E-learning szansą dla osób niepełnosprawnych. str. 4 E-learning wzorami opisany. str.6 E-learning w nauczaniu literatury? str.12

Transkrypt

1 E-learning szansą dla osób niepełnosprawnych str. 4 E-learning wzorami opisany str.6 E-learning w nauczaniu literatury? str.12 Technologia informacyjna i komunikacyjna w szkole...czyli czas na e-learning! str.14 Zdalne zarządzanie procesem budowy multimedialnych materiałów elearningowych str.17 Jak wykorzystać platformę moodle? str.27

2 2

3 Od Redaktora Porozmawiajmy o tym czym jest informacja. Informacja, której tworzenie jest jednym z najszczytniejszych zadań człowieka na świecie. Informacja będąca prostym rozszerzaniem zakresu wiedzy o ludziach i faktach jest tym czynnikiem, który nieustannie rewoltuje społeczeństwa i pcha je naprzód. Po to, aby zapragnąć ulepszeń, innowacji i modernizacji trzeba najpierw poznać własne połoŝenie, jego stosunek do innych zespołów ludzkich i moŝliwości poprawy. Bez takiej wiedzy nie powstanie rozumna chęć zmian, bo odruchów moŝna dokonywać na ślepo, ale w dokonywaniu kaŝdego przewrotu intelektualnego konieczne jest posiadanie informacji. Natomiast posiadanie informacji, zwłaszcza tych, które moŝemy praktycznie stosować to nasza wiedza. Jednak pozostawiliśmy gdzieś tutaj lukę, przerwę pomiędzy informacją, a wiedzą. Łącznik, który stanowi sedno egzystencji nie tylko ludzkiej. Uczenie się czyli przechodzenie z nieświadomej niewiedzy, poprzez etap uświadomienia niewiedzy, aŝ do nauki i uświadomienia wiedzy. Zapraszam na Forum. Piotr Peszko [ppeszko@gmail.com] 3

4 E-learning szansą dla osób niepełnosprawnych Ewa Wajs informatyk, pracuję w Zespole Szkół Kształcenia Ustawicznego w Krośnie, współpracownik Regionalnego Ośrodka Kształcenia na Odległość działającym przy ZSKU w Krośnie, trener e-learningu Błogosławione wieki, które zrozumieją, Ŝe wiedza świat ocali, gdy wszystkim zaświeci Wacław Potocki Aby wszyscy ludzie mogli znaleźć godne miejsce w społeczeństwie informacyjnym pojawiają się nowe koncepcje nauczania wykorzystujące technologie informacyjne i komunikacyjne. Przykładem takiej koncepcji nauczania, w której następuje wykorzystanie nowych technologii multimedialnych i Internetu w celu zwiększenia jakości nauczania poprzez ułatwienie dostępu do zasobów i usług przez zdalną wymianę danych i współpracę [Komisja Europejska] jest e-learning. Szczególnie chcę wskazać na moŝliwości, jakie daje e-learning osobom niepełnosprawnym. A mianowicie pozwala na wyrównanie szans edukacyjnych tym osobom poprzez zwiększenie moŝliwości ich uczestnictwa w procesie kształcenia ustawicznego, dziki, czemu osoby niepełnosprawne poszerzą swoje kwalifikacji zawodowe, a tym samym zwiększą swoje szanse na znalezienie pracy. A co za tym idzie? Poprawa ich pozycji społecznej i sytuacji materialnej. Uczestnictwo osób niepełnosprawnych w Ŝyciu społecznym stało się w ostatnim czasie tematem bardzo Ŝywym. W dyskusjach na ten temat pojawiają się rozwaŝania o wykorzystaniu form kształcenia zdalnego do aktywizacji edukacyjnej, a później zawodowej osób z ograniczoną sprawnością fizyczną. Kształcenie zdalne, pozwalające im uczestniczyć w środowisku edukacyjnym na takich samych zasadach, jak osobom w pełni sprawnym, jest atrakcyjne i wspomaga rozwój społeczny osób niepełnosprawnych. 4

5 Człowieczeństwo osób niepełnosprawnych realizuje się dzięki temu, Ŝe mogą one rozwijać się, zmieniać, uczyć się i pracować, współprzeŝywać z innymi, tworząc społeczność. Nowoczesne technologie mają wśród tych działań swoje miejsce - pozwalają stworzyć optymalne warunki do uczestnictwa dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnej w systemie edukacji. Korzystając z technologii moŝna równieŝ zapewnić osobom dorosłym warunki zdobycia zawodu, podniesienia kwalifikacji, a takŝe wykonywania niektórych czynności w systemie telepracy. Przygotowanie infrastruktury do realizacji e-learningu jest warunkiem niezbędnym, a zarazem zadaniem własnym kaŝdego państwa. E-learning i szkolenie osób z niepełnosprawnością wymagają stworzenia warunków organizacyjnych i wprowadzenia systemowych rozwiązań prawnych dotyczących: - współpracy między róŝnymi instytucjami o charakterze edukacyjnym na poziomie ogólnokrajowym i europejskim, tworzenia systemów umoŝliwiających przejście od e-edukacji do e-zatrudnienia, - kształcenia i doskonalenia nauczycieli w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych, - włączania form e-learningu w powszechny system edukacji, - zapewnienia wsparcia technicznego oraz kadr dla kształcenia zdalnego osób niepełnosprawnych, - tworzenia systemu informacji i poradnictwa dla dorosłych, młodzieŝy i rodziców dzieci z niepełnosprawnością. Edukacja zdalna włącza osoby niepełnosprawne w nurt Ŝycia społecznego, udostępniając im moŝliwości wykonywania zadań i ról społecznych. Stają się wtedy integralną częścią struktury edukacyjnej. E-learning dla osób niepełnosprawnych to w Polsce jeszcze pojedyncze projekty, podejmowane przez niektóre placówki edukacyjne, a nie działania systemowe. Brak jest jednak spójnego systemu kształcenia, uwzględniającego potrzeby osób niepełnosprawnych w róŝnym wieku. Wertując materiały dostępne na WWW dotyczące wykorzystania e-laerningu w nauczaniu osób niepełnosprawnych natknęłam się na 5

6 relację z konferencji Lifelong Education of Disabled, zorganizowanej w 2005 roku w Libercu w Czechach, na której stwierdzono, Ŝe e-learning jest doskonałą alternatywą w kształceniu osób niepełnosprawnych. Jednak na przeszkodzie staje szereg czynników: ekonomicznych i społecznych (nastawienie do tego typu edukacji). Zbyt słabe zakorzenienie się e-kształcenia w systemie edukacji, wysokie koszty, brak rozwiniętej infrastruktury i przygotowanej kadry dydaktycznej Pocieszające jest jednak to, iŝ rosnące zainteresowanie społeczne pozwala mieć nadzieję, Ŝe podobnie jak w innych krajach europejskich moŝliwości zdalnego kształcenia osób niepełnosprawnych będą się rozwijać. Przykładem dobrej praktyki wskazującej na to, Ŝe moŝliwość wykorzystania e-learningowych form kształcenia w celu integracji społecznej osób niepełnosprawnych jest moŝliwa mogą być działania podjęte przez placówkę, w której pracuję, a mianowicie nauczanie indywidualne realizowane w formie blended elearningu, które łączy techniki e-laerningowe z nauczaniem tradycyjnym. Pionierskim przedsięwzięciem jest teŝ w mojej placówce prowadzenie zajęć w formie e-learningu dla osób niepełnosprawnych uczących się w szkołach dla dorosłych. Mam nadzieję, Ŝe tych przykładów będzie coraz więcej, a dzięki temu będzie zwiększać się szansa dla osób niepełnosprawnych. 6

7 E-learning wzorami opisany. Podczas jednego z kursów uczestniczka zastanawiała się jak to moŝliwe Ŝe przy całej zdobyczy nowych narzędzi stworzenie wzoru matematycznego i później umieszczenie go w sieci stwarza tyle problemów. Wbrew pozorom nie jest to takie proste ale jest to problem do rozwiązania. PoniŜej przedstawię programy które moŝna wykorzystać do tworzenia materiałów z matematyki i chemii. Piotr Kawalec nauczyciel matematyki w Zespole Szkół w Nawsiu Brzosteckim, trener e-learningu exe : elearning XHTML editor exe program do tworzenia kursów na przestrzeni ostatniego roku przeszedł duŝa ewaluację, zmieniono kilka rodzajów aktywności (idevices) jakich moŝna uŝywać do tworzenia lekcji, dodano nowy edytor do tworzenia materiałów. Na szczególna uwagę z punktu widzenia matematyka zasługuje wprowadzony edytor wzorów exe LaTeX Math Image dzięki któremu moŝemy wprowadzać potrzebne wzory w prosty sposób dołączając je do naszych materiałów w formie grafiki. Być moŝe nie kaŝdy zna jak zapisywać wzory matematyczne w techu, dla początkujących moŝna polecić mini poradnik zamieszczony na portalu matematyka.org. Wpisując mniej lub bardziej skomplikowane wzory moŝemy natrafić na pewne problemy z jego wyświetleniem jednak narzędzie to upraszcza wprowadzanie szczególnie ułamków do materiałów przygotowanych na platformę czy teŝ do pomocy tworzonych na płytkach. 7

8 Rysunek 1. Wygląd edytora oraz efekt pracy Potrzeby wzór wpisujemy w pole Input LaTeX source uŝywając symboli dostępnych w oknie lub korzystając ze znajomości LaTeX-a wprowadzamy poŝądany wzór. Korzystając z moŝliwości jakie daje nam program moŝemy podglądnąć jak będzie wyglądał w naszych materiałach. Graph 4.2 JeŜeli chcemy stworzyć kurs np. z analizy matematycznej to stajemy przed problemem zamieszczania w materiałach wykresów funkcji. Z pomocą przychodzą nam proste programiki z moŝliwością zapisania wykresu jako obrazka w formacie JPG lub bmp (są inne moŝliwości ale te dwa formaty są chyba najbardziej popularne). Jednym z takich programów jest program Graph. Praca z programem jest intuicyjna i do podstawowej pracy wystarcza pasek narzędziowy na którym umieszczone są ikony potrzebnych narzędzi do rysowania wykresów funkcji. Dodatkowym atutem jest interfejs w języku polskim. 8

9 Rysunek 2 Okno programu z narysowaną funkcją. Rysunek 3 Zapisywanie wykresu jako obrazek W taki dosyć prosty i darmowy sposób moŝemy umieszczać wykresy jako obrazki tworząc materiały w postaci stron WWW. Stworzone w ten sposób wykresy moŝna wykorzystać równieŝ w materiałach w postaci dokumentów tekstowych. ChemSketch Pewnie i niejeden chemik zadaje sobie pytanie jak pokazać np. cząsteczki kwasu, z pomocą przychodzi bezpłatny program ChemSketch (do zastosowań nie komercyjnych). Program umoŝliwia między innymi tworzenie dwu i trójwymiarowych wzorów, wyposaŝony jest równieŝ w bardzo bogate bazy wzorów oraz grup funkcyjnych. MoŜemy równieŝ wykonywać animowane modele 3D wzorów strukturalnych które moŝemy zapisywać w formacie GIF z moŝliwością ręcznego doboru ilości klatek. 9

10 Rysunek 4 Cząsteczka metanu stworzona w ChemSketch UŜytkownik który pierwszy raz spotyka się z programem moŝe się lekko przerazić ilością funkcji, dodatkowym utrudnieniem moŝe być interfejs programu w języku angielskim. W pomocy moŝemy skorzystać z filmów instruktaŝowych które pomogą na szybszy start przez zapoznanie się z moŝliwościami programu. Rysunek 5 Widok w oknie programu i po eksporcie do bitmapy Pewnie niektóre osoby zadają sobie pytanie po co stosować takie udziwnienia jeŝeli moŝemy napisać tekst w edytorze Word przerobić jako PDF i zamieścić na platformie, a o zastosowaniu LaTeX-a juŝ w ogóle nie 10

11 wspominając. Odpowiedź będzie taka, czasem potrzebnych jest tylko kilka drobnych elementów do tego aby nasz kurs był w pełni funkcjonalny a stworzenie czegoś prostego nagle urasta do rangi problemu. Pytanie kolejne czy platforma nie ma moŝliwości pisania wzorów odpowiedź jest jak najbardziej na tak. Co prawda naleŝy temu poświęcić chwilę ale to moŝe juŝ przy następnej okazji. Dla niecierpliwych odsyłam do lub przeglądnięcia dodatków do platformy moodle [1] [2] [3] 11

12 E-learning w nauczaniu literatury? Platforma zdalnego nauczania zadomowiła się w szkolnictwie wyŝszym, na dobre zagościła w firmach szkoleniowych i dyskretnie wchodzi do szkół. Nie ma jeszcze jednoznacznych interpretacji ministerialnych, jednak grono zapaleńców stara się wykorzystać ten sposób kontaktu z uczniem. Renata Kutaj Nauczyciel języka polskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych Nr2 w Krakowie i Centrum Edukacji, Prezes Stowarzyszenia Edukacyjnego im. Wincentego a`paulo, trener e-learningu. Wobec rozwoju technologii informacyjnej nie moŝe przejść obojętnie nauczyciel humanista ( zainteresowanie dokonaniami ludzkości wynika z definicji). Czy nauczanie literatury, specyficzne zgłębianie tajników wiedzy i nabywanie umiejętności moŝe odbywać się inaczej niŝ w bezpośrednim kontakcie nauczyciela, ucznia i tekstu? To pytanie zadałam sobie przystępując do tworzenia pierwszej lekcji wykorzystującej platformę zdalnego nauczania. Najpierw musiałam przekonać siebie. Wybrałam temat typowo literacki- Ideał średniowiecznego rycerza w oparciu o Pieśń o Rolandzie. Przygotowując zasoby oparłam się na materiałach zamieszczonych w Internecie. Przy okazji zwiedziłam galerie malarstwa Wielkiej Brytanii i biblioteki Francji. Stałam się uczniem poszukującym, odkrywcą. W przygotowaniu tematu towarzyszyło mi wiele emocji, ale przede wszystkim dyscyplina pracy. Wykorzystując materiały zamieszczone w sieci moŝna zgubić umiar, dlatego polecam wcześniejsze pisanie scenariusza. Efekt moich działań przekonał mnie do wykorzystania platformy w nauczaniu języka polskiego. To jednak był dopiero pierwszy krok. Do swoich fascynacji powinnam jeszcze dołączyć Odbiorców tej wirtualnej lekcji. Pierwsze spotkanie- na próbę - odbyło się w pracowni informatycznej. Tak moi uczniowie poznali MOODLE. Gdy pierwsze emocje opadły (praca na platformie stanowi materiał dodatkowy do lekcji), pozostali najwytrwalsi. To dla nich przygotowuję kolejne tematy, zbieram ciekawostki, opracowuję multimedia. W pracy z tekstem literackim wykorzystuję audiobooki. Na forum powstają krótkie wprawki literackie (pracujemy nad opowiadaniem o zabarwieniu sensacyjnym). Sprawia mi to duŝo przyjemności, choć zabiera takŝe mnóstwo czasu. Na szczęście mogę wtedy nie wychodzić z domu. Nie ma co ukrywać, Ŝe do tematu e-learningu w szkole, zwłaszcza w nauczaniu przedmiotów humanistycznych, podchodzi się z duŝym dystansem. A przecieŝ to, Ŝe nie musimy dzisiaj pisać gęsim piórem 12

13 zawdzięczamy równieŝ wynalazkom i odkryciom, do których podchodzono nieufnie i sceptycznie. Trudno powiedzieć, czy metoda ta zostanie zaakceptowana przez szkoły. Cały czas borykamy się przecieŝ z trudnościami technicznymi (wyposaŝenie szkół i indywidualnych uŝytkowników, dostęp do Internetu). Doskwiera równieŝ brak wiedzy i umiejętności nauczycieli na temat moŝliwości wykorzystania e-learningu. Na naszych oczach zmienia się model edukacji. Nauczyciel XXI wieku powinien mówić językiem swojej epoki. Narzekamy na pokolenie Internetu nie starając się zrozumieć tej fascynacji. Platformy zdalnego nauczania nie stanowią zagroŝenia dla nauczania tradycyjnego (człowiek potrzebuje bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem), jednakŝe są znakomitym narzędziem w dotarciu do ucznia. 13

14 Technologia informacyjna i komunikacyjna w szkole...czyli czas na e-learning! Trudno wyobrazić sobie dzisiaj Ŝycie bez komputera i internetu. Dość Roman Lorens Dyrektor II Liceum Ogólnokształcącego w Jaśle, trener e-learningu, edukator, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli. gwałtownie wkradły się w nasze Ŝycie i stając się jego integralną częścią. Aby w pełni wykorzystywać moŝliwości nowoczesnych technologii muszą być doskonale do tego przygotowani przede wszystkim nauczyciele. Dostrzegając tą konieczność ustawodawca załoŝył, Ŝe kaŝdy nauczyciel ubiegając się o kolejny stopień awansu zawodowego będzie musiał wykazać się umiejętnością wykorzystywania w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Zgodnie z zapisami rozporządzenia nauczyciel musi przedstawić, nie tylko w jaki sposób wykorzystuje technologię informacyjną i komunikacyjną, ale równieŝ jakie są tego efekty. Czym zatem jest technologia informacyjna?? OtóŜ technologia informacyjna (ang. Information Technology), a szerzej, technologia informacyjna i komunikacyjna TIK (ang. Information and Communication Technology ICT), to połączenie technologii informatycznej z innymi, związanymi z nią technologiami, głównie z technologią komunikacyjną; słuŝą one wszechstronnemu posługiwaniu się informacją. W tym terminie, wątpliwości moŝe budzić połączenie słowa technologia (określenia związanego z procesem) ze słowem informacja (w tradycyjnym sensie jest to obiekt o ustalonej formie zapisu). Ma ono jednak głębokie uzasadnienie we współczesnej postaci informacji i w sposobach korzystania z niej. Informacji towarzyszą bowiem nieustannie procesy i działania. Zarówno sam obiekt informacja, zwłaszcza w postaci elektronicznej niemal w kaŝdej chwili ulega zmianie (poszerzeniu, aktualizacji, dopisaniu powiązań, nowym interpretacjom itd.), jak i korzystanie z niej jest procesem. Opierając się na swoim wieloletnim doświadczeniu eksperta mogę powiedzieć, Ŝe najczęściej nauczyciele opisując wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej uwzględniają w tym 14

15 miejscu: opracowywanie materiałów dydaktycznych, testów, dyplomów, zastosowanie obliczeń przy wykorzystaniu arkusza kalkulacyjnego np. frekwencja, wykresy, gromadzenie przydatnych w pracy linków, korzystanie z portali oświatowych, korzystanie z poczty internetowej, uczestnictwo w forach dyskusyjnych dla nauczycieli, publikowanie w internecie własnych opracowań czy teŝ opracowanie dokumentacji związanej z ubieganiem się o stopień awansu zawodowego. No próŝno szukać jednak w dokumentacjach nauczycieli zastosowań e-learningu. Dlaczego tak się dzieje?? Wyjaśnienie jest wręcz trywialne: e-learning nie trafił jeszcze do polskiej szkoły!! Nauczyciele nie znają zatem moŝliwości jakie niesie ze sobą wdroŝenie rozwiązań e-learnigowych. A szkoda, bo wziąwszy pod uwagę fakt, Ŝe szkoły są wyposaŝone w większości w nowoczesne pracownie i serwery, a takŝe, Ŝe zdecydowana większość uczniów posiada juŝ w domu komputery, a takŝe stały dostęp do Internetu, taki stan rzeczy powinien martwić. Dlaczego tak się dzieje?? OtóŜ brakuje racjonalnego systemu wdroŝenia zastosowań e-learningu w szkołach i placówkach. Szkolenia organizowane dla nauczycieli są na tyle sporadyczne i tak mało rozreklamowane, Ŝe nie ma zbyt wielu chętnych do wzięcia w nich udziału. Czy jest szansa na zmianę tego stanu rzeczy?? Myślę, Ŝe trzeba rozpocząć od najprostszej kampanii reklamowej podkreślającej zalety e-learningu. A jest ich niemało: uatrakcyjnienie tradycyjnych zajęć, zindywidualizowani pracy z uczniem, wzbogacenie przekazywanych treści poprzez zastosowanie modeli interaktywnych, wyjście z procesem dydaktycznym poza salę lekcyjną wszak uczeń moŝe równieŝ uczyć się w domu, usprawnienie systemu oceniania, czy teŝ umoŝliwieni uczniom realizację ich zainteresowań. Ponadto zwraca uwagę fakt, Ŝe w tym roku szkolnym jeden z priorytetów Ministra Edukacji Narodowej z zakresu nadzoru pedagogicznego dotyczy informatyzacji procesu edukacyjnego w szkołach ze szczególnym zastosowaniem technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Jest więc bardzo dogodny moment, aby w pełni 15

16 wdroŝyć e-learning w szkołach. Godne podkreślenia jest to, iŝ koszty takiego procesu ograniczają się jednie do kwoty przeznaczonej na wykupienie serwera (zazwyczaj kilkadziesiąt złotych rocznie), bowiem pozostałe zarówno oprogramowanie (Hot Potatoes i Exe) jak i platforma Moodle to rozwiązania open soursowe. Chciałbym podkreślić, Ŝe wdroŝenie e-learningu nie tylko nie zagrozi pozycji nauczyciela, ale teŝ i nie wyprze tradycyjnego modelu nauczania! Jest natomiast okazją do wspaniałej i bardzo atrakcyjne przygody dydaktycznej i intelektualnej. Jest szansą rozwoju dla nauczycieli, uczniów, a takŝe cenną wskazówką jak moŝna zarządzać wiedzą i jak moŝna ustawicznie się kształcić. Technologia informacyjna i komunikacyjna moŝe być równieŝ przydatna takŝe w sferze organizacyjnej szkoły, gdyŝ dyrektor szkoły będąc zobowiązany do opracowywania wielu dokumentów potrzebnych w pracy dydaktyczno-wychowawczej, moŝe wykorzystać platformę nie tylko do ich umieszczania, ale równieŝ jako forum dyskusyjne dla nauczycieli, rodziców i uczniów. Podjęcie zatem działań związanych z wdroŝeniem e-learningu będzie nie tylko realizacją priorytetu MEN, ale przede wszystkim przyczyni się do rozwoju nauczyciela, ucznia i polskiej szkoły. Z całą pewnością ułatwi równieŝ nauczycielowi realizacji zapisów rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli, gdyŝ bez wątpienia e-learning jest kwintesencją technologii informacyjnej i komunikacyjnej. wykorzystania [1] Gurbiel E., Hardt-Olejniczak G., Kołczyk E., Krupicka H., Sysło M.M., Komputery, informatyka, komunikacjai technologia informacyjna, Instytut Informatyki, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław [2] Sysło M., Edukacja informatyczna informatyka a technologia informacyjna, [3] 16

17 Zdalne zarządzanie procesem budowy multimedialnych materiałów elearningowych Przygotowywanie materiałów szkoleniowych w wersji elektronicznej posiada cechy charakterystyczne zarówno dla projektów Piotr Peszko Web developer z zacięciem e-leaningowym. edukacyjnych jak i informatycznych. W wyniku kilkuletnich doświadczeń w CEN PRz wypracowano własną metodę zarządzania projektami e-learningowymi. Bazując na definicji projektu, która mówi, Ŝe jest on środowiskiem zarządczym stworzonym w celu dostarczania ściśle określonych produktów, podjęto próbę zarządzania takim projektem za pośrednictwem Internetu. Ograniczono w ten sposób liczbę spotkań bezpośrednich do niezbędnego minimum, tj. przyjęcia zlecenia projektu i jego finalnego dostarczenia. Wszystkie pozostałe etapy konsultacji rozwiązań projektowych odbywały się przy uŝyciu najnowocześniejszych rozwiązań komunikacyjnych i metodologii dostosowanej do specyficznych warunków grupowej pracy na odległość. Metodologia, którą przedstawiamy nie poddaje się granicom przestrzeni, pozwala na efektywne zarządzanie cyklem Ŝycia projektu eleaningowego w przypadku rozproszenia geograficznego. Projekty elearningowe[1] róŝnią się znacząco od tradycyjnych projektów edukacyjnych. Ogólnie ujmując problem opisać moŝemy go jednym słowem: więcej (Rys.1). Projekt e-learningowy to w zasadzie dwa projekty: projekt powstawania oprogramowania z wplecionym weń projektem szkoleniowym. Oznacza to, Ŝe naleŝy na niego spojrzeć z szerszej perspektywy. Potrzebujemy WIĘCEJ osób do jego realizacji, WIĘCEJ czasu. Musimy przewidzieć WIĘKSZE wydatki oraz co najwaŝniejsze liczyć się z WIĘKSZYM ryzykiem na kaŝdym z etapów. Biorąc pod uwagę to, Ŝe zarządzamy projektem na odległość pojawi się na pewno WIĘKSZA liczba szans na załamanie procesu przepływu informacji[2,3]. 17

18 Rys. 1. Elementy projektu elearnigowego Z kilkuletniego doświadczenia tworzenia materiałów e-learnigowych w ramach Centrum Edukacji Niestacjonarnej Politechniki Rzeszowskiej wynika, Ŝe projekty e-learningowe są trudniejsze w zarządzaniu. Bardziej chaotyczne wymagające stosowania metod, które pozwalają na ciągłą kontrolę, raportowanie, moŝliwość szacowania ryzyka oraz bardzo szybkie reagowanie na ewentualne czynniki zwiększające ryzyko. Traktując projekt liniowo w większości przypadków przyjmujemy następującą strukturę[4]. Analiza wymagań Przeprowadzana jest juŝ podczas spotkania ze zleceniodawcą, podczas którego staramy się oprócz stworzenia wstępnej specyfikacji wychwycić jak najwięcej szczegółów, jakich oczekuje się w finalnym produkcie. Mówiąc prosto staramy się zrozumieć, co zleceniodawca chce otrzymać. Przygotowanie prototypu Na tym etapie na podstawie stworzonej specyfikacji tworzymy prototyp finalnego produktu w formie zapewniającej tak duŝą funkcjonalność i interaktywność na jaką pozwalają nam dostępne zasoby i czas. Wprowadzenie tego kroku do projektowania multimedialnych szkoleń e-learningowych spowodowało większe zainteresowanie się zleceniodawcy formą szkolenia, a takŝe uniknięcie nieporozumień i moŝliwość uzupełnienia specyfikacji. Planowanie projektu Na podstawie uzupełnionej specyfikacji osoba zarządzająca projektem tworzy jego plan, określa przedział czasowy realizacji oraz obciąŝenie zasobów stosując przewaŝnie metodologię związaną z zarządzaniem w projektach informatycznych. 18

19 Projektowanie Etap projektowania związany jest ściśle ze specyfiką danego produktu, w większości przypadków sprowadza się jednak do następujących etapów: zapoznanie ze specyfikacją, zapoznanie ze wzorcem pochodzącym z prototypu przedstawionego zleceniodawcy, przygotowanie spisu elementów, przygotowanie poszczególnych komponentów w iteracjach, połączenie komponentów, dodanie funkcjonalności, przygotowanie wersji alfa, testowanie wersji alfa (z udziałem eksperta), przygotowanie wersji beta, testowanie wersji beta. Po przetestowaniu bezpieczeństwa i funkcjonalności wersji beta produkt jest gotowy do wdroŝenia. WdroŜenie Proces wdroŝenia finalnego produktu dla zleceniodawcy jest najbardziej indywidualnym z wymienionych powyŝej etapów. ZaleŜy przede wszystkim od specyfiki projektu oraz struktury informatycznej zleceniodawcy. Najlepszym rozwiązaniem w realizacji projektu jest podział go na podprojekty. Rozwiązanie to jest zaczerpnięte z ekstremalnej inŝynierii oprogramowania, polega na tworzeniu wersji i podejście iteracyjnym do kaŝdego z etapów. Oczywiście zarządzanie podprojektem zaleŝne jest od managerów i ciągle jest w tym momencie czynnikiem krytycznym[5,6]. Zarządzanie na odległość studium przypadku Bazując na opisanej wcześniej metodologii zarządzania projektami elearningowymi CEN PRz podjęło próbę zarządzania na odległość, lub mówiąc inaczej zarządzania w środowisku rozproszonym. Część ta opisuje, jaki wpływ na realizację projektów moŝe mieć zarządzanie w środowisku rozproszonym, (zarządzanie na odległość), jak skutecznie 19

20 zmniejszać ryzyko i jakimi narzędziami naleŝy się posługiwać, aby pomyślnie je stosować. Inicjatywa ta spowodowana była tym, Ŝe coraz częściej, aby realizować projekty potrzebujemy nabyć umiejętność szybkiego przystosowywania się do gwałtownie zmieniających się warunków rynkowych, fluktuacji ekonomicznych i róŝnorodności - trzeba wtedy zmieniać strukturę organizacyjną zespołów programistów, sposób programowania, architekturę systemu, wszystkie procesy związane z tworzeniem oprogramowania oraz sprawdzać, jak takie zmiany systemowe mają się do sposobów zarządzania całą instytucją lub przedsiębiorstwem i do struktur finansujących takie przedsięwzięcie. Eksperyment ten był, więc wynikiem przewidywania sytuacji, w której przedsiębiorstwo musi być gotowe na przyjęcie wszystkich zmian w chwilę po otrzymaniu odpowiedniej informacji [7]. Termin zarządzania na odległość odnosi się bezpośrednio do wypracowanych w ubiegłym roku praktyk zarządzania zespołem tworzącym szkolenia elearnigowe, który rozmieszczony był poza tradycyjnymi, fizycznymi granicami instytucji, w której był realizowany. W przyjętym modelu zarządzania osoby uczestniczące w projekcie mogą być dowolnie rozproszone w sensie geograficznym. Środowisko zarządcze Aby skutecznie wprowadzić zarządzanie projektami na odległość naleŝy zrozumieć i zidentyfikować całość dostępnej infrastruktury produkcyjnej i model wykorzystania narzędzi występujących w całym cyklu projektu. Ponadto naleŝy odpowiedzieć na cała serię pytań związanych z infrastrukturą teleinformatyczną (przykładowy zestaw pytań poniŝej)[8]. Gdzie znajduje się centrum przechowywania informacji i zarządzania? Kto tworzy wymagania dla projektów i które grupy członków potrzebują dostępu do określonych informacji i kto moŝe je modyfikować? W jaki sposób członkowie łączą się z Internetem? Czy występują jakieś ogranic-zenia sprzętowe lub programowe? Czy moŝna stworzyć bezpieczną sieć VPN? 20

21 Jaki jest wpływ polityki bezpieczeństwa na moŝliwość prowadzenia projektu? Jak będzie określany status projektu? Jak skutecznie określać liczbę odnalezionych błędów i jak klasyfikować ich znaczenie? Czy wymagania dotyczące projektu zostały określone i dostosowane do zar-ządzania w systemie rozproszonym? Po określeniu tych wymagań moŝemy zacząć poszukiwać właściwego oprogramowania, które pasując do posiadanego sprzętu będzie pozwalało na utworzenie spójnego środowiska projektowego. Sprzęt i oprogramowanie musi być dopasowane do rodzaju produktu, jednak próbne wdroŝenie moŝe zostać zrealizowane na testowej grupie projektowej przy uŝyciu oprogramowania opensource i sprzętu dostępnego w organizacji. W omawianym przypadku zespół realizujący projekt składał się z dziewięciu 3-4 osobowych zespołów studentów ostatniego roku kierunku Informatyka studiujących w trybie dziennym i zaocznym, managera projektu, koordynatora, eksperta i zleceniodawcy, co zostało przedstawione na Rysunku 2. Wszystkie te osoby pracowały w rozproszonym środowisku zarządzania projektami - Webcollab, które zostało wybrane ze względu na prostotę uŝycia, niezawodność oraz wysoką funkcjonalność[9]. Rys. 2. Schemat ideowy środowiska zarządczego. 21

22 Podczas pierwszego spotkania projektowego zleceniodawca, który przygotował wstępną specyfikację i listę wymagań dzieli się swoimi uwagami i wymaganiami z koordynatorem, managerem i ekspertem, który jest w większości przypadków osobą wyznaczoną przez zleceniodawcę i pochodzi z instytucji zlecającej dostarczenie produktu. Koordynator, który jest osobą nadzorującą całość przebiegu projektu ustala wraz ze zleceniodawcą terminy przekazania prototypu oraz finalnego produktu oraz ustala z managerem metodologię i wstępny szkic terminarza realizacji projektu. Po uruchomieniu projektu zleceniodawca jest przewaŝnie wyłączony z samej realizacji i kontaktuje się jedynie z ekspertem oraz koordynatorem, który raportuje przebieg projektu. Manager współpracuje z koordynatorem i ekspertem, ustala dokładny przebieg projektu, sposób raportowania oraz metody monitorowania i ewaluacji. Jednym z najwaŝniejszych zadań jest przygotowanie przez managera środowiska pracy i zakomunikowanie studentom realizującym podprojekty, w jaki sposób będzie wyglądała ich praca. Funkcja eksperta początkowo związana jest z konsultowaniem planu realizacji projektu, a następnie stanowi on bardzo waŝne ogniwo odpowiedzialne za merytoryczną poprawność materiałów szkoleniowych, w momencie, gdy manager zarządza czasem oraz metodologią elearningową. Jak juŝ wspomniano we wstępie całość przepływu informacji odbywa się za pomocą platformy współpracy online. WebCollab to znany, rozwijany od ponad trzech lat, opensourcowy (licencja GNU GPL) i wielojęzyczny system do zarządzania projektami i pracą grupową. Pozwala na wygodne tworzenie i zarządzanie (edycję i kasowanie) projektami i zadaniami oraz organizowanie ich w strukturę drzewiastą. KaŜdy projekt ma swoją nazwę, opis, twórcę, opis, termin wykonania (deadline), priorytet, status (aktywny, nieaktywny, itd) oraz podstawowe uprawnienia dostępu (kto moŝe przeglądać i edytować dane projektu) i opcje wysyłania maila osobom pracującym nad projektem w wypadku wystąpienia zmian. MoŜe równieŝ być niezaleŝny lub naleŝeć do grupy projektów, a takŝe mieć rodzica i projekty potomne. Podobnie wyglądają podstawowe informacje na temat zadań. Postęp prac nad zadaniami jest ilustrowany graficznie. 22

23 Rys. 3. Widok listy projektów. W kolejności od lewej do prawej kolumny przedstawiają: Czas zakończenia projektu; Status; Manager; Grupa realizująca projekt; Zadanie. Bardzo istotną zaletą programu WebCollab jest jego rozbudowany i zhierarchizowany system uprawnień dostępu, które moŝemy przyznawać pojedynczym uŝytkownikom lub ich grupom tworzonym wg naszych potrzeb i uznania. UŜytkownicy WebCollab mają do dyspozycji równieŝ kalendarz do zapisywania wydarzeń i zbiorczego prezentowania postępów prac nad projektami i zadaniami, listę zadań, które naleŝy zrealizować (do zrobienia ang. to do), podsumowanie projektów czy forum dyskusyjne (Rys. 4). 23

24 Rys. 4. Zarządzanie uŝytkownikami Na witrynie internetowej projektu zamieszczono natomiast gotową do uŝycia wersję demonstracyjną i dobrą dokumentację. W najnowszej wersji programu WebCollab rozbudowano trochę jego interfejs graficzny (m.in. o nowe ikony) i poprawiono parę błędów. Wszystkie te czynniki wpłynęły na wybór środowiska, jednak metodologia zarządzania moŝe być stosowana przy uŝyciu szeregu innych narzędzi bazujących na licencji opensource lub produktów komercyjnych. Pomimo korzystania z narzędzia, które nie przysporzyło Ŝadnych problemów oraz uzupełniania jego funkcjonalności o konferencje z wykorzystaniem technologii Voice-over-IP największym problemem okazał się sposób komunikacji. Analiza czynników ryzyka Rozproszone zespoły muszą się ze sobą komunikować, ściśle i jednoznacznie, komunikacja jest jednak ograniczona przez bariery związane z odległością, róŝnymi sposobami przekazywania wiedzy i wyników prac oraz konfliktów wewnętrznych. Wszystkie te bariery stają się jeszcze bardziej skomplikowane, gdy trzeba zdalnie zarządzać zmianami i stanem projektu w jakimś bezpiecznym środowisku. Managerowie projektów muszą, więc połączyć wszystkie wytyczne dotyczące architektury projektu z przepływem procesów, oraz przekazać te wymagania wszystkim członkom zespołu, tym samym zapewniając, Ŝe tworzony jest produkt zgodny ze specyfikacją. 24