Jr^ff^Z. Class COPYRIGHT DEPOSCD. Copyriglit)^"

Transkrypt

1

2 Class Jr^ff^Z Copyriglit)^" COPYRIGHT DEPOSCD

3 DDC lul D FARMERSKI Weterynaryjny Przewodnik i w LECZENIU CHORÓB Byda, Koni, Drobiu, wi i Atlas Owiec WYDANY PRZEZ Polish American Publishing Company 1145 NOBLE STREET Chicago, Illinois CENA DbVALICZNA $1.00. n r i nr- in i JC

4

5 FARMERSKI n Weterynaryjny Przewodnik i Atlas W LECZENIU CHORÓB Byda, Koni, Drobiu, wi i Owiec WYDANY PRZEZ POLISH AMERICAN PUBLISHING COMPANY CENA DETALICZNA $1.00 DRUKIEM POLISH AMERICAN PUBLISHING CO NOBLE STREET :: CHICAGO, ILL.

6 COPYRIGHT 1917 By POL.ISH AMERICAN PUB. CO. ^ m 28 i9i; ^C!..A

7 k Farmerski Weterynaryjny Przewodnik i Atlas I w LECZENIU CHORÓB BYDA, KONI, DROBIU, WI I OWIEC KROWA. ZARAZA RACIC I PYSKA. Przez D. Mcintosh, Dziekana Weterynaryjnego Wydziau Uniwersytetu stanu Illinois, w Cliampaign, 111. Ta choroba jest specyficzn, wysypkowat. siaboci, charakteryzujc si przez p- cherzyki, formujce si na jakiejkolwiek czci luzowej bony, a specyalnie na luzowej bonie pyska. Skóra pomidzy racicami jest take specyalnem siedliskiem tej choroby. OZNAKI. W 24 godzin do 4 dni, od czasu gdy zwierz wystawione byo na zaraliwy wpyw tej choiroby, daje ono znaki febry przez nieprzyjraowanie poywienia, przez dreszcze i stopniowo zwikszajc si temperatur. W tym stanie choroby pysk jest belcy i zwiesza si z niego cignca si flegma a zwierz zgrzyta zbami i ma niezdrowy wygld. Wntrznoci cierpi na zatwardzenie i oddech ma zgniy zapach. Ten stan trwa okoo dwa dni, poczem pcherzyki ukazuj si na górnej czci pyska, wewntrz obu dzise i na obu stronach jzyka. Te pcherzyki s zazwyczaj okrge lub owalne w formie i do znacznego rozmiaru, dochodzc do wielkoci 25-cio centówki, a czsto tak due jak pó dolara, wnet one pkaj, pozostawiajc czerwon, surow powierzchni. Wydzielanie liny jest teraz obfite i zwiesza si w strzpach z pyska lub zbiera jak piana na wargach. Zwierz w osobliwy sposób cmoka wargami, aeby si pozby tej piany. Czasem mae pcherzyki ukazuj si na nozdrzach. W tym samym czasie gdy pysk zostanie dotknity, zwierze kuleje i cierpi boleci, które objawiaj si w niespokojnoci i w czstem podnoszeniu i iiotrzsaniu przedniej i tylnej nogi. Zazwyczaj stawia ono je ukowato w ty i wszyst- ' cztery nogi dostaje do pospou. Nastpnie nabrzmienie górnej czci racic si ukazuje, poczem szybko tworz si pcherzyki pomidzy racicami, czsto obejmujc górn cz racic, tak z przodku jak z tyu. Te pcherzyki pkaj i pyn z nich wychodzi^ który gdy wystawiony na powietrze, usycha i formuje ótaw such skorup, w niektórych wypadkach ta cz si wyleczy. W niektórych wypadkach choroba przybiera wicej gwatowny charaikter, co zaley od niedostatecznych hygienicznych warunków i od innych przyczyn. Flegmista bona nozdrzy, garda, brwi, odka i wntrznoci moe by pokryta pcherzykami, powodujc ropienie flegmistej bony. W takich razach zwierze zazwyczaj zdycha. Pcherzyki formuj si take na wymieniu krów mlecznych, które specyalnie osadzaj si na cycach i kanaach mlecznych. Pcherzyki na wymieniu pkaj i ciemno brunatne strupy si tworz, które po pewnym czasie si jwyj<'zi^;;>i; Choroha ta czsto powoduje nabrzmienie gruczoów wymienia, które twardnieje, ' czynic krow niezdoln do wydawania zdrowego mleka. W niektórych razach pojawiaj si róne komplikacye tej choroby. W jakiejkolwiek czci one si ukazuj, pcherzyki cz si z silnym zapaleniem gbszych czci, prowadzc do nadmiernego ropienia si lub stwardnienia wymienia, i zapalenia nóg, powodujc formowanie si grzybkowatych naroli pomidzy racicami i pitami, a czsto nawet odpadnicie racic.

8 Gdy flegmista bonka odka zostanie zaatakowan, w tej zarazie, nastpuje rozwolnienie, powodujc nadzwyczajne osabienie. W ostrzejszycli formach nastpuje take poronienie, a we wszystkich razach zwierzta bardzo zmizerniej i przecitnie 10 proc. zdycha, gdy choroba jest bardzo ostra. Atak tej zarazy nie czyni zwierzcia wolnem od drugiego ataku. Zaraza ta nawiedza szczególnie bydo i ono najwicej roznasza t zaraz. Rozszerza si ona na owce, winie, drób a w niektórych wypadkach nawet ludzie bywaj ni dotknici, podczas gdy pielgnuj chore bydl. Zarazek moe by przeniesiony na 120 jardów przez wiatr. Zarazek, jak twierdz, zachowuje sw ywotno co najmniej przez trzy miesice. LECZENIE. W pierwszym rozwoju choroby, naley zmiesza jedne uncy boraksu z kwart wody i obmyj t mikstur pysk kilka razy dziennie, uywajc maej wycieraczki. Gdy bbole pkn, natrzyj chore miejsca kawakiem "nitrate of silver," aeby zniszczy niezdrowe miejsca; potem uyj mikstury boraksowej jak przedtem. Wykp take nogi dwa razy na dzie w miksturze sporzdzonej przez zmieszanie pó uncyi sulfatu miedzi (sulphate of copper) z kwart wody. Tam gdzie wiksza trzoda byda jest dotknita, naley zbi drewniane koryto o nastpujcych rozmiarach: dugo okoo 8 szeroko okoo 2*/^ stopy i gboko 1 stop. Wyó to koryto cynkiem i dobrze zakituj, aby zapobiedz wyciekaniu. Tak zwany "chute" powinien by zrobiony w poczeniu z tem korytem. Do tego koryta wlej mikstur sporzdzona przez zmieszanie jednego funta sproszkowanego sulfatu miedzi (sulphate of copper) z 32 kwartami wody. Jeeli ta ilo mikstury nie jest dosy gboka, aeby przykry w niej zwierzcia nogi, to wicej tej samej mikstury doda trzeba. Trzymaj noi?;l zwierzcia w korycie przez pi minut dwa razy dziennie. Powtarzaj to leczenie przez tydzie lub 10 dni, poniewa zazwyczaj tyle czasu potrzeba na wyleczenie tej zarazy. Jeeli grzybkowate narole tworz si na chorych miejscach na nogach, uyj troch chloridu antymonu Tchloride of antimony) i nacieraj maa wycieraczka raz na trzy dni. dopóki te narol nip znikn, potem zmieszaj 4 dramv "chloride of zinc" z jedna kwart wody i natrzyj troch chore czci raz na dzie, dopóki nie zostan wyleczone. W pierwszym stopniu rozwoju choroby daj zwierzciu jedne uncy "nitrate of potaspium" do napoju dwa razy dziennie przez trzy dni, aeby czynno nerek podtrzyma. Wtedy no trzech dniach daj uncye "tincture chloride of iron" na doz w kwarcie owsianego kleiku dwa razy dziennie, a zwierz zacznie re jak zwyczajnie. Podczas trwania ataku tej zarazy, dawaj zwierzciu mikkie poywienie, jeeli takowe przyjmie.!5azwyczaj gdy zwierz zostao odpowiednio leczone, powracajce zdrowie jest zaznaczone przez polepszajcy si apetyt i przez leczenie ranek na pysku i nogach oraz przez znikniecie kulawizny a przy krowach mlecznych przez powikszenie iloci mleka, którego udój znacznie zosta zmniejszony przez febr. ZAPOBIEGAME. Mleka od zaraonej krowy nie trzeba uywa, mianowicie dla dzieci. Podejrzane mleko, jeeli wzite do uywania, powinno by przegotowane. Wszystkie miejsca, gdzie owa choroba si pojawi, maja by pod kwarantann i ten kto chore zwierzta doglda, powinien^ take znajdowa sie pod kwarantann, a konie i wozy jadce drogami publicznemi, tak samo mczyni jadcy na nich, nie powinny udawa si tam, gdzie zaraone zwierzta s lub byy. rodków dezinfekcyjnych powinno si uywa w znacznej mierze w miejscach gdzie zaraone zwierzta s lub byy, poniewa zarazki choroby, jak przypuszczaj, pozostan czynne przez blisko trzy miesice, jak o tem wzmiankowalimy poprzednio. CHOROBY I ICH LECZETME. Choroba i oznaki. 4ktinomokoza, Powszechnie znana jako "narol szczków." "gruba szczka," lub "drewniany jzyk." Znalezion bywa we wszystkich zwierztach, lecz jest chorob specyalnie u byda napotkan. Moe przytrafi si w kadej czci ciaa, lecz zazwyczaj eb jest miejscem najczciej dotykanem. Jedyn przyczyn jest t. z. grzybek gwiadzisty, znajdywany na rolinach przerónego gatunku. Moe on by zaszczepiony przez zwierz przez jedzenie, zwaszcza jeeli na bonie luzowej w pysku znajduje si jakie otarcie. Moe take by zaszczepione z ropy. Prost drog byoby te specyalnie przejcie z paszy suchej do koniczyny lub moe pochodzi od pknicia wrzodu i rozlania stóp,

9 si go na koryto lub drabin do paszy. Inne zwierz przychodzi, trze i naciera skór, gdzie si znajdowaa rozlana ropa i zaszczepienie jest gotowe. Aeby grzybek ten móg si rozwin, potrzeba pewnego otarcia na ciele i obecnoci organizmu. Jak sama nazwa wskazuje, najzwyczajniejsz oznak jest narol na szczce. Moe on jedynie obj mikkie muskularne tkanki, lub te ko moe by zaatakowana. do kadej tkanki w oiele. Wejdzie on Jak powiedziano wyej, moe on si pojawi na kadej czci ciaa, lecz szczka jest prawdopodobnie najwicej wystawiona i std najczciej zaszczepiona. Jeeli zaatakuje on jzyk, zwany bywa jzykiem drewnianym. Rozrasta on si i raoe si przedosta z pyska. Zwierz zalini si i nie bdzie zdolne do arcia; oddech moe by ciki. Jeeli wczenie uy dobrego ostrego noa lub dwie zoone z równych czci kada z "benionide of mercury" i sproszkowane muchy hiszpaskie na sze czci wazeliny lub smalcu czsto wystarcz. Jeeli wicej rozwinity, moe by wyleczony przez wycicie. Choroiba ta moe by take leczona przez uwolnienie ropy i zaaplikowanie pewnego wypalajcego lekarstwa, takiego n. p. jak "corrosive sublimate." Dobrze bdzie umieci takowe w kapsuce. w chorobie "drewnianego Gdv muszkuy garda lub jzyka s zaatakowane jak np. jzyka," zaaplikowa naley dwa razy dziennie od dwu do czterech drachm dozy "potassium iodide," co bdzie korzystnem. To moe by powtarzane, dopóki nie uka si oznaki "iodizmu," wtedy przesta naley przez dwa lub trzy dni, a nastpnie powtarza jak przedtem. "lodizm" rozpoznany bywa przez brak apetytu, rozwodnienie ócz, wyciek z nozdrzy i strzpiasty stan skóry. Choroba i oznaki. Anthrax. Anthrax maligna fkarbunku zoliwy), znany take jako apopleksya ledzionowa i pod wielu innemi nazwami, jest zoliw, zaraliw chorob, która napada niemal wszystkie ciepo-krwise zwierzta, wczajc czowieka. Z powodu, e moe by wzit za Anthrax symptomatyczn lub t. z. "Black Leg," czynimy o nim wzmiank tutaj. Przyczyn jego jest organizm lub zarazek karbunkuowy, który znachodzi si moe na trawie lub sianie i spowodowa zaszczepienie przez kana do trawienia. W tym wypadku nie potrzeba irytacyi lub otarcia. Jeeli zaraza jest raz na polu. moe ona tam pozosta przez trzy lata i snlugawi traw, która na niej ronie. Czowiek czsto nabdzie jej przez dotykanie zakaonych skór lub z ran wystawionych na zakaenie w jakikolwiek inny sposób. W czowieku zazwyczaj inn choroba ta otrzymuje nazw, stosownie do rodzaju zakaenia, jak zoliwe wrzody karbunkuowe, "Charbon" pucny i "Charbon" wewntrzny. Zwykle towarzysza tej zarazie zimne dreszcze lub niezwyka ywo; temperatura podnosi sie od 104 do 107 stopni F., powierzchnia ciaa bdzie na jednem miejscu gorca a na drugiem zimna; przed mierci temperatura czsto spada niej normalnej; pojawiaj si kurcze i inne nerwowe oznaki, lub w innych wypadkach nadzwyczajne odrtwienie; krew moe uchodzi z kaem lub z nozdrzy; zazwyczaj zwierze zdycha w jednym do dwóch dni w gwatownym wypadku. W mniej gwatownych wynadkach yj od riednego do siemiu dni. Oznaki s zawsze podobne, lecz nie tak wyranie sie zaznaczaj. Ta forma choroby znan jest jako gorczka karbunkuowa. W niej gangrenowe wrzody sie tworz. Przychodzi ona z zakaenia przez skór. We wielu tego rodzaju wypadkach nastpuje wyzdrowienie. Szczepienie karbunkuu jest najlepszem zapobiegajcem leczeniem. Zapobieganie lekarskie karbunkuowej formy skada sie z uycia silnej antiseptycznej solucyi jakiegobd gatunku, jak kwas karbolowy lub "bichloride of mercury." Przyó to na guzy. Sanitarne zapobieganie jest najwaniejsze. Chore zwierzta naley odosobni, da im dobr i pasz i wod i obroni je przed muchami, poniewa te mog zarazki przenie. Choroba i oznaki. "Black Le?." Znana take jako "Symptomatic Anthrax," lub Black Quarter jest chorob zaraliw, scharakteryzowan zazwyczaj przez gangrenowe obrzkoci. Jestto w pierwszym rzdzie choroba cielt, od trzech do omnastu miesicy majcych, co

10 THE COW

11 THE CO W ^^-s-a s s«^-i% ia g:i a Uli, -asg

12 uwaane bywa za najniebezpieczniejszy wiek, cliooia i modsze i starsze cielta niekiedy take t. chorob bywaj dotknite. Powodem jej jest zaraenie zarazkiem w formie paeczki. Zarazki te dostaj, si do ciaa zazwyczaj prasz jak ran lub zadranicie skóry. Ranka moe by bardzo maa, a jednak dosy dua, aeby przepuci lasecznik (bakcyl). Powiadaj take, e zaraenie moe nastpi przez wcignicie w siebie kurzu zakaonego tyme zarazkiem lub przez zaycie tego wraz z pasz.. Zwierz bardzo tuste lub bardzo chude popadnie najprdzej chorobie, poniewa nie jest w stanie da odporu chorobie; std czsto syszymy, powiadaj, e "black-leg" zawsze atakuje najlepsze i najtuciejsze ciel z trzody..teli si najprzód zauway, e zwierz stoi odosobnione; zanik apetytu i przeuwania; eb wycignity; oddech przyspieszony; zazwyczaj sztywne i kulawe; póniej nabrzmienie ukazuje si na dotknitej nodze lub opatce, piersiach, grzbiecie, biodrach lub karku. To obrzmienie nacinite trzeszczy i pka. Jestto prawie zawsze dyagnoz. Jeeli zwierz przeyje 48 godzin, jest ono zdolne do wyzdrowienia, lecz niemal wszystkie sztuki zdychaj w przecigu dwunastu do dwudziestu czterech godzin. Zapobiegawcza inokulacya czyli zaszczepienie jest niemal jedynem, co tu zrobi mona. Na targu jest wiele handlowych wakcyn, które s skuteczne. Stacye dowiadczalne jakote Biuro Przemysu Zwierzcego w Washingtonie (Bureau of Animal Industry at Washington), take wydawaj wakcyn, na której mona polega i któr naby mona za nominaln cen. Kompletny przepis doczony jest do wakcyny i moe by wypeniony przez kadego ostronego i inteligentnego hodowc, który chce podj si tej pracy. Wielkiej ostronoci trzeba uywa przy tej operacyi i ig utrzymywa zawsze w czystoci. Lekarstwa na krew i leki przeznaczone na utrzymanie systemu zwierzcia w dobrym stanie mog przynie nieco korzyci, lecz nie mona na nich polega. Leczce postpowanie nie wiele pomoe i nie moe by zalecane. Pade sztuki powinny by spalone lub gboko zakopane, a miejsca, gdzie takie zaraone bydo si znajdowao, powinny by dyzinfekcyonowane. Clioroba i oznaki. Odcie. Tympanitis, lub Hovey jest rozszerzenie iwzeuwacza lub kaduna gazem. Zazwyczaj naga zmiana paszy powoduje je, alfalfa. Jest ona wicej niebezpieczna, gdy mokra. Krowy od czasu do czasu mog take dosta odcia od koniczyny lub alfalfy ususzonej na siano lub od pokruszonej kukurydzy, mianowicie gdy potem obficie napij si wody. Szybkie bieganie sprowadza je czasem. Dostaniemy je take jako rezultat zadawienia. Jest ono nacechowane odgosem podobnym do bbna, najczciej po lewej stronie; zwierz staje si niespokojne i trwoliwe; oddech jest ciki; bydl odte czasem pada na ziemi, mier wnet nastpi, jeeli pomoc nie nadejdzie. Rónie postpowa naley stosownie do nagoci wypadku. Jeeli odcie przyszo nie za nagle, to kawa drzewa gruboci trzonka od wide i okoo 8 cali dugi trzymany w pysku za pomoc powroza z kadego koca i przerzucony przez ty gowy i umocowany czsto przynosi pomoc. Znowu, korzystnean by moe, gdy zwierz na przedzie stoi wysoko. Amoniak lub spirytus wycignity z rogu jelenia (hartshorn) w pó uncyowych dozach w kwarcie wody przynios korzy. Jeeli te rodki nie s pod rk, lyz uncyi terpentyny zmieszanej w kwarcie oleju lub mleka zazwyczaj zatrzyma tworzenie si gazów. Wgiel drzewny i wapno gryzce (chloride of lim) uywane bywaj przez niektórjkih. Jeeli naga potrzeba tego wymaga, zwierz musi by przebite t. z. trokarem. Jeeli nie masz trokara i rurki przeykowej, nó z dobr dug kling tu wystarczy. Miejscem do uderzenia jest zwykle punkt najbardziej wypuklony; bdzie to zazwyczaj okoo sze lub om cali w dó i naprzód od punktu biodra. Miejsce majce by przebite trzeba dobrze oczyci i taksamo nó lub instrument, za pomoc jakiego antyseptycznego rodka, przed przebiciem. Clioroba i oznaki. Zatwardzenie u cielt. T. z. "meconium, które jest zawartoci wntrznoci w czasie urodzenia, zazwyczaj wnet bywa wydalane. Gdy jest zatrzymane przez dugi czas, jestto nienormalnem. ywienie krowy nieustannie such i niepoywn pasz jest tego powodem; take nie pozwolenie cielciu mie pierwszego mleka, które zawiera óciowy produkt, dziaajcy jako rodek rozwalniajcy.

13 Po dniu lub dwóch po urodzeniu ciel staje si niespokojne, nie chce ssa, robi wysiki ku wyczyszczeniu, poblekiwa nieustannie, oddech bywa przyspieszony i zwykle lubi wylegiwa. Zapobiegawczem postpowaniem jest dopatrzenie dyety matki przed ocieileniem i ywienie modego cielcia pierwszem mlekiem oddzielonem. Zastrzyknicie oleju lub ciepej wody i myda bdzie zazwyczaj skuteczne w usuniciu t. z. "meconium" z kiszki odchodowej. Nieraz doza a do czterech yek stoowych oleju rycynowego bdzie potrzebna do dalszego przeczyszczenia wntrznoci. Choroba i oznaki. Rozwolnienie. Dyarya, biegunka lub rozwolnienie u modych cielt s, powodem wielkiego zaniepokojenia, poniewa kocz si wielk miertelnoci. Powszechnie przyznaj, e cielta czciej zaatakowane s ni inne zwierzta. Zdarza si to czciej u zwierzt razem przetrzymywanych anieli u tych, którym wolno biega na pastwisku. W niektórych razach pojawia si ono jako zaraliwe, atakujc niemal kade ciel w trzodzie. To wydarza si tem pewniej, gdy one przetrzymywane s razem, w niej pooonych dystryktach jestto wicej powszechnem. Zbyt obfite karmienie mlekiem, lub ywienie pasz za bogat i nie regularnie, sprowadz rozwolnienie. Jeeli karmione z rki, lub z kubeka, który sta si kwany, to take dostan dysenteryi. Zimne, wilgotne, ciemne, ndznie przewietrzone chlewy s take powodem. Wychów spowodowany osabieniem konstytucyi w niektórych razach odgrywa tu rol; tak samo przedwczesne urodzenie. Znowu w innych razach jestto spowodowane specyficzn przyczyna i musi by uwaane i traktowane jako zaraliwa choroba. Powszechnie zjawia si ono nagle, zazwyczaj przed dziesitym dniem po urodzeniu,.'hocia moe zjawi si i póniej. Odchody s bardzo pynne i czsto nie przyjemne w zapachu, zazwyczaj jasno zafarbowane. Wyprónienia s czste i czsto towarzyszy im natenie. Ogon bywa zwalany i jest czsto pierwsza oznaka spostrzeon. Ciel staje si sabem. ley niemal przez cay czas i onada szybko z misa. Apetyt jest stracony, oczy wchodz gboko w doy oczne i mier jest pewn, jeeli ratunek nie nadejdzie. Jak z kad inn chorob, zapobiegawcze postpowanie jest nadzwyczajnie wanem. Nie trzeba zapomina da baczenia na hyigien, specyalnie gdy choroba pojawia si w chlewie lub zagrodzie. Dopatrz, aby takowa bya czysta, dobrze w podcióke zaopatrzona i owietlona. Nic nie ma lepszego i taszego nad pene wiato soneczne. Jeeli cielta s napchane w maych przegrodach, rozsad je, wyczy chlewik i uywaj podostatkiem wapna i podcióki. Jeeli pozwolie im si obadowa, to zmniejsz porcy mleka. Jeeli potrzeba, odywiaj czciej. Jeeli ywione z rki, wyparz kubeek i dopatrz, aby by zawsze utrzymywany czysto i nie by kwany. Nie wszystko to moe bdzie potrzebne, gdy ciel bdzie nieco starsze. Ureguluj dyet matki i dopatrz, aby wymi nie byo zapalone. Cielciu majcemu rozwolnienie, po przeprowadzeniu go do ciepego i suchego miejsca, jeeli nie starsze jak 10 dni do dwóch tygodni, daj dwie yki stoowe oleju rycynowego w pó kubka mleka, ponrzednio przegotowanego. Najlepsze jest mleko o,i krowy, która bya wiea cztery do piciu miesicy. Potem zadaj mu drachm od kadego: tynktury opium, kamforowego spirytusu i rozcieczonego kwasu karbolowego. To moe by powtarzane co rodzin lub dwie, jak dusro potrzebne. Zadaj to w orzesotowanem mleku. Jeeli ciel zdaje si by sabem, mona mu da dwie uncye wódki rozpuszczonej w mleku. Dla cielcia z rki karmionee-o dobrze jest doda troch wody wapiennej do mleka, co czsto jest pomocnem. W niektórych wypadkach olej sam wystarczy. Jajo dane na samym pocztku dziaa czsto nader skuteczmie

14 rhe cow < _<Nn«iis<oe>aBe>i aas6:22sas3sa8aas?5?5ss3i

15 THE COW 11 o. -.J o ~ - : J Ii lii ^3 " 1 ii iti ii ^ 1 fil -5;- ille:iiii2^iiilllil i l!llli^wii ik

16 , Mld Lips. NoBtrlls alr passages. 38. MoBzle bare. Face from mukzle te poll. Forekead from eye«to 2». poll. 30. Eye. 3 Che«k fltde o( head below eye. 32. Jaw. Throat. 33. BrataH. 34. E}ai. Poll top of head. 35. Neck. Neck latepal view. Breast op bohom front of chest. Fore flank reap of arm. Dewlap loo«e skin nnderneath the throat. Brlsket point of chest. Wlthers top of shoulders. Shoulder point. Neck OF collar depresslon In front. KIbow. Ohest cavlty Incloslng vttal orgrans. Arm portlon of leg between shonlder and 12 THE YARIOUS POINTS OF THE COW Circumference of ndder. ^' Knee. Cannon or shank bon betw^een knee and ankle in fore or hind leg. Hoof. Spina colnmn backbone. Barrel or coupling mlddle piece. ioln muacle coterlng the short rlbs. Hooks or hlps Crops depresciion Mhonlder. Glrth at heart. Glrth at flank. Fore tibs. Chlne between behind and loln. False or floatingr rlbs. Belly. MUk veins branched and tortnous dncts rnnning forrrard beneath the barrel. Orifices throngh which the mllk velns enter the abdomlnal walls. Width of forehead. Length of neck. Width of breast. Length from pin bones to shoulder point. rlbs. 44. Abdomlnal depth, indlcat- Ing dlgestlon and consttntlon. 45. Tai head. 40. Pin bones. 47. Buttocks. 48. Escntcheon co^ered wlth fine halr. 49. Twiat where hair torms on thlgh. 50. Gaskln or lower thigh. ANIMA MBASURBSIEINTS E). Height at wlthers and hooks. F. Glrth at gore, flank, and natel. wlthers 51. Brush. Ki. Thlgh. "^ Stlfle. V4. Flank. >5. Udder. 56. Teats. 57. Hock. >8. Navel or ambillcos. >9. Dlsh. 60. Pelvlc arch or sacrum the arch bon beti/rcen the loln and cmpper, fi. ength of barrel depreb- Sion. a. ^Vldth of hooks. K. Length of hind quarters. f //---

17 13

18 THE COW

19 THE COW 1. ^^''ptta^c^h:tov.r.^!r^v^n^^^ ot the COW.

20 KO. Choroba i postpowanie. Wrzód. Ból, gor-czka i nabrzmienie, od którego wos wypada, ukazuj,c ót, bia, i mikk formacy. Kataplazma z lnianego siemienia, a gdy wrzód stanie si mikkim, zrób w nim otwór ostrym noem w najniszym punkcie nabrzmienia, aeby pozwoli wypyn ropie; wtedy zawi ran dwa razy dziennie z obmyciem zrobionem z szeciu gramów cbloride of Zinc zmiszanem z jedn uncy wody deszczowej. Choroba i postpowanie. Pcherz, Zapalenie. Nieustanny czuo pod brzuchem. wysiek urynowania, ból, rozkraczenie, wielka Zasprycuj troch ciepego oleju do pcherza. Zadaj 25 kropli Tincture of Aconite co cztery godziny, a sze doz bdzie danych. Daj mu napój z herbaty zrobionej z naparzenia lnianego siemienia. Daj dosy zimnej wody do picia. Gdy ból jest bardzo dotkliwy, daj 25 do 40 igramów sproszkowanego opium i 15 granów kalomelu, spryskanego na jzyk i powtarzaj w przerwach co godzin. Choroba i postpowanie. "Wntrznoci, zapalenie. Ostry, nieustanny ból w wntrznociach, przewracanie si, przenoszenie si z miejsca na miejsce i grzebanie kopytem, pocenie si, przyspieszony oddech, z wielk gorczk i niepokojem. Daj 30 kropli Tincture of Aconite dla zmniejszenia gorczki i powtarzaj co dwie godziny. Przyó kodry wyte w wrzcej wodzie do brzucha i zmieniaj je co 20 minut. Daj sprycowanie cieplej (nie gorcej) wody, myda i garci soli co pól godziny. Powtarzaj to postpowanie, dopóki dosy siy pozostanie. Choroba i postpowanie. Bronchitis. Zaczyna si zimnym dreszczem, gorczk, uciliwym oddechem, ostrym kaszlem, brakiem apetytu, pysk suchy i gorcy. Po dniu lub dwóch nastpuje wyciek z nosa. Umie zwierz wygodnie w ciepym, lecz dobrze przewietrzonym placu. Daj 15 do 20 kropli Tincture of Aconite co cztery godziny, a sze doz zostanie danych. Daj mu dosy zimnej wody do picia i niech zwierz, jeeli moliwe, dostanie troch trawy. Drugiego dnia. jeeli potrzeba, zmieszaj 2 uncye sproszkowanego Gentian korzenia z 1 uncy Nux Yomica, podzielonych na 6 proszków, trzy naley da co dzie. Gdy febra ustpi, daj koniowi podostatkiem paszy, a powinien on by gotowy do roboty w piciu lub szeciu dniach. Choroba i postpowanie. Zamane kolana. Gdy ko si potknie i upadnie na kolana, pozbywszy si wosia skóry. Obmyj i oczy czci z bota, i gdy skóra jest odarta, zetnij j delikatnie ostr brzytw. Jeeli jest ropiasty wyciek, przyó do brzegów rany gadki kawa elaza, który by ogrzewany przez 10 minut w wrzcej wodzie. Zaaplikuj dwa razy dziennie obmycie sporzdzone z pó uncyi sulphate of Zinc w 8 uncyach wody deszczowej. Nie przykadaj bandau. Jeeli ropa si zbierze, otwórz ran w jej najniszym punkcie i pozwól ropie wyciec. Choroba i postpowanie. Zazibienie. Kaszel lekki, febra i wyciek mniejszy lub obu nozdrzy, wewntrzna bona nosowa czerwona i zapalona. wikszy z jednego lub Baj Wika doz od 15 do 20 kropli Tincture of Aconite co cztery godziny. Jeeli

21 17 apetyt utrzyma si dobrze, nic wicej nie potrzeba. Gdy oddychanie jest przyspieszone i apetyt zanika, zmieszaj po dwie uncye z kadego, z sproszkowanego Gentian, sproszkowanych Pimento Berries i sproszkowanego Carbouade of Ammonia, podziel na 12 proszków i daj jeden proszek rano, w poudnie i na wieczór. Dawaj oibficie paszy; daj paszy zielonej, jeeli potrzeba. Choroba i postpowanie. Kolka, kurczowa. Ko, widocznie dobrze si czuj,cy, nagle przestaje re obrok, potrz.sa bem, oglda si naokoo, na bok. najczciej na praw, stron, grzebanie przedni nog, podginanie pod brzuch nóg tylnych, wpadanie w poty, renie po obu stronach, nadzwyczajna niespokojno, kopanei i rzucanie si na ziemi, z przerwami wolnemi od bólu. Przyczyn jest zazwyczaj picie zimnej wody podczas zgrzania, lub obmywanie brzucha zimn wod lub podobne zimno. W wypadku nie zaostrym przyrzd napój z ciepego Ale, dodawszy troch Whiskey i yk stoow potartego Ginger, co rych przyniesie pomoc. W bardziej powanym wypadku, sporzd napój z 25 kropli Tincture of Aconite, 1 uncyi Spirits of Turpentine i pintu zimnego Ale. Zaszprycuj ciep (nie gorc) wod, mydo i gar stoowej soli i konia trzeba od czasu od czasu przeprowadza, aeby wprowadzi kiszki w akcy. Clioroba i postpowanie. Kolka, z przejedzenia. Oznaki s podobne jak przy kolce kurczowej, lecz trwaj duej i nie s tak cikie i bolesne. Przyczyn jest zapakowanie czyli konstypacya kiszek. Zmieszaj jedn uncy sproszkowanego Aloesu, 25 kropli Tincture of Aconite, pó uncyi Chloroformu i pint Ale i daj jako napój. Powtarzaj Tincture of Aconite co cztery godziny, a ból zostanie umierzony. Sprycowanie przepisane powyej powinno by dokonywane co godzin. Choroba i postpowanie. Kolka, wiatrowa. Ból jest z pocztku ostry, towarzyszy mu senno. Wntrznoci s rozdte gazem, lub tak zwanym wiatrem, sprowadzajc tympanitis, czyli wzdcie brzucha, wydajcego ton bbna. Przyczyn jest niestrawno poywienia a w nastpstwie fermentacya. Sprycowauia, jak powyej przepisane, czsto daj szybk pomoc, lecz gdy nie przynios ulgi, daj 1 uncy sproszkowanego Aleosu, 1 uncy Sulphuric Ether i 2 uncye Tincture of Opium dodawszy troch zimnej wody. Jeeli choroba w inny sposób nie moe by usui^it, potrzebn bdzie operacya dla wypuszczenia nagromadzonego gazu. Choroba i postpowanie. Magrniotki. Kulawizna, spowodowana przez skorup kopyta, wzrastajc ponad podkow, z powodu, e podkowy za dugo byy noszone i zuyte. We wntrznej czci pity ukazuje si miejsce, czerwonego lub purpurowego koloru, stosownie do ostroci zapalenia. Oberznij zgniecon cz, a bdzie dosy cienka i zaaplikuj kilka kropli Commercial Sulphuric Acid. Dla zapobieenia daj podku konie dosy czsto, aeby zabezpieczy wygodne noszenie podkowy tylko do ciany nogi. Choroba i postpowanie. Rozwolnienie. Pynny stan odchodów, lekki lub ciki ból, przypominajcy kolk i czsto wielkie pragnienie. Leczeni'^ i przepisy. Daj 20 do 25 kropli Tincture of Aconite z troch zimnej wody. Potem zadaj proszek co dwie godziny, skadajcy si z pó uncyi Prepared Chalk, 1 drama sproszkowanego Catechu i 10 granów sproszkowanego opium. Pozwól zwierzciu pi podostatkiem wody. Mieszanina z otrb powinna by dawana przez kilka dni.

22 THE HORSE }^WWt-aOOS'-lr-l'-i>-lfHtHrHi-('-i>-iffHS^.-«i

23 THE HORSE 11)

24 Choroba i postpowanie. 20 Oko, zapalenie. Powód zimno lub wystawienie na przecig, oko zaczerwieinieje, a rogówki s Ibrudnego koloru. 1 eezenie i przepisy. Kp czsto w zimnej wodzie. Zaaplikuj trzy razy dziennie za pomoc maej szczotki (camel-hair pencl) nastpujc mikstur: Nitraite of 'Silver, 12 granów, wody deszczowej 4 uncye. Pocignij szczoteczk lekko przez oko przez kilka dni. Kilka pó urcyowych doz Sulphate of Soda raz na dzie moe by zadanych. Sproszkowany suchy kalomel posypany na strzak ma by take skuteczny. Choroba i postpowanie. Ochwat. Ko z trudem si porusza, stawa na swych pitach, z przedniemi nogami wycignitemi naprzód, jak daleko tylko moe, jakby chcia ciar z nich zrzuci. Gowa jest wyprona wysoko. Gorczka i konstytucyjne zaburzenia s ostro zaznaczone. Ko jest niespokojny, oddycha szybko i ciko. Przyczyna: Picie zimnej wody, gdy ko zanadto zgrzany i przepracowany. Umie konia w obszernym, dobrze przewietrzonym chlewie z dostateczn dobr podciók i zach konia do pooenia si. Daj 20 kropli Tincture of Aconite w kubku penym zimnej wody co cztery godziny, a 6 lub 8 doz bdzie danych. Przyó do nóg szmaty umaczane w zimnej wodzie. Podkowy mog by ostronie zdjte. Nie spiesz si z leczeniem. Nie pracuj w konia, a przyjdzie dostatecznie do siebie. Daj mu dosy zimnej wody do picia. Za poywienie dawaj traw lub mikkie mieszaniny przez dzie lub dwa, a potem dawaj pen dyet. Choroba i postpowanie. Nosacizna. Rozjtrzenie bony luzowej nosa, wyciekanie ropy zielonawego koloru i rozszerzenie gruczou pod szczk. ^ Daj doz z pó do jednej uncyi Sulphate of Soda i 5 granów sproszkowanej Hiszpaskiej muchy w nocy w porznit pasz przez kilka tygodni. Daj take rano i w poudnie nastpujca doz: sproszkowanego Gentian Root, 3 dramy i sproszkowanego Sulphate of Copper 2 dramy. Ko powinien by dobrze paszony i odczony od innych zwierzt, podczas gdy jest pod kuracy. Choroba i postpowanie. "Hide Bonnd." Nie jest to waciwie choroba, tylko oznaka zego stanu. Dawaj poywienie w wielkiej masie, porznite siano i otrby w dobrej proporcyi, dodajc tylko tyle wody. aeby skadowe czci si trzymay. Zadawaj nastpujcy proszek w paszy przez 12 nocy: Sulphate of Iron, 3 dramy, Gentian Root, 4 dramy. Zmieszaj. Jeeli jednak zwierz jest otye, nastpujce jest polecone: Sulphurate of Antimony, 3 dramy: Flour of Sulphur, 3 dramy; Sulphite of Soda, 4 dramy. Zmieszaj i daj 1 doz przez 12 nocy. Choroba i postenowanie. Kopyto, pknite. Pknicia zdarzaj si zwykle na wewntrznej stronie nogi. Kruchy stan spowodowany brakiem wilgoci. Uyj równe czci oleju smoowego (oil of tar) i wielorybiego ("whale) i nacieraj szczotk kilka razy w tygodniu. "W lecie przyó mokre szmaty do nóg. Wyskrob brzegi pknicia cienko i usu presy podkowy na cian kopyta przez cieczenie. Pasek elazny naokoo kopyta jest czasem potrzebny. Rogówka stopniowo odronie i wypeni miejsce pknite. Choroba i postpowanie. Inflneza. Zimny czyli dreszczowy napad, po którym nastpuje gorczka ciaa, z febr, z zanikiem apetytu, kaszlem, wyciekiem luzu z nosa, wody z ócz, wielki upadek si, a w dzie lub dwa potem obrzmienie nóg, a w wypadkach zych, brzucha, piersi, itd. Umie konia w chodnym (nie zimnym) chlewie, dobrze przewietrzonym, nakryj go lekko i daj 20 kropli Tincture of Aconite w zimnej wodzie co cztery godziny, a 5

25 21 doz zostao mu danych. Zach konia do picia duo wody. Po 5 wymienionych dozach, daj 15 kropli Nux of Yomica we wodzie co 4 godziny przez kilka dni, a apetyt powróci. Jeeli wyleczenie jest powolne, daj nastpujce proszki: Carbonate of Ammonia, 3 uncye; Gentian Root, 2 uncye; Pimento Berries, 2 uncye. Zmieszaj i podziel na 12 proszków. Daj jeden rano, w poudnie i wieczorem z troch, zimnej wody z napojem. Pó kuba wody z dodatkiem 20 kropli Sulphuric Acid moe by dane od czasu do czasu. Choroba i postoowanie. Nerki, zapalenie. Przyspieszony oddech, niech do ruszania si, chód okrakiem tylnemi nogami, skpa uryna i wosoko zafarbowana. Daj 20 do 40 granów sproszkowanego Opium zmieszanego z 15 granami kalomelu. Posyp sucho na jzyk. Powtarzaj dwa luh trzy razy w przerwach co godzin. Jeeli febra si przyrzucia, daj doz z 20 kropli TDincture of Aconite we wodzie. Choroba i postpowanie. Lampas, koska choroba zwana ah, Nabrzmienie dolnej czci pyska u modego konia. Odszczypnij lub odetnij nabrzmiae czci (bars), a zaczn krwawi, wtedy natrzyj troch sol. Nie powinny one by wypalone, jak to dawniej byo w praktyce. Choroba i postpowanie. Wtroba, zapalenie. Ból i sztywno w prawej opatce, óto bony ocznej, nozdrzy 1 pyska. Zmieszaj 4 dramy sproszkowanego Aloesu, 2 dramy sproszkowanego Ginger Root 1 dram Podophylliny z dostateczn iloci malasu, aeby sporzdzi gak lub wsyp to do maego cienkiego naczynia i daj jako lekarsitwo. Dawaj pasz zielon i mikk. Choroba i postpowanie. Febra pncna, zapalenie pnc. Dreszcz, po którym nastpuje febra, potem zimne nogi I uszy, przyspieszony oddech, kaszel, drganie muszkuów na boku i piersi, brak apetytu, osohliwsze skrzypienie sycha, gdy sie ucho przyoy do boku, karku lub ^^^'^ piersi. leczenie i przepisy. Przyczyna : Naga zmiana z upau do zimna, lub pracowanie, igdy zwierz nie Jest w dobrym stanie. TTmie w dobrze owietlonym, przewiewnym chlewie i okryj stosownie do powietrza; obandauj golenie, aeby utrzyma je ciepo. Daj 25 kropli Tincture of Aconite w kubku pe/nym zimnej wody co cztery godziny, a sze doz zostanie danych. Lecz jedna lub dwie dozy zwykle wylecz. Choroba i postenowanie. Plenrisy, klocie w hokn. Ostro lub dreszcz, niech do krótkiego zwrotu, bolesny kaszel, ostrone oddychanie z westchnieniem lub krzkaniem. Osobliwsz lini mona spostrzedz od goleni maokoo brzucha do koci piersiowej. Przyczyny: Zmiana temperatury, wystawienie na zimno, lub zamane ebra, lub rana. Postpuj tak. jak przy zapaleniu puc, a nastpnego dnia zacznij dawa w klejku 5 granów Hiszpaskich much raz na dzie. Gdy czynny stan choroby przeszed, daj obfit dyet. Choroba i postpowanie. Poll CTil, chory eb. Jtrzce zapalenie tylnej czci ba, podobne do wzrodu lub fistuy. Nabrzmienie powinno by otwarte, skoro tylko zmiknie, a ropa wymyta dwa razy dziennie gbk lub szmat przywizan do kija. Wyszprycuj zimn wod i wymyj znowu, a bdzie dosy suche. Tedy zaaplikuj delikatnie z wymywaniem nastpujc mikstur: 1 uncy Creosotu, 2 uncye oliwnego oleju, 1 uncy oleju terpentynowego, wszystko dobrze zmieszane.

26 22 HE HOKSE

27 THE HORSE 2;}

28 24 Choroba i postpowanie. Beumatyzm ostry. Wiedkie boleci w stawach, mocne pocenie si i przyspieszony oddech. Jeeli bardzo ostry, to wszystkie muszkuy drgaj. Nie ma gorczki, jak w ochwacie. Daj 25 kropli Tincture of Aconite w zimnej wodzie co cztery godziny, a sze dawek zostanie danych. Umie konia w chodnym, przewiewnym chlewie, gdzie dosy mikkiej podcióki, tak, aby go zachci do pooenia si, tedy lekko okryj cielsko i przyó mokre szmaty do goleni, utrzymujc takowe nieustannie mokre przez 12 do 24 gadzin. Zimna woda moe by uywana w lecie, a ciepa woda w zimie. Jeeli choroba stajiie si chroniczn, daj jeden dram sproszkowanego nasienia szafranu dwa razy dziennie i od czasu do czasu 1 dram Sulphuric Acid w penym kuble zimnej wody. Pó uncyowe dozy Sulphite of Soda moig take by zadawane. Choroba i postpowanie. Keumatyzm, chroniczny. Jest to czsty powód do sztywnoci, chocia dotknity stan nie nabrzmiewa. Daj kilka dawek Tincture of Aconite a nastpnie Colchicum lub Saffron Seeds i Sulphuric Acid i Sulphite of Soda i zaaplikuj Liniment wraz z równemi czciami Chloroformu i Oliwnego Oleju na dotknit cz raz na dzie, wcierajc to rk. Choroba i postpowanie. Sztywno stawu opatkowego. Ko powóczy kopytami i wyrzuca nog za kadem poruszaniem czonka. Zmieszaj 2 dramy Bin^iodide of Mercury i 2 uncye wieprzowego smalcu i wetrzyj jedn czwart cz w staw. Uwi eb konia tak, i pyskiem nie signie biodra. Postaraj si o mikk podciók pod przednie nogi, poniewa ko bdzie tupa nogami. Natrzyj olejem lub tusaczem dotknite czci codziennie przez tydzie, a patem postpuj jak przedtem. Choroba i postpowanie. Sztywno opatki. Przyczyn jest potknicie lub upadniecie na bok. Gorczka i czuo dotknitego miejsca. Ko postpuje dalej kulaw nog i wyrzuca j z ciaa. Absolutny i kompletny spokój. Przykadaj szmaty umaczane w ciepej woazie przez dwa dni, potem szmaty z zimnej wody. Tedy cienk wizykatory z jednego drama Hiszpaskich mucli i 6 dramów wieprzowego smalcu. Natrzyj poow skór biodra, ostronie trzymajc to zdaa od miejsca konierza. Nastpnego dnia ohnyj ciep (nie gorc) wod i nasmaruj nabrzmia cz olejem lub smalcem przez tydzie. Nie pracuj w konia, a dostatecznie wyzdrowieje. Choroba i postpowanie. Choroby skóry, parchy, wyrzuty, itd. Pryszcze naokoo gowy i karku i pod grzyw. Ko trze si o co moe, wos mu wypada i ukazuje zapalon skór, nastpuje znieczulenie, goe miejsce, zabielenie, któremu towarzyszy wielka irytacya. Przyczyna: pasoytne robactwo, które zaryo si w skór. We delikatnego piasku i natrzyj czci dobrze, potem obmyj dobrem mydem i wod za pomoc szczotki i wysusz dobrze. Nastpnie zaaplikuj nastpujc ma: 3 uncye Flowers of Sulphur, 10 uncyi smalcu wieprzowego, pó uncyi Carbolic Acid, dobrze zmieszane. Ta choroba jest zaraliwa. Supy w chlewie, koryta, uprz, szczotki, grzebienie itd. powinny by ostronie obmyte gorc wod z kwasem karbolowym lub innym pynem zabijajcym zarazki, a z bramami, drzewami i supami do tarcia naley podobnie postpowa lub zmy wapnem. Pielgnujcy powinni by take ostroni, aeby si nie zarazili. Choroba i postpowanie. Spayin, martwa kostka. Przyczyna: cika praca i szybka jazda, osobliwie gdy ko jest mody.

29 25 leczenie i przepisy. Jest tak wiele foirm tej choroby I rezultaty s, tak powane, i zaleca si zasignó porady od czowieka profesyjnego. Liniment z 2 uncyi Oil of Cloves, 1 uncy Oil of Turpentine i 1 uncyi Creosote przynios, ulg w boleci 1 czsto rozpdz, sztywno. Dotknite t. chorob komie powinny otrzyma obfito dobrej paszy. Choroba i postpowanie. Sprains, wywichnicia. Ból, gorczka, najbrzmienie, czuo i sztywno, wicej lub mniej ostra. Kady staw podlega wywichniciu, lecz najpospolitsze wywichnicie znajdziemy w przeigubiu, opatce, pod kolanem, krgów szyjowych, grzbietowych, ldwiowych, stawu krzyowego i stawu udowego. leczenie i przepisy. Absolutny wypoczynek. Jeeli duo febry i niespokojnoci, daj 15 kropli Tincture of Aconite w zimnej wodzie 3 razy dziennie przez dwa dni. Przykadaj szmaty umaczane w ciepej wodzie na dotknit cz przez trzy dni, potem szmaty z zimnej wody przez 3 dni, utrzymujc takowe zawsze mokre. Postpowanie to moe by zaprzestane w nocy. Jeeli sztywno nie zostaa zupenie wyleczona, uyj nastpujcego linimentu: 1 uncy Creosote, 1 uncy Oil of Turpentine i 1 uncy 01ive Oil, zmieszane. Nie bierz konia do pracy, chyba, e zupenie wyzdrowieje. Choroba i postpowanie. String-halt, chromanie na zadnia nog-. Tylna noga lub nogi podnoszone bywaj z ziemi z szybkiem kurczowem szarpniciem. PoipraAv stan konia przez zadawanie dobrej paszy. Dawaj 1 grain Nux Vomica codziennie przez 6 tygodni zmieszane z pasz. Choroba i postpowanie. Ko zwykle pada i nie moe wsta. Snnstroke, poraenie od soca. Gówne oznaki s wycieczenie i gupowato. T/Cczenie i przepisy. Usu konia do chodnego cienistego placu. Daj 2 uncye Sulphuric Ether, 20 kropli Tincture of Aconite i butelk Ale jako lekarstwo. Potuczony lód w rczniku lub worku powinien by pooony na przedni cz ba pomidzy uszy. Obandauj golenie, jeeli zimno. Oblewaj ciao zimn wod. Choroba i postpowanie. Sweeney. Skurczenie si muszkuów w biodrach, spowodowane przez jakbd chorob nogi lub goleni jako to nagniotków lub stawu w przegubiu. Najprzód usu nagniotek lub wylecz chorob, a potem przywró do porzdku zaatakowana cz przez ruch i postpowanie masaowe. Nacieraj dobrze biodra mikklem mydem, dodajc nieco soli raz na dzie przez pewien czas. Choroba i postpowanie. "Worms, robaki. Robaki w kiszkach, niepoyskujca si skóra i opadanie z misa. Dawaj obficie pasz, aeby poprawi stan konia. Daj 3 dramy z kadego Powdered Sulphate of Iron i Powdered Gentian Root, zmieszane, dwa razy na tydzie. Choroba i postpowanie. Fnndament Bot: Irytacya zaatakowanej czci. Zaszprycuj lnianego oleju; lub zaszprycuj uncy Catechu rozpuszczonego w jednej kwarcie wody przez siedm poranków; potem daj uncy Aleosu i 1 dram Calomelu, ósmego dnia. Choroba i postpowanie. Ascarides: Zaatakowanie luzowych bon kiszek. leczenie i przepisy. Daj 2 dramy Powdered Sulphate of Iron, 2 dramy Powdered Gentian Root i 5 granów arszeniku wmieszanego z porznita lub mifkk pasz dwa lub trzy razy na tydzie.

30 36 THE HORSE i?22 = S

31 THE SHEEP 37 t-(nw*ia«>t-i»g MCi-MINC^MMMfCOf

32 Choroba i oznaki. OWCE. Choroby i ich leczenie. Abortion poronienie. Poronienie pochodzi z rónych, przyczyn. Przeciskanie sl^ przez wskie drzwi czsto je sprowadza; tak samo rzucenie owcy, aeby powstaa na nogi; jedzenie zmarzej karmy jakote rzepiku, brukwi, kapusty, itd.; zaraenie. Przed wykonaniem operacyi odebrania jagnicia z owcy, operator powinien by przedewszystkiem ostrony, aby rce jego wolne byy od ran. Wielu owczarzy utracio Bwe ycie przez nieostrono w tych razach. Zrób rce lizkiemi za pomoc, antyseptyku z skarbolizowanego oleju lub karbolowego myda. Owce powinny by uoone na plecy, igdy nieywe jagni ma by usunite, poniewa praca ta w ten sposób atwo bywa dokonana. Usunicie nieywego jagnicia jest powolnem zadaniem i dlatego b- dzie potrzeba zmieni pozycy owcy niekiedy, aeby byo dla niej wygodnie. Nie rób adnego nie naleytego natenia przy owcy. Owczarz powinien wycign jagni tylko z wspóczucia z wysilajc si owc. Czsto niemoliwem jest usun nieywe jagni, bez poprzedniego powiartowania go. Wszystkie poroniajce zwierzta powinny by trzody a smród od nieywego jagnicia powinien by usunity przez ogie. wyczone z Zaszprycuj w owc ciep solucy kwasu karbolowego dwa razy dziennie przez kilka dni, gdy nieywe jagni zostao z niej wycignite, inaczej atwo zdechn moe na zatrucie krwi., i j Choroba i oznaki. Anthrax Karbunku. Sprowadza upadek si; pracowanie paszczki; linienie 1 biegunka z krwi przepenionymi odchodami. adnej kuracyi dla tych wypadków. Zabij zwierz i spal cierwo. Choroba ta moe by przeniesiona na ludzi. Choroba i oznaki. Black Muzzle. Trujce chwasty powoduj strupy na nosie i wargach. Dwanacie uncyi smalcu, jedna uncya sproszkowanego spalonego aunu, jedna uncya sproszkowanego zinc sulphate. Choroba i oznaki. Wzdcie. Zwykle pochodzi z wypdzenia owiec na pole zasiane koniczyn z rzepikiem lub alfalf, jeeli zwierzta s biardzo godne. Oznaki atwo rozpozna. Korpus wydaje si nie by proporcyjnym z nogami. Przebij owc natychmiast po odkryciu wzdcia. Trokar jest najlepszym instrumentem do uycia. W braku tego, zwyczajny nó kieszonkowy moe by uyty Ostrono powinna by przestrzegana przy tej operacyi, aeby unikn przebicia nerek. Po wypuszczeniu gazów z owcy, daj jej cik doz oleju lnianego. Take daj 3 drachmy byposulphite of soda i jedn drachm imbieru (ginger) rozpuszczonego we wodzie. Choroba i oznaki. Zlepione wymi. Zazwyczaj wynika z zaniedbania owczarza dawania potrzebnej Monoci w pewnych czasach roku, a gównie w czasie odczania jagnit. Smalec i terpentyna s najlepszem lekarstwem. Powinny by zmieszane do gi- toci mietany. Podczas kuracyi umie owc pod dachem i wetrzyj mikstur we wymi zaraz gdy zostao gruntownie zmyte ciep wod.

33 Choroba i oznaki. 29 Loco. Jestto rodzaj zatrucia pochodzcego std, e zwierz zjado t. zw. purpurowe loco chwasty, po najwikszej czci gatunek astragulów, na pastwiskach. Oznakami s: opadanie z misa, liche karmienie i sabo, i podobiestwo do koowacizny, lub jgólne bkanie si, gupowaty stan zwierzcia. Kuracya. Dotknita owca powinna by odosobniona i karmiona poywn pasz, gdy przyjdzie ona zazwyczaj do normalnego stanu i rozwoju. Takie owce atwo dadz si utuczy i dostarczaj wybornego misa. Choroba i oznaki. Kolka. Kolka jest wynikiem zanadto soczystej karmy, odwrotny stan od tego, co.sprowadza przeciganie si. Gdzie za wiele rzepiku, koniczyny itd. si daje, zwaszcza gdy jeden lub druga ma troch mrozu w sobie, kolka atwo moe nastpi. Oznaki: Kolka i przeciganie si sprowadza prawie jednakie oznaki, lecz kolka odrónia si w lem, gdzie owca cierpi od dawniejszego ataku, e kadzie si i zgrzyta zbami, podczas gdy w ataku przecigania si, czyni owca, jak gdyby chciaa by dusz anieli jest rzeczywicie. Trzeba szybko nie ulg lub zapalenie nastpi, a po niem wkrótce mier. Baj jedn kropl laudanum, zmieszanego z jedn drachm sproszkowanego tmbieru (ginger). Zadaj z troch herbaty z lnianego siemienia. Choroba i oznaki. Zatwardzenie. Przyczyna: Jagnita zazibione przy porodzie. Zaszprycuj mydlanej wody lub surowego oleju lnianego, a nastpnie daj doz oleju rycynowego. Taka karma jak marchew lub brukiew i makuchy znacznie si przyczyni, do wyzdrowienia. Choroba i oznaki. Wprowadzone w niead organa urynowe. Jedna z przyczyn zatrzymania wody u barana jest przekarmienie karm zanadto saletrzan, jak groch, kukurydza itd. Mangle s drug przyczyn. Cukier z manglów formuje si w krysztay i zatrzymuje w pewnych sekcyach moczowych organów z wynikiem, e nastpuje zatrzymanie moczu. Zwierz nie przyjmuje karmy, ustawicznie nata si i tupie nogami. Piany u pyska, gdy uremia nastpia. Wyleczenia zostay dokonane przez zadanie soli Bpsom, a nastpnie dozy Sweet Nitre danej w klejku. Po upyniciu trzech godzin zadaj doz z omiu granów belladonny. Choroba i oznaki. Biegunka. Czsto wynika z przekarmienia soczyst karm, zanim system owiec do niej si przyzwyczai. Zachodzi najczciej rycho na wiosn i póno w jesieni. "Wypd owce na ubog such pasz i zadaj doz oleju rycynowego, a nastpnie daj doz zoon jak nastpuje: 12 drachm preparowanej kredy, 1 drachma sproszkowanego imbieru (ginger) i jedna drachma laudanum. Choroba i oznaki. (Jnicie racic czyli parchy na racicach. Spowodawana przez zaniedbanie obcinania racic. Nieczyste obory i owczarnie sprowadzaj zapalenie szpary racicowej (zob. pyt II nr. 79 i 88).

34 THE SHEEP

35 THE SHEEP 31

36 32 Uyj noa i wyrnij wszystkie obumare i chore czci racic, wtedy gruntownie przeczy solucy z modrego witryolu lub kwasu karbolowego; nastpnie wypu owce. na nowe pastwisko, gdzie trzoda chora na gnicie racic jeszcze nie bya. Choroba i oznaki. Garget. Zimna, dreszcze itd., wywouj, garget. Leczenie na zimnej, mokrej ziemi jest jedn, z pierwszych przyczyn. Doza soli Epsom powinna by zadana owcy jak tylko ta choroba si pojawi. Wykp wymi gorc wod, do której dodaj uncy sody do gotowania. Osusz wymi rcznikiem i natrzyj olejem kamforowym lub mikstur ze smalcu i terpentyny. Cioroba i oznaki. Goitre. Brak ruchu u zanadto tustych owiec s jedn z przyczyn tej choroby. Mocne karmienie zdaje si by gównym powodem tego nieporzdku. Goitre jest bardzo tajemnicz, mierteln chorob, która czsto zawioda uczonych fachowców co do jej przyczyny. Wszystkie owce podlegaj jej, lecz szczególniej mode jagnita. Czsto wiksza cz jagnit jest t chorob dotknita. Mode jagnita s najtrudniejsze do wyleczenia z powodu swej uomnej konstytucyi. Leczc silne zwierzta, tnij w narol dosy gboko. Skoro tylko przestanie krwawi, zaszprycuj za pomoc maej sikawki ma ilo o penej sile tincture of iodine. Tak samo omaluj jodyn powikszenie raz na dwa dni. Cloroba i oznaki. Zapalenie ócz. Wystawienie na burze i spiekoty w le zbudowanych i le rozo- '-onych owczarniach. Czsto dotknita owca zupenie olepnie. Owce cierpice z zapalenia ócz trac szybko miso i przybieraj bardzo wychudzon posta gównie z powodu zapalenia ócz. Zadaj doz medycyny, któr twój aptekarz bdzie wiedzia, jak spreparowa, skoro mu tylko opowiesz natur cierpienia. Wymyj gruntownie dobr wod na oczy. Zmie karm dla owiec, skoro tylko choroba si pojawi. Choroba i oznaki. "(Jnidders." Zazwyczaj niestrawno lub zy stan zbów u zwierzcia sprowadza sabo zwan "uidders." "Quidders" jest to choroba, któr trudno wyleczy. Zazwyczaj najlepiej jest przeznaczy dla rzenika zwierzta cierpice na t sabo. Wszake nieograniczony zapas soczystej karmy i troch zboa czasem przywróci owc do zdrowia. Clioroha i oznaki. Parchy. Ogólnie mówic, parchy s zaraliwe. Nie sanitarnie urzdzone owczarnie, zagrody itd., dopomagaj do rozszerzenia si tej choroby. Moe ona by nazwana powszechn chorob, poniewa znalezion bywa wszdzie, gdzie owce przebywaj. Umiejtne i odpowiednie zanurzenia dopomogy znacznie do usuwania tej choroby. Powszechnie owca jest zaatakowana na boku i z tego punktu parch szybko si rozszerza po calem ciele, jeeli lekarstwo rycho nie zostanie zaaplikowane. Zwierz trze si, gryzie i drapie w nielitociwy sposób, aeby si pozby tego miertelnego wroga. Proces zanurzania jest jedyn nadziej wyleczenia ataku parchów. musi by zanurzona przynajmniej trzy razy w pewnym odpowiednlem naczyniu. Dotknita owca Przer-

37 33 wy lo-dniowe lub dusze musz upyn pomidzy pierwszem a drugiem zanurzaniem i tene sam czas pomidzy drugiem a trzeciem zanurzaniem. Trzymaj owc w rezerwoarze do zanurzania ca minut. Dla uskutecznienia pewnej kuracyi, wszelkie drabiny dc paszy, koryta itd., wraz z potem powinny by gruntownie zdezinfekcyowane. Choroba i oznaki. Chore cycki. Przyczyny: Wprowadzenie w niead trawicego systemu u owcy 1 niedostateczna ilo mleka, co daje zacit jagnitom do ksania ici w ich usiowaniu zadowolenia swego apetytu. Mokre, mrone powietrze jest drug przyczyn. Owce usiuj i precz od jagnit, gdy ostatnie bior si energicznie do ssania. Zaaplikuj kilka razy dziennie równe czci oleju oliwnego i gliceryny. Choroba i oznaki. Jfiepodno. Przekonano si, e owce za ciasno umieszczone, bez odpowiedniego ruchu, pozostaj zupenie niepodne w znacznej iloci wypadków. Nerwowe wycieczenie czsto je atakuje, jeeli umieszczone w owczarni za ciasno, i nie odpowiednio karmione. Statystyki zebrane w Anglii od lat odnonie do rasowych i skrzyowanych owiec, wykazay, e przecitnie 5 procent tyche byo jaowych, lecz tylko dwa procent konstytucyjnie. Rozpodowe zwierzta nie musz by ani za tuste ani za chude, lecz utrzymywane w umiarkowanie tustym i silnym stanie, jeeli najlepsze potomstwo jest wymagane. Waciwe baczenie na dyet rozpodowych zwierzt, ich sanitarne otoczenia i dostateczny ruch wylecz lub zapobiegn wikszej liczbie niepodnoci. Rozpodowe owce powinny by pdzone mil dziennie, aby je utrzyma w zdrowym stanie. System buchalteryi powinien by utrzymywany przez kadego farmera i rekord podu kadego zwierzcia tak, i trzoda moe by wypleniona i owce konstytucyjnie nie podne utuczone i sprzedane na miso. Owce wymagaj roztropnoci i delikatnoci w obchodzeniu si z niemi dla osignicia jak najlepszych rezultatów, poniewa nie posiadaj szorstkiej natury innych domowycli zwierzt i podlegaj atwo chorobom owczym, jeeli si z niemi obchodzi mizernie i niedbale. Choroba i oznaki. Przecig"anie si. Spowodowane przez ciasne umieszczenie na suchych pastwiskach. Atakuje owce, które nie s zaopatrzone w dostateczn rozmaito soczystej karmy. Oznaki podobne do tych co u owiec jagnicych si. Nawet dowiadczeni hodowcy owiec czsto mylnie uwaaj przeciganie si za przedwczesny wypadek jagnienia si. Natychmiastow ulg mie mona natychmiast z roztopionego smalcu w dozach co wier funta jedna. W zimie mona tej chorobie zapobiedz przez skarmiania marchwi, biukwi, itd. Te warzywa nietylko s dobrem lekarstwem w tym wypadku, lecz s one take cenne dlatego, e produkuj w owcy obfite zdrowe mleko. Przyczyniaj si one take w znacznej mierze do utrzymania stada w stanie silnym i zdrowym, jeeli skarmiane obficie. Choroba i oznaki. Tasiemiec. Pasoyt powodujcy nadzwyczajny apetyt z ubywaniem misa. Jedn drachm "oil of mae shield fern" w dwu uncyach oleju rycynowego da zwierzciu, które pocio od 12 do 24 godzin. Zaszprycowanie ciepej wody na kilka minut przed zadaniem tego lekarstwa na robaki, pomoe usun t plag. Choroba. The Grub Worm motylica. Robak ten jest podem pewnego gatunku motyla,