PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY I AGRESJI w SZKOLE PODSTAWOWEJ nr 2 w CHOJNIE

Transkrypt

1 S Z. K K OR O LA N W C HO J N I E I M E LA PODSTA M A K W U O S W A ZY N R 2 N S K I E G O PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY I AGRESJI w SZKOLE PODSTAWOWEJ nr 2 w CHOJNIE I. CELE PROGRAMU: Dla uczniów: obniżenie zachowań agresywnych wśród dzieci, wypracowanie skutecznych sposobów obrony swojej osoby przed przemocą fizyczną, słowną czy izolowaniem, wypracowanie klasowych zasad i umów zapobiegających agresji i przemocy kodeks klasowy i instrukcja świadka przemocy, zwiększenie wrażliwości na krzywdę innych, zwiększenie wrażliwości na sytuacje, w których potrzebna jest interwencja, kształtowanie w dzieciach postaw empatii, reagowania na akty przemocy, korzystania z pomocy dorosłych, uczenie dzieci zasad pozytywnego kontaktu i budowania relacji koleżeńskich, wzrost poczucia bezpieczeństwa ucznia w szkole. Dla nauczycieli: wzrost wiedzy na temat zjawiska przemocy rówieśniczej ( materiały u pedagoga, strona internetowa inne publikacji, ćwiczenie umiejętności budowania klasowych zasad i umów zapobiegających agresji i przemocy instrukcja świadka przemocy, nauka diagnozowania i rozpoznawania przemocy w klasach, przygotowanie nauczycieli do skutecznego reagowania i pomagania dzieciom w sytuacjach przemocy (przeprowadzanie interwencji, rozmawianie ze sprawcami i ofiarami, wzajemna współpraca z rodzicami, znajomość przepisów prawnych procedury postępowania nauczycieli), Dla rodziców: uwrażliwianie na problem przemocy wśród dzieci, przedstawienie sposobów włączenia się rodziców w program przeciwdziałania przemocy na terenie klasy i szkoły,

2 pokazanie roli i znaczenia domu, rodziny w kształtowaniu się wśród dzieci ról sprawców, ofiar oraz biernych obserwatorów, II. METODY REALIZACJI: Dla uczniów: zajęcia z pedagogiem szkolnym prowadzone metodami aktywnym, zajęcia socjoterapeutyczne, zawieranie pisemnych kontraktów, rozmowy indywidualne z wychowawcami, pedagogiem, dyrekcją, godziny wychowawcze m.in. opracowanie instrukcji świadka przemocy, rozmowy interwencyjne, spotkania uczniów w klasach z zaproszonymi osobami: psychologiem szkolnym, pedagogiem szkolnym, pracownikami poradni, specjalistą ds. nieletnich, organizowanie różnorodnych konkursów, prac plastycznych, zajęć pozalekcyjnych, teatrzyków, zaangażowanie się uczniów w koła zainteresowań, zajęcia sportowe, korzystanie ze skrzynki zaufania znajdującej się przed gabinetem pedagoga. Dla nauczycieli: warsztaty dla nauczycieli, Szkoła dla Rodziców i Wychowawców, szkolenia i kursy nt. agresji i przemocy w szkole, współpraca z PPP w Chojnie wsparcie specjalistów, doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli, współpraca na linii dom szkoła, współpraca z lokalnymi instytucjami PPP, specjalista ds. nieletnich, kuratorzy, sąd rodzinny. Dla rodziców: spotkania z wychowawcą, spotkania z pedagogiem, spotkania z psychologiem, spotkania z zaproszonymi specjalistami z zewnątrz (PPP, Policja, dyżury ze specjalistą ds. nieletnich, zawieranie pisemnych kontraktów, warsztaty Szkoła dla Rodziców i Wychowawców,

3 udział w imprezach szkolnych, informacje, adresy miejsc, które mogą pomóc rodzinie z problemem przemocy lub zaniedbującymi swoje dzieci. III. DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE REALIZACJĘ CELÓW: ZADANIA INFORMACYJNO EDUKACYJNE: W celu dostarczenia wiedzy na temat praw człowieka, dziecka i ucznia oraz procedur postępowania w przypadku łamania zasad będą podjęte następujące działania : wychowawcy i uczniowie poszczególnych klas mają obowiązek wspólnie opracować klasowy kodeks zasad oraz instrukcję świadka przemocy [zał.1], szczegółowo omówić prawa i obowiązki ucznia, zapoznać uczniów z prawami człowieka i dziecka, (materiały i scenariusze zajęć do pobrania w gabinecie pedagoga), omówić system interwencji [zał.2], sposoby reagowania na doraźne sytuacje [zał.3], przedstawić procedury w przypadku łamania obowiązujących zasad [zał.4], kształtować świadomość w zakresie ponoszenia konsekwencji wynikających z popełnionych czynów stosować system nagród i kar (formy zadośćuczynienia moralnego i materialnego) [zał.5], zapoznać z formami oddziaływania na skrzywdzone dziecko [zał.6], uaktualniać na bieżąco bazę informacyjno dydaktyczną w gabinecie pedagoga nt. przemocy i agresji, zdobyć fachową wiedzę na temat przyczyn zachowań agresywnych poprzez cykl szkoleń, warsztatów, organizacja i udział w spotkaniach szkoleniowych i kursach doskonalących umiejętności wychowawcze, zobligowanie zespołu wychowawczego do podnoszenia kwalifikacji w przeciwdziałaniu agresji, wykorzystanie zdobytej wiedzy do prowadzenia zajęć edukacyjnych ze sprawcami i ofiarami przemocy zaznajomienie uczniów z przyczynami zachowań agresywnych, rodzajami agresji, zakup wartościowych pojedynczych egzemplarzy książek z ww. tematyki.

4 ZADANIA O CHARAKTERZE ALTERNATYWNYM W celu wykształcenia umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz radzenia sobie z sytuacją agresji i przemocy będą podjęte działania: stosowanie metod aktywnych w pracy z uczniami, w celu przeciwdziałania agresji i przemocy wśród dzieci, dostarczenie uczniom alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów, uczenie umiejętności zachowań tolerancyjnych i empatycznych, nauka metod opanowania i przezwyciężania złości i agresji, trening asertywności, wzmacnianie poczucia własnej wartości, opanowanie technik radzenia sobie z agresją własną i innych, rozwijanie umiejętności wyrażania i rozpoznawania uczuć i emocji własnych i cudzych, kształtowanie umiejętności kontrolowania własnych reakcji emocjonalnych, przezwyciężania złości, agresji, lęku, nauka umiejętności radzenia sobie ze stresem, pokazanie wzorców osobowych do naśladownictwa. Działania te będą realizowane w ciągu całego roku szkolnego podczas godzin wychowawczych. Szeroki wachlarz scenariuszy zajęć w zależności od potrzeb klasy znajduje się w gabinecie pedagoga: Ćwiczenia zapobiegające powstawaniu agresji oraz na stronie internetowej: ZADANIA INTERWENCYJNE ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE SZKOŁY dzień poświęcony przeciwdziałaniu agresji w szkole, (czerwiec) kontrola podczas przerw międzylekcyjnych, częstsze interwencje, więcej ciekawych zajęć pozalekcyjnych, (artystyczne, taneczne, sportowe, itp.) korzystanie ze skrzynki zaufania", doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli, współpraca na linii dom szkoła, współpraca z lokalnymi instytucjami PPP, Policja, Kuratorzy, Sąd Rodzinny

5 ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE KLASY ustalenie regulaminu kodeksu klasowego zawierającego normy postępowania zapobiegające agresji i przemocy instrukcja świadka przemocy -wyjaśnienie problemu, nagrody i kary częste odwoływanie się do zasad, norm wypracowanych przez klasę, przeprowadzenie badań socjometrycznych klasy w celu wyodrębnienia agresorów i ofiar, przeprowadzenie cyklu lekcji wychowawczych zapobiegających agresji i przemocy, gry, zabawy, konkursy, wycieczki klasowe, zajęcia wzmacniające więzi między uczniami, pomoc koleżeńska, zajęcia sportowe w ramach SKS wprowadzenie zeszytów korespondencji z rodzicami w celu ścisłej współpracy ze środowiskiem domowym, zebrania rodziców, indywidualne rozmowy. ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE JEDNOSTKI objęcie indywidualną opieką pedagogiczną agresorów i ofiary, rozmowy z rodzicami uczniów, których problem dotyczy, w razie potrzeby w obecności dziecka, pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły, udostępnianie adresów instytucji wspierających uczniów i rodziców którzy potrzebują pomocy. IV.PROCEDURA POSTĘPOWANIA NAUCZYCIELA WOBEC UCZNIA, KTÓRY STAŁ SIĘ OFIARĄ CZYNU KARALNEGO (procedury ze szkolenia Bezpieczna szkoła ) 1. Udzielenie pierwszej pomocy (przedmedycznej), bądź zapewnienia jej udzielenia poprzez wezwanie lekarza, w przypadku, kiedy ofiara doznała obrażeń. 2. Niezwłoczne powiadomienie dyrektora szkoły. 3. Powiadomienie rodziców ucznia.

6 4. Niezwłoczne wezwanie policji w przypadku, kiedy istnieje konieczność profesjonalnego zabezpieczenia śladów przestępstwa, ustalenia okoliczności i ewentualnych świadków zdarzenia. V. PROCEDURA POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA SPRAWCY CZYNU KARALNEGO LUB PRZESTĘPSTWA (procedury ze szkolenia Bezpieczna szkoła ) 1. Niezwłoczne powiadomienie dyrektora szkoły. 2. Ustalenie okoliczności czynu i ewentualnych świadków zdarzenia. 3. Przekazanie sprawcy (o ile jest znany i przebywa na terenie szkoły) dyrektorowi szkoły, lub pedagogowi szkolnemu pod opiekę. 4. Powiadomienie rodziców ucznia sprawcy. 5. Niezwłoczne powiadomienie policji w przypadku, gdy sprawa jest poważna (rozbój, uszkodzenie ciała, itp.) lub sprawca nie jest uczniem szkoły i jego tożsamości nie jest nikomu znana. 6. Zabezpieczenie ewentualnych dowodów przestępstwa, lub przedmiotów pochodzących z przestępstwa i przekazanie ich policji (np. sprawca rozboju na terenie szkoły używa noża i uciekając porzuca go lub porzuca jakiś przedmiot pochodzący z kradzieży). V. PROCEDURA POSTĘPOWANIA NAUCZYCIELI PODCZAS LUB W ZWIĄZKU Z PEŁNIENIEM OBOWIĄZKÓW SŁUŻBOWYCH, KTÓRZY ZOSTALI ZNIEWAŻENI PRZEZ UCZNIÓW I RODZICÓW. (procedury ze szkolenia Bezpieczna szkoła ) Na podstawie KN art.63p.1,2. 1. Nauczyciel, który został znieważony, obrażony, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, niezwłocznie powiadamia o całym zajściu dyrektora szkoły. 2. Dyrektor szkoły a w przypadku dyrektora szkoły organ prowadzący są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.

7 EWALUACJA PROGRAMU: Na podstawie przeprowadzonych ankiet, rozmów indywidualnych z nauczycielami, rodzicami, uczniami dokonamy oceny stanu bezpieczeństwa na terenie szkoły, określimy z jakimi zachowaniami agresywnymi mamy do czynienia w naszej szkole i zapoznamy się ze skalą zjawiska agresji. Kolejnym etapem działań będzie przeprowadzenie w klasach przez wychowawców klas badań socjometrycznych i opracowanie wyników. Na początku każdego roku szkolnego będzie przedstawiony harmonogram realizacji programu przeciwdziałania przemocy i agresji w szkole.

8 Załączniki: [zał.1] POKOJOWE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW, KONFLIKTÓW wg. T. Gordona Kiedy dorośli i dzieci wspólnie zajmują się problemami i szukają rozwiązań, to dzieci mają większy zapał do podjęcia się tego zadania. Oto kolejne etapy rozwiązywania problemu: 1. Rozpoznawanie i nazwanie problemu. 2. Zrozumienie i nazwanie potrzeb ucznia wysłuchanie, co czują i czego potrzebują uczniowie. 3. Wspólne poszukiwanie rozwiązań zachęcenie klasy do wspólnej burzy mózgów w celu znalezienia rozwiązania. 4. Ocena zaproponowanych rozwiązań. 5. Wybranie najlepszego rozwiązania zapisanie wszystkich pomysłów bez oceniania ich. 6. Realizacja wybranego rozwiązania wspólnie zdecydować, które pomysły chcemy zastosować i jak zamierzamy wprowadzić je w życie.

9 [zał.2] INSTRUKCJA ŚWIADKA PRZEMOCY- KODEKS KLASOWY propozycje. 1. Nie zostaję obojętny na krzywdę innych-reaguję. 2. Jeśli widzę, że komuś dzieje się krzywda, zgłaszam to do: wychowawcy, nauczyciela dyżurnego, pedagoga, psychologa, rodzica. 3. Staram się pomóc tym, nad którymi ktoś się znęca. 4. Pomagam słabszym. 5. Potrafię przyznać się do błędu. 6. Gdy widzę, że komuś dzieje się krzywda, zgłaszam to osobie dorosłej. 7. Potrafię zareagować, gdy trzeba. 8. Nie wstydzę się prosić o pomoc. 9. Jestem szczery-mówię prawdę. 10. Na bieżąco wyjaśniamy sytuacje konfliktowe. 11. Wspólnie rozwiązujemy konflikty. 12. Pokojowo rozwiązujemy konflikty. 13. Wspólnie podejmujemy działania na rzecz przewidywania przemocy i agresji. 14. Wspólnie rozwiązujemy problemy, rozmawiamy o tym, co złego się dzieje. 15. Zgłaszamy wszystkie agresywne zachowania: przemoc psychiczną lub fizyczną wychowawcy, nauczycielowi, pedagogowi lub pracownikom szkoły. 16. Pomagamy sobie w kłopotach i problemach. 17. Przyznajemy się do błędów. 18. Na bieżąco wyjaśniamy sytuacje konfliktowe - rozmową. 19. Szkoła jest wspólnota. 20. Wszyscy się szanujemy. 21. Wspólnie działamy przeciw przemocy. 22. Niczego nie ukrywamy. 23. Zawsze reagujemy. 24. Nauczyciel nie jest sam. 25. Uczniowie wiedzą, jak działać. 26. Rodzice są z nami. 27. Mamy sojuszników. 28. Nagradzamy dobre przykłady. 29. Jedna osoba mówi reszta słucha, nie przerywa wypowiedzi kolegi/koleżanki. 30. Zwracamy się do siebie tylko po imieniu, nie stosujemy przezwisk. 31. Nie oceniamy wypowiedzi koleżanki/kolegi. np. To jest głupie, To nie była mądra wypowiedź.

10 32. Mówimy tylko w swoim imieniu. 33. Nie rozpowszechniamy plotek. 34. Nie obrażamy się i nie urażamy uczuć i godności innych, nie ośmieszamy się nawzajem. 35. Mówimy o konkretnym zachowaniu, a nie o osobie. 36. Każdy ma prawo powiedzieć: stop, gdy czuje, że jakieś pytania naruszają jego intymność. 37. Nie mówimy o osobach nieobecnych na zajęciach. 38. Zwracamy uwagę na wszystkich uczniów, szczególnie tych mniej aktywnych i wycofujących się. 39. Odnosimy się do siebie z szacunkiem, stosujemy kulturę słowa. 40. Szanujemy cudzą własność. 41. Na bieżąco wyjaśniamy sytuacje konfliktowe. 42. Nie obiecujemy rzeczy niemożliwych. 43. Odpowiadamy za swoje słowa i czyny. 44. Przyznajemy się do błędów. 45. Zachowujemy ciszę, nie mówimy naraz. 46. Kontrolujemy swój gniew. 47. Pamiętamy, że agresja nie jest sposobem rozwiązania konfliktu i osiągania celu. 48. Wspólnie podejmujemy działania na rzecz przeciwdziałania agresji. 49. Wykonujemy polecenia nauczyciela. 50. Nie przeszkadzamy nauczycielom w prowadzeniu lekcji. 51. Pomagamy sobie w kłopotach i nauce. 52. Nie znęcamy się nad słabszymi i młodszymi. 53. Włączamy nieśmiałych kolegów do wspólnych działań. 54. Staramy się być dla siebie mili i wyrozumiali. 55. Rozwiązujemy problemy nie poprzez kłótnie, lecz prowadząc spokojne rozmowy,

11 [zał.3] SYSTEM-INTERWENCJI W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z przemocą, główną metodą postępowania powinna być interwencja, polegająca przede wszystkim na powstrzymaniu sprawcy przed użyciem przemocy, ochronie ofiary, pomocy sprawcy w wyjściu z negatywnej roli. Przerwanie przemocy - to dopiero pierwszy krok w pracy ze sprawcą. Drugi to pomoc w zaprzestaniu pełnienia negatywnej roli i wypracowaniu konstruktywnych sposobów funkcjonowania w społeczności jest to trudna i żmudna praca, wymagająca od wychowawców i innych nauczycieli wiele czasu, cierpliwości, zaangażowania i pomysłowości. Poprzez dowartościowanie ucznia, tworzenie specjalnych sytuacji czy organizowanie zajęć edukacyjnych można pomóc mu nauczyć się zaspakajania swoich potrzeb w pozytywny sposób, rozwijania talentów, wykorzystania mocnych stron dla dobra innych. W sytuacjach, gdy uczniowie są ze sobą w konflikcie, ale są to osoby o podobnej sile psychicznej lub fizycznej wystarczą tylko mediacje, podczas których nauczyciel pełni rolę mediatora. Interwencje wobec sprawcy przemocy cykl indywidualnych rozmów ze sprawcą i ofiarą prowadzonych przez wychowawcę klasy, do której uczęszcza sprawca lub ofiara. Indywidualna odpowiedzialność - z każdym sprawcą należy prowadzić oddzielne rozmowy. Cykl rozmów rozmowy powinny odbywać się cyklicznie, do aż do momentu całkowitego wygaśnięcia negatywnego zachowania. Najlepiej, aby były to stałe terminy. Nawet, jeśli po pierwszych rozmowach uczeń wykazuje poprawę, nie należy ich od razu przerywać. Monitorowanie zachowania ucznia w trakcie trwania całej interwencji należy uważnie obserwować zachowanie ucznia. Najlepiej, aby inni nauczyciele uczący w danej klasie byli włączeni do działań, zwracali uwagę na zachowanie ucznia. Można w ten sposób uniknąć manipulacji ze strony sprawcy. Nagradzanie i karanie przez cały czas wychowawca powinien nagradzać pozytywne zachowania sprawcy zauważać, doceniać, chwalić a negatywne karać Hierarchia konsekwencji konsekwencje kary za nieprzestrzeganie norm powinny mieć także swoją hierarchię od mniej do bardziej dotkliwych, a także być dostosowane do konkretnego ucznia. Uczeń powinien być zawsze poinformowany, co go będzie czekać, jeśli znów użyje przemocy.

12 [zał.4] SPOSOBY REAGOWANIA NA DORAŹNE SYTUACJE Doraźne sytuacje wymagają szybkiej, krótkiej i zdecydowanej reakcji wychowawcy, nauczyciela dyżurującego. Aby skutecznie przeciwdziałać przemocy nauczyciel w krótki i nie zagrażający dla dziecka sposób, musi zaakcentować, że wydarzyło się coś niedobrego i należy to zmienić Proponowane wskazówki: UNIKAĆ Agresji słownej: POSTARAĆ SIĘ Szanować uczucia: nie obrażać, nie zawstydzać, nie oceniać, nie stosować komunikatów TY Zawsze są z Tobą kłopoty mówić o zachowaniu, a nie o osobie Nie podoba mi się to; Nie zgadzam się z tym, że wyśmiewasz się z wyglądu koleżanki używać komunikatu typu JA Jest mi przykro, kiedy widzę jak obrażasz kolegę z klasy powoływać się na normy W naszej szkole nie ma miejsca na znęcanie się Okazywania niepewności: Reagować stanowczo: nie udawać, że się nie widzi nie opuszczać wzroku nie rozśmieszać sytuacji mówić zdecydowanym mocnym głosem utrzymywać kontakt wzrokowy być poważnym Długich monologów i moralizowania: Mówić krótko i jasno: nie przemawiać do uczniów ich uwaga szybko się wtedy wyłącza nie tracić czasu na moralizowanie Powinniście się lubić i być dla siebie serdeczni; Chłopiec w twoim wieku powinien wiedzieć, jak należy się zachować formułować krótkie zdania opisać fakt Słyszę, że wyśmiewasz się z kolegi; Widzę, że go drażnisz zaakcentować własne zdanie nie zgadzam się na to powołać się na normy w naszej klasie się nie przezywamy pokazać konsekwencje tego zachowania kolegę to boli; koleżance jest przykro Wchodzenia w rolę sprawcy, by pokazać uczniowi, co czuje osoba poszkodowana: Traktować sprawcę jak osobę, która może sama wziąć odpowiedzialność za swoje czyny: nie stosować tej samej broni, co sprawca: A jak ja bym ciebie uderzył, to jak byś się czuł; Jak cię to tak bawi, co ona mówi, to proszę na środek, teraz klasa pośmieje się z ciebie powiedzieć, czego się oczekuje: Oczekuję, że to więcej się nie powtórzy; Zależy mi na tym, abyś przestrzegał tej zasady

13 W pracy z uczniami sprawiającymi kłopoty wychowawcze warto zastosować różnorodne formy ukierunkowań pozytywnych pamiętając o tym, że słowo pisane ma większą moc niż słowo wypowiadane ustnie. Na pewno uczeń postępujący źle zastanowi się nad tym, co nauczyciel mu przekaże w formie listu, np. Byłeś taki zły na kolegę, że postanowiłeś go uderzyć. Nie mogę pozwolić na to, żeby którykolwiek z moich uczniów wyrządzał krzywdę drugiemu dziecku. Powiedz koledze, co czujesz, ale słowami a nie pięściami. Podpis wychowawcy Nie podoba mi się to, co powiedziałeś. Jeśli jesteś zły, powiedz mi to w inny sposób. Chętnie Cię wysłucham. Podpis wychowawcy

14 [zał.5] PROCEDURA W PRZYPADKU UJAWNIENIA AGRESJI Procedura zależna jest od rodzaju popełnionego czynu. 1. Powiadomienie wychowawcy. 2. Powiadomienie rodziców. 3. Wyegzekwowanie zadośćuczynienia materialnego lub moralnego. 4. Pozbawienie pełnionej funkcji w szkole. 5. Praca społeczna na rzecz szkoły. 6. Obniżenie oceny z zachowania. 7. Kontakt z policją specjalistą ds. nieletnich w zależności od sytuacji, rozmowa w obecności rodziców.

15 [zał. 6] SYSTEM NAGRÓD I KAR propozycje Reguły należy opracowywać wspólnie z uczniami Reguły i konsekwencje powinny być eksponowane widoczne w klasie, szkole i przekazane rodzicom. Reguł, konsekwencji i uzasadnień należy nauczać jak każdej treści przedmiotowej i sprawdzać od czas do czasu, czy uczniowie wciąż je pamiętają KARY: 1. Uwaga w zeszycie spostrzeżeń. 2. Punkty ujemne z zachowania. 3. Naprawienie szkody wyrządzonej innym (zadośćuczynienie materialne i moralne). 4. Powiadomienie rodziców. 5. Nagana na forum klasy lub szkoły. 6. Pozbawienie pełnionej funkcji w klasie lub szkole. 7. Praca społeczna na rzecz szkoły. 8. Dołączenie ucznia do dyżurującego nauczyciela na okres kilku dni. 9. Obniżenie oceny z zachowania. 10. Okresowe zniesienie przywilejów:, dzień bez pytania- szczęśliwy numerek itp. 11. Kontakt z policją (w zależności od sytuacji rozmowa rodziców ze specjalistą ds. nieletnich) 12. Powiadomienie sądu rodzinnego. NAGRODY: 1. Punkty dodatnie z zachowania. 2. Pochwała, wyróżnienie na forum klasy lub szkoły. 3. Nagroda rzeczowa. 4. Dyplom. 5. List pochwalny do rodziców.

16 [zał.7] NAJCZĘSTSZE FORMY ODDZIAŁYWANIA NA SKRZYWDZONE DZIECKO: uświadomienie jego praw do nietykalności osobistej i nienaruszenia godności; informacje o instytucjach zobowiązanych do świadczenia pomocy ofiarom przemocy; korzystanie z pomocy pedagogicznej (rozmowy, porady); motywowanie do podjęcia działań we własnej obronie; wskazanie sposobów i zachęta do pokonania lęku, wstydu i poczucia winy w zaistniałej sytuacji; wytłumaczenie mechanizmów powstawania przemocy, jej objawów i skutków. Proponuję wykorzystać materiały, publikacje i scenariusze zajęć ze strony internetowej: Gwarancją niskiego poziomu agresji jest stanowczość i konsekwencja. Zebrała i opracowała: Ewa Mróz pedagog szkolny