Wstęp..2. Rozdział I Istota i geneza euro, jako podstawa Unii Monetarnej w Europie Istota i geneza wspólnej waluty euro...

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp..2 Rozdział I Istota i geneza euro, jako podstawa Unii Monetarnej w Europie Istota i geneza wspólnej waluty euro...4 Rozdział II Korzyści i koszty utworzenia strefy euro 2.1 Korzyści strefy euro Koszty strefy euro Rozdział III Oddziaływanie wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji 3.1 Proces wprowadzania euro w Słowacji Wpływ wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji 17 Podsumowanie...26 Spis literatury...28 Spis wykresów

2 Wpływ wspólnej waluty europejskiej na gospodarkę Słowacji. 1 stycznia 2009 r. Słowacja stała szesnastym państwem członkowskim strefy euro. Włączenie w struktury gospodarcze wiązało się z wieloma kosztami i korzyściami. Celem pracy jest przedstawienie wpływu wspólnej waluty europejskiej na gospodarkę Słowacji. Wstęp Wprowadzenie wspólnej waluty powoduje znaczące zmiany w gospodarce, które nie zawsze oznaczą wyłącznie korzyści, ale także koszty dostosowania się do wymaganych kryteriów. Państwa wstępujące do unii monetarnej muszą między innymi zrezygnować z własnej polityki pieniężnej i przyjąć prowadzenie jej przez Europejski Bank Centralny. Rozwój strefy euro wymaga zmian w otoczeniu instytucjonalnym czy związanych z dostosowaniem gospodarki. Ponadto okazuje się również, że gospodarka ulega wahaniom koniunkturalnym. Jednak tworząc strefę euro, oczekiwano wystąpienia wielu pozytywnych zjawisk, które doprowadzą do ożywienia gospodarki unii walutowej jako całości. Do najważniejszych należą: silna europejska waluta, wpływ wprowadzenia euro na handel międzynarodowy, wzrost inwestycji zagranicznych w strefie euro, wpływ euro na wzrost gospodarczy.1 stycznia 2009 r. Słowacja stała się szesnastym państwem członkowskim strefy euro. Przyjęcie nowej waluty nastąpiło na podstawie decyzji Rady UE podjętej 8 lipca 2008 r. Moment wprowadzenia euro w Słowacji przypadł na najgłębszy od lat 20. XX wieku kryzys gospodarczy, który bardzo silnie odbił się on również na gospodarce Słowacji. W 2009 r. dramatyczny spadek PKB wystąpił we wszystkich krajach,niezależnie od tego, czy były członkami strefy euro, czy też nie. Sytuacja Słowacji kształtowała się w tym okresie podobnie jak w innych krajach, jednak borykała się z konsekwencjami kryzysu jako nowy członek unii walutowej co odegrało dla niej ważne znaczenie. Celem opracowania jest przedstawienie wpływu wspólnej waluty europejskiej na gospodarkę Słowacji. W pierwszej części autor przedstawił istotę i genezę wspólnej waluty euro, jako podstawę Unii Monetarnej w Europie oraz proces wprowadzania euro na terenie Europy. Zdefiniowano w nim wspólny obszar walutowy i przedstawiono jakie ma znaczenie dla rozwoju gospodarki danego kraju. Ponadto scharakteryzowano pięć etapów, z których składa się integracja gospodarcza. W drugim rozdziale scharakteryzowano korzyści i koszty utworzenia strefy euro. Trzeci rozdział poświęcony jest Słowacji.Omawia proces wprowadzania euro na Słowacji i jego wpływ na gospodarkę kraju. Poddano analizie kilka wskaźników gospodarczych dotyczących między innymi zmian procentowych PKB, eksportu, 2

3 importu aby przekonać się jaki wpływ ma wspólna waluta euro na gospodarkę Słowacji. Na końcu opracowania przedstawiono podsumowanie dotychczasowych doświadczeń Słowacji oraz wypływające z nich wnioski. 3

4 Rozdział I Istota i geneza euro, jako podstawa Unii Monetarnej w Europie 1.1. Istota i geneza wspólnej waluty euro Wspólny obszar walutowy to terytorium obejmujące kraje lub regiony posługujące się jedną wspólną walutą bądź wieloma walutami, jeśli kursy ich walut są usztywnione względem siebie i stosują zbiorowy kurs wobec walut krajów trzecich. Ugrupowanie takie ma pewne cele do spełnienia, a jego członkowie formułują warunki konieczne do ich realizacji. Wspólny obszar walutowy ma duże znaczenie dla rozwoju gospodarki. Jest to jeden ze sposobów pogłębiania integracji pomiędzy różnymi regionami bądź krajami. W gospodarce rynkowej integracja gospodarcza składa się z pięciu etapów: 1) strefa wolnego handlu zniesienie wszelkich ograniczeń w handlu pomiędzy państwami członkowskimi strefy, 2) unia celna wspólna polityka celna państw względem krajów trzecich, 3) wspólny rynek umożliwienie pełnej swobody przepływu siły roboczej, kapitału, towarów i usług pomiędzy krajami członkowskimi, 4) unia walutowa i gospodarcza etap ten musi spełniać założenia wszystkich trzech poprzednich etapów, a także charakteryzować się koordynacją wszystkich pozostałych dziedzin polityki ekonomicznej, jak polityka pieniężna, fiskalna, energetyczna czy rolna, 5) unia polityczna dopełnienie procesu integracji 1 pomiędzy państwami. Strefa wolnego handlu jako zinstytucjonalizowana forma współpracy ekonomicznej, wykraczająca poza ramy zwykłej umowy handlowej gdzie kraje strefy zobowiązują się do stopniowego eliminowania barier handlowych, przede wszystkim wewnętrznych taryf celnych a jednocześnie zachowują swe cła narodowe wobec państw trzecich. Strefa wolnego handlu pozwala pozbyć się kosztów związanych z ograniczeniami nakładanymi przez państwa na handel międzynarodowy: w postaci ceł oraz środków para i pozataryfowych. Zwiększa to konkurencję pomiędzy krajami, co pozwala podnieść ogólny dobrobyt w tych krajach. Kontynuowanie integracji prowadzi do powstania unii celnej. Unia celna to współpraca ekonomiczna, na podstawie której państwa tworzące unię zobowiązują się do eliminowania wewnętrznych barier handlowych oraz ujednolicenia systemu taryf wobec partnerów zewnętrznych. Następuje pełna liberalizacja obrotów handlowych oraz ujednolicenie stawek celnych innych barier stosowanych względem krajów trzecich. 1 Beata Łupa-Królik Cztery wolności gospodarcze jednolitego rynku NBP 4

5 Dodatkowo prowadzona jest wobec nich wspólna polityka handlowa. Dzięki niej kraje unii celnej mogą osiągnąć dodatkowe korzyści korzystając ze zwielokrotnionej siły przetargowej w przypadku negocjacji międzynarodowych. Kolejnym etapem integracji jest wspólny rynek. Wprowadzanie w życie tej idei powoduje, że między integrującymi się krajami przestają istnieć bariery nie tylko na rynku dóbr i usług, ale także na rynku czynników produkcji. Dalsza integracja to powołanie unii politycznej jako jednego z końcowych etapów integracji międzynarodowej polegający na harmonizacji, czyli koordynacji lub zbliżaniu prawa, zasad administracyjnych oraz polityk gospodarczych integrujących się krajów. Etap ten jest zarówno niejako warunkiem, jak też skutkiem integracji ekonomicznej. Obecnie stan integracji poszczególnych krajów jest różny i nie możemy jeszcze mówić o pełnej integracji gospodarczej państw członkowskich Unii Europejskiej. Jednym z głównych problemów jest kwestia wspólnej waluty. 2 Pierwszym przedsięwzięciem współczesnej integracji gospodarczej w Europie było powołanie w 1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), w skład której weszło 6 państw Europy Zachodniej (Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy). Te same państwa, na mocy Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). 3 Postanowienia kolejnych traktatów wyraźnie sugerują, że wprowadzenie wspólnej waluty oparto na przesłankach daleko wykraczających poza zwykły rachunek ekonomiczny. Kanclerz Niemiec Helmut Kohl uważał korzyści ekonomiczne płynące z euro za kwestię wtórną, podkreślając natomiast, że gorzkie doświadczenia wojny i dyktatury bieżącego stulecia uczą nas, że projekt zjednoczeniowy to najlepsze ubezpieczenie od powrotu egoizmu i szowinizmu narodowego, i od gwałtownych konfliktów. Powodów przyjęcia euro było bardzo wiele. Każde państwo członkowskie UE odmiennie widzi spektrum korzyści i zagrożeń wiążących się ze wspólną walutą. Waluta euro daje początek jednemu z największych i najsilniejszych ugrupowań integracyjnych. 4 Kolejnym przedsięwzięciem integracji gospodarczej było spotkanie na szczycie w Hadze gdzie w 1969 roku liderzy państw EWG podjęli decyzję o konieczności budowy unii gospodarczej i walutowej. Opracowanie szczegółowego planu stworzenia takiej unii powierzono zespołowi ekspertów pod przewodnictwem Pierre'a Wernera, ówczesnego premiera i ministra finansów Luksemburga. Efektem prac zespołu był zaprezentowany w październiku 1970 r. Plan 2 M. Lachowicz: Koncepcja wspólnych obszarów walutowych, Europejska Integracja Monetarna, Warszawa 2009 r.s Bartłomiej Nowak Instytucje Unii Europejskiej, http:

6 Wernera. Zakładał on utworzenie unii gospodarczej i walutowej w kilku etapach do końca 1980 r., czyli w ciągu 10 lat. 5 W 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację wspólnej polityki kursowej, która zyskała miano "węża w tunelu". Był to system, który zakładał, że wzajemne kursy walut państw członkowskich mogą się zmieniać tylko w ramach przedziału wahań o szerokości 2,25%.Wzrastająca inflacja, napięcia w międzynarodowym systemie walutowym oraz pogłębiające się rozbieżności w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów sprawiły, że ostatecznie plan Wernera zakończył się niepowodzeniem. Odpowiedzią na rosnące wahania w kursach wymiany pomiędzy walutami Państw Członkowskich stało się utworzenie w 1979 r. Europejskiego Systemu Walutowego (EuropeanMonetary System - EMS). W ramach systemu wprowadzono mechanizm walutowy (Exchange Rate Mechanism - ERM), za pośrednictwem którego ustalono dwustronne kursy wymiany walut pomiędzy poszczególnymi krajami. Ich zmiana mogła się dokonywać tylko w ramach wyznaczonego przedziału zmienności zwanego wężem walutowym, wynoszącego nie więcej niż +/- 2,25% (dla słabszych walut było to +/- 6%). W ramach Europejskiego Systemu Walutowego stworzono także nową walutę ECU (EuropeanCurrency Unit). ECU nie była jednak samodzielną walutą, lecz jedynie jednostką rozrachunkową, której wartość wyznaczano na podstawie koszyka walut wchodzących w skład ESW oraz stanowiła jednostkę odniesienia, w stosunku do której ustalano stopień wahań poszczególnych walut. Kolejnym krokiem do realizacji UGW stało się podpisanie w 1986 roku Jednolitego Aktu Europejskiego. Przewidywał on utworzenie do końca 1992 r. jednolitego rynku, funkcjonującego na podstawie czterech fundamentalnych swobód, tj. swobody przepływu osób, towarów, usług i kapitału. 6 Dzięki zapisowi o wolnym przepływie kapitału nastąpiło zwiększenie zbieżności polityki monetarnej państw członkowskich. W czerwcu 1988 r. Rada Europejska ponowiła inicjatywę utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Warunkami jej powstania oraz propozycjami poszczególnych etapów dochodzenia do UGW, zajął się komitet pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej. Raport Delorsa proponował trzyetapowy plan realizacji, nie precyzując jednak konkretnych dat rozpoczęcia poszczególnych etapów. Daty te ustalono później na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie (1989) oraz w Maastricht (1991) K. Opolski D. Mycielska J. Górski Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, s.9 6

7 - Etap pierwszy ( )rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zakładał utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego opartego na czterech swobodach (swobodzie przepływu ludzi, towarów, usług i kapitału). Miało również nastąpić zacieśnienie współpracy między bankami centralnymi oraz wzmocnienie koordynacji polityk gospodarczych państw członkowskich. Realizacja zamierzeń utworzenia unii walutowej wymagała zmian struktury instytucjonalnej, a zatem również nowelizacji Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (TWE). W grudniu 1991 roku zakończono uzgodnienia nad Traktatem o Unii Europejskiej (TUE), który został podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r. 8 Traktat z Maastricht powoływał Unię Europejską i ustanawiał nowe obszary wspólnego działania, w tym rozszerzał zakres prowadzonych polityk o Unię Gospodarczą i Walutową. Zgodnie z Traktatem, waluty krajowe miały być zastąpione wspólną walutą europejską, przy założeniu, że poszczególne kraje spełnią pewne kryteria ekonomiczne, zwane kryteriami konwergencji lub kryteriami z Maastricht. Do Traktatu załączono, w postaci protokołów, Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego (EBC) jako podstawę przyszłego systemu bankowości centralnej na wspólnym obszarze walutowym. Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. 9 - Etap drugi( ) budowy Unii Gospodarczej i Walutowej rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Powołano Europejski Instytut Walutowy, którego zadaniem było zacieśnianie współpracy banków centralnych i koordynacja polityki pieniężnej oraz przeprowadzenie niezbędnych przygotowań do ustanowienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i utworzenia wspólnej waluty na obszarze Unii. W grudniu 1995 r. Rada Europejska uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej "EURO" i potwierdziła jej wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 r. W 1997 roku nastąpił rozruch systemu płatniczego TARGET, umożliwiający automatyczne przeliczanie walut narodowych na euro. W czerwcu 1997 roku w Amsterdamie Rada Europejska przyjęła też Pakt Stabilności i Wzrostu, mający gwarantować utrzymanie dyscypliny budżetowej w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej, a także ustanowiła nowy mechanizm wymiany walut ERM II.1 czerwca 1998 roku, w drodze porozumienia między krajowymi bankami centralnymi, powstał Europejski Bank Centralny (EBC). Konsekwencją tego kroku była likwidacja walut narodowych w ramach Euro systemu (obejmującego początkowo 11 krajowych banków centralnych) oraz wprowadzenie w ich miejsce wspólnej waluty euro Traktakt o Unii Europejskiej Maastricht z dnia 07 luty 1992 r.,,dziennik Ustaw 2004 nr 90 poz.864/30. 9 K. Opolski D. Mycielska J. Górski Mechanizmy funkcjonowania strefy euro,op.cit. 10 E Latoszek Geneza integracji walutowej w Unii Europejskie op.cit. 7

8 - Etap trzeci (po 1999 r.) wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty euro, najpierw w systemie płatności bezgotówkowych, a od 2002 roku w "normalnym" obiegu oraz przekazanie kompetencji w zakresie prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej Europejskiemu Bankowi Centralnemu, zapoczątkowało realizację trzeciego i ostatniego etapu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. Mechanizm Kursów Walutowych ERM został zastąpiony ERM II. 11 Zgodnie z nim ustalane są kursy pomiędzy euro a walutami krajów UE nie będącymi członkami unii walutowej. Maksymalne dopuszczalne odchylenia kursów walut w ramach ERM II wynoszą +/- 15% w stosunku do kursu centralnego euro. Uczestnictwo w mechanizmie kursowym ERM II przez okres co najmniej dwóch lat jest jednym z kryteriów konwergencji, jakie kraje pozostające poza strefą euro muszą spełnić, by stać się pełnym członkiem UGW. Liczba uczestniczących w unii walutowej 11 państw członkowskich (Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia) w styczniu 2001 roku powiększyła się o Grecję, która spełniła kryteria konwergencji, czyli wymagane warunki wprowadzenia euro.1 stycznia 2007 r. do strefy euro przystąpiła Słowenia, stając się trzynastym uczestnikiem unii gospodarczo-walutowej i pierwszym państwem z nowych krajów członkowskich UE, które przyjęło wspólną europejską walutę. Wydarzenie to poprzedził opublikowany w maju 2006 r. na żądanie Słowenii i Litwy Raport o Konwergencji, pokazujący przygotowanie tych dwóch państw do wejścia do strefy euro. Niestety Litwa nie spełniła jednego z kryteriów z Maastricht(kryterium stabilności cen).w dniu 1 stycznia 2008 r. do strefy euro dołączyły kolejne dwa państwa: Malta i Cypr. Bazując na doświadczeniu poprzednich rozszerzeń strefy euro oraz biorąc pod uwagę odmienne założenia przyjęcia wspólnej waluty przez kolejne Państwa Członkowskie, w dniu 10 stycznia 2008 r. Komisja Europejska opublikowała zalecenie dotyczące środków ułatwiających przyszłe przejście na euro. Zawiera ono wytyczne w zakresie przygotowania obywateli do przejścia na euro oraz wskazuje działania, jakie należy podjąć, w celu przeciwdziałania niewłaściwym praktykom sztucznego zawyżania cen.1 stycznia 2009 r. walutę krajową na euro zamieniła Słowacja. Państwa, które przystąpiły do strefy euro w latach uczyniły to zgodnie ze scenariuszem tzw. big bang'u. Polega on na jednoczesnym przejściu na euro w obrocie bezgotówkowym i gotówkowym. Kolejnym państwem, które przyjęło euro była Estonia. Zgodnie z ostateczną decyzją Rady Ecofin z lipca 2010 r. od 1 stycznia 2011 r. stała się ona 17 członkiem strefy 11 M. Rewizorski,Unia Gospodarczo-Walutowa: Geneza, Ewolucja, Perspektywy Rozwoju Rocznik Integracji Europejskiej Nr 6/2012 8

9 euro.1 stycznia 2014 r. euro wprowadziła Łotwa, zaś w 2015 r. uczyniła to Litwa 12 Dyskusje w krajach, które już posługują się euro, zmierzają do odpowiedzi na pytanie, czy odejście od waluty krajowej było odpowiednim posunięciem, jeśli chodzi o datę i sytuację ekonomiczną danego kraju. Pozostali członkowie Unii Europejskiej rozważają, na ile przyjęcie wspólnej waluty byłoby dla nich korzystne. Jeśli jest korzystne, to kiedy takiego posunięcia dokonać, gdyż od terminu może również zależeć maksymalizacja korzyści i minimalizacja kosztów M. Lachowicz:Op,cit.,s.14 9

10 Rysunek 1 Mapa kraje strefy euro w 2015r. Źródło : 10

11 Rozdział II Korzyści i koszty utworzenia strefy euro Wprowadzenie wspólnotowej waluty do obrotu w 1999 r., a w 2002 r. do obiegu wywołało falę entuzjastycznych wypowiedzi zarówno przedstawicieli poszczególnych krajów, jaki urzędników wielu organów Wspólnoty. 14 Generalnie działanie to zostało odebrane jako symbol procesu integracji europejskiej. Widziano w nim wielką szansę dla krajów strefy euro na ożywienie gospodarki i odniesienie wielu korzyści przy względnie niewielkich kosztach. Jednak z perspektywy czasu można już zaobserwować pewne następstwa w praktyce. Wpływ części z nich jest pozytywny, choć zdarzają się również zjawiska niepożądane. 2.1 Korzyści strefy euro Tworząc strefę euro, oczekiwano wystąpienia wielu pozytywnych zjawisk, które doprowadzą do ożywienia gospodarki unii walutowej jako całości. Do najważniejszych należą: silna europejska waluta, wpływ wprowadzenia euro na handel międzynarodowy, wzrost inwestycji zagranicznych w strefie euro, wpływ euro na wzrost gospodarczy. Silna europejska waluta Każdy kraj Unii Walutowej zgodził się zastąpić swoją walutę pieniądzem wspólnym po ustalonym kursie. Spowodowało to powstanie strefy euro, która podobnie jak sama waluta jest symbolem integracji europejskiej. Dodatkowym plusem jest uwzględnienie przy tworzeniu euro akcentów państwowych. Odpowiedni wzór monet i banknotów pozwala pokazywać jedność całej strefy euro, a jednocześnie odrębność każdego z krajów. Wpływa to pozytywnie na społeczny odbiór waluty. Po pojawieniu się euro skończył się czas dominacji dolara amerykańskiego na światowym rynku walutowym. 15 Wpływ wprowadzenia euro na handel międzynarodowy W momencie powstawania strefy euro uważano, że jedną z podstawowych korzyści będzie rozwój wymiany międzynarodowej. Posługiwanie się wspólnotową walutą prowadzi do zniesienia kursu walutowego w kontaktach gospodarczych pomiędzy krajami, czego skutkiem jest eliminacja ryzyka kursowego oraz części kosztów transakcyjnych. Dzięki temu można łatwiej porównywać ceny w różnych krajach strefy euro. Posługiwanie się wspólną walutą połączone z wieloma innymi czynnikami przyspieszającymi handel międzynarodowy 14 M. Lachowicz:Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów utworzenia strefy euro, Europejska Integracja Monetarna, Warszawa 2009 s.3 15 Ibid.s

12 pozwala na szybkie zwiększanie wolumenu zarówno eksportu, jak i importu.powszechne wykorzystanie waluty pozwala na ujawnienie pozytywnych efektów sieci. Powodują one, że skłonność podmiotów gospodarczych do stosowania danego pieniądza jest tym większa, im częściej wykorzystują one ten pieniądz. 16 Od czasu wprowadzenia euro w 2002 r. można zauważyć wyraźny wzrost eksportu. Pozwala on powiększyć rynki zbytu dla przedsiębiorstw z krajów eksportujących, pozytywnie wpływa na wielkość PKB danego kraju i przyczynia się do podniesienia poziomu życia ludności. Wspólna waluta wpływa pozytywnie również na import. Importerzy, nawiązując kontakty handlowe z innymi krajami, zwiększają konkurencję na rynku a w następstwie prowadzą do wzrostu dobrobytu krajowego. 17 Wzrost inwestycji zagranicznych w strefie euro Stworzenie europejskiej unii walutowej miało na celu wzrost liczby bezpośrednich inwestycji zagranicznych w krajach do niej należących. Wśród czynników, które miałyby przyciągnąć zagraniczny kapitał, były :spadek ryzyka makroekonomicznego, integrację rynków finansowych, wzrost konkurencji, eliminację ryzyka kursowego, ożywienie wymiany handlowej, spadek stóp procentowych.posiadanie powszechnie akceptowanego na świecie środka płatniczego ułatwia tez ekspansje na rynki zagraniczne, pozwala bowiem fakturować znaczna cześć eksportu i importu we własnej, powszechnie akceptowanej walucie. 18 Wpływ euro na wzrost gospodarczy Uzasadnieniem ekonomicznym utworzenia europejskiej unii walutowej było spodziewane pozytywne oddziaływanie unii walutowej na PKB krajów członkowskich. Dzięki ożywieniu wymiany handlowej, eliminacji kosztów transakcyjnych, wzrostowi inwestycji, spadkowi ryzyka makroekonomicznego, integracji rynków finansowych oraz wzrostowi konkurencji miały nastąpić dodatkowa akumulacja kapitału i wzrost wydajności czynników produkcji co prowadzi do przyspieszenia wzrostu gospodarczego Koszty strefy euro Utworzenie europejskiej unii walutowej przynosi nie tylko korzyści, ale także wiąże się z kosztami. Państwa wstępujące do unii monetarnej muszą zrezygnować z własnej polityki pieniężnej i przyjąć prowadzenie jej przez Europejski Bank Centralny. Ponadto okazuje się również, że rozwój strefy euro, podlegającej podobnym wahaniom koniunkturalnym, jest 16 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i walutowej NBP Warszawa 2009 r. s M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów op,cit..s Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej,op.ci.s M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztówop,cit..s

13 znacznie wolniejszy niż średnia światowa, a także wolniejszy niż w całej Unii Europejskiej. Wpływ na taki stan rzeczy ma wiele różnorodnych czynników: Efekt Cappuccino Po wprowadzeniu wspólnej waluty konsumenci w wielu krajach strefy euro odczuli istotny wzrost cen. Okazało się, że wrażenie nie było bezpodstawne ponieważ sprzedawcy wykorzystali zmianę do podwyższenia swoich dochodów. W Niemczech w ciągu pół roku ceny mleka wzrosły o około 10%, a warzywo 20%. W tym samym czasie 80% restauracji podniosło ceny nawet do 30%. Jedyną obroną przed tego typu zabiegami miało być unikanie sklepów i punktów usługowych zawyżających ceny. Niestety zalecenia takie nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Podobną sytuację jak w Niemczech zaobserwowano we Włoszech, gdzie kawa zdrożała tam w krótkim czasie o około 30%; stąd wzięła się nazwa efekt cappuccino. Powstało powszechne przekonanie o inflacyjnych skutkach wprowadzenia wspólnej waluty. Przekonania te znalazły odzwierciedlenie w ocenie procesu wprowadzenia euro ponad 80% respondentów z dwunastu państw strefy euro po prawie roku od wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego uznało, że przeliczenie cen z walut narodowych na euro zostało dokonane w sposób niekorzystny dla konsumentów. 20 Koszty dostosowania gospodarek Gdy w 2002 r. wprowadzano do obiegu euro, liczono się ze znacznymi kosztami wymiany, które będą musiały ponieść gospodarki krajów strefy euro. Dotyczyło to przedsiębiorstw, sektora finansowego, jak też konsumentów indywidualnych. Klienci indywidualni musieli wymienić swoje oszczędności na euro. Wiązało się to z koniecznością przyzwyczajenia się do posługiwania się nową walutą. Właśnie brak elastyczności konsumentów w tym zakresie pozwolił na wystąpienie efektu cappuccino na tak szeroką skalę. Brak reakcji klientów na niewłaściwe przeliczanie cen przez handlowców zaraz po wprowadzeniu euro spowodował utrwalenie nowego poziomu cen. Kosztów nie ponosili jedynie konsumenci. Dotyczyło to całej gospodarki. Wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą musiały ponieść koszty, aby poinformować klientów o nowych cenach. Do tego typu działań można zaliczyć: informowanie klientów za pośrednictwem mediów (radio, telewizja, prasa), udostępnianie materiałów informacyjnych (ulotki, broszury, plakaty), udostępnianie specjalnych serwisów informacyjnych za pośrednictwem infolinii lub stron internetowych, 20 Joanna Osińska Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską Ochrona Konsumentów w Procesie Wprowadzenia Euro opracowania 5/

14 wysyłanie do klientów pism informacyjnych, ustne informowanie klientów. Do kosztów dostosowania gospodarek krajów strefy euro do posługiwania się wspólnotową walutą można również zaliczyć koszty: analiz rynkowych w nowych warunkach, szkolenia personelu, restrukturyzacji firm zajmujących się obsługą wymiany walut, przewalutowania, zmiany systemów informatycznych, wymiany wielu urządzeń (automatów wrzutowych, parkometrów). 21 Koszty instytucjonalne Kraje należące do strefy euro musiały również ponieść koszty związane ze stworzeniem odpowiedniego otoczenia instytucjonalnego, koniecznego, by funkcjonować w strefie euro. Koszty instytucjonalne wiązały się głównie z powstaniem nadrzędnej instytucji strefy euro, jaką jest Europejski Bank Centralny. Europejska unia walutowa miała zapewnić integrującej się Europie posiadanie waluty o znaczeniu międzynarodowym, co w dużej mierze się powiodło. Jak się jednak okazuje, wiele niekorzystnych zjawisk obserwowanych na tym obszarze niestety uniemożliwiają optymalizację strefy euro. 22 W okresie wymiany zadaniem władz jest stworzenie odpowiedniego systemu bodźców, które pozwolą wzmocnić efekt wyczulenia cenowego oraz osłabić pokusy związane z istnieniem efektu zagubienia. Poprzez zastosowanie odpowiednich środków ochrony konsumentów oraz efektywną kampanię informacyjną władze mogą osiągnąć sytuację, w której wymiana waluty będzie zgodnie z teorią ekonomii wydarzeniem neutralnym dla kształtowania się cen M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów op. cit..s M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów op. cit..s Joanna Osińska Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro,.op.cit 14

15 Rozdział III Oddziaływanie wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji 1.3. Proces wprowadzania euro w Słowacji Formalnym rozpoczęciem przygotowań do wprowadzenia euro była uchwalona 16 lipca 2003 r. Strategia przyjęcia euro w Republice Słowacji. Nieco ponad rok później (8 września2004 r.) we współpracy rządu z Narodowym Bankiem Słowacji uzgodniona została Konkretyzacja strategii przyjęcia euro, w której oceniono szczegółowo stopień wypełnienia kryteriów konwergencji oraz wskazano, że najpóźniej w pierwszej połowie 2006 r. musi zakończyć się pierwszy etap przygotowań, czyli przystąpienie do mechanizmu kursu wymiany walut(exchange RateMechanism, ERM II). 24 Jednocześnie wskazano datę 1 stycznia 2009 r. jako datę zakończenia procesu przygotowawczego i wprowadzenia euro w Słowacji. Pierwszy ze wskazanych celów udało się osiągnąć znacznie wcześniej niż zakładała Strategia, bowiem do ERM II Słowacja włączyła się już w listopadzie 2005 roku. W między czasie, w lipcu 2005 r. został przyjęty Narodowy Plan przyjęcia euro w Republice Słowacji, aktualizowany później dwukrotnie: w marcu 2007 r. oraz w kwietniu 2008 r. Potwierdził on datę1 stycznia 2009 r. jako datę przystąpienia do strefy euro, o ile wypełnione zostaną kryteria konwergencji. W listopadzie2007 r. Narodowa Rada Słowacji przyjęła ustawę o wprowadzeniu euro. W maju 2008 roku, w okresowym sprawozdaniu z przygotowań do przyjęcia euro, przez Komisję Europejską dla wszystkich krajów objętych tzw. derogacją, Komisja stwierdziła, że Słowacja jako jedyna spełnia kryteria niezbędne do przystąpienia do strefy euro. Diagnoza ta została potwierdzona decyzją Rady z lipca2008 roku 25, zgodnie z którą z dniem 1 stycznia 2009 r. wobec Słowacji została zniesiona derogacja zawarta w umowie akcesyjnej. 26 Kurs wymiany został ustalony na poziomie30,126 korony słowackiej za 1 euro. Przejście Słowacji na euro nastąpiło według strategii Big Bangu 27, z bardzo krótkim okresem dwuwalutowości, trwającym do 16 stycznia 2009 roku. Scenariusz big-bang zakłada, że przyjęcie euro w formie bezgotówkowej jest 24 Jolanta Adamiec Wpływ wprowadzenia euro na wskaźniki gospodarczej sytuację konsumentów na przykładzie Irlandii i Słowacji. Biuro Analiz Sejmowych 11 maja 2010ISSN nr 13 (38) 25 Decyzja Rady (2008/608/WE) z dnia 8 lipca 2008 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjęcia wspólnej waluty przez Słowację z dniem 1 stycznia 2009 r. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 194/24, z dnia r. 26 Klaudia Pujer,Problemy finansowo-ekonomicznej adaptacji Słowackich przedsiębiorstw przemysłowych do funkcjonowania w obszarze euro Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 974/98 w sprawie wprowadzenia euro (Dz. U. L 346/1, z dnia r.). 15

16 zbieżne w czasie z wprowadzeniem banknotów i monet euro do obiegu. Scenariusz bigbang można traktować jako szczególny przypadek scenariusza madryckiego, w którym długość okresu przejściowego jest zredukowana do zera. Takie podejście nie wymaga wprowadzenia przepisów przejściowych. 28 Po tym czasie, przez kolejny rok możliwa była wymiana koron na euro w bankach komercyjnych. Bezterminowo dokonywana była wymiana banknotów w Narodowym Banku Słowacji (dokońca2013r.możliwośćwymiany monet). 29 Słowacka ustawa regulująca wprowadzenie euro przywoływała zasadę neutralnego wpływu procesu wymiany waluty na ceny, nakazując, aby dokonywanie przeliczeń z koron na euro odbywało się zgodnie z oficjalnymi regułami. Przeliczenie wartości z koron na euro nie prowadziło do wzrostu cen. Służyć miał temu również zapis mówiący o tym, że koszty poniesione przez przedsiębiorców w związku z wprowadzeniem euro, nie mogły stanowić podstawy do podniesienia cen lub pobierania dodatkowych opłat z tego tytułu. 30 Przygotowaniom do wprowadzenia euro towarzyszył plan komunikacji informowania społeczeństwa o podejmowanych krokach i skutkach zmiany waluty dla kraju i każdego obywatela. 31 Szczególną uwagę poświęcono grupom najbardziej wrażliwym: osobom starszym, niepełnosprawnym, mniejszościom oraz słabszym ekonomicznie regionom kraju. W odniesieniu do środowisk biznesowych, więcej uwagi poświęcono małym i średnim przedsiębiorcom, wykorzystując w tym celu istniejącą sieć centrów informacji i konsultacji. Podstawowym instrumentem ochrony konsumentów przed niekorzystnymi skutkami zmiany waluty miało być podawanie cen towarów w obu walutach. Zasada ta wprowadzona została z chwilą przyjęcia przez Radę UE oficjalnego kursu konwersji korony na euro. Podwójne podawanie cen obowiązywało co najmniej do końca 2009 roku, aczkolwiek rekomendowano utrzymanie tej zasady jeszcze przez kolejne 6 miesięcy, do czerwca 2010 r. Podwójne podawanie wartości obowiązywało także w przypadku wszystkich pozostałych informacji finansowych, m.in. wynagrodzenia, składek ubezpieczeniowych, faktur, wyciągów bankowych, itp. Jednocześnie nasilono kontrolę cen, tak aby szybko reagować na przejawy zawyżania ceny przy okazji przejścia na oraz wprowadzono zasadę regularnego publikowania bieżących cen koszyka dóbr najczęściej kupowanych. Do systemu monitorowania cen włączono również organizacje poza rządowe i stowarzyszenia 28 Euro Opracowania Analiza doświadczeń Państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na Euro Nr 11/ Jolanta Adamiec op. cit. 30 Joanna Osińska op. cit. 31 NázoryObčanov Na ZavedenieSpoločnej Meny Euro, ŠtatistickyÚrad Sr, Júl

17 konsumenckie. 32 Za nadzorowanie zgodności postępowania z zapisami prawa regulującymi przejście na euro odpowiedzialnych było kilka instytucji, w tym przede wszystkim Słowacka Inspekcja Handlowa, Narodowy Bank Słowacji, władze właściwe w zakresie kontrolowania cen oraz władze właściwe w zakresie ochrony konsumentów. W przypadku niestosowania się do przepisów regulujących wprowadzenie euro, np. niestosowania podwójnej ekspozycji cen lub użycia niewłaściwego kursu konwersji czy reguł zaokrąglania, oraz braku poprawy po stwierdzonym braku dostosowania do przepisów i otrzymanym ostrzeżeniu, w najpoważniejszych przypadkach łamania zasad stosowano kary pieniężne. Grzywna, jaką mogła zostać ukarana osoba prawna nieprzestrzegająca przepisów sięgała EUR, a w przypadku uporczywego łamania przepisów nawet EUR. W przypadku osoby fizycznej bezpośrednio odpowiedzialnej za naruszenie przepisów kara mogła wynieść odpowiednio od do 3000 EUR Wpływ wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji Moment wprowadzenia euro w Słowacji przypadł na najgłębszy od lat 20. XX wieku kryzys gospodarczy. Bardzo silnie odbił się on również na gospodarce Słowacji. We wrześniu 2008 r. upadłość Lehman Brothers czwartego co do wielkości banku inwestycyjnego w Stanach Zjednoczonych uruchomiła lawinę zaburzeń na światowym rynku finansowym, doprowadzając do gwałtownego wzrostu stóp procentowych, ograniczenia możliwości zaciągania kredytów i ostrych spadków notowań na światowych giełdach. Wkrótce kryzys finansowy przerodził się w problemy, z różnym nasileniami w różnym tempie dotykające całej gospodarki światowej. Poważnie odbił się także na sytuacji w Unii Europejskiej, mimo wdrożenia przez większość krajów intensywnych działań anty kryzysowych. Spowolnienie wyraźne było także dla potraktowanego łącznie obszaru Unii Europejskiej. W 2009 r. dramatyczny spadek PKB wystąpił we wszystkich krajach,niezależnie od tego, czy są członkami strefy euro, czy też nie. Spadł on średnio o 4,2% zarówno dla wszystkich 27 krajów członkowskich UE, jak i dla krajów strefy euro. 34 Sytuacja Słowacji kształtowała się w tym okresie podobnie jak w innych krajach rozwiniętych, zarówno należących do strefy euro, jak i spoza niej, a nawet nie należących do Unii Europejskiej. 32 Jolanta Adamiec op. cit. 33 Joanna Osińska op. cit. 34 Ibid. 17

18 Wykres 1 Roczne tempo wzrostu PKB Słowacja w latach (%) % rocznie ,8 % ,1% ,7% ,3% ,5% ,8% ,9% ,4% ,2% % ,1% ,9% -4-6 Źródło: Słowacja i jej gospodarka utrzymywała poza 2009 rokiem stały wzrost gospodarczy. W roku 2007 gospodarka Słowacji osiągnęła imponujący wzrost PKB 10,5%. Był to bardzo dobry wynik. W pozostałych latach także miała znaczące ponad 5% wzrosty. 35 PKB Słowacji do 2008 roku wykazywał bardzo dynamiczny, najwyższy po Polsce w gronie państw UE, wzrost. W 2009 r. słowacka gospodarka po kilku latach bardzo dynamicznego rozwoju, odnotowała znaczny spadek, spowodowany skutkami światowego kryzysu ekonomicznego. Recesja wyniosła 4,8% (w cenach bieżących spadek o 5,8%). Rok 2010 przyniósł pozytywne sygnały. PKB, w porównaniu do 2009 roku, wzrósł w cenach stałych o 4% (w cenach bieżących 4,5%). Przyczyniło się do tego ożywienie w handlu zagranicznym, a także poprawa sytuacji gospodarczej u głównych partnerów handlowych Słowacji. Pozytywne tendencje odnotowano w produkcji przemysłowej (wzrost o ponad 20%),a zwłaszcza w jej głównych filarach tj. przemyśle samochodowym i elektrotechnicznym. Dobre wyniki zarejestrował 35 euro słowacja t\stref EURO\STREF EURO\EURO-DANE Słowacja - wskaźniki gospodarcze SŁOWACJI w UE.mht

19 także przemysł farmaceutyczny i chemiczny. 36 Główną siłą napędową słowackiej gospodarki przed jej wejściem do strefy euro był przemysł. Zasadniczym wyzwaniem, przed jakim stanęły słowackie przedsiębiorstwa przemysłowe po akcesji Słowacji do UEM stała się adaptacja finansowo-ekonomiczna do funkcjonowania we wspólnym obszarze walutowym euro. Problemy wynikające z tej adaptacji w znaczący sposób wpływały i nadal wpływają na stan konkurencyjności słowackiej gospodarki, przede wszystkim przemysłu. 37 Rok 2011 był dla Słowacji rokiem wychodzenia z kryzysu i konsolidacji finansów publicznych. Kryzys rządowy i przedterminowe wybory przerwały planowane reformy prawicowego rządu Ivety Radičovej, m.in. wprowadzenie reformy ubezpieczeń społecznych, które miały obniżyć koszty pracy, a także wstrzymały plany prywatyzacyjne. Sytuacja gospodarcza Słowacji pogorszyła się w 2011 roku w stosunku do 2010 roku. Wzrósł PKB,obniżył się poziom inflacji i wzrosły stopy bezrobocia, przez co Słowacja stała się5 krajem strefy euro pod względem liczby osób bez pracy. Chaotyczna polityka naprawcza oraz niekorzystna sytuacja zewnętrzna spowodowały pogorszenie się sytuacji gospodarczej. Zainicjowane działania stabilizacyjne /np. wprowadzenie 50% progu długu publicznego w stosunku do PKB i podatek bankowy, podwyższenie stawki podatku VAT z 19% na 20%/ nie miały znaczącego wpływu na ostateczne rezultaty gospodarki słowackiej w 2011 r. Ustawa o odpowiedzialności budżetowej, określająca dopuszczalny limit długu publicznego w relacji do PKB, weszła w życie dopiero od 1 marca 2012 r esrc=s&sa=u&ei=psevveiebzlkatodglag&ved=0cbgqfjab&usg=afqjcne_9asdnkurmmezxxovnv tsqtdakq 37 Klaudia Pujer: Op. cit. 38 euro słowacja t\stref EURO\STREF EURO\Współpraca gospodarcza Słowacja Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki.mht

20 Wykres 2 Dynamika PKB Słowacji na tle wybranych krajów w latach % 8 rocznie Słowacja Polska Czechy Niemcy Francja Słowacja 4,3 1,9 3,9 0,9 0,7 4,1 3,7 Polska 6,2 6,8 5,1 1,6 3,9 4,3 2 Czechy 7 5,7 3,1-4,5 2,5 1,9-1,3 Niemcy 3,7 3,3 1,1-5,1 4,2 3 0,7 Francja 2,5 2,3-0,1-3,1 1,7 1,7 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych \STREF EURO\STREF EURO\EURO-DANE Na tle badanych krajów Słowacja i jej gospodarka utrzymywała poza 2009 rokiem stały wzrost gospodarczy. Porównanie PKB Słowacji z badanymi krajami wskazuje,iż wprowadzenie waluty euro pozwoliło Słowacji szybciej się rozwijać niż sąsiadujące kraje Czechy i Polska, które nie należą do strefy euro. Załamanie w 2009 roku miało wpływ także na pogorszenie sytuacji zewnętrznej Słowacji,co wpłynęło na spadek eksportu, a co za tym idzie także ograniczenie importu, zahamowanie produkcji, narastanie bezrobocia i spadek popytu wewnętrznego. 39 W roku 2010 w Słowacji odnotowano wzrost eksportu.największymi odbiorcami słowackich towarów w 2010 roku były Niemcy (19,4%), Czechy (13,9 %), Polska (7,3%), Francja (7,0%), Austria (6,7%), Węgry (6,5%), Włochy (5,8%), Rosja (4,0%), Wielka Brytania (3,7 %) i Holandia (2,9%). Na ww. 10 krajów przypadło 77,2% eksportu ogółem. Udział krajów UE w słowackim eksporcie wyniósł 84,6% i odnotował międzyroczny wzrost 39 Jolanta Adamiec: Op. cit. 20