycznej muzyki stylizowanej. 3

4 Tańczony pod koniec XVI i w XVII wieku na dworze królów polskich polonez, był swego rodzaju paradą szlachty przed królem; stanowił nieodzowną część ceremoniału dworskiego. Otwierano nim największe uroczystości. Był tańcem poważnym, dostojnym. Zaczynała go i prowadziła para najznakomitsza. Za nią szły godnie, posuwiście inne pary. Od połowy XVII w. polonez znany wśród wszystkich warstw społecznych naszego kraju zyskał rangę oraz miano tańca narodowego. Osiągnął sławę i poza jego granicami (Łużyce, Szwecja taniec Polska ) jako szczególnie reprezentatywny dla naszej kultury. Stał się synonimem polskości. TWÓRCY POLONEZÓW: Jednym z pierwszych znanych twórców polonezów był Michał Kleofas Ogiński ( ), który stworzył artystyczną formę polonezów wprowadzając tzw. trio (środkową część poloneza wykonywał zespół złożony z trzech instrumentalistów najczęściej 2 oboje lub flety i fagot). Najbardziej znany polonez Ogińskiego to Pożegnanie ojczyzny. Fryderyk Chopin ( ) jego polonezy na fortepian mają nieprzemijającą wartość artystyczną. Henryk Wieniawski ( ) twórca wirtuozowskich polonezów na skrzypce i orkiestrę. Stanisław Moniuszko ( ) Twórca polonezów orkiestralnych z oper Halka, Hrabina i Straszny Dwór. Tadeusz Sygietyński ( ) m.in. Polonez Warszawski Feliks Dzierżanowski ( ) m.in. Polonez ludowy, Król Władysław Jagiełło J. Zarębski Polonez Fis-dur op. 6 Z. Noskowski Polonez elegijny K. Szymanowski Polonez z tańców polskich Wśród utworów kompozytorów obcych popularność zyskały polonezy w operach: Wolny strzelec C.M. Webera Eugeniusz Oniegin P. Czajkowskiego Borys Godunow M. Musorgskiego Współczesny, bardzo lubiany polonez autorstwa Wojciecha Kilara pochodzi z filmu Pan Tadeusz (1998). 4

5 WSKAZÓWKI METODYCZNE: Sposoby trzymania się w parach: Pierwszy sposób trzymania się (w skrócie: pierwsze trzymanie ). Chłopiec i dziewczynka stoją obok siebie, chłopiec trzyma prawą ręką lewą rękę dziewczynki; ręce są wyciągnięte ku przodowi poniżej barków, lewa dłoń dziewczynki położona na prawej dłoni chłopca, łokcie nieco ugięte, przedramię dziewczynki wsparte na przedramieniu chłopca. Lewa (zewnętrzna) ręka chłopca opuszczona i nieco uniesiona w bok lub oparta na biodrze. Prawa (zewnętrzna) ręka dziewczynki opuszczona i odchylona do tyłu (rys. a). Drugi sposób trzymania się ( w skrócie: drugie trzymanie ). Chłopiec stoi obok dziewczynki. Ujęcie lewą ręką chłopca lewej ręki dziewczynki. Ręce wyciągnięte ku przodowi, poniżej barków, dłoń dziewczynki na dłoni chłopca. Prawa ręka chłopca lekko ugięta, uniesiona poniżej barków poza plecami dziewczynki jak gdyby osłaniała ją z tyłu. Prawa ręka dziewczynki jak w trzymaniu pierwszym (rys. b.). 5

6 rys. a rys. b Zasadniczy krok poloneza w przód: Ustawienie: przodem do kierunku tańca na i - ugięcie lewej nogi w kolanie i wysunięcie prawej w przód nad podłogą, stopa zwrócona palcami ku podłodze; na raz - krok prawą nogą w przód; na dwa - krok lewą nogą w przód; na trzy - krok prawą nogą w przód. Ćwiczenia przygotowawcze: 1. Marsz w takcie 3/4, stopa zwrócona palcami ku podłodze. 2. Marsz w takcie 3/4 z wyklaskiwaniem pierwszej części taktu na raz. 3. Zwrócenie uwagi na ruch przygotowawczy, czyli ugięcie nogi postawnej z jednoczesnym wysunięciem drugiej w przód tuż nad podłogą, co umożliwia płynne wykonanie wydłużonego pierwszego kroku na raz. Cofając się do pozycji wyjściowej należy kilkakrotnie powtórzyć ten ruch. Krok poloneza jest posuwisty, płynny, a jednocześnie zdecydowany. Sylwetka tancerza wyprostowana, z tendencją lekkiego wychylenia ku przodowi. W tańcu parami chłopiec i dziewczynka zaczynają zewnętrznymi nogami. Zasadniczy krok poloneza w tył wykonuje się podobnie jak zasadniczy krok w przód, kroki na dwa trzy o wyprostowanych nogach. Ukłon dziewcząt: na raz na dwa krok w przód prawą nogą, lewa noga w zakroku na palcach; - przeniesienie ciężaru ciała na nogę lewą, prawa pozostaje w miejscu na palcach, tułów pochylony w przód, lecz głowa nie jest opuszczona w dół. Ręce, lekko odchylone od boków, mogą także lekko trzymać za spódniczkę. 6

7 na trzy - wytrzymanie. Ten sam ukłon należy ćwiczyć rozpoczynając z drugiej nogi (rys. c). Ukłon chłopców: na raz na dwa na trzy - krok prawą nogą w przód lub w bok, lewa w zakroku na palcach; - dołączenie lewej nogi do prawej z pochyleniem głowy i tułowia w przód, ręce opuszczone wzdłuż tułowia; - wytrzymanie. To samo rozpoczynając drugą nogą. rys. c FIGURY POLONEZA: Para w prawo, para w lewo Po dojściu do przeciwległej ściany pierwsza para zawraca się w prawo i po linii półkola prowadzi część par w kierunku drugim. Druga para z tego samego miejsca zwraca się w lewo i prowadzi za sobą drugą część par po linii łuku w kierunku pierwszym. Każda następna para obowiązkowo dochodzi do miejsca, w którym pierwsza wykonała zwrot w prawo, a druga w lewo. Każda z par kolejno zwraca się, to w prawo, to w lewo, na zmianę: pary nieparzyste (1, 3, 5 15) w prawo, pary parzyste (2, 4, 6 16) w lewo. Pary, prowadzące za sobą równocześnie dwa równoległe korowody wzdłuż przeciwległych ścian, cały czas znajdują się na tym samym poziomie i spotykają się dokładnie na wprost środka tylnej ściany (rys. 1). Most Od chwili spotkania się jedna kolumna par podnosi połączone ręce w górę, tworząc rząd bramek, przez które przechodzą pochylając się nieco pary drugiej kolumny. Chłopiec pary, która przechodzi pod rękami przepuszcza partnerkę przodem, trzymając ją w dalszym ciągu za rękę (rys. 2). Kolumna tworząca most także podąża naprzód. I jedne, i drugie pary posuwają się dalej naprzód wzdłuż przeciwległych ścian, w przeciwnym kierunku niż poprzednio. W momencie spotkania się w miejscu, w którym poprzednio rozchodziły się, następuje zmiana: 7

8 pary, które przechodziły pod rękami, teraz wysoko unoszą połączone dłonie, a pary, które poprzednio tworzyły most, teraz przechodzą pod rękami (rys. 3). Po minięciu się obydwie kolumny par idą dalej po linii łuków i pod ścianami, do środka tylnej ściany. Czwórkami środkiem W momencie spotkania się par obok środka tylnej ściany, po dwie pary łączą się razem, tworząc czwórkowe szeregi. Wszystkie łączą się w tym samym miejscu, zwracają się przodem do środka sali i idą środkiem, czwórka za czwórką. Gdy wszyscy utworzą już czwórkową kolumnę, nie zakłócając rytmu tańca wyrównują odległości między czwórkami tak, żeby odstępy między nimi były dość duże (rys. 4). Kółeczka Czwórkowe szeregi rozsuwają się na boki: jedna czwórka w prawo (rys. 5), a druga w lewo. Zamykają je w małe kółka i krążą w ciągu kilku taktów najpierw w jedną, potem w drugą stronę. Zmianę kierunku krążenia kółek oznajmia hasło wodzireja: w przeciwną stronę!. Czwórki wracają jedna za drugą kółeczka w jednym miejscu rozwiązują się tak, że każdy chłopiec w dalszym ciągu ma swoją partnerkę po prawej stronie (rys. 6) i wracają krokiem poloneza do ustawienia jak przed tańcem w kółeczkach, do równej kolumny czwórek (rys. 4). Wąż Teraz, dziewczyna znajdująca się na skraju pierwszej czwórki od jej prawej strony (partnerka wodzireja) wprowadza swoją i drugą parę (z którą jest połączony jej partner) między znajdującą się za nimi i następną czwórkę w kolumnie, potem między dwie dalsze i tak dalej, aż wężykiem miedzy czwórkami dojdzie do końca kolumny. Każda z czwórek po kolei dołącza do przewijającego się między nimi węża : z każdej kolejnej czwórki dziewczyna znajdująca się na skraju podaje rękę chłopcu ostatniemu z poprzednio dołączonej czwórki. W ten sposób wszystkie pary wiążą jeden łańcuch (rys. 7). Duże koło Dziewczyna prowadząca, przy pomocy wodzireja, wiedzie wszystkie pary trzymające się w korowodzie za ręce, po liniach esowatych, a na koniec wyprowadza je na obwód wielkiego koła (rys. 8). Dziewczęta i chłopcy, zwróceni nieco przodem do środka, idą krokiem poloneza w kierunku pierwszym, aż krąg zostanie zamknięty. Po kilku lub kilkunastu taktach tańca w kole następuje nowa zmiana. Para za parą Koło dzieli się na pary, które podążają jedna za drugą, jak na początku tańca dziewczyna po prawej stronie. Chłopiej podaje jej lewą albo prawą rękę wyciągniętą w przód, ona kładzie lewą dłoń na jego dłoni. W przypadku prowadzenia dziewczyny lewą ręką chłopiec zwraca się do niej nieco przodem (skośnie do kierunku tańca), a prawe ramię z dłonią otwartą wznosi poza jej plecami, trochę powyżej barków łagodnym, ochraniającym gestem (rys. 9). Podczas pochodu para za parą w celu urozmaicenia prostego korowodu następują ewolucje opisane na początku. Na przykład: - przeprowadzenie dziewczyny na drugą stronę i z powrotem; 8

9 - przejście chłopca przed dziewczynę i jego powrót na swoje miejsce; - taniec ze zmianami układu rąk oraz ukłon wpleciony w odpowiednim momencie, na końcu frazy muzycznej. Wąż i dwa szeregi Pierwsza para prowadzi korowód par po liniach esowatych (wężykiem) i na koniec środkiem sali (jak na początku przed rozchodzeniem się par w prawo i lewo) (rys. 10a). Po dojściu do przeciwległej ściany chłopcy i dziewczęta rozłączają ręce, zwracają się przodem do siebie. Tworzą dwa przeciwległe szeregi: dziewcząt i chłopców (rys. 10b). Tunel Wpółtańczące pary w ustawieniu para za parą, unoszą nieco ku górze podane wewnętrzne ręce, a pierwsza para przechodzi środkiem miedzy współtańczącymi w parach z podanymi rękami w kierunku przeciwnym na koniec kolumny następnie tańczący wykonują zwrot i ponownie stoją za ostatnią parą z kolumny. Łańcuszek z koła Tańczący stoją w parach twarzą do siebie, a bokiem do środka koła, tancerz lewym, tancerka prawym, przy czym tancerz podtrzymuje prawą dłonią prawą dłoń partnerki. Tancerz i tancerka posuwają się w kierunkach przeciwnych krokiem podstawowym, podając sobie na zmianę raz lewe raz prawe ręce mijając się na zmianę prawym lub lewym bokiem, nie zmieniając kierunku tańca. Tancerz posuwa się w I kierunku, a tancerka w II kierunku (rys. d). Przeprowadzenie tancerki Tancerz stoi w miejscu lub posuwa się powoli w przód, prawą dłonią podtrzymuje lewą dłoń tancerki. Lewe ramię tancerza opuszczone w dół. Prawa ręka tancerki uniesiona w bok. Tancerka dwoma krokami podstawowymi przetańcza z prawej strony tancerza na lewą lub odwrotnie (rys. e). rys. d rys. e Zakończenie tańca W ciągu czterech taktów szeregi cofają się krokiem poloneza (rys. 11). Oddalają się od siebie. Długość kroków dostosowują do wielkości miejsca. Od początku nowej czterotaktowej frazy muzycznej idą w przód, ku sobie (rys. 12). Z końcem 9

10 przedostatniego taktu zatrzymują się, by w takcie ostatnim wykonać wzajemny ukłon kończący taniec. Potem każdy chłopiec podaje ramię swojej partnerce i pary rozchodzą się w różne strony albo wszystkie wychodzą za para prowadząca. BIBLIOGRAFIA: 1. Zeszyty naukowo-metodyczne; B. Bednarzowa Wybrane zagadnienia z historii tańca, Warszawa Bednarzowa, Młodzikowska Tańce, rytm, ruch i muzyka, Warszawa Od form regionalnych do tańca towarzyskiego, Centralny Ośrodek Metodyczny Upowszechniania Kultury, Warszawa Bednarzowa, Młodzikowska Tańce. Poradnik metodyczny, Warszawa B. Muchenberg Pogadanki o muzyce cz. 1., Polskie Wydawnictwa Muzyczne J.W. Reiss Najpiękniejsza ze wszystkich jest muzyka polska, Polskie Wydawnictwa Muzyczne J. Siemkowic Ćwiczenia muzyczno-ruchowe - poradnik metodyczny, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkonych, Warszawa Encyklopedia internetowa Wiem ( oraz materiały szkoleniowe na kasetach video: 1. Polskie tańce narodowe systematyka, scen. Dr Cz. Sroka 2. Polskie tańce narodowe polonez i mazur, agencja filmowa Promo Film 10