O terapii EEG Biofeedback

Transkrypt

1 Opracowanie: GraŜyna Małyszko-Mikołajek SPPP TOP O terapii EEG Biofeedback Jest to metoda neuroterapii, która za pomocą oddziaływań psychologicznych pozwala w sposób świadomy kontrolować i wpływać na stan psychofizjologiczny organizmu. Człowiek staje się bardziej świadomy stanu swojego ciała i umysłu. Potrafi świadomie wpływać na funkcje, które normalnie nie podlegają kontroli. Metoda EEG Biofeedback wykorzystuje efekt biologicznego sprzęŝenia zwrotnego do nauki wpływania na pracę własnego mózgu. Dzięki treningom pracuje on wydajniej i szybciej. Jest efektywną metodą leczenia tych zaburzeń, które wynikają z dysfunkcji pracy mózgu. Podstawą metody są plastyczność i bioregulacyjne moŝliwości mózgu człowieka Mózg stale wytwarza fale elektryczne, wywołane aktywnością neuronów. Z zapisu EEG /QEEG/ moŝemy uzyskać wiele informacji o stanie fizjologicznym /czuwanie, sen/ i emocjonalnym /napięcie psychiczne, relaksacja/, wyraŝają się one bowiem w postaci określonego wzorca bioelektrycznego fal. Czynność bioelektryczna mózgu zmienia się w zaleŝności od wieku, stanu fizjologicznego, róŝnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Zaburzenia regulacji neurofizjologicznej prowadzą do zmiany generacji fal mózgowych i powstania nieprawidłowych wzorców czynności mózgu. Połączenie specyficznych zaburzeń zachowania, dolegliwości z określonym wzorcem czynności mózgu pozwoliło na zaprojektowanie terapii, celem ich usunięcia lub zmniejszenia. 1

2 Stan nadmiernego pobudzenia mózgu /overarousal /, nadmiernego hamowania /underarousal/ lub występowanie obu jednocześnie powoduje osłabienie korowej regulacji zachowania. W rezultacie moŝe to prowadzić do zaburzenia funkcji poznawczych, /np. uwagi, koncentracji, specyficznych zaburzeń zdolności uczenia się/ oraz zaburzeń emocji, zachowania itp. Trening EEG Biofeedback normalizuje samoregulację arousalu /fizjologicznego rozbudzenia mózgu/. Mózg musi mieć odpowiedni poziom wzbudzenia aby nastąpiło uczenie się. Poprzez systematyczny trening uczymy się zmieniać wzorzec fal mózgowych w poŝądanym kierunku. Trening: - zwiększa moŝliwości intelektualne i usprawnia procesy poznawcze - poprawia efektywność pracy - ułatwia uzyskanie równowagi psychicznej i wyciszenia - poprawia samopoczucie i samoocenę - zwiększa odporność na stres - poprawia wydolność systemu immunologicznego - ułatwia regenerację sił - wpływa pozytywnie na ogólne funkcjonowanie człowieka m.innymi dzięki zwiększeniu plastyczności mózgu i spowolnieniu procesów biologicznego starzenia się Historia rozwoju tej metody sięga lat 60-tych XX wieku, kiedy dr Joe Kamiya w USA zaczął badać zaleŝność między aktywnością fal Alfa a stanem emocjonalnym człowieka. W latach 80-tych Peniston i Kulkowsky rozwinęli i wykorzystali tę metodę w terapii uzaleŝnień, w zespołach depresji oraz stresu pourazowego. 2

3 Wielki wpływ na rozwój metody miał prof. B.Sterman pracujący w amerykańskim ośrodku lotów kosmicznych NASA. Prace eksperymentalne, które prowadził na przełomie lat 60-tych i 70-tych XX wieku doprowadziły w efekcie do opracowania nowej metody leczenia epilepsji. Inni naukowcy wykazali przydatność metody EEG Biofeedback w terapii specyficznych zaburzeń uczenia się/dysleksji, dysgrafii, dyskalkuli/, zaburzeń uwagi, koncentracji, pamięci, ADHD itd. Gwałtowny rozwój nowych technologii komputerowych znacząco przyspieszył rozwój tej metody terapii. W Polsce metoda ta rozwija się od początku XXI wieku. Zastosowanie terapii EEG Biofeeedback jest b. szerokie. Polecana jest dla osób zdrowych celem polepszenia ich funkcjonowania i samopoczucia, uzyskiwania lepszych efektów pracy i umiejętności relaksacji. Dla osób pracujących w warunkach wzmoŝonego stresu, wysiłku i odpowiedzialności np: - uczniów, studentów w okresach wytęŝonej nauki przed egzaminami - sportowców - twórców, artystów - wojska, pilotów, policji - kadry kierowniczej itp. Dla dzieci i dorosłych z dysfunkcjami w pracy mózgu w postaci np.: - nadpobudliwości psychoruchowej /ADHD,ADD/ - dysleksji, dysgrafii, dyskalkuli - zaburzeń uwagi i pamięci - stanów nerwicowych - zaburzeń psychosomatycznych - niskiej odporności na stres 3

4 - depresji - zaburzeń snu - problemów logopedycznych - obniŝonej odporności immunologicznej - tików - zespołu Tourette`a - autyzmu, zespołu Aspergera itd. Warunki, jakie powinna spełniać osoba trenująca, to: - rozumieć zadanie jakie ma wykonać - posiadać gotowość do współpracy /motywację do pracy/ - radzić sobie z zadaniem Przebieg sesji treningowej Osoba trenująca ma podłączone do powierzchni głowy /za pomocą pasty klejącej/ jedną lub więcej elektrod przekazujących sygnały z mózgu do monitora terapeuty, gdzie widoczne są w postaci poszczególnych pasm fal mózgowych. Na swoim monitorze trenujący widzi te sygnały w postaci wideogry. Stara się spełnić załoŝenia gry wyłącznie siłą woli, poprzez własne myśli, bez uŝycia klawiatury czy myszki, np. stara się utrzymać duŝą szybkość jadącego samochodu, jechać prawą stroną drogi, przy dobrej widoczności. Przez cały czas otrzymuje informację zwrotną o swoim stanie gra się udaje, otrzymuje punkty kiedy wzrasta aktywność mózgu w poŝądanym paśmie częstotliwości. Kiedy wzrasta aktywność w paśmie niepoŝądanym nie dostaje punktów, gra się nie udaje. W ten sposób trenujący wie, kiedy jest dobrze skoncentrowany a kiedy nie jest. Jego mózg uczy się wytwarzania nowych, bardziej odpowiednich częstotliwości fal mózgowych. 4

5 Czas trwania terapii zaleŝy od złoŝoności problemu i wieku pacjenta. Terapia krótkoterminowa obejmuje zwykle sesji, moŝemy wtedy zaobserwować zmiany w zachowaniu np. poprawę uwagi, zmniejszenie impulsywności./ W bardziej złoŝonych problemach np. ADHD będzie to ok.40-60sesji. Inne schorzenia wymagają jeszcze dłuŝszego czasu terapii. Trening wraz z przygotowaniem trwa przeciętnie ok.1 godziny. Po dłuŝszym okresie treningów obserwujemy zmiany na poziomie fizjologicznym. Następuje rozwój połączeń w obszarach skojarzeniowych, rozwój integracji sieci neuronalnej w mózgu. Zaleca się 2-3 treningi w tygodniu lub przynajmniej 1 raz na tydzień. Jak pracuje mózg człowieka Mózg waŝy ok.1500g, co stanowi ok. 2% masy ciała człowieka ale zuŝywa 20% tlenu dostarczanego do organizmu! Skuteczność działania mózgu zaleŝy od ilości i jakości połączeń synaptycznych między neuronami a nie od ich liczby. Sieć neuronalna mózgu kształtuje się w wyniku treningu, nabywania doświadczeń. Na jej rozwój pozytywnie wpływają: wielość wraŝeń /neurony bez bodźców zanikają/, wysiłek fizyczny, restrykcje kaloryczne, wysiłek intelektualny. Mózg składa się z dwóch półkul, lewej i prawej połączonych spoidłem wielkim. Lewa półkula zawiaduje funkcjami prawej strony ciała, prawa półkula łączy się z lewą stroną ciała. KaŜda z nich pełni odmienne funkcje. Większość z nas ma wyraźnie dominującą jedną półkulę, najczęściej lewą. Lewa półkula, zwana logiczną przetwarza otrzymywane informacje w sposób metodyczny, krok po kroku. Zawiaduje czytaniem, pisaniem, liczeniem, mową. 5

6 Jej domeną jest werbalna komunikacja ze światem zewnętrznym, analiza logiczna, reguły, zasady, wiedza policzalna. Prawa półkula, intuicyjna działa całościowo. Jest siedliskiem wyobraźni, wraŝliwości artystycznej, wszelkiej twórczości, uczuć. Przyjmuje informacje podświadomie, działa intuicyjnie. Myśli obrazami, uŝywa metafor. Dwie półkule pracują niezaleŝnie, przetwarzając jednocześnie dwa strumienie informacji. Potem następuje etap wymiany informacji, ich porównania i konsolidacji, co pozwala na szersze i głębsze rozumienie. Dzięki tej specjalizacji zwiększa się potencjał naszego mózgu. System edukacji bazuje na rozwoju zdolności analitycznych, sprawności językowej właściwych lewej półkuli mózgu. Wyobraźnia, kreatywność, emocjonalny odbiór świata będące domeną prawej półkuli są pomijane. To zmniejsza moŝliwości pełnego rozwoju zdolności człowieka. MoŜemy temu zaradzić wykonując ćwiczenia na równowaŝenie pracy obu półkul mózgowych, ich większą integrację. Poprzez trening EEG Biofeedback mamy wpływ na zwiększenie produkcji fal poŝądanych i redukcję niepoŝądanych. Fale EEG i stany świadomości Fale Delta /0,5-4 Hz/ Fale najwolniejsze, kojarzone z głębokim snem. Następuje wtedy magazynowanie zasobów energetycznych, produkcja neurosubstancji /np. hormonu wzrostu/. Delta powinna być niska w czasie czuwania. Wzrasta podczas wysiłku umysłowego. 6

7 Fale Theta /4-8Hz/ LeŜą na progu podświadomości, występują w stanach między snem a czuwaniem. Jest to brama do nauki, pamięci. Theta redukuje stres, budzi intuicję, kreatywność. Powoduje wzrost odporności immunologicznej i produkcji endorfin.to integracja umysłu i ciała. Wzrasta w czasie zasypiania, myślenia, wizualizacji, zmęczenia, głodu, gorączki. Nadmiar Theta np. w czole powoduje dekoncentrację i problemy w skupieniu uwagi, znuŝenie. Fale Alfa /8-12Hz/ To stan głębokiej relaksacji z bierną uwagą, czuwanie przy oczach zamkniętych, uwolnienie od stresu, uspokojenie wewnętrzne, pozytywne myślenie, natchnienie. Organizm jest w stanie równowagi miedzy produkcją i zuŝyciem energii. Ze stanu Alfa moŝna szybko przejść w dowolny inny stan. Nadmiar Alfa mówi o zaburzeniach koncentracji, zniechęceniu, braku motywacji, nastroju depresyjnym. Fale SMR /12-15Hz/, niska Beta. Obrazują spokój, uwagę zewnętrzną, umiarkowane skupienie. Są hamowane przez ruch. Dają regulację impulsywności, odpręŝenie, większą kontrolę lęku i złości, poprawiają sen, koncentrację i uwagę. Fale Beta1 /15-20 Hz/ To stan pełnego czuwania, intensywnej koncentracji, wraŝliwości na bodźce zewnętrzne. WiąŜe się z duŝym wydatkiem energii. Występuje podczas analitycznego rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji. To fala najlepsza do zadań umysłowych, stymuluje do działania w przypadkach wolnego tempa i niskiego pobudzenia, w depresji, poprawia przebieg procesów poznawczych i precyzję wykonania, wpływa na samoregulację arousalu. 7

8 Fale Beta2 /20-34 Hz/, wysoka Beta. Wysoki poziom Beta2 to duŝe zuŝycie energii, obciąŝenie bioenergetyczne organizmu. Uwalniają się hormony stresu, które mają toksyczny wpływ na organizm, powodując korozję połączeń dróg nerwowych i blokady między poziomami świadomości. Nadmiar Beta2 wskazuje na wysokie pobudzenie nerwowe, nadmierny stres, lęk, ekscytację. Długo trwający stres z wysokim poziomem fal Beta2 powoduje znaczne obniŝenie poziomu innych częstotliwości fal mózgowych, wpływając negatywnie na moŝliwości intelektualne, poziom wykonania, kontrolę emocji, obiektywny stosunek do rzeczywistości. Fale Gamma /34-44 Hz/ Najbardziej wydajna praca twórcza, myślenie integracyjne, skojarzeniowe /równoczesne przetwarzanie informacji w róŝnych częściach mózgu/, olśnienie ale teŝ towarzyszy skrajnym przeŝyciom i emocjom. Pamięć i uczenie się zaleŝą od stanu aktywności mózgu, wyraŝonej w częstotliwości wytwarzanych fal mózgowych. Efektywność /kreatywność/ w pracy polega na umiejętności uzyskania poŝądanego w danej chwili poziomu wzbudzenia umysłu czyli generowania przez mózg odpowiednich częstotliwości fal. MoŜna to porównać z moŝliwością przełączania biegów w samochodzie. Trening EEG Biofeedback jest nowoczesną i bezpieczną metodą wspierającą podczas intensywnej nauki lub pracy, usuwającą trudności w uczeniu się, wspomagającą leczenie zaburzeń emocjonalnych i chorób psychosomatycznych. Doskonali i usprawnia funkcje umysłu, poprawia samopoczucie poprzez umiejętność kontroli stresu, wpływa na poprawę funkcjonowania i jakość Ŝycia człowieka. 8